Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Қолдау
www.wp1.kk-kz.nina.az
  • Уикипедия

Тынық мұхит көлемі мен тереңдігі жағынан ең үлкен мұхит Батысында Еуразия мен Аустралия шығысында Солтүстік және Оңтүсті

Тынық мұхиты

Тынық мұхиты
www.wp1.kk-kz.nina.azhttps://www.wp1.kk-kz.nina.az

Тынық мұхит — көлемі мен тереңдігі жағынан ең үлкен мұхит. Батысында Еуразия мен Аустралия, шығысында Солтүстік және Оңтүстік Америка, оңтүстігінде Антарктида құрлықтарымен шекаралас.

Тынық мұхиты оңтүстігінен солтүстігіне 15,8 мың км, шығысынан батысына 19,5 мың км созылып жатыр. Шекаралас теңіздермен есептегенде 179,7 млн км², орта тереңдігі 3984 м, көлемі 723,7 млн км³ (теңізсіз есептегенде 165,2 млн км², орта тереңдігі 4282 м, көлемі 707,6 млн км³). Тынық мұхитының ең терең жері (әлем мұхиттарының ең терең жері) 10994 м (Мариана шұңғымасы). Тынық мұхитындағы 180-меридиан арқылы тәуліктік сызық өтеді.

Этимология

Алғаш болып Тынық мұхитын көрген испандық . Ол 1513 жылы өз серіктестерімен Панама мойнағын кесіп өтіп, белгісіз мұхитқа шығады. Олар мұхитқа оңтүстіктегі ашық шығанақ арқылы шыққандықтан, Бальбоа бұл мұхитты Оңтүстік теңіз (ис. Mar del Sur) деп атады. 28 қараша 1520 жылы Фернан Магеллан алғаш болып мұхитқа шықты. Ол Филиппин аралдарына дейін 3 ай 20 күнде мұхитты кесіп өтті. Осы уақыт бойы ауа райы бір қалыпты тынық болды, сол себепті Магеллан бұл мұхитты Тынық мұхит деп атады. 1753 жылы француздық географ Тынық мұхитын Ұлы мұхит (фр. Jean-Nicolas Buache) атауды ұсынды, әлемдегі ең үлкен мұхит болған себепті. Бірақ бұл атауды көпшілік қабылдамады, әлемдік географияда сөзі басым ағылшын тілді елдердің қалауымен «Тынық мұхиты» (ағылш. Pacific Ocean) болып қала берді.

1917 жылға дейін жер аударған орыс картасында Шығыстық мұхит деп аталды.

Физика-географиялық сипаттамасы

Мұхиттардың негізгі морфологиялық сипаты
Мұхиттар Су ауданы,
млн км² 		Көлем,
млн км³ 		Орташа
тереңдігі,
м 		Мұхиттың
батулары,
м
Атлант мұхиты 91, 66 329, 66 3597 (8742)
Үнді мұхиты 76, 17 282, 65 3711 Зонд шұңғымасы (7729)
Солтүстік Мұзды мұхит 14, 75 18, 07 1225 (5527)
Тынық мұхит 178, 68 710, 36 3976 Мариана шұңғымасы (10 994)
Әлемдік 361, 26 1340, 74 3711 11 022

Жалпы мағлұмат

Әлемдік мұхиттардың 49, 5% алатын және 53% суы бар Тынық мұхиты ғаламшардағы ең үлкен мұхит болып табылады. Шығысынан батысына 19 мың км, ал оңтүстігінен солтүстігіне дейін 16 мың км созылып жатыр. Оның суы оңтүстігінде көбірек, ал солтүстігінде аз болып келеді. Тынық мұхиты батыс жағасында Оңтүстік және Солтүстік Америка, шығыс жағасымен Аустралия мен Еуропаны, ал оңтүстігінде Антарктиданы шайып жатыр. Тынық мұхитының Солтүстік Мұзды мұхитымен шекарасы Дежнев мысынан дейінгі Беринг бұғазы. Атлант мұхитымен шекарасын 68°04’ меридианға дейін немесе қысқасы Оңтүстік Америкадан Антарктида аралдарына дейін Дрейк бұғазы арқылы, Осте аралынан дейін, Үнді мұхитымен шекарасы Аустралияның оңтүстігіне қарай Бассов бұғазының шығыс шекарасымен Тасмания аралдарына дейін, одан әрі 146°55’ меридианымен Антарктидаға дейін, Аустралияның солтүстігіне қарай Андаман теңізі мен Малак бұғазымен, оңтүстік-батыс жағалауында , Зонд бұғазымен, оңтүстік жағалауында Ява аралдарымен, және Саву теңіздерінің оңтүстігімен, Арафур теңізінің солтүстігімен, Жаңа Гвинеяның оңтүстік батысымен және Торресов бұғазының батысымен шектесетін аралықта жатыр.

Теңіздер

Тынық мұхитындағы теңіз, бұғаз және шығанақтар ауданы 31,64 млн км² құрайды. Теңіздердің басым бөлігі батысында, Еуразиямен шекарасында: Беринг теңізі, Охот, Жапон, , Сары, Шығыс-Қытай, .

Оңтүстік-Шығыс Азия аралдары арасындағы теңіздер: Оңтүстік-Қытай, Ява, , Сулавеси, , Флорес, Саву, Банда, , , ; Аустралия жағалауында: Жаңа-Гвинея, Сүлейман, , Фиджи, Тасман; Антарктидадағы теңіздер (кейбір кезде бұларды Оңтүстік мұхитқа жатқызады): , , Беллинсгаузен. Оңтүстік Америка жағалауында теңіздер жоқ, бірақ үлкен шығанақтар кездеседі: Аляска, Калифорния, .

Аралдар

Толық мақаласы: Тынық мұхит аралдары

Тынық мұхитында жанартау салдарынан пайда болған аралдар көптеп кездеседі. Олардың көбі маржандар түзіп, ақыр соңында мұхит түбіне кетіп, ал кейбіруелері өз соңынан маржан сақиналарын қалдырған.

image
Микронезия, Меланезия және Полинезия

Арал ауданы мен көптігінен Тынық мұхиты жоғары сатыда тұр. Мұхитта елді аралдарда кездеседі: Жаңа Гвинея (829, 3 мың км²) және Калимантан (735, 7 мың км²). Өзгеде ірі аралдары және архипелагтары - Азияда: , Сахалин, Курил аралдары, (Хонсю, Хоккайдо, Кюсю, Сикоку, ), Тайвань, Хайнань, Филиппин аралдары (Лусон, Минданао, Самар, , , , ), Үлкен Зонд аралы (1485 мың км² осы қатарлы Калимантан, Суматра, Сулавеси, Ява, Банка), (Тимор, Сумбава, Флорес, );Океанияда: Молукка аралдары (Серам, Хальмахера), Жаңа Гвинея, (Жаңа Британия, Жаңа Ирландия), Сүлеймен аралдары (), , Жаңа Каледония, , Фиджи аралдары (,), Мариана аралдары, Тувалу, Тонга, Туамоту, Маршалл аралдары, Гавай аралдары (Гавайи), Жаңа Зеландия (Солтүстік және Оңтүстік аралдары); Солтүстік Америкада: Әулие Лаврентия, Алеут аралдары, Александр архипелагы, , Ванкувер; Оңтүстік Америкада: Галапагос аралдары, (), (); Антарктидада: , .

image
image
image
image
күннің батуы Ғарыштан көрініс. Калифорнияға таяу дауыл мұз үстіндегі контейнеровоз

Мұхиттың қалыптасу тарихы

Пангея құрлығы мезозой дәуірінде Гондвана мен Лавразияға ыдырағанда, оны қоршаған Панталассаның ауданы кішірейе бастады. Мезозойдың соңына қарай Гондвана мен Лавразия бөлініп, олардың бөлінуіне қарай Тынық мұхиты қалыптаса бастады. Юра дәуірінде тынықмұхиттық бытқыл маңында мұхиттық төрт тектоникалық тақталар түзілді: Тынық мұхиттық, Құла, Фараллон және Феникс. Солтүстік-батыс Құла тақтасы Азия құрлығының шығыс және оңтүстік-шығыс төңірегіне жылжыды. Солтүстік-шығыс мұхиттық тақта Фараллон Аляска, Чукотка және Солтүстік Американың астына жылжыды. Оңтүстік-Шығыс тақтасы Феникс Оңтүстік Американың астына сүңги бастады. Бор дәуірінде оңтүстік-шығыстық Тынық мұхитының мұхиттық тақтасы сол уақыттағы бір болған Аустра-Антарктикалық құрлық маңының шығысына салдарынан қазіргі Жаңа Зеландиялық жонның және Лорд-Хау мен су асты үстірттерінің кесегі құрлықтан тебіліп кетті. Кешірек борда Аустра-Антарктикалық құрлықтың жарылуы басталды. Аустралиялық тақта бөлініп, экваторға жылжи бастады. Тынықмұхиттық тақта олигоценде бағытын солтүстік-батысқа ауыстырды. Кешірек миоценде Фараллон тақтасы екіге бөлінді: Кокос және Наска. Құла тақтасы солтүстік-батысқа жылжи отырып, толықтай (Тынықмұхиттық тақтаның солтүстік бөлігімен бірге) Еуразия мен прото-Алеут науасының астына кетті. Бүгінде тектоникалық тақталар қозғалысы жалғасуда.

Бұл қозғалыстың өзегі орта-мұхиттық риф аймақтары Оңтүстік-Тынықмұхиттық пен Шығыс-Тынықмұхиттық артулары болып табылады. Бұл аймақтың батысына қарай және астына жылына 6-10 см жылдамдықпен қозғалып жатқан ең үлкен Тынықмұхит атты тақта орналасқан. батыста солтүстік-батысқа, яғни Еуразиялық тақта астыны жылына 6-8 см жылдамдығымен ығыстыруда. Орта-мұхиттық риф аймақтарының шығысында: солтүстік-шығысында жылына 2-3 см жылдамдықпен Солтүстік-Америка тақтасы астына қозғалып бара жатқан ; орталық аймағында солтүстік-шығысқа бағытталған Кариб литосфералық тақтасы астына қарай жылына 6-7 см жылдамдықпен жылып жатқан ; оңтүстікке қарай шығысқа бағыт алған Оңтүстік-Америка тақтасының астына қарай жылына 4-6 см жылдамдықпен қозғалатын орналасқан.

Геологиялық құрылысы мен жер бедері

image
Тереңдік картасы

Құрлықтың су асты маңайы

Құрлықтың су асты жақтаулары Тынық мұхитының 10% аумағын алып жатыр. Қайраңның бедерінде трансгрессивті жазықтық пен субаэралды қалдықтар бейнеленген. Мұндай нысандары Ява қайраңында және Беринг теңізінің қайраңындағы суасты өзен бойындағы тән болып келеді. Корей қайраңы мен Шығыс-Қытай қайраңында кеңінен тараған жоталы бедер, олар ағыстан қалыптасқан. Экваториялық-тропикалық қайраңда көбіне кораллды құрылымдар бар. Антарктикалық қайраңның көп бөлігі 200 м тереңдікте, үсті бөлшектенген, суасты төбелерінің тектоникалық табиғаты терең депрессияланған. Солтүстік Америка құрлықтық баурайы суасты шатқалдары қатты бөлшектенген. Құрлықтық баурайында үлкен суасты каньондар Беринг теңізінде көп.

Жаңа Зеландияның суасты атырабыда өзіндік материктік құрылымы бар. Ауданы аралдырынан 10 есе үлкен. Бұл суасты Жаңазеландиялық платоны Кэмпбелл Чатам және олардың арасындағы Баунки ойпаты құрайды. Барлық жағынан бұл материктің шекаралас құрлықтық баурай шектейді. Бұл кеш мезозойлық суасты жотаны қамтиды.

Өтпелі аймақ

Тынық мұхитының батыс атырабында орналасқан өтпелі аймақтар: Алеуттік, Курил-Камчаттік, Жапон, Шығыс-Қытай, Индонезиялық-Филиппиндік, Бониндік-Мариандық (мұхиттын ең төменгі нүктесінен — Мариан шығанағы, тереңдігі 11 022 м), Меланезиялық, Витязевтік, Тонга-Кермадек, Маккуорилік. Бұл өтпелі аймаққа: шектеулі терең теңіз, окоптар, шекті теңіздер, аралдың доғаланған түрлері кіреді. Шығыс шетіндегі өтпелі аймақтарда орналасқан: Орталық-Америкалық және Перуан-Чилилік.

Өтпелі аймақтарға вулканизм және жоғары сейсмикалық құбылыс тән, олар Тынық мұхиттың шалғай аймағына жер сілкінісі және қазіргі заманғы вулканизм қалыптастырады. Тынық мұхитындағы өтпелі аймақтар екі эшалон түрінде көрінеді, ең жастары мұхиттың қыртыс шекарасында орналасқан және одан көп жетілген мұхит бөлінген және аралдық доғаларда кездеседі.

Су түбіндегі бөліну

Амур, Хуанхэ, Янцзы, Меконг және т.б Азияның ірі теңіздері Тынық мұхитқа жылына 1767 миллион тонна шөгінді алып келеді. Мұндай аллювийдің барлығы мұхит алабында қалып қояды. Юкон, Колорадо, Колумбия, , секілді Американың ірі теңіздері Тынық мұхитына 380 миллион тонна шөгінді алып келеді және салмақталған заттың 70—80 % мұхитқа толығымен құйылады, қайраңының шағын ені осының әсерінен қалыптасқан.

Тынық мұхит жылы кең таралған қызыл балшық, әсіресе солтүстік жарты шарда. Бұл мұхит бассейндерінің үлкен тереңдігіне байланысты. Тынық мұхит Солтүстік және Оңтүстік белдеулерде орналасқан, кремнийлі радиоляриялар шөгінділері анық экваторлық белдікте екенін білдіреді, сондай-ақ екі кремнийлі диатомдар балдырлардың аймағы да бар.

image
image
image
image
Камчатка.
Авачин бухта 		Жанартаудың атқылауы
(Самоа) 1905 жылы 		Тынықмұхиттық тайфунның схемасы
1980—2005 жылдары 		Тропикалық циклондар (оң жақ) және Бопха,
8 сәуір 2006 жыл

Климаты

image
Эль Нинью мен Ла Нинаның Солтүстік Америкаға ықпалы
image
Тайфун

Тынық мұхитының климатына күн сәулесінің радиациясы мен атмосфералық қозғалыстың, Азия құрлықтық бөлігінің әсері зор. Мұхитта барлық климаттық аймақтарды бөлуге болады. Қыс кезінде солтүстік аймақта Алеуттік қысым минимум баролық орталық болып, жаз кезінде әлсіз болады. Оңтүстікке қарай Солтүстік-Тынық мұхиттық антициклон. Экваторда экваторлық депрессия (төмен қысым ауданы), ол Оңтүстік-Тынық мұхиттық антициклонға айналады. Оңтүстікке қарай қысым төмендейді, содан соң Антарктидада жоғарғы қысым аймағына ауысады. Баролық ортаның орналасуына байланысты жел бағыты қалыптасады. Солтүстік жарты шардың өлшеулі бөлігінде қыс кезінде батыстан жел басым, ал жазда оңтүстіктен қоңыр жел болады. Қыс мезгілінде мұхиттың солтүстік батысында солтүстік және солтүстік-шығыс муссон желдері болады, жаз кезінде оңтүстіктен соғады. Полюстік фронтта пайда болатын циклондар таяу полюсте болатын шторм дауылдын болатынын анықтайды (әсіресе оңтүстік жарты шарда). Солтүстік жарты шардың субтропиктік және тропиктік аймақтарында солтүстік–шығыс пассаттар басым. Экватор аймағында жыл бойына ауа райы штильді. Оңтүстік жарты шардың тропикалық және субтропикалық аймақтарында қыс кезінде күшті, ал жазда әлсіз оңтүстік-шығыстық пассат басым. Мұнда тайфун аталатын аса күшті дауылдар тропикте жаз маусымында туындайды. Әдетте Филиппиннің шығысынан бастау алып, Тайвань және Жапония арқылы солтүсті батыс пен солтүстікке бет алып, Беринг теңізі аймағында тоқтайды. Тынық мұхитының өзгеде дауыл туындайтын аймағы Орталық Америка. Оңтүстік жарты шардың қырқыншы енділігінде тұрақты батыс желдері байқалады. Ал жоғарғы енділігінде антарктикалық төмен қысым салдарынан желдер жалпы циклондық айналымға тәуелді.

Мұхит үстіндегі ауа райы жалпы енділік аймаққа қатысты, шығысына қарағанда батысында климат жылы болып келеді. Тропикалық және экваторлық аймақтарда ауаның орташа температурасы 27,5 °С-ден 25,5°С. Жаз мезгілінде изотерма мұхиттың солтүстігінен батысына қарай 25°С-ге көтеріледі, шығысында осы деңгейден аз мөлшерде көтеріледі, оңтүстік жарты шарда солтүстікке қарай белсенді қозғалды. Мұхит үстімен өтіп ауа массасы ылғалданады. Таяу экватор аймағынан экватордың екі жағындада изогиетамен сызылған (2000 мм) жауынның максимум сызықтары өтеді, ал экватор айқын құрғақ аймақ. Тынық мұхитында оңтүстік және солтүстік пассаттардың сәйкес аймақтары болмайды. Осыған сәкес өте ылғалды және тым құрғақ аймақтар туындайды. Экватор және тропика аймақтарына қарай жауын мөлшері азаяды. Ең құрғақ аймақтар солтүстік жарты шар бөлігіндегі Калифорния маңы, ал оңтүстікте Перу және Чили қазашұңқырларында (кейбір аймақтарда жауын мөлшері жылына 50 мм болады).

Гидрологиялық режим

Шалағай су айналымы

Тынық мұхитының жалпы су ағысын атмосфераның жалпы айналым заңдылықтары анықтайды. Орталық Америка жағалауынан Филиппин аралдарына дейінгі Солтүстік жарты шардың солтүстік-шығыс пассаты солтүстік-пассат ағындарының пайда болуына септігін тигізеді. Бұдан әрі ағыстар екі бағытқа бөлінеді: алғашқысы оңтүстікке бағытталып, бір бөлігі мен экваторлық қарсы ағыстарды қанықтырады, тағы бір бөлігі хауыздарына таралады. Солтүстік ағыс, Шығыс-Қытай теңізін бойлап, Куросио ағыстарына жылы бастау беріп, Шығыс-Қытай теңізінен Кюсю аралдарының оңтүстігіне шығады. Бұл ағыс Жапон жағалауына көрінерліктей әсерін тигізіп, солтүстіктен Жапон жағалауына бет алады. Солтүстік енділіктің 40° Куросио Солтістік-Тынық мұхиттық ағысқа ауысады, келесі ауысуы шығыста Орегон жағалуында. Ол Солтүстік Америкаға тіреліп, Аляска жартыаралынан құрлық бойымен бағытталатын солтүстік Аляскалық тармаққа, Солтүстік-Пассат ағысымен қосылып, тұйықталып, Калифорния жартыаралының бойымен оңтүстіктік суық Калифорния ағысына бөлінеді. Оңтүстік жарты шарда оңтүстік-шығыс пассат Колумбия жағалауынан Молукк аралдарына дейін Тынық мұхитын кесіп өтетін Оңтүстік-Пассат ағысын құрайды. Лайн және Туамоту аралдарының аралығында тармақталған, келесі одан әрі Аустралия жағалауымен Шығыс-Аустралия ағысын құрайды. Оңтүстік-Пассат негізгі суы Молукка аралдарының шығысында Солтүстік-Пассат ағысының оңтүстік тармағымен қосылып экватор қарсы ағысты құрайды. Шығыс-Аустралиялық ағын Жаңа Зеландия аралының оңтүстігіне қарай Тынық мұхитын батыстан шығысқа кесіп өтетін Үнді мұхитының күшті Батыс желдеріне ұласады. Бұл ағыс Оңтүстік Американың аяғында тропикте тұйықталып Оңтүстік-Пасстқа айналатын Перуан ағысына тармақталып айналады. Батыс ағысының өзге шеті Горн мысының ағысы аталатын Оңтүстік Американы қамтып, Атлант мұхитына кетеді. Тынық мұхитындағы су айналымының маңызды рөлі Оңтүстік-Пассат ағысының астындағы 154° Галапагос аралдарына дейінгі Кромвелла су үсті ағыстарына тиесілі. Жаз айларында Оңтүстік Америка жағалауынан жартылай тұзды ағыс суық Перу ағысын ығыстырғанда Эль-Ниньо байқалады. Бұл жағдайда судың жоғарғы қабатына оттегі келмегеніктен, балықтар мен өзгеде су жануарларының өлімі күрт өседі, ал шөлді аймақтарда керісінше жауын-шашын көбейіп, қауіпті су тасқындарына әкеліп соғады.

Тынық мұхитының су тепе-теңдігі:

Тынық мұхитының су балансы («Мұхиттар атласы», 1980 жыл).
Келуші Судың көлемі
мың км³
жылына		 Шығын Судың көлемі
мың км³
жылына
Үнді мұхитының өту арқылы Аустралия — Антарктида (147° су темп.) мен Антарктикадағы циркумполярлы ағымы 5370 Атлант мұхитынан Дрейк бұғазымен Батыс Желдеріне 3470
Атлант мұхитынан Дрейк бұғазы мен жағалаудағы ағынмен, терең және төменгі сулар 210 Үнді мұхитының өту арқылы Аустралия — Антарктида (147° су темп.) мен жағалаудағы ағынмен, терең және төменгі сулар 2019
Жауын-шашын 260 Үнді мұхитының Индонезиялық теңіз арқылы төгілуі 67
Өзеннің ағыу 14 Солтүстік Мұзды мұхиттағы Беринг бұғазы арқылы 30
Жер асты ағуы 1 Булану 270
Антарктикалық мұздарының еріп түсуі 1
Барлығы 5856 Барлығы 5856

Тұздылығы, мұз түзілу

Мұхиттың барынша тұздылығы салыстырмалы жауын-шашынның қарқынды булануымен сәйкес келетін экваторлық және тропикалық аймаққа тураланады (барынша 35, 5—35, 6 ‰ дейін). Тұздылық суық ағымның әсерінен мұхиттың шығысына қарай төмендейді. Жауын-шашынның молдығы мұхит суының тұздылығын азайтады, әсіресе экваторда, батыс айналым аймағы мен субполяр ендігінде.

Тынық мұхитының оңтүстігіндегі мұз антарктикалық аудандарда, ал солтүстіктегісі тек Беринг, Охота теңіздерінде және де аздап Жапон теңізінде де түзіледі. Алясканың оңтүстік жағалауынан наурыз-сәуір айларында 48—42°с. ш. болатын мұзтаудың біразы тасталады. Солтүстік теңіздер қалқыма мұздарды солтүстік аудандарға жеткізеді, әсіресе Беринг теңізі. Антарктикалық көпжылдық мұздар шекарасы 60—63° о. ш. дейін жетеді, ал мұзтаулар 45° с. ш. дейі жетіп, солтүстікке дерлік таралады.

Су массасы

Тынық мұхитын су массасын шалағай, шалағай аралық, терең және түпкі деп бөледі. Тынық мұхиты шалағай су массасы 35-100 м және тропика суларына тән тұздылығымен, тығыздылығымен, температурасының салыстырмалы тегістілігімен, сипатының құбылғыштығымен, климаттың мерзімді мусымдығымен ерекшеленеді. Бұл су массасы су үсті жылуалмасумен, салыстырмалы тұнбалармен, булану және қарқынды аралсумен анықталады. Шалағай аралық су массасына азда болса тиісті. Субтропика мен суық енділікте бұл су массалары жарты жыл шалағай, жарты жыл шалағай аралық болады. Әртүрлі климаттық аймақтарда олардың шекаралары 220 мен 600 м арасында теңселіп тұрады. Шалағай аралық су 13-18 °C-тан (тропик пен субтропикте) 6—13 °C дейін (қоңыржай аймақта) тығыздығы және тұздылығымен ерекшеленеді. Шалағай аралық су жылы климатта тұзды шалағай судың төмендеуімен түзіледі.

Орташа және жоғарғы енділікте аралық су массасының температурасы 3—5 °C, ал тұздылығы 33, 8—34, 7 ‰ болады. Аралық массаның төменгі шекарасы 900-1700 м тереңдікте болады. Терең су массасы Антарктикалық сулардың төмендеуі мен Беринг теңізі суының қазашұңқырлармен ағу нәтижесінде түзіледі. Түпкі су массасы 2500-3000 м тереңдікте. Олар төмен температурасымен (1—2 °C) және бікелкі тұздылығымен (34, 6—34, 7 ‰) ерекшеленеді. Бұл сулар антарктика шельфінде қатты суу нәтижесінде түзіледі. Олар біқалыпты ағып, барлық батуларды толтыра отырып мұхит орталлық үстіртінің өткеліне көлденең Оңтүстік Перу арқылы солтүстік қазаншұңқырлар түбіне жетеді. Өзге мұхиттармен салыстырғанда Тынық мұхитының оңтүстік бөлігіндегі түпкі сулар еріген оттегінің аздығымен ерекшеленеді. Түпкі су терең сумен бірге Тынық мұхитының барлық көлемінің 75% құрайды.

Флора және фауна

Әлем мұхиттарының биомассасының 50% Тынық мұхитының еншiсiнде. Мұхиттағы өмiр ағыл-тегiл және қилы, әсiресе маржан рифтар және мангр тоғайларымен шұғылданатын Аустралия, Азия жиектерiндегі тропиялық және субтропиялық аймақтарда. Тынық мұхитының фитопланктоны 1300 жуық микроскопиялық бір жасушалы балдырлардан тұрады. Бұлардың жартысына жуығы перидинея түріне, ал одан азырақ бөлігі диатомея түріне жатады. Таяз су және Апвелинг аймақтарында өсімдіктер өте көп. Тынық мұхитының су асты өсімдіктері 4 мың балдыр түрінен 29 гүлді түрлеріне дейін жетеді. Тынық мұхитының шамалы және салқын аймақтарында бурыл балдырлары жаппай жайылған, әсіресе ламинария тобынан, Оңтүстік аймақтарында тіпті 200 м жететін осы топтың алып балдырлары да кездеседі. Тропикті айммағында риф түзуші ағзалар болатын маржан полиптарымен қатар фукус, ірі жасыл, танымал қызыл балдыр кең таралған.

Тынық мұхитының жануарлар түрінің әлемі өзге мұхиттағыға қарағанда 3-4 есеге бай, әсіресе тропика суларында. Индонезия теңіздерінде балықтың 2 мың түрі, солтүстік теңіздерінде 3 мыңға жуық түрлері бар. Мұхиттың тропика аймақтарында моллюскалардың 6 мыңға, ал Беринг теңізінде 200 жуық түрі таралған. Тынық мұхитының жан-жануарларына тән ерекшелік олардың жүйелік тпотары мен эндемимзмінің көнелігі. Тынық мұхитында теңіз кірпілері мен семсеқұйрықтардың көне түлерінің көбісі, өзге мұхиттарда (мысалы, Иордан, ) қалмаған балықтардың кейбір көне түрлері, лосось балығы тобының барлық түрі Тынық мұхитында қалған.

Эндемикалық сүтқоректілердің түрлері: теңіз мысығы, , , . Тынық мұхитының көптеген жан-жануарларына алыптық тән қасиет. Мұхиттың солтүстік бөлігінде алып мидия мен устрицалар танымал, экватор аймағында салмағы 300 кг жететін ең ірі моллюсктің екі жармалы түрі тридакна тіршілік етеді. Тынық мұхитында көбінесе ультраабиссальді жан-жануар басым. Олардың 45 түрі судың төмен температурасы мен 8,5 м тереңдігінде, 70% эндемиктер. Осы су астында жалғыз қорек болатын топрақты азық қылуға икемді, аз қозғалатын голотурия тірішілік етеді.

image
image
image
image
Таяз суда балдырлар қопасы.
Калифорния жағалауы, АҚШ 		Ала сутартқыш,
Тонга аралы 		Су мысығы
Аляскада 		Кораллдар
Аустралия

Экологиялық мәселелер

image
Гаваий жағажайындағы теңіз қоқысы.

Адамдардың Тынық мұхиты жағасындағы шаруашылығы мұхит байлықтары мен жануарлары санының төмендеуіне әкеп соқты. Онсызда XVIII ғасырдың аяғында Беринг теңізінде теңіз сиырлары толығымен қырылған. XX ғасырдың басында теңіз мысықтарының жойылып кету қауіпі төнген. Қазіргі ең үлкен мәселе судың мұнай өнімдерімен, ауыр металл қалдықтарымен және өндірістегі атом қлдықтарымен ластануы. Улы қалдықтар мұхит ағысымен барлық мұхитқа таралуда. Антарктида жануарларының қан құрамында да осы улы заттар табылған. АҚШ-тың 10 штаты өз қалдықтарын әлі күнге дейін теңізге тастауда. 1980 жылы 160 000 тонна улы қалдықтар теңізге тасталған, қазіргі кунде ол әрине аз мөлшерге болса да азайған. Сондай-ақ өзендер ауыл шаруашылығында қолданылатын түрлі улы қоспаларды алып келеді, оның әсерінен мұхитта гипоксия немес өлі аймақ пайда болуы мүмкін.

Тынық мұхитында пластиктен және әр түрлі қоқыстардан құралған үлкен қоқыс нүктесі пайда болған. Бұл қоқысқы нүкте Тынық мұхитының солтүстік бөлігінен Калифорния жағалауынан Гавай май жанынан Жапония жанына дейін жеткен. 2001 жылы бұл қоқыстың ауданы 1 млн км² асып, салмғы 3,5 млн жеткен, ал бұндай көрсеткіш мұхиттағы зооплантон салмағынан 6 есеге көп. Әр 10 жыл сайын бұл қоқыстың өсу үстінде..

АҚШ қарулы күштері 1945 жылы 6 тамыз және 9 тамызда Жапонияның Хиросимо және Нагосаки қалаларына [ядролық бомба тастап, ядролық қаруды алғаш пайдаланушы ел болып тарихта қалды. Хиросимо қаласында қаза болғандардың жалпы саны 90-166 мың адамға, ал Нагосаки қаласында 60-80 мыңға жетті. 1946-1958 жылдар аралығында АҚШ Маршалл аралдарының Бикини және Энивеветок жерлерінде ядролық сынақтар жүргізді. Жалпы саны 67 атомды және сутекті жарылыстар жасалған. 1954 жылдың 1 наурызында қуаты 15 мегатонн болатын сутекті бомба жарған, жарылыс нәтижесінде диаметрі 2 км, тереңдігі 75 м болатын ойық пайда болған, жарылыс түтінінің биіктігі 15 км, ал диаметрі 20 км. Осы жарылыс салдарынан Бикини су астына кетіп, жарылыс аймаға АҚШ тарихындағы ең радиактивті жер, ол аймақтың халқы зардап шеккен. 1957-1958 жылдары Ұлыбритания Полизениядағы Рождество мен Молденде (Лайн аралдары) 9 әуе ядролық сынақ жүргізген. 1966-1996 жылдары Франция Полинезиясындағы мен (Туамоту архипелагында) 193 ядролық сынақ жүргізген (соның 46 атмосферада, 147 жер астында).

image
Бикини атоллындағы ядролық сынақ.
24 шілде 1946 жыл

1989 жылдың 23 наурызында АҚШ-қа тиесілі ExxonMobil компаниясының «Эксон Вальдез» танкері Аляска жағалауында апатқа ұшыраған. Апат салдарынан 256 мың баррел мұнай 28 мың км² дақ түзіп теңізге төгілген. Мұнаймен 2 мың км жуық теңіз жағалауы ластанған. 2010 жылдың 20 сәуіріндегі Мексикадаға DH бұрғылау орнату кезінде болған апатқа дейін бұл апат ең улкен экологиялық апат есептелген.

Тынық мұхитының жағалауындағы мемлекеттер

  • Тынық мұхитының жағалауындағы елдер (сағат тілінің бағытымен):

Америка Құрама Штаттары, Канада, Мексика, Гватемала, Сальвадор, Гондурас, Никарагуа, Коста-Рика, Панама, Колумбия, Эквадор, Перу, Чили, Аустралия, Индонезия, Малайзия, Сингапур, Бруней, Филиппиндер, Тайланд, Камбоджа, Вьетнам, Қытай Халық Республикасы, Корея Республикасы, Корей Халық Демократиялық Республикасы, Жапония, Ресей.

Мұхитта әдетте мемлекеттерге тиесілі жер және арал үлестері болады:

  • Меланезия: Вануату, Жаңа Каледония (Франция), Папуа — Жаңа Гвинея, Сүлеймен аралдары, Фиджи;
  • Микронезия: Гуам (АҚШ) Кирибати, Маршалл аралдары, Науру, Палау, Солтүстік Мариан аралдары (АҚШ), (АҚШ), Федеративті Микронезия Штаттары;
  • Полинезия: (АҚШ), Жаңа Зеландия, Самоа, Тонга, Тувалу, (Ұлыбритания), , Футуна (Франция), Франция Полинезиясы (Франция).

Аумақтар

  • image Америка Самоасы (АҚШ)
  • image
  • image Кук аралдары
  • image
  • image Чили
  • image Гуам
  • image Гонконг
  • image (АҚШ)
  • image (АҚШ)
  • image (АҚШ)
  • image (АҚШ)
  • image Макао
  • image (АҚШ)
  • image Ниуэ (Жаңа Зеландия)
  • image (АҚШ)
  • image (АҚШ)

Егеменді елдер

  • image Аустралия
  • image Бахрейн
  • image Камбоджа
  • image Канада
  • image Чили
  • image Қытай
  • image Колумбия
  • image Коста-Рика
  • image Эквадор
  • image Сальвадор
  • image Микронезия
  • image Фиджи
  • image Гватемала
  • image Гондурас
  • image Индонезия
  • image Кирибати
  • image КХДР
  • image Корея Республикасы
  • image Малайзия
  • image Маршалл аралдары
  • image Мексика
  • image Науру
  • image Жаңа Зеландия
  • image Никарагуа
  • image Палау Республикасы
  • image Панама
  • image Папуа — Жаңа Гвинея
  • image Перу
  • image Филиппин
  • image Ресей
  • image Самоа
  • image Сингапур
  • image Соломон аралдары
  • image Қытай Республикасы1
  • image Тайланд
  • image Шығыс Тимор
  • image Тонга
  • image Тувалу
  • image АҚШ (Аляска, Вашингтон, Орегон, Калифорния, Гавайи)
  • image Вануату
  • image Вьетнам

1 Қытай Республикасы жартылай мойындалған мемлекет болып келеді.

Зерттелу тарихы

Тынық мұхитын зерттеп тану хат жазу тарихынанда ерте болған. Ол кездері мұхитта жүзу үшін катамарандар, желкенді кемелерді пайдаланған.1947 жылы басқаруымен бальс бөренелерінен жасалған су көлігімен «Кон-Тики» Тынық мұхитын Оңтүстік Американың Полинезия сынан батыс бағытта кесіп өтуі Тынық мұхитын кесіп өтуге болатынына дәлел болды. Қытайлық желкенді кемелер Үнді мұхитының жағалауына сапар шекті (мысалы, Чжэн Хэнің жеті саяхаты, 1405-1433 ж. ж).

image
Тынық мұхитының сипаттамасы.
Авторы , 1589 жыл
image

Алғаш болып 1513 жылы испандық Панама мойнағының шыңынан шексіз суды, яғни Тынық мұхитын көріп, Оңтүстік теңізбен байланыстырған. 1520 жылы португал теңізшісі Фернан Магеллан Оңтүстік Американы айналып бұғаздан өтіп, теңіздік жазықтықты көреді. Отты жерден Филиппин аралдарына дейінгі 3 айға созылған саяхатында Магеллан ешбір дауылға соқтықпаған себепті бұл мұхитты Тынық деп атаған. Тынық мұхитының егжей-тегжейлі картасы 1589 жылы Ортилерияда жарияланған. 1642-1644 жылдары Тасман бастаған экспедиция нәтижесінде Аустралия өз бетіне жеке құрлық екендігі дәледенді.

Мұхитты жан-жақты зерттеу XVIII ғасырда басталды. Еуропаның басты елдері Тынық мұхитына ағылшынның Джеймс Кук (Аустралия және Жаңа Зеландияның зерттеу жұмыстары, Гавай және басқа да көптеген аралдарды ашқан) француз Жан-Франсуа Лаперуз, итальян (Горн мысынан Аляска бұғазына дейінгі Оңтүстік және Солтүстік Американың барлық батыс жағалауын картаға түсірген) ғылыми-зерттеу сапарларға жібере бастады. Мұхиттың солтүстік жағалауын (Еуразия мен Солтстік Америка арасындағы бұғазды ашқан), В. Беринг (мұхиттың солтүстік жағалауын зерттеген) және А.И. Чириков (Тынық мұхитының солтүстігі мен Азия солүстік-шығыс жағалауын, Солтүстік Американың солтүстік-батыс жағалауын зерттеген) сияқты зерттеушілер зерттей бастады.1803-1864 жылдар аралығында орыс теңізшілерінің 45 толық және жартылай жорыққа шыққандығы нәтижесінде орыс әскери және сауда флоттары Балтық теңізі жолын жақсы танып, Тынық мұхитындағы жолда біраз арал ашты. 1819-1821 жылдары Ф. Ф. Беллисгаузен мен жасаған жорықта Антарктида ашылды және жол жөнекей 29 арал ашылды.

image
Шамамен 1702-1707 жылдардағы еуропалық барлау барысында Тынық мұхитының картасы.
image
1754 жылға жуық еуропалық барлау барысында Тынық мұхитының картасы.

1872-1876 жылдары аралығында ағылшынның «Челленджер» кемесінде алғашқы ғылыми экспедиция жүргізілді, сөйтіп мұхит суының құрамы алынды, өсімдіктері мен жануарлары, су түбі жерлерінің топырағы зерттеліп, алғаш рет су тереңдігінің картасы мен терең сулар жануарларының жиынтығы жасалды.1886-1889 жылдары ғалым-океанограф жетекшілігімен Тынық мұхитының солтүстігі зерттелді. Бұдан бұрынғы шетел және орыс зерттеулерінен кейін Макаров толық зерттеу жүргізіп Тынық мұхитының суы сағат тіліне қарсы ағатынын анықтады. Америкалық «Альбатрос» экспедицясының зерттеуі 1883-1905 жылдары мұхиттың жануарларының жаңа түрлерін және даму заңдылықтарын ашты. Немістенрдің «Планет» (1906-1907) және америкалық океанагрфиялық «Карнег» (1928-1929) экспедициялары жетекшілігімен Тынық мұхитының зерттелуіне үлкен үлес қосты. 1949 жылы АН КСРО жалауымен кеңестік ғылыми-зерттеу кемесі «Витьяз» жіберілді. 1979 жылға дейін кеме 65 ғылыми іс-сапар жасап, соның нәтижесінде су асты бедерлері картадан алынды және Мариан ойпатының тереңдігі өлшенді. Осы аралықта Ұлыбританияның «Челленджер II» (1950-1952), Швецияның «Альбатрос III» (1947-1948), Данияның «Галатея» (1950-1952) және басқада көптеген экспедияларының зерттеуі нәтижесінде су астының құрылысы, түзінділіері, мұхиттың тыныс-тіршілігі жайлы ақпараттар көбейе түсті.

Халықаралық геофизикалық жылдары ішінде (1957-1958) әлемдік қосылған үлеспен (әсіресе АҚШ пен КСРО) жүргізілген зерттеулер нәтижелері бойынша Тынық мұхитының батиметрлік жаңа ауқымды картасы жасалды.1968 жылы америкалық «Гломар Челленджер» кемесінде үлкен тереңдiктерге су массаларының орын ауыстыруы бойынша жұмыстар мен биологиялық зерттеулер үнемі жүргізіліп тұрды.1960 жылдың 23 қаңтарында Мариан батуына алғаш рет адам сүңгіді. «Триест» зерттеу батискафында Мариан батуына АҚШ- тық және зерттеуші түскен еді.2012 жылдың 26 наурызында америкалық режиссер Джеймс Кэмерон терең сүңгу құрылғысы «Deepsea C hallenger» көмегімен жалғыз өзі Мариан батуына сүңгіді, сөйтіп бұл сүңгу тарихтағы екінші сүңгу болды. Құрылғы су астында болған 6 сағат ішінде зерттеу үлгілеріне арналып су асты топрағы, өсімдіктері және тірі ағзалар алынды. Кэмеронның су астында түсірген таспалары «National Geografic»теле арнасының ғылыми-деректі фильмінің негізіне кіреді.

1966-1974 жылдары АН КСРО Океанографиялық институты жазған «Тынық мұхиты» монография жарық көрді. 1973 жылы Владивосток қаласында В. И. Ильичев атындағы Тынық мұхиттық океанологиялық институты күшімен қиыр шығыс теңіздерінде және Тынық мұхитының ашық аймағында кең ауқымды зерттеулер жүргізілді. Бұл зерттеудің нәтижесі 1994 жылы Ұлттық Америка орталығы жасаған мұхиттардың батиметрлік атласы болып табылады.

Мұхит алабында "Самоа" аралындағы шеңбер тас, "Тонгадағы трилитон", "Раротонга аралын айнала қоршаған тас төселген соқпақ жол сынды" сыры жұмбақ тас нысандар көп.

image
image
плоты .
Сурет 1947 жылғы 		Магелланның ескерткіші, Чили.
Магеллан Магеллан бұғазына қарап тұрғандағы суреті. 		Батискаф «Триест» сүңгуден бұрын,
23 қаңтар 1960 жыл

Экономикалық маңыздылығы

Қазіргі кезеңде Тынық мұхитының аралдары мен жағалаулары әр-келкі орналасқан. АҚШ (Лос Анжелестен бастап Сан Франциско ауданына дейін), Жапония мен Оңтүстік Корея жағалаулары ең үлкен өндіріс шоғырланған аймаққа кіреді.

Балық және теңіз өнімдерін аулау

Тынық мұхитының тропикалық енділігі және белгілі аймақтарында теңіз өнімдерін аулау маңызды. Тынық мұхиты акваториясына әлемдік балықтың 60% келеді. Олардың арасында лосось (горбуша, кета, , ), сельдь тектестер (анчоус, сельдь, сардина), треска тектестер (, минтай), окунь тектестер (скумбрия, ), камбал тектестер (). Сүтқоректілерде ауланады: кашалот, теңіз мысығы, калан, морж, ; омыртқасыздар: , креветка, . Медицина және өндіріс үшін өсімдітері де алынады. Ең олжалы аулау Тынық мұхитының Батыс Орталық және Солтүстік батысында. Ең көлемді аулау Жапония (Нагасаки, Токио, ), Қытай (, , , ), Ресей (, Сахалин, Камчатка), Перу, Тайланд, Жаңа Зеландия және АҚШ өңірлерінде.

Көлік жолдары

Тынық мұхиты арқылы Атлант және Үнді мұхиттары елдерін аса маңызды теңіз және әуе коммуникациялы тынықмұхиттық хауызды және транзитті жолдар жалғастырып жатыр. Аса маңызды мұхиттық жолдар Канада және АҚШ-тан Тайваньға, Қытай және Филиппиндер елдеріне апарады. Тынық мұхитының басты кемемен жүк тасымалдау бұғаздары: Беринг, Татар, Лаперуз, Корей, Тайвань, Сингапур, Малакк, Сангар, Басс, Торрес, Кука, Магеллан. Тынық мұхиты Солтүстік және Оңтүстік Америкалардың арасындағы Панама мойнағын жасанды түрде жалғастырған Панама каналы арқылы Атлант мұхитымен жалғасып жатыр. Ірі порттары: (маңызды жүктер, , балық және теңіз өнімдері, орман және аралау материалдары, металлолом, түсті метал), Находка (көмір, мұнай өнімдері, контейнер, метал, металлолом, рефжүктер), Шығыс, Ванино (көмір, мұнай), - (мұнай және мұнай өнімдері, көлік және құрылғылар, автомобиль, метал және металлолом), Токио-Иокогама (металлолом, көмір, мақта, дәнді-дақыл, мұнай және мұнай өнімдері, каучук, химикат, жүн, машина және құралдар, текстиль, автомобиль, дәрі-дәрмек), Нагоя (Жапония), Шанхай (құрғақ және сұйық жүктердің барлық түрі), (текстиль, киім, талшықтар, радио және элетр тауарлар, пластмасса бұйымдар, машина, құрылғылар) (Қытай), Сингапур (мұнай өнімдері, каучук, азық-түлік, текстиль, машина және құрылғылар) (Сингапур), Сидней (басты заттар, темір рудасы, көмір, мұнай және мұнай өнімдері, дәнді дақыл), Ньюкасл (Аустралия), Окленд (Жаңа Зеландия), Ванкувер (орман жүктері, көмір, рудалар, мұнай және мұнай өнімдері, химиялық және басты жүктер) (Канада), Сан-Франциско, Лос Анжелес (мұнай және мұнай өнімдері, копра, химиялық жүктер, оман, дәнді дақылдар, ұн, ет, балық консервілері, цитрустар, банан, кофе, машина және құрылғылар, , целлюлоза), (АҚШ), (, балық, азық-түлік, жанармай) (Чили). Тынық мұхитында көп жақты шағын біршама порттар орналасқан.

Әуе жүк тасымалдауда маңызды рөл атқарады. Ең алғашқы тұрақты рейс 1936 жылы Сан-Франциско (АҚШ) - (Гавай аралдары)-Манила (Филиппин). Қазіргі уақытта негізгі трансмұхиттық маршруттар Тынық мұхитының солтүстік және орталық аудандарында. Ішкі және арал аралық әуе тасымалдаудыңда мәні зор. 1902 жылы Ұлыбритания тарапынан Фанингы және Фиджи аралдарынан өтіп, Канада, Жаңа Зеландия, Аустралия Кеңестерін жалғастыратын ұзындығы 12, 55 мың км мұхит астымен телеграф сымы салынды. Радио байланысты бұрыннан кеңінен қолданысты. Қазіргі таңда Тынық мұхитында байланыс үшін байланыс ағымдары кеңейтілген жасанды жер серіктері қолданыста.

image
image
image
image
порты, Жапония MV Steve Irwin Мельбурн портында, Аустралия Теңіз жағалауындағы паром, Филиппин ұшағы

Пайдалы қазбалары

image
Тынық мұхитынан күннің шығуы (5 мамыр 2013 ж.)

Тынық мұхиты минералдар ошағына өте бай. Қытай, Индонезия, Жапония, Малайзия, АҚШ (Аляска), Эквадор (), Аустралия (Басс бұғазы) және Жаңа Зеландияда мұнай мен газ бұрғылайды. Қолда бар есептен бойынша Тынық мұхитының кені әлемдік мұнай мен газ қорының 30-40 % құрайды.

Әлемде ең үлкен көлемдегі қалайы концентратын өндіруші Малайзия, ал циркон, ильменит пен басқаларын өндіруден Аустралия елдері болып табылады. Мұхит жалпы қоры 17•10 т боларлықтай темір,марганец конкрециясына да бай. Ең кең ауқымдығы байлығы Тынық мұхитының солтүстігінде, сондай-ақ Оңтүстік және Перу қазашұңқырларында. Мұхиттың рудалық және кокрециялық байлығы марганец 7,1•10 т, никель 2,3•10 т, мыс 1, 5•10 т, кобальт 1•10 т құраған. Орегон батуында, Куриль тізбегі мен Охот теңізіндегі Сахалин шельфінде, Жапон теңізіндегі Нанкай науасында және Жапония жағалауында, Перу батуында терең су асты газ гидраттарының түзінділері табылған. 2013 жылы Жапония Тынық мұхитының Токиодан солтүстік-шығыс бағытында метан гидраты кен орныннан табиғи газ бұрғылау жұмысын бастауға ниетті.

Кертарапты қоры

Тынық мұхитының кертарапты қоры жан-жақтылығымен сипатталады. Бүкіл әлемдік туристтік ұйымның есебі бойынша XX ғасырдың аяғында Тынық мұхиттық аймақтарға 16% халықаралық туристтік жолдамалар тіркелген (2020 жылға 25 % жоспарлап отыр). Ең басты туристік елдер Жапония, Аустралия, Сингапур, Корей Республикасы, Ресей, АҚШ және Канада. Басты рекреакциалы аймақтар: Гавай аралдары, Полинезия мен Микронезия аралдары, Аустралияның шығыс жағалауы, және Қытайдағы Хайнань аралы, Жапон теңізі жағалауы, Солтүстік Американың қалаларының ауданы және қалалық агломерациялық жиегі болып табылады. Туристтер ең көп келетін елдер арасында (Бүкіл әлемдік туристтік ұйымның 2010 жылғы деректері бойынша) Тынық мұхитының азиялық ауданы ерекшеленеді: Қытай (55 млн. 1 жыл ішінде), Малайзия (24 млн), Гонконг (20 млн), Тайланд (16 млн), Макао (12 млн), Сингапур (9 млн), Корей Республикасы (9 млн), Жапония (9 млн), Индонезия (7 млн), Аустрия (6 млн), Тайвань (6 млн), Вьетнам (5 млн), Филиппиндер (4 млн), (3 млн), (2 млн), Гуам (1 млн); Оңтүстік және Солтүстік Америка жағалауындағы елдерде: АҚШ (60 млн), Мексика (22 млн), Канада (16 млн), Чили (3 млн), Колумбия (2 млн), Коста-Рика (2 млн), Перу (2 млн), Панама (1 млн), Гватемала (1 млн), Сальвадор (1 млн), Эквадор (1 млн).

Қызықты деректер

image
Ғарыштан Тынық мұхитының бейнесі
  • Мұхитқа «Тынық» деген атты еуропалық жиһангез Магеллан қойған. Ол бұл мұхитты басып өткен кезде бірде-бір дауыл соқпаған. Сондықтан бұл мұхитты Тынық деп атаған.
  • Әлемдегі ең терең шұңғымалар Тынық мұхитының табанында жатыр.
  • Тынық мұхитындағы жер сілкінулер мен жанартау атқылаулардан кейін цунами пайда болады.
  • Тынық мұхитындағы маржан аралы «атолл» деп аталады. Ол сөнген жанартаудың төбесіне жиналған маржан полиптерінен пайда болады.

Дереккөздер

  1. BBC. Oceans' deepest depth re-measured
  2. Поспелов Е. М. Географические названия мира: Топонимический словарь. — 2-е изд., стереотип.. — Мәскеу: Русские словари, Астрель, АСТ, 2001. — б. 191—192.
  3. Атлас океанов. Термины, понятия, справочные таблицы.— М.: ГУНК МО КСРО, 1980. С. 84—85
  4. Academic American encyclopedia — Grolier Incorporated. — P. 8. — ISBN 978-0-7172-2068-7.
  5. The Pacific Islands: An Encyclopedia — University of Hawaii Press. — P. 63–. — ISBN 978-0-8248-2265-1.
  6. Encyclopedia of Islands — University of California Press. — P. 706. — ISBN 978-0-520-25649-1.
  7. West Barbara A. Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania — Infobase Publishing. — P. 521–. — ISBN 978-1-4381-1913-7.
  8. "Coral island", Encyclopædia Britannica. Retrieved 22 маусым 2013.
  9. "Nauru", Charting the Pacific. Retrieved 22 маусым 2013.
  10. Pacific Neighbors: The Islands of Micronesia, Melanesia, and Polynesia — Bess Press. — P. 125–. — ISBN 978-1-57306-022-6.
  11. Library Acquires Copy of 1507 Waldseemüller World Map - News Releases (Library of Congress). Loc.gov. Тексерілді, 20 сәуір 2013.
  12. "Физическая география материков и океанов"
  13. Primary Australian History: Book F [B6 Ages 10-11] — R.I.C. Publications. — P. 6. — ISBN 978-1-74126-688-7.
  14. Stanley David South Pacific — David Stanley. — P. 19. — ISBN 978-1-56691-411-6.
  15. "Life in the sea: Pacific Ocean" Мұрағатталған 14 қазанның 2014 жылы., Oceanário de Lisboa. Retrieved 9 маусым 2013.
  16. Ober Frederick Albion Vasco Nuñez de Balboa — Library of Alexandria. — P. 129. — ISBN 978-1-4655-7034-5.
  17. A Reference Guide to Latin American History — M.E. Sharpe. — P. 28. — ISBN 978-1-56324-744-6.
  18. Galvano Antonio The Discoveries of the World from Their First Original Unto the Year of Our Lord 1555, issued by the Hakluyt Society — Kessinger Publishing. — P. 168. — ISBN 0-7661-9022-6.
  19. Milton Giles Nathaniel's Nutmeg — London: Sceptre. — P. 5, 7. — ISBN 978-0-340-69676-7.
  20. Porter, Jonathan. [1996] (1996). Macau, the Imaginary City: Culture and Society, 1557 to the Present. Westview Press. ISBN 0-8133-3749-6
  21. Каплин П. А., Леонтьев О. К., Лукьянова С. А., Никифоров Л. Г. Берега // {{{тақырыбы}}} — М.: Мысль, 1991. — Б. 355—356.
  22. "Pacific Ocean: Islands", Encyclopædia Britannica. Retrieved 13 маусым 2013.
  23. Climate Prediction Center ENSO: Recent Evolution, Current Status and Predictions 5, 19–20. (30 маусым 2014). Тексерілді, 30 маусым 2014.
  24. Frequently Asked Questions: When is hurricane season?. . Тексерілді, 25 шілде 2006.
  25. "Pacific Ocean" Мұрағатталған 1 қаңтардың 2013 жылы., World Factbook, CIA. Retrieved 13 маусым 2013.
  26. John P. Stimac. Air pressure and wind. Retrieved on 8 мамыр 2008.
  27. Walker Stuart The sailor's wind — W. W. Norton & Company. — P. 91. — ISBN 9780393045550.
  28. "Явления Эль-Ниньо"
  29. Plastic waste in the North Pacific is an ongoing concern BBC 9 мамыр 2012
  30. Questions and Answers. History of the Spill. Exxon Valdez Oil Spill Trustee Council. Басты дереккөзінен мұрағатталған 24 сәуір 2012. Тексерілді, 22 ақпан 2012.
  31. PHOTOS: Giant Ocean-Trash Vortex Documented-A First. News.nationalgeographic.com. Тексерілді, 31 қазан 2010.
  32. Gerlach: Marine Pollution, Springer, Berlin (1975)
  33. Тихий океан — самый большой и самый глубокий океан на Земле. Samogo.Net. Басты дереккөзінен мұрағатталған 2 ақпан 2012. Тексерілді, 1 ақпан 2012.
  34. Загрязнение океана. Форум честных правил. Басты дереккөзінен мұрағатталған 2 ақпан 2012. Тексерілді, 1 ақпан 2012.
  35. Глава III.Районы проведения ядерных испытаний. Росатом. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 мамыр 2012. Тексерілді, 22 ақпан 2012.
  36. Oil Spill Case Histories 1967–1991, Report No. HMRAD 92-11 — : , 1992. — P. 80.
  37. Мусорный остров в Тихом Океане. ECOlogoFF.Ru - экологически чистый сайт. Басты дереккөзінен мұрағатталған 2 ақпан 2012. Тексерілді, 31 қаңтар 2012.
  38. Хиросима и Нагасаки: история, свидетельства очевидцев, фотографии. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 мамыр 2012. Тексерілді, 5 наурыз 2012.
  39. U.S. Nuclear Testing Program in the Marshall Islands. Marshall Islands Nuclear Claims Tribunal. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 мамыр 2012. Тексерілді, 22 ақпан 2012.
  40. Ядерные взрывы.... Мой сайт. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 мамыр 2012. Тексерілді, 22 ақпан 2012.
  41. Williams Glyndwr Captain Cook: Explorations And Reassessments — Boydell Press. — P. 143. — ISBN 978-1-84383-100-6.
  42. Bernard Eccleston, Michael Dawson. 1998. The Asia-Pacific Profile. Routledge. p. 250.
  43. Проект Хроно
  44. Asian American Psychology: Current Perspectives — CRC Press. — P. 161. — ISBN 978-1-84169-749-9.
  45. Ortelius, Abraham: SOLD Maris Pacifici. Map Mogul Ltd. Басты дереккөзінен мұрағатталған 2 ақпан 2012. Тексерілді, 1 ақпан 2012.
  46. Исследование Тихого океана. Путешествия и туризм. Басты дереккөзінен мұрағатталған 2 ақпан 2012. Тексерілді, 1 ақпан 2012.
  47. Челленджер. Океанология. Океанография - изучение, проблемы и ресурсы мирового океана. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 мамыр 2012. Тексерілді, 8 ақпан 2012.
  48. Исследования Мирового океана в 19 в.. Океанология. Океанография - изучение, проблемы и ресурсы мирового океана. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 мамыр 2012. Тексерілді, 8 ақпан 2012.
  49. Исследования Мирового океана в 20 в.. Океанология. Океанография - изучение, проблемы и ресурсы мирового океана. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 мамыр 2012. Тексерілді, 8 ақпан 2012.
  50. Международный геофизический год. Электронная энциклопедия Pochemy.net. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 мамыр 2012. Тексерілді, 8 ақпан 2012.
  51. «Гломар Челленджер» и проект глубоководного бурения. Мир океана. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 мамыр 2012. Тексерілді, 8 ақпан 2012.
  52. 1960 — Man at the Deepest Depth. Ocean Explorer. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 мамыр 2012. Тексерілді, 8 ақпан 2012.
  53. Режиссер Джеймс Кэмерон вернулся из путешествия на дно Марианской впадины. ИТАР-ТАСС. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 мамыр 2012. Тексерілді, 26 наурыз 2012.
  54. Исследования Тихого океана и дальневосточных морей Ресейдің.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 9 ақпан 2012.
  55. 3.5 Батиметрические карты и базы данных. Океанология. Океанография - изучение, проблемы и ресурсы мирового океана. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 мамыр 2012. Тексерілді, 8 ақпан 2012.
  56. «Прогресс М-14М», пролетавший 9 суток по околоземной орбите, затопят на «кладбище» космических кораблей в Тихом океане. ИТАР-ТАСС. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 сәуір 2012. Тексерілді, 28 сәуір 2012.
  57. Брокгауз-Ефрон и Большая Советская Энциклопедия объединенный словник. gatchina3000.ru. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 мамыр 2012. Тексерілді, 9 ақпан 2012.
  58. WORLD PORT RANKING - 2008. Басты дереккөзінен мұрағатталған 4 тамыз 2012. Тексерілді, 23 шілде 2012.
  59. Япония начнет добывать газ на дне Тихого океана. Портал dp.ru. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 мамыр 2012. Тексерілді, 22 ақпан 2012.
  60. Основные черты географии туризма. Страны и континенты. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 мамыр 2012. Тексерілді, 10 ақпан 2012.
  61. UNWTO World Tourism Barometer. 2011 edition. Всемирная туристская организация ЮНВТО. Басты дереккөзінен мұрағатталған 25 мамыр 2012. Тексерілді, 10 ақпан 2012.
  62. Рекреационные ресурсы. Страны и континенты. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 мамыр 2012. Тексерілді, 10 ақпан 2012.
image
Бұл мақала қазақша Уикипедияның жақсы мақалалар тізіміне енеді.

уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер

Tynyk muhit kolemi men terendigi zhagynan en үlken muhit Batysynda Euraziya men Australiya shygysynda Soltүstik zhәne Ontүstik Amerika ontүstiginde Antarktida kurlyktarymen shekaralas Tynyk muhity ontүstiginen soltүstigine 15 8 myn km shygysynan batysyna 19 5 myn km sozylyp zhatyr Shekaralas tenizdermen eseptegende 179 7 mln km orta terendigi 3984 m kolemi 723 7 mln km tenizsiz eseptegende 165 2 mln km orta terendigi 4282 m kolemi 707 6 mln km Tynyk muhitynyn en teren zheri әlem muhittarynyn en teren zheri 10994 m Mariana shungymasy Tynyk muhityndagy 180 meridian arkyly tәuliktik syzyk otedi EtimologiyaAlgash bolyp Tynyk muhityn korgen ispandyk Ol 1513 zhyly oz seriktesterimen Panama mojnagyn kesip otip belgisiz muhitka shygady Olar muhitka ontүstiktegi ashyk shyganak arkyly shykkandyktan Balboa bul muhitty Ontүstik teniz is Mar del Sur dep atady 28 karasha 1520 zhyly Fernan Magellan algash bolyp muhitka shykty Ol Filippin araldaryna dejin 3 aj 20 kүnde muhitty kesip otti Osy uakyt bojy aua rajy bir kalypty tynyk boldy sol sebepti Magellan bul muhitty Tynyk muhit dep atady 1753 zhyly francuzdyk geograf Tynyk muhityn Ұly muhit fr Jean Nicolas Buache ataudy usyndy әlemdegi en үlken muhit bolgan sebepti Birak bul ataudy kopshilik kabyldamady әlemdik geografiyada sozi basym agylshyn tildi elderdin kalauymen Tynyk muhity agylsh Pacific Ocean bolyp kala berdi 1917 zhylga dejin zher audargan orys kartasynda Shygystyk muhit dep ataldy Fizika geografiyalyk sipattamasyMuhittardyn negizgi morfologiyalyk sipaty Muhittar Su audany mln km Kolem mln km Ortasha terendigi m Muhittyn batulary mAtlant muhity 91 66 329 66 3597 8742 Үndi muhity 76 17 282 65 3711 Zond shungymasy 7729 Soltүstik Muzdy muhit 14 75 18 07 1225 5527 Tynyk muhit 178 68 710 36 3976 Mariana shungymasy 10 994 Әlemdik 361 26 1340 74 3711 11 022Zhalpy maglumat Әlemdik muhittardyn 49 5 alatyn zhәne 53 suy bar Tynyk muhity galamshardagy en үlken muhit bolyp tabylady Shygysynan batysyna 19 myn km al ontүstiginen soltүstigine dejin 16 myn km sozylyp zhatyr Onyn suy ontүstiginde kobirek al soltүstiginde az bolyp keledi Tynyk muhity batys zhagasynda Ontүstik zhәne Soltүstik Amerika shygys zhagasymen Australiya men Europany al ontүstiginde Antarktidany shajyp zhatyr Tynyk muhitynyn Soltүstik Muzdy muhitymen shekarasy Dezhnev mysynan dejingi Bering bugazy Atlant muhitymen shekarasyn 68 04 meridianga dejin nemese kyskasy Ontүstik Amerikadan Antarktida araldaryna dejin Drejk bugazy arkyly Oste aralynan dejin Үndi muhitymen shekarasy Australiyanyn ontүstigine karaj Bassov bugazynyn shygys shekarasymen Tasmaniya araldaryna dejin odan әri 146 55 meridianymen Antarktidaga dejin Australiyanyn soltүstigine karaj Andaman tenizi men Malak bugazymen ontүstik batys zhagalauynda Zond bugazymen ontүstik zhagalauynda Yava araldarymen zhәne Savu tenizderinin ontүstigimen Arafur tenizinin soltүstigimen Zhana Gvineyanyn ontүstik batysymen zhәne Torresov bugazynyn batysymen shektesetin aralykta zhatyr Tenizder Tynyk muhityndagy teniz bugaz zhәne shyganaktar audany 31 64 mln km kurajdy Tenizderdin basym boligi batysynda Euraziyamen shekarasynda Bering tenizi Ohot Zhapon Sary Shygys Қytaj Ontүstik Shygys Aziya araldary arasyndagy tenizder Ontүstik Қytaj Yava Sulavesi Flores Savu Banda Australiya zhagalauynda Zhana Gvineya Sүlejman Fidzhi Tasman Antarktidadagy tenizder kejbir kezde bulardy Ontүstik muhitka zhatkyzady Bellinsgauzen Ontүstik Amerika zhagalauynda tenizder zhok birak үlken shyganaktar kezdesedi Alyaska Kaliforniya Araldar Tolyk makalasy Tynyk muhit araldary Tynyk muhitynda zhanartau saldarynan pajda bolgan araldar koptep kezdesedi Olardyn kobi marzhandar tүzip akyr sonynda muhit tүbine ketip al kejbirueleri oz sonynan marzhan sakinalaryn kaldyrgan Mikroneziya Melaneziya zhәne Polineziya Aral audany men koptiginen Tynyk muhity zhogary satyda tur Muhitta eldi araldarda kezdesedi Zhana Gvineya 829 3 myn km zhәne Kalimantan 735 7 myn km Өzgede iri araldary zhәne arhipelagtary Aziyada Sahalin Kuril araldary Honsyu Hokkajdo Kyusyu Sikoku Tajvan Hajnan Filippin araldary Luson Mindanao Samar Үlken Zond araly 1485 myn km osy katarly Kalimantan Sumatra Sulavesi Yava Banka Timor Sumbava Flores Okeaniyada Molukka araldary Seram Halmahera Zhana Gvineya Zhana Britaniya Zhana Irlandiya Sүlejmen araldary Zhana Kaledoniya Fidzhi araldary Mariana araldary Tuvalu Tonga Tuamotu Marshall araldary Gavaj araldary Gavaji Zhana Zelandiya Soltүstik zhәne Ontүstik araldary Soltүstik Amerikada Әulie Lavrentiya Aleut araldary Aleksandr arhipelagy Vankuver Ontүstik Amerikada Galapagos araldary Antarktidada kүnnin batuy Ғaryshtan korinis Kaliforniyaga tayau dauyl muz үstindegi kontejnerovozMuhittyn kalyptasu tarihy Pangeya kurlygy mezozoj dәuirinde Gondvana men Lavraziyaga ydyraganda ony korshagan Pantalassanyn audany kishireje bastady Mezozojdyn sonyna karaj Gondvana men Lavraziya bolinip olardyn bolinuine karaj Tynyk muhity kalyptasa bastady Yura dәuirinde tynykmuhittyk bytkyl manynda muhittyk tort tektonikalyk taktalar tүzildi Tynyk muhittyk Қula Farallon zhәne Feniks Soltүstik batys Қula taktasy Aziya kurlygynyn shygys zhәne ontүstik shygys toniregine zhylzhydy Soltүstik shygys muhittyk takta Farallon Alyaska Chukotka zhәne Soltүstik Amerikanyn astyna zhylzhydy Ontүstik Shygys taktasy Feniks Ontүstik Amerikanyn astyna sүngi bastady Bor dәuirinde ontүstik shygystyk Tynyk muhitynyn muhittyk taktasy sol uakyttagy bir bolgan Austra Antarktikalyk kurlyk manynyn shygysyna saldarynan kazirgi Zhana Zelandiyalyk zhonnyn zhәne Lord Hau men su asty үstirtterinin kesegi kurlyktan tebilip ketti Keshirek borda Austra Antarktikalyk kurlyktyn zharyluy bastaldy Australiyalyk takta bolinip ekvatorga zhylzhi bastady Tynykmuhittyk takta oligocende bagytyn soltүstik batyska auystyrdy Keshirek miocende Farallon taktasy ekige bolindi Kokos zhәne Naska Қula taktasy soltүstik batyska zhylzhi otyryp tolyktaj Tynykmuhittyk taktanyn soltүstik boligimen birge Euraziya men proto Aleut nauasynyn astyna ketti Bүginde tektonikalyk taktalar kozgalysy zhalgasuda Bul kozgalystyn ozegi orta muhittyk rif ajmaktary Ontүstik Tynykmuhittyk pen Shygys Tynykmuhittyk artulary bolyp tabylady Bul ajmaktyn batysyna karaj zhәne astyna zhylyna 6 10 sm zhyldamdykpen kozgalyp zhatkan en үlken Tynykmuhit atty takta ornalaskan batysta soltүstik batyska yagni Euraziyalyk takta astyny zhylyna 6 8 sm zhyldamdygymen ygystyruda Orta muhittyk rif ajmaktarynyn shygysynda soltүstik shygysynda zhylyna 2 3 sm zhyldamdykpen Soltүstik Amerika taktasy astyna kozgalyp bara zhatkan ortalyk ajmagynda soltүstik shygyska bagyttalgan Karib litosferalyk taktasy astyna karaj zhylyna 6 7 sm zhyldamdykpen zhylyp zhatkan ontүstikke karaj shygyska bagyt algan Ontүstik Amerika taktasynyn astyna karaj zhylyna 4 6 sm zhyldamdykpen kozgalatyn ornalaskan Geologiyalyk kurylysy men zher bederi Terendik kartasyҚurlyktyn su asty manajy Қurlyktyn su asty zhaktaulary Tynyk muhitynyn 10 aumagyn alyp zhatyr Қajrannyn bederinde transgressivti zhazyktyk pen subaeraldy kaldyktar bejnelengen Mundaj nysandary Yava kajranynda zhәne Bering tenizinin kajranyndagy suasty ozen bojyndagy tәn bolyp keledi Korej kajrany men Shygys Қytaj kajranynda keninen taragan zhotaly beder olar agystan kalyptaskan Ekvatoriyalyk tropikalyk kajranda kobine koralldy kurylymdar bar Antarktikalyk kajrannyn kop boligi 200 m terendikte үsti bolshektengen suasty tobelerinin tektonikalyk tabigaty teren depressiyalangan Soltүstik Amerika kurlyktyk baurajy suasty shatkaldary katty bolshektengen Қurlyktyk baurajynda үlken suasty kanondar Bering tenizinde kop Zhana Zelandiyanyn suasty atyrabyda ozindik materiktik kurylymy bar Audany araldyrynan 10 ese үlken Bul suasty Zhanazelandiyalyk platony Kempbell Chatam zhәne olardyn arasyndagy Baunki ojpaty kurajdy Barlyk zhagynan bul materiktin shekaralas kurlyktyk bauraj shektejdi Bul kesh mezozojlyk suasty zhotany kamtidy Өtpeli ajmak Tynyk muhitynyn batys atyrabynda ornalaskan otpeli ajmaktar Aleuttik Kuril Kamchattik Zhapon Shygys Қytaj Indoneziyalyk Filippindik Bonindik Mariandyk muhittyn en tomengi nүktesinen Marian shyganagy terendigi 11 022 m Melaneziyalyk Vityazevtik Tonga Kermadek Makkuorilik Bul otpeli ajmakka shekteuli teren teniz okoptar shekti tenizder araldyn dogalangan tүrleri kiredi Shygys shetindegi otpeli ajmaktarda ornalaskan Ortalyk Amerikalyk zhәne Peruan Chililik Өtpeli ajmaktarga vulkanizm zhәne zhogary sejsmikalyk kubylys tәn olar Tynyk muhittyn shalgaj ajmagyna zher silkinisi zhәne kazirgi zamangy vulkanizm kalyptastyrady Tynyk muhityndagy otpeli ajmaktar eki eshalon tүrinde korinedi en zhastary muhittyn kyrtys shekarasynda ornalaskan zhәne odan kop zhetilgen muhit bolingen zhәne araldyk dogalarda kezdesedi Su tүbindegi bolinu Amur Huanhe Yanczy Mekong zhәne t b Aziyanyn iri tenizderi Tynyk muhitka zhylyna 1767 million tonna shogindi alyp keledi Mundaj allyuvijdin barlygy muhit alabynda kalyp koyady Yukon Kolorado Kolumbiya sekildi Amerikanyn iri tenizderi Tynyk muhityna 380 million tonna shogindi alyp keledi zhәne salmaktalgan zattyn 70 80 muhitka tolygymen kujylady kajranynyn shagyn eni osynyn әserinen kalyptaskan Tynyk muhit zhyly ken taralgan kyzyl balshyk әsirese soltүstik zharty sharda Bul muhit bassejnderinin үlken terendigine bajlanysty Tynyk muhit Soltүstik zhәne Ontүstik beldeulerde ornalaskan kremnijli radiolyariyalar shogindileri anyk ekvatorlyk beldikte ekenin bildiredi sondaj ak eki kremnijli diatomdar baldyrlardyn ajmagy da bar Kamchatka Avachin buhta Zhanartaudyn atkylauy Samoa 1905 zhyly Tynykmuhittyk tajfunnyn shemasy 1980 2005 zhyldary Tropikalyk ciklondar on zhak zhәne Bopha 8 sәuir 2006 zhylKlimaty El Ninyu men La Ninanyn Soltүstik Amerikaga ykpalyTajfun Tynyk muhitynyn klimatyna kүn sәulesinin radiaciyasy men atmosferalyk kozgalystyn Aziya kurlyktyk boliginin әseri zor Muhitta barlyk klimattyk ajmaktardy boluge bolady Қys kezinde soltүstik ajmakta Aleuttik kysym minimum barolyk ortalyk bolyp zhaz kezinde әlsiz bolady Ontүstikke karaj Soltүstik Tynyk muhittyk anticiklon Ekvatorda ekvatorlyk depressiya tomen kysym audany ol Ontүstik Tynyk muhittyk anticiklonga ajnalady Ontүstikke karaj kysym tomendejdi sodan son Antarktidada zhogargy kysym ajmagyna auysady Barolyk ortanyn ornalasuyna bajlanysty zhel bagyty kalyptasady Soltүstik zharty shardyn olsheuli boliginde kys kezinde batystan zhel basym al zhazda ontүstikten konyr zhel bolady Қys mezgilinde muhittyn soltүstik batysynda soltүstik zhәne soltүstik shygys musson zhelderi bolady zhaz kezinde ontүstikten sogady Polyustik frontta pajda bolatyn ciklondar tayau polyuste bolatyn shtorm dauyldyn bolatynyn anyktajdy әsirese ontүstik zharty sharda Soltүstik zharty shardyn subtropiktik zhәne tropiktik ajmaktarynda soltүstik shygys passattar basym Ekvator ajmagynda zhyl bojyna aua rajy shtildi Ontүstik zharty shardyn tropikalyk zhәne subtropikalyk ajmaktarynda kys kezinde kүshti al zhazda әlsiz ontүstik shygystyk passat basym Munda tajfun atalatyn asa kүshti dauyldar tropikte zhaz mausymynda tuyndajdy Әdette Filippinnin shygysynan bastau alyp Tajvan zhәne Zhaponiya arkyly soltүsti batys pen soltүstikke bet alyp Bering tenizi ajmagynda toktajdy Tynyk muhitynyn ozgede dauyl tuyndajtyn ajmagy Ortalyk Amerika Ontүstik zharty shardyn kyrkynshy endiliginde turakty batys zhelderi bajkalady Al zhogargy endiliginde antarktikalyk tomen kysym saldarynan zhelder zhalpy ciklondyk ajnalymga tәueldi Muhit үstindegi aua rajy zhalpy endilik ajmakka katysty shygysyna karaganda batysynda klimat zhyly bolyp keledi Tropikalyk zhәne ekvatorlyk ajmaktarda auanyn ortasha temperaturasy 27 5 S den 25 5 S Zhaz mezgilinde izoterma muhittyn soltүstiginen batysyna karaj 25 S ge koteriledi shygysynda osy dengejden az molsherde koteriledi ontүstik zharty sharda soltүstikke karaj belsendi kozgaldy Muhit үstimen otip aua massasy ylgaldanady Tayau ekvator ajmagynan ekvatordyn eki zhagyndada izogietamen syzylgan 2000 mm zhauynnyn maksimum syzyktary otedi al ekvator ajkyn kurgak ajmak Tynyk muhitynda ontүstik zhәne soltүstik passattardyn sәjkes ajmaktary bolmajdy Osygan sәkes ote ylgaldy zhәne tym kurgak ajmaktar tuyndajdy Ekvator zhәne tropika ajmaktaryna karaj zhauyn molsheri azayady En kurgak ajmaktar soltүstik zharty shar boligindegi Kaliforniya many al ontүstikte Peru zhәne Chili kazashunkyrlarynda kejbir ajmaktarda zhauyn molsheri zhylyna 50 mm bolady Gidrologiyalyk rezhim Shalagaj su ajnalymy Tynyk muhitynyn zhalpy su agysyn atmosferanyn zhalpy ajnalym zandylyktary anyktajdy Ortalyk Amerika zhagalauynan Filippin araldaryna dejingi Soltүstik zharty shardyn soltүstik shygys passaty soltүstik passat agyndarynyn pajda boluyna septigin tigizedi Budan әri agystar eki bagytka bolinedi algashkysy ontүstikke bagyttalyp bir boligi men ekvatorlyk karsy agystardy kanyktyrady tagy bir boligi hauyzdaryna taralady Soltүstik agys Shygys Қytaj tenizin bojlap Kurosio agystaryna zhyly bastau berip Shygys Қytaj tenizinen Kyusyu araldarynyn ontүstigine shygady Bul agys Zhapon zhagalauyna korinerliktej әserin tigizip soltүstikten Zhapon zhagalauyna bet alady Soltүstik endiliktin 40 Kurosio Soltistik Tynyk muhittyk agyska auysady kelesi auysuy shygysta Oregon zhagaluynda Ol Soltүstik Amerikaga tirelip Alyaska zhartyaralynan kurlyk bojymen bagyttalatyn soltүstik Alyaskalyk tarmakka Soltүstik Passat agysymen kosylyp tujyktalyp Kaliforniya zhartyaralynyn bojymen ontүstiktik suyk Kaliforniya agysyna bolinedi Ontүstik zharty sharda ontүstik shygys passat Kolumbiya zhagalauynan Molukk araldaryna dejin Tynyk muhityn kesip otetin Ontүstik Passat agysyn kurajdy Lajn zhәne Tuamotu araldarynyn aralygynda tarmaktalgan kelesi odan әri Australiya zhagalauymen Shygys Australiya agysyn kurajdy Ontүstik Passat negizgi suy Molukka araldarynyn shygysynda Soltүstik Passat agysynyn ontүstik tarmagymen kosylyp ekvator karsy agysty kurajdy Shygys Australiyalyk agyn Zhana Zelandiya aralynyn ontүstigine karaj Tynyk muhityn batystan shygyska kesip otetin Үndi muhitynyn kүshti Batys zhelderine ulasady Bul agys Ontүstik Amerikanyn ayagynda tropikte tujyktalyp Ontүstik Passtka ajnalatyn Peruan agysyna tarmaktalyp ajnalady Batys agysynyn ozge sheti Gorn mysynyn agysy atalatyn Ontүstik Amerikany kamtyp Atlant muhityna ketedi Tynyk muhityndagy su ajnalymynyn manyzdy roli Ontүstik Passat agysynyn astyndagy 154 Galapagos araldaryna dejingi Kromvella su үsti agystaryna tiesili Zhaz ajlarynda Ontүstik Amerika zhagalauynan zhartylaj tuzdy agys suyk Peru agysyn ygystyrganda El Nino bajkalady Bul zhagdajda sudyn zhogargy kabatyna ottegi kelmegenikten balyktar men ozgede su zhanuarlarynyn olimi kүrt osedi al sholdi ajmaktarda kerisinshe zhauyn shashyn kobejip kauipti su taskyndaryna әkelip sogady Tynyk muhitynyn su tepe tendigi Tynyk muhitynyn su balansy Muhittar atlasy 1980 zhyl Kelushi Sudyn kolemi myn km zhylyna Shygyn Sudyn kolemi myn km zhylynaҮndi muhitynyn otu arkyly Australiya Antarktida 147 su temp men Antarktikadagy cirkumpolyarly agymy 5370 Atlant muhitynan Drejk bugazymen Batys Zhelderine 3470Atlant muhitynan Drejk bugazy men zhagalaudagy agynmen teren zhәne tomengi sular 210 Үndi muhitynyn otu arkyly Australiya Antarktida 147 su temp men zhagalaudagy agynmen teren zhәne tomengi sular 2019Zhauyn shashyn 260 Үndi muhitynyn Indoneziyalyk teniz arkyly togilui 67Өzennin agyu 14 Soltүstik Muzdy muhittagy Bering bugazy arkyly 30Zher asty aguy 1 Bulanu 270Antarktikalyk muzdarynyn erip tүsui 1Barlygy 5856 Barlygy 5856Tuzdylygy muz tүzilu Muhittyn barynsha tuzdylygy salystyrmaly zhauyn shashynnyn karkyndy bulanuymen sәjkes keletin ekvatorlyk zhәne tropikalyk ajmakka turalanady barynsha 35 5 35 6 dejin Tuzdylyk suyk agymnyn әserinen muhittyn shygysyna karaj tomendejdi Zhauyn shashynnyn moldygy muhit suynyn tuzdylygyn azajtady әsirese ekvatorda batys ajnalym ajmagy men subpolyar endiginde Tynyk muhitynyn ontүstigindegi muz antarktikalyk audandarda al soltүstiktegisi tek Bering Ohota tenizderinde zhәne de azdap Zhapon tenizinde de tүziledi Alyaskanyn ontүstik zhagalauynan nauryz sәuir ajlarynda 48 42 s sh bolatyn muztaudyn birazy tastalady Soltүstik tenizder kalkyma muzdardy soltүstik audandarga zhetkizedi әsirese Bering tenizi Antarktikalyk kopzhyldyk muzdar shekarasy 60 63 o sh dejin zhetedi al muztaular 45 s sh deji zhetip soltүstikke derlik taralady Su massasy Tynyk muhityn su massasyn shalagaj shalagaj aralyk teren zhәne tүpki dep boledi Tynyk muhity shalagaj su massasy 35 100 m zhәne tropika sularyna tәn tuzdylygymen tygyzdylygymen temperaturasynyn salystyrmaly tegistiligimen sipatynyn kubylgyshtygymen klimattyn merzimdi musymdygymen erekshelenedi Bul su massasy su үsti zhylualmasumen salystyrmaly tunbalarmen bulanu zhәne karkyndy aralsumen anyktalady Shalagaj aralyk su massasyna azda bolsa tiisti Subtropika men suyk endilikte bul su massalary zharty zhyl shalagaj zharty zhyl shalagaj aralyk bolady Әrtүrli klimattyk ajmaktarda olardyn shekaralary 220 men 600 m arasynda tenselip turady Shalagaj aralyk su 13 18 C tan tropik pen subtropikte 6 13 C dejin konyrzhaj ajmakta tygyzdygy zhәne tuzdylygymen erekshelenedi Shalagaj aralyk su zhyly klimatta tuzdy shalagaj sudyn tomendeuimen tүziledi Ortasha zhәne zhogargy endilikte aralyk su massasynyn temperaturasy 3 5 C al tuzdylygy 33 8 34 7 bolady Aralyk massanyn tomengi shekarasy 900 1700 m terendikte bolady Teren su massasy Antarktikalyk sulardyn tomendeui men Bering tenizi suynyn kazashunkyrlarmen agu nәtizhesinde tүziledi Tүpki su massasy 2500 3000 m terendikte Olar tomen temperaturasymen 1 2 C zhәne bikelki tuzdylygymen 34 6 34 7 erekshelenedi Bul sular antarktika shelfinde katty suu nәtizhesinde tүziledi Olar bikalypty agyp barlyk batulardy toltyra otyryp muhit ortallyk үstirtinin otkeline koldenen Ontүstik Peru arkyly soltүstik kazanshunkyrlar tүbine zhetedi Өzge muhittarmen salystyrganda Tynyk muhitynyn ontүstik boligindegi tүpki sular erigen otteginin azdygymen erekshelenedi Tүpki su teren sumen birge Tynyk muhitynyn barlyk koleminin 75 kurajdy Flora zhәne faunaӘlem muhittarynyn biomassasynyn 50 Tynyk muhitynyn enshisinde Muhittagy omir agyl tegil zhәne kily әsirese marzhan riftar zhәne mangr togajlarymen shugyldanatyn Australiya Aziya zhiekterindegi tropiyalyk zhәne subtropiyalyk ajmaktarda Tynyk muhitynyn fitoplanktony 1300 zhuyk mikroskopiyalyk bir zhasushaly baldyrlardan turady Bulardyn zhartysyna zhuygy peridineya tүrine al odan azyrak boligi diatomeya tүrine zhatady Tayaz su zhәne Apveling ajmaktarynda osimdikter ote kop Tynyk muhitynyn su asty osimdikteri 4 myn baldyr tүrinen 29 gүldi tүrlerine dejin zhetedi Tynyk muhitynyn shamaly zhәne salkyn ajmaktarynda buryl baldyrlary zhappaj zhajylgan әsirese laminariya tobynan Ontүstik ajmaktarynda tipti 200 m zhetetin osy toptyn alyp baldyrlary da kezdesedi Tropikti ajmmagynda rif tүzushi agzalar bolatyn marzhan poliptarymen katar fukus iri zhasyl tanymal kyzyl baldyr ken taralgan Tynyk muhitynyn zhanuarlar tүrinin әlemi ozge muhittagyga karaganda 3 4 esege baj әsirese tropika sularynda Indoneziya tenizderinde balyktyn 2 myn tүri soltүstik tenizderinde 3 mynga zhuyk tүrleri bar Muhittyn tropika ajmaktarynda mollyuskalardyn 6 mynga al Bering tenizinde 200 zhuyk tүri taralgan Tynyk muhitynyn zhan zhanuarlaryna tәn erekshelik olardyn zhүjelik tpotary men endemimzminin koneligi Tynyk muhitynda teniz kirpileri men semsekujryktardyn kone tүlerinin kobisi ozge muhittarda mysaly Iordan kalmagan balyktardyn kejbir kone tүrleri losos balygy tobynyn barlyk tүri Tynyk muhitynda kalgan Endemikalyk sүtkorektilerdin tүrleri teniz mysygy Tynyk muhitynyn koptegen zhan zhanuarlaryna alyptyk tәn kasiet Muhittyn soltүstik boliginde alyp midiya men ustricalar tanymal ekvator ajmagynda salmagy 300 kg zhetetin en iri mollyusktin eki zharmaly tүri tridakna tirshilik etedi Tynyk muhitynda kobinese ultraabissaldi zhan zhanuar basym Olardyn 45 tүri sudyn tomen temperaturasy men 8 5 m terendiginde 70 endemikter Osy su astynda zhalgyz korek bolatyn toprakty azyk kyluga ikemdi az kozgalatyn goloturiya tirishilik etedi Tayaz suda baldyrlar kopasy Kaliforniya zhagalauy AҚSh Ala sutartkysh Tonga araly Su mysygy Alyaskada Koralldar AustraliyaEkologiyalyk mәselelerGavaij zhagazhajyndagy teniz kokysy Adamdardyn Tynyk muhity zhagasyndagy sharuashylygy muhit bajlyktary men zhanuarlary sanynyn tomendeuine әkep sokty Onsyzda XVIII gasyrdyn ayagynda Bering tenizinde teniz siyrlary tolygymen kyrylgan XX gasyrdyn basynda teniz mysyktarynyn zhojylyp ketu kauipi tongen Қazirgi en үlken mәsele sudyn munaj onimderimen auyr metall kaldyktarymen zhәne ondiristegi atom kldyktarymen lastanuy Uly kaldyktar muhit agysymen barlyk muhitka taraluda Antarktida zhanuarlarynyn kan kuramynda da osy uly zattar tabylgan AҚSh tyn 10 shtaty oz kaldyktaryn әli kүnge dejin tenizge tastauda 1980 zhyly 160 000 tonna uly kaldyktar tenizge tastalgan kazirgi kunde ol әrine az molsherge bolsa da azajgan Sondaj ak ozender auyl sharuashylygynda koldanylatyn tүrli uly kospalardy alyp keledi onyn әserinen muhitta gipoksiya nemes oli ajmak pajda boluy mүmkin Tynyk muhitynda plastikten zhәne әr tүrli kokystardan kuralgan үlken kokys nүktesi pajda bolgan Bul kokysky nүkte Tynyk muhitynyn soltүstik boliginen Kaliforniya zhagalauynan Gavaj maj zhanynan Zhaponiya zhanyna dejin zhetken 2001 zhyly bul kokystyn audany 1 mln km asyp salmgy 3 5 mln zhetken al bundaj korsetkish muhittagy zooplanton salmagynan 6 esege kop Әr 10 zhyl sajyn bul kokystyn osu үstinde AҚSh karuly kүshteri 1945 zhyly 6 tamyz zhәne 9 tamyzda Zhaponiyanyn Hirosimo zhәne Nagosaki kalalaryna yadrolyk bomba tastap yadrolyk karudy algash pajdalanushy el bolyp tarihta kaldy Hirosimo kalasynda kaza bolgandardyn zhalpy sany 90 166 myn adamga al Nagosaki kalasynda 60 80 mynga zhetti 1946 1958 zhyldar aralygynda AҚSh Marshall araldarynyn Bikini zhәne Enivevetok zherlerinde yadrolyk synaktar zhүrgizdi Zhalpy sany 67 atomdy zhәne sutekti zharylystar zhasalgan 1954 zhyldyn 1 nauryzynda kuaty 15 megatonn bolatyn sutekti bomba zhargan zharylys nәtizhesinde diametri 2 km terendigi 75 m bolatyn ojyk pajda bolgan zharylys tүtininin biiktigi 15 km al diametri 20 km Osy zharylys saldarynan Bikini su astyna ketip zharylys ajmaga AҚSh tarihyndagy en radiaktivti zher ol ajmaktyn halky zardap shekken 1957 1958 zhyldary Ұlybritaniya Polizeniyadagy Rozhdestvo men Moldende Lajn araldary 9 әue yadrolyk synak zhүrgizgen 1966 1996 zhyldary Franciya Polineziyasyndagy men Tuamotu arhipelagynda 193 yadrolyk synak zhүrgizgen sonyn 46 atmosferada 147 zher astynda Bikini atollyndagy yadrolyk synak 24 shilde 1946 zhyl 1989 zhyldyn 23 nauryzynda AҚSh ka tiesili ExxonMobil kompaniyasynyn Ekson Valdez tankeri Alyaska zhagalauynda apatka ushyragan Apat saldarynan 256 myn barrel munaj 28 myn km dak tүzip tenizge togilgen Munajmen 2 myn km zhuyk teniz zhagalauy lastangan 2010 zhyldyn 20 sәuirindegi Meksikadaga DH burgylau ornatu kezinde bolgan apatka dejin bul apat en ulken ekologiyalyk apat eseptelgen Tynyk muhitynyn zhagalauyndagy memleketterTynyk muhitynyn zhagalauyndagy elder sagat tilinin bagytymen Amerika Қurama Shtattary Kanada Meksika Gvatemala Salvador Gonduras Nikaragua Kosta Rika Panama Kolumbiya Ekvador Peru Chili Australiya Indoneziya Malajziya Singapur Brunej Filippinder Tajland Kambodzha Vetnam Қytaj Halyk Respublikasy Koreya Respublikasy Korej Halyk Demokratiyalyk Respublikasy Zhaponiya Resej Muhitta әdette memleketterge tiesili zher zhәne aral үlesteri bolady Melaneziya Vanuatu Zhana Kaledoniya Franciya Papua Zhana Gvineya Sүlejmen araldary Fidzhi Mikroneziya Guam AҚSh Kiribati Marshall araldary Nauru Palau Soltүstik Marian araldary AҚSh AҚSh Federativti Mikroneziya Shtattary Polineziya AҚSh Zhana Zelandiya Samoa Tonga Tuvalu Ұlybritaniya Futuna Franciya Franciya Polineziyasy Franciya Aumaktar Amerika Samoasy AҚSh Kuk araldary Chili Guam Gonkong AҚSh AҚSh AҚSh AҚSh Makao AҚSh Niue Zhana Zelandiya AҚSh AҚSh Egemendi elder Australiya Bahrejn Kambodzha Kanada Chili Қytaj Kolumbiya Kosta Rika Ekvador Salvador Mikroneziya Fidzhi Gvatemala Gonduras Indoneziya Kiribati KHDR Koreya Respublikasy Malajziya Marshall araldary Meksika Nauru Zhana Zelandiya Nikaragua Palau Respublikasy Panama Papua Zhana Gvineya Peru Filippin Resej Samoa Singapur Solomon araldary Қytaj Respublikasy 1 Tajland Shygys Timor Tonga Tuvalu AҚSh Alyaska Vashington Oregon Kaliforniya Gavaji Vanuatu Vetnam 1 Қytaj Respublikasy zhartylaj mojyndalgan memleket bolyp keledi Zerttelu tarihyTynyk muhityn zerttep tanu hat zhazu tarihynanda erte bolgan Ol kezderi muhitta zhүzu үshin katamarandar zhelkendi kemelerdi pajdalangan 1947 zhyly baskaruymen bals borenelerinen zhasalgan su koligimen Kon Tiki Tynyk muhityn Ontүstik Amerikanyn Polineziya synan batys bagytta kesip otui Tynyk muhityn kesip otuge bolatynyna dәlel boldy Қytajlyk zhelkendi kemeler Үndi muhitynyn zhagalauyna sapar shekti mysaly Chzhen Henin zheti sayahaty 1405 1433 zh zh Tynyk muhitynyn sipattamasy Avtory 1589 zhyl Algash bolyp 1513 zhyly ispandyk Panama mojnagynyn shynynan sheksiz sudy yagni Tynyk muhityn korip Ontүstik tenizben bajlanystyrgan 1520 zhyly portugal tenizshisi Fernan Magellan Ontүstik Amerikany ajnalyp bugazdan otip tenizdik zhazyktykty koredi Otty zherden Filippin araldaryna dejingi 3 ajga sozylgan sayahatynda Magellan eshbir dauylga soktykpagan sebepti bul muhitty Tynyk dep atagan Tynyk muhitynyn egzhej tegzhejli kartasy 1589 zhyly Ortileriyada zhariyalangan 1642 1644 zhyldary Tasman bastagan ekspediciya nәtizhesinde Australiya oz betine zheke kurlyk ekendigi dәledendi Muhitty zhan zhakty zertteu XVIII gasyrda bastaldy Europanyn basty elderi Tynyk muhityna agylshynnyn Dzhejms Kuk Australiya zhәne Zhana Zelandiyanyn zertteu zhumystary Gavaj zhәne baska da koptegen araldardy ashkan francuz Zhan Fransua Laperuz italyan Gorn mysynan Alyaska bugazyna dejingi Ontүstik zhәne Soltүstik Amerikanyn barlyk batys zhagalauyn kartaga tүsirgen gylymi zertteu saparlarga zhibere bastady Muhittyn soltүstik zhagalauyn Euraziya men Soltstik Amerika arasyndagy bugazdy ashkan V Bering muhittyn soltүstik zhagalauyn zerttegen zhәne A I Chirikov Tynyk muhitynyn soltүstigi men Aziya solүstik shygys zhagalauyn Soltүstik Amerikanyn soltүstik batys zhagalauyn zerttegen siyakty zertteushiler zerttej bastady 1803 1864 zhyldar aralygynda orys tenizshilerinin 45 tolyk zhәne zhartylaj zhorykka shykkandygy nәtizhesinde orys әskeri zhәne sauda flottary Baltyk tenizi zholyn zhaksy tanyp Tynyk muhityndagy zholda biraz aral ashty 1819 1821 zhyldary F F Bellisgauzen men zhasagan zhorykta Antarktida ashyldy zhәne zhol zhonekej 29 aral ashyldy Shamamen 1702 1707 zhyldardagy europalyk barlau barysynda Tynyk muhitynyn kartasy 1754 zhylga zhuyk europalyk barlau barysynda Tynyk muhitynyn kartasy 1872 1876 zhyldary aralygynda agylshynnyn Chellendzher kemesinde algashky gylymi ekspediciya zhүrgizildi sojtip muhit suynyn kuramy alyndy osimdikteri men zhanuarlary su tүbi zherlerinin topyragy zerttelip algash ret su terendiginin kartasy men teren sular zhanuarlarynyn zhiyntygy zhasaldy 1886 1889 zhyldary galym okeanograf zhetekshiligimen Tynyk muhitynyn soltүstigi zertteldi Budan buryngy shetel zhәne orys zertteulerinen kejin Makarov tolyk zertteu zhүrgizip Tynyk muhitynyn suy sagat tiline karsy agatynyn anyktady Amerikalyk Albatros ekspedicyasynyn zertteui 1883 1905 zhyldary muhittyn zhanuarlarynyn zhana tүrlerin zhәne damu zandylyktaryn ashty Nemistenrdin Planet 1906 1907 zhәne amerikalyk okeanagrfiyalyk Karneg 1928 1929 ekspediciyalary zhetekshiligimen Tynyk muhitynyn zertteluine үlken үles kosty 1949 zhyly AN KSRO zhalauymen kenestik gylymi zertteu kemesi Vityaz zhiberildi 1979 zhylga dejin keme 65 gylymi is sapar zhasap sonyn nәtizhesinde su asty bederleri kartadan alyndy zhәne Marian ojpatynyn terendigi olshendi Osy aralykta Ұlybritaniyanyn Chellendzher II 1950 1952 Shveciyanyn Albatros III 1947 1948 Daniyanyn Galateya 1950 1952 zhәne baskada koptegen ekspediyalarynyn zertteui nәtizhesinde su astynyn kurylysy tүzindilieri muhittyn tynys tirshiligi zhajly akparattar kobeje tүsti Halykaralyk geofizikalyk zhyldary ishinde 1957 1958 әlemdik kosylgan үlespen әsirese AҚSh pen KSRO zhүrgizilgen zertteuler nәtizheleri bojynsha Tynyk muhitynyn batimetrlik zhana aukymdy kartasy zhasaldy 1968 zhyly amerikalyk Glomar Chellendzher kemesinde үlken terendikterge su massalarynyn oryn auystyruy bojynsha zhumystar men biologiyalyk zertteuler үnemi zhүrgizilip turdy 1960 zhyldyn 23 kantarynda Marian batuyna algash ret adam sүngidi Triest zertteu batiskafynda Marian batuyna AҚSh tyk zhәne zertteushi tүsken edi 2012 zhyldyn 26 nauryzynda amerikalyk rezhisser Dzhejms Kemeron teren sүngu kurylgysy Deepsea C hallenger komegimen zhalgyz ozi Marian batuyna sүngidi sojtip bul sүngu tarihtagy ekinshi sүngu boldy Қurylgy su astynda bolgan 6 sagat ishinde zertteu үlgilerine arnalyp su asty topragy osimdikteri zhәne tiri agzalar alyndy Kemeronnyn su astynda tүsirgen taspalary National Geografic tele arnasynyn gylymi derekti filminin negizine kiredi 1966 1974 zhyldary AN KSRO Okeanografiyalyk instituty zhazgan Tynyk muhity monografiya zharyk kordi 1973 zhyly Vladivostok kalasynda V I Ilichev atyndagy Tynyk muhittyk okeanologiyalyk instituty kүshimen kiyr shygys tenizderinde zhәne Tynyk muhitynyn ashyk ajmagynda ken aukymdy zertteuler zhүrgizildi Bul zertteudin nәtizhesi 1994 zhyly Ұlttyk Amerika ortalygy zhasagan muhittardyn batimetrlik atlasy bolyp tabylady Muhit alabynda Samoa aralyndagy shenber tas Tongadagy triliton Rarotonga aralyn ajnala korshagan tas toselgen sokpak zhol syndy syry zhumbak tas nysandar kop ploty Suret 1947 zhylgy Magellannyn eskertkishi Chili Magellan Magellan bugazyna karap turgandagy sureti Batiskaf Triest sүnguden buryn 23 kantar 1960 zhylEkonomikalyk manyzdylygyҚazirgi kezende Tynyk muhitynyn araldary men zhagalaulary әr kelki ornalaskan AҚSh Los Anzhelesten bastap San Francisko audanyna dejin Zhaponiya men Ontүstik Koreya zhagalaulary en үlken ondiris shogyrlangan ajmakka kiredi Balyk zhәne teniz onimderin aulau Tynyk muhitynyn tropikalyk endiligi zhәne belgili ajmaktarynda teniz onimderin aulau manyzdy Tynyk muhity akvatoriyasyna әlemdik balyktyn 60 keledi Olardyn arasynda losos gorbusha keta seld tektester anchous seld sardina treska tektester mintaj okun tektester skumbriya kambal tektester Sүtkorektilerde aulanady kashalot teniz mysygy kalan morzh omyrtkasyzdar krevetka Medicina zhәne ondiris үshin osimditeri de alynady En olzhaly aulau Tynyk muhitynyn Batys Ortalyk zhәne Soltүstik batysynda En kolemdi aulau Zhaponiya Nagasaki Tokio Қytaj Resej Sahalin Kamchatka Peru Tajland Zhana Zelandiya zhәne AҚSh onirlerinde Kolik zholdary Tynyk muhity arkyly Atlant zhәne Үndi muhittary elderin asa manyzdy teniz zhәne әue kommunikaciyaly tynykmuhittyk hauyzdy zhәne tranzitti zholdar zhalgastyryp zhatyr Asa manyzdy muhittyk zholdar Kanada zhәne AҚSh tan Tajvanga Қytaj zhәne Filippinder elderine aparady Tynyk muhitynyn basty kememen zhүk tasymaldau bugazdary Bering Tatar Laperuz Korej Tajvan Singapur Malakk Sangar Bass Torres Kuka Magellan Tynyk muhity Soltүstik zhәne Ontүstik Amerikalardyn arasyndagy Panama mojnagyn zhasandy tүrde zhalgastyrgan Panama kanaly arkyly Atlant muhitymen zhalgasyp zhatyr Iri porttary manyzdy zhүkter balyk zhәne teniz onimderi orman zhәne aralau materialdary metallolom tүsti metal Nahodka komir munaj onimderi kontejner metal metallolom refzhүkter Shygys Vanino komir munaj munaj zhәne munaj onimderi kolik zhәne kurylgylar avtomobil metal zhәne metallolom Tokio Iokogama metallolom komir makta dәndi dakyl munaj zhәne munaj onimderi kauchuk himikat zhүn mashina zhәne kuraldar tekstil avtomobil dәri dәrmek Nagoya Zhaponiya Shanhaj kurgak zhәne sujyk zhүkterdin barlyk tүri tekstil kiim talshyktar radio zhәne eletr tauarlar plastmassa bujymdar mashina kurylgylar Қytaj Singapur munaj onimderi kauchuk azyk tүlik tekstil mashina zhәne kurylgylar Singapur Sidnej basty zattar temir rudasy komir munaj zhәne munaj onimderi dәndi dakyl Nyukasl Australiya Oklend Zhana Zelandiya Vankuver orman zhүkteri komir rudalar munaj zhәne munaj onimderi himiyalyk zhәne basty zhүkter Kanada San Francisko Los Anzheles munaj zhәne munaj onimderi kopra himiyalyk zhүkter oman dәndi dakyldar un et balyk konservileri citrustar banan kofe mashina zhәne kurylgylar cellyuloza AҚSh balyk azyk tүlik zhanarmaj Chili Tynyk muhitynda kop zhakty shagyn birshama porttar ornalaskan Әue zhүk tasymaldauda manyzdy rol atkarady En algashky turakty rejs 1936 zhyly San Francisko AҚSh Gavaj araldary Manila Filippin Қazirgi uakytta negizgi transmuhittyk marshruttar Tynyk muhitynyn soltүstik zhәne ortalyk audandarynda Ishki zhәne aral aralyk әue tasymaldaudynda mәni zor 1902 zhyly Ұlybritaniya tarapynan Faningy zhәne Fidzhi araldarynan otip Kanada Zhana Zelandiya Australiya Kenesterin zhalgastyratyn uzyndygy 12 55 myn km muhit astymen telegraf symy salyndy Radio bajlanysty burynnan keninen koldanysty Қazirgi tanda Tynyk muhitynda bajlanys үshin bajlanys agymdary kenejtilgen zhasandy zher serikteri koldanysta porty Zhaponiya MV Steve Irwin Melburn portynda Australiya Teniz zhagalauyndagy parom Filippin ushagyPajdaly kazbalary Tynyk muhitynan kүnnin shyguy 5 mamyr 2013 zh Tynyk muhity mineraldar oshagyna ote baj Қytaj Indoneziya Zhaponiya Malajziya AҚSh Alyaska Ekvador Australiya Bass bugazy zhәne Zhana Zelandiyada munaj men gaz burgylajdy Қolda bar esepten bojynsha Tynyk muhitynyn keni әlemdik munaj men gaz korynyn 30 40 kurajdy Әlemde en үlken kolemdegi kalajy koncentratyn ondirushi Malajziya al cirkon ilmenit pen baskalaryn ondiruden Australiya elderi bolyp tabylady Muhit zhalpy kory 17 10 t bolarlyktaj temir marganec konkreciyasyna da baj En ken aukymdygy bajlygy Tynyk muhitynyn soltүstiginde sondaj ak Ontүstik zhәne Peru kazashunkyrlarynda Muhittyn rudalyk zhәne kokreciyalyk bajlygy marganec 7 1 10 t nikel 2 3 10 t mys 1 5 10 t kobalt 1 10 t kuragan Oregon batuynda Kuril tizbegi men Ohot tenizindegi Sahalin shelfinde Zhapon tenizindegi Nankaj nauasynda zhәne Zhaponiya zhagalauynda Peru batuynda teren su asty gaz gidrattarynyn tүzindileri tabylgan 2013 zhyly Zhaponiya Tynyk muhitynyn Tokiodan soltүstik shygys bagytynda metan gidraty ken ornynnan tabigi gaz burgylau zhumysyn bastauga nietti Kertarapty kory Tynyk muhitynyn kertarapty kory zhan zhaktylygymen sipattalady Bүkil әlemdik turisttik ujymnyn esebi bojynsha XX gasyrdyn ayagynda Tynyk muhittyk ajmaktarga 16 halykaralyk turisttik zholdamalar tirkelgen 2020 zhylga 25 zhosparlap otyr En basty turistik elder Zhaponiya Australiya Singapur Korej Respublikasy Resej AҚSh zhәne Kanada Basty rekreakcialy ajmaktar Gavaj araldary Polineziya men Mikroneziya araldary Australiyanyn shygys zhagalauy zhәne Қytajdagy Hajnan araly Zhapon tenizi zhagalauy Soltүstik Amerikanyn kalalarynyn audany zhәne kalalyk aglomeraciyalyk zhiegi bolyp tabylady Turistter en kop keletin elder arasynda Bүkil әlemdik turisttik ujymnyn 2010 zhylgy derekteri bojynsha Tynyk muhitynyn aziyalyk audany erekshelenedi Қytaj 55 mln 1 zhyl ishinde Malajziya 24 mln Gonkong 20 mln Tajland 16 mln Makao 12 mln Singapur 9 mln Korej Respublikasy 9 mln Zhaponiya 9 mln Indoneziya 7 mln Austriya 6 mln Tajvan 6 mln Vetnam 5 mln Filippinder 4 mln 3 mln 2 mln Guam 1 mln Ontүstik zhәne Soltүstik Amerika zhagalauyndagy elderde AҚSh 60 mln Meksika 22 mln Kanada 16 mln Chili 3 mln Kolumbiya 2 mln Kosta Rika 2 mln Peru 2 mln Panama 1 mln Gvatemala 1 mln Salvador 1 mln Ekvador 1 mln Қyzykty derekterҒaryshtan Tynyk muhitynyn bejnesiMuhitka Tynyk degen atty europalyk zhiһangez Magellan kojgan Ol bul muhitty basyp otken kezde birde bir dauyl sokpagan Sondyktan bul muhitty Tynyk dep atagan Әlemdegi en teren shungymalar Tynyk muhitynyn tabanynda zhatyr Tynyk muhityndagy zher silkinuler men zhanartau atkylaulardan kejin cunami pajda bolady Tynyk muhityndagy marzhan araly atoll dep atalady Ol songen zhanartaudyn tobesine zhinalgan marzhan polipterinen pajda bolady DerekkozderBBC Oceans deepest depth re measured Pospelov E M Geograficheskie nazvaniya mira Toponimicheskij slovar 2 e izd stereotip Mәskeu Russkie slovari Astrel AST 2001 b 191 192 Atlas okeanov Terminy ponyatiya spravochnye tablicy M GUNK MO KSRO 1980 S 84 85 Academic American encyclopedia Grolier Incorporated P 8 ISBN 978 0 7172 2068 7 The Pacific Islands An Encyclopedia University of Hawaii Press P 63 ISBN 978 0 8248 2265 1 Encyclopedia of Islands University of California Press P 706 ISBN 978 0 520 25649 1 West Barbara A Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania Infobase Publishing P 521 ISBN 978 1 4381 1913 7 Coral island Encyclopaedia Britannica Retrieved 22 mausym 2013 Nauru Charting the Pacific Retrieved 22 mausym 2013 Pacific Neighbors The Islands of Micronesia Melanesia and Polynesia Bess Press P 125 ISBN 978 1 57306 022 6 Library Acquires Copy of 1507 Waldseemuller World Map News Releases Library of Congress Loc gov Tekserildi 20 sәuir 2013 Fizicheskaya geografiya materikov i okeanov Primary Australian History Book F B6 Ages 10 11 R I C Publications P 6 ISBN 978 1 74126 688 7 Stanley David South Pacific David Stanley P 19 ISBN 978 1 56691 411 6 Life in the sea Pacific Ocean Muragattalgan 14 kazannyn 2014 zhyly Oceanario de Lisboa Retrieved 9 mausym 2013 Ober Frederick Albion Vasco Nunez de Balboa Library of Alexandria P 129 ISBN 978 1 4655 7034 5 A Reference Guide to Latin American History M E Sharpe P 28 ISBN 978 1 56324 744 6 Galvano Antonio The Discoveries of the World from Their First Original Unto the Year of Our Lord 1555 issued by the Hakluyt Society Kessinger Publishing P 168 ISBN 0 7661 9022 6 Milton Giles Nathaniel s Nutmeg London Sceptre P 5 7 ISBN 978 0 340 69676 7 Porter Jonathan 1996 1996 Macau the Imaginary City Culture and Society 1557 to the Present Westview Press ISBN 0 8133 3749 6 Kaplin P A Leontev O K Lukyanova S A Nikiforov L G Berega takyryby M Mysl 1991 B 355 356 Pacific Ocean Islands Encyclopaedia Britannica Retrieved 13 mausym 2013 Climate Prediction Center ENSO Recent Evolution Current Status and Predictions 5 19 20 30 mausym 2014 Tekserildi 30 mausym 2014 Frequently Asked Questions When is hurricane season Tekserildi 25 shilde 2006 Pacific Ocean Muragattalgan 1 kantardyn 2013 zhyly World Factbook CIA Retrieved 13 mausym 2013 John P Stimac Air pressure and wind Retrieved on 8 mamyr 2008 Walker Stuart The sailor s wind W W Norton amp Company P 91 ISBN 9780393045550 Yavleniya El Nino Plastic waste in the North Pacific is an ongoing concern BBC 9 mamyr 2012 Questions and Answers History of the Spill Exxon Valdez Oil Spill Trustee Council Basty derekkozinen muragattalgan 24 sәuir 2012 Tekserildi 22 akpan 2012 PHOTOS Giant Ocean Trash Vortex Documented A First News nationalgeographic com Tekserildi 31 kazan 2010 Gerlach Marine Pollution Springer Berlin 1975 Tihij okean samyj bolshoj i samyj glubokij okean na Zemle Samogo Net Basty derekkozinen muragattalgan 2 akpan 2012 Tekserildi 1 akpan 2012 Zagryaznenie okeana Forum chestnyh pravil Basty derekkozinen muragattalgan 2 akpan 2012 Tekserildi 1 akpan 2012 Glava III Rajony provedeniya yadernyh ispytanij Rosatom Basty derekkozinen muragattalgan 19 mamyr 2012 Tekserildi 22 akpan 2012 Oil Spill Case Histories 1967 1991 Report No HMRAD 92 11 1992 P 80 Musornyj ostrov v Tihom Okeane ECOlogoFF Ru ekologicheski chistyj sajt Basty derekkozinen muragattalgan 2 akpan 2012 Tekserildi 31 kantar 2012 Hirosima i Nagasaki istoriya svidetelstva ochevidcev fotografii Basty derekkozinen muragattalgan 19 mamyr 2012 Tekserildi 5 nauryz 2012 U S Nuclear Testing Program in the Marshall Islands Marshall Islands Nuclear Claims Tribunal Basty derekkozinen muragattalgan 19 mamyr 2012 Tekserildi 22 akpan 2012 Yadernye vzryvy Moj sajt Basty derekkozinen muragattalgan 19 mamyr 2012 Tekserildi 22 akpan 2012 Williams Glyndwr Captain Cook Explorations And Reassessments Boydell Press P 143 ISBN 978 1 84383 100 6 Bernard Eccleston Michael Dawson 1998 The Asia Pacific Profile Routledge p 250 Proekt Hrono Asian American Psychology Current Perspectives CRC Press P 161 ISBN 978 1 84169 749 9 Ortelius Abraham SOLD Maris Pacifici Map Mogul Ltd Basty derekkozinen muragattalgan 2 akpan 2012 Tekserildi 1 akpan 2012 Issledovanie Tihogo okeana Puteshestviya i turizm Basty derekkozinen muragattalgan 2 akpan 2012 Tekserildi 1 akpan 2012 Chellendzher Okeanologiya Okeanografiya izuchenie problemy i resursy mirovogo okeana Basty derekkozinen muragattalgan 19 mamyr 2012 Tekserildi 8 akpan 2012 Issledovaniya Mirovogo okeana v 19 v Okeanologiya Okeanografiya izuchenie problemy i resursy mirovogo okeana Basty derekkozinen muragattalgan 19 mamyr 2012 Tekserildi 8 akpan 2012 Issledovaniya Mirovogo okeana v 20 v Okeanologiya Okeanografiya izuchenie problemy i resursy mirovogo okeana Basty derekkozinen muragattalgan 19 mamyr 2012 Tekserildi 8 akpan 2012 Mezhdunarodnyj geofizicheskij god Elektronnaya enciklopediya Pochemy net Basty derekkozinen muragattalgan 19 mamyr 2012 Tekserildi 8 akpan 2012 Glomar Chellendzher i proekt glubokovodnogo bureniya Mir okeana Basty derekkozinen muragattalgan 19 mamyr 2012 Tekserildi 8 akpan 2012 1960 Man at the Deepest Depth Ocean Explorer Basty derekkozinen muragattalgan 19 mamyr 2012 Tekserildi 8 akpan 2012 Rezhisser Dzhejms Kemeron vernulsya iz puteshestviya na dno Marianskoj vpadiny ITAR TASS Basty derekkozinen muragattalgan 19 mamyr 2012 Tekserildi 26 nauryz 2012 Issledovaniya Tihogo okeana i dalnevostochnyh morej Resejdin kolzhetpejtin silteme Tekserildi 9 akpan 2012 3 5 Batimetricheskie karty i bazy dannyh Okeanologiya Okeanografiya izuchenie problemy i resursy mirovogo okeana Basty derekkozinen muragattalgan 19 mamyr 2012 Tekserildi 8 akpan 2012 Progress M 14M proletavshij 9 sutok po okolozemnoj orbite zatopyat na kladbishe kosmicheskih korablej v Tihom okeane ITAR TASS Basty derekkozinen muragattalgan 28 sәuir 2012 Tekserildi 28 sәuir 2012 Brokgauz Efron i Bolshaya Sovetskaya Enciklopediya obedinennyj slovnik gatchina3000 ru Basty derekkozinen muragattalgan 19 mamyr 2012 Tekserildi 9 akpan 2012 WORLD PORT RANKING 2008 Basty derekkozinen muragattalgan 4 tamyz 2012 Tekserildi 23 shilde 2012 Yaponiya nachnet dobyvat gaz na dne Tihogo okeana Portal dp ru Basty derekkozinen muragattalgan 19 mamyr 2012 Tekserildi 22 akpan 2012 Osnovnye cherty geografii turizma Strany i kontinenty Basty derekkozinen muragattalgan 19 mamyr 2012 Tekserildi 10 akpan 2012 UNWTO World Tourism Barometer 2011 edition Vsemirnaya turistskaya organizaciya YuNVTO Basty derekkozinen muragattalgan 25 mamyr 2012 Tekserildi 10 akpan 2012 Rekreacionnye resursy Strany i kontinenty Basty derekkozinen muragattalgan 19 mamyr 2012 Tekserildi 10 akpan 2012 Bul makala kazaksha Uikipediyanyn zhaksy makalalar tizimine enedi

Жарияланған күні: Қыркүйек 11, 2024, 14:29 pm
Ең көп оқылған
  • Қараша 09, 2024

    Қараөзек (Алматы облысы)

  • Қараша 08, 2024

    Қараөзек ауылдық округі

  • Қараша 08, 2024

    Қараөзек

  • Қараша 09, 2024

    Қарақұм (Жетісу облысы)

  • Қараша 09, 2024

    Қарақұм (Абай облысы)

Күнделікті

  • Тіршілік

  • Зәйтүн

  • Ресейдің Украинаға басып кіру хронологиясы (2022 жылдан бастап)

  • 5 қараша

  • 20 қазан

  • Израиль

  • Еуропа (серік)

  • Құрбан айт

  • Доминикан Республикасы

  • Тәжікстан

NiNa.Az - Студия

  • Уикипедия

Ақпараттық бюллетеньге тіркелу

Біздің пошталық тізімге жазылу арқылы сіз әрқашан бізден соңғы жаңалықтарды аласыз.
Байланысу
Бізбен хабарласыңы
DMCA Sitemap Feeds
© 2019 nina.az - Барлық құқықтар сақталған.
Авторлық құқық: Dadaş Mammedov
Жоғарғы