Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Суматра (. Sumatra, малай. Sumatera, . Ruja, Sumatra) — Үлкен Зонд аралдарының тобына кіретін, аралас шағын аралдар бар (алаңы шамамен 30 мың км2), Малай архипелагының батыс бөлігіндегі арал. Индонезияның бір бөлігі. Суматра - әлемде ауданы бойынша алтыншы ірі арал.
| Суматра Sumatra, малайша Sumatera | |
 | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Ауданы | 473 000 км² |
| Ең биік нүктесі | 3800 м |
| Тұрғындар (2010 жыл) | 50 600 000 адам |
| Халық тығыздығы | Айтылым қатесі: Күтілмеген оператор < адам/км² |
| Орналасуы | |
| 0°23′44″ о. е. 101°46′38″ ш. б. / 0.39556° о. е. 101.77722° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 0°23′44″ о. е. 101°46′38″ ш. б. / 0.39556° о. е. 101.77722° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Ел |  Индонезия |
 Суматра Ортаққорда | |
Аралдың атауы санскрит сөзі samudra - «мұхит» немесе «теңіз» дегеннен шыққан.
Географиялық жағдайы
Суматра екі жарты шарда орналасқан және экваторға тең бөлікке бөлінеді. Аралдың аумағы шамамен 473 мың км² құрайды.
Арал солтүстік-батысынан оңтүстік-шығысқа қарай шамамен 1,8 мың шақырымға созылып, ені 435 шақырымға жетеді. Суматра - Индонезия архипелагының негізгі аралдарының ішінде батыста орналасқан .
Малакка мен Суматраны бөледі. Суматраны Ява аралынан Зонд бұғазы бөліп жатыр.
Жағалау сызығы нашар кескіленген, жағалаудағы кораллды рифтер кездеседі.
- Суматраның ең үлкен көлі.
Суматраға жер сілкінісінің жоғары деңгейі (7-8 дейін) тән.
Бедері
Суматра аралының оңтүстік-батыс жағалауындағы бедер таулы - Ачех және Батак қыраттары, Барисан жотасы. Тау аралық аймақпен екі параллельдік тізбектерге бөлінеді, олар палеозой таужыныстарынан - әктас, кварцит, кристалды тақтатас, граниттік интрузияға шығыстардан тұрады. Аралда көптеген жанартаулар бар, олардың 12-і белсенді.
Суматра аралының ең биік нүктесі Барисан таулы аймағының орталық бөлігінде орналасқан белсенді Керинчи немесе Индрапура (3805 м) жанартауы болып табылады. Басқа ірі жанартаулар - (3159 м), (2891 м).
Аралдың солтүстік-шығыс бөлігінде өзендердің үйінділерінен тұратын ойпаң жер.
Климаты
Суматрадағы ауа райы экваторлық, ыстық және ылғалды. Орташа айлық температура 25-тен 27 ° C. Желтоқсан-наурыз айларында солтүстік-шығыстың желдері, шілде-қыркүйек аралығында - оңтүстік-батыс желдері басым. Жауын-шашын аралдың шығыс бөлігінде жылына 1000 мм-дан, батыс аудандарында 4000 мм-ге дейін жетеді; таулы аудандарда - 6000 мм-ге дейін жетеді.
Су ресурстары
Суматра өзендерге бай. Ең бастысы: Рокан, Кампар, Индерагири, , Муси. Олардың ең үлкені батыстан шығысқа қарай ағады.
Суматрадағы ең үлкен көл - , көне жанартаудың кальдерінде орналасқан және Оңтүстік-Шығыс Азиядағы ең үлкен және ең терең көл. Көлдің ұзындығы - 100 км, ені - 40 км, ауданы - 1145 км². Көлдің ортасында Самосир аралы орналасқан. Оның ауданы 530 км².
Самосира аралында тағы бір көл - Сидохони бар. Көлдің солтүстік жағында 120 метрлік сарқырама орналасқан.
Тоба көлінің жағасы теңіз деңгейінен 906 м биіктікте орналасқан. Көлде су деңгейі біртіндеп төмендеуде.
Табиғаты
Флорасы
Суматра аумағының 30% -дан астамын тропикалық орман алып жатыр. Аралдың ылғалды экваторлық ормандарынан 1500 м фикустер, түрлі пальмалар, алып бамбук, ағаш пішінді қырықжапырақтылар, лианаларға дейін. Биіктігі 1500 м-ден астам тауларда мәңгі жасыл емендер мен лаврлар, жалпақ жапырақты түрлері, үйеңкі, талшын, қылқан жапырақты ағаштар басым.
3000 метрден астам жерде аласа бойлы бұталар мен шөптер өседі. Тау аралық жазықтарда саваннаның бөліктері орналасқан, онда аланг-аланг кең таралған. Мангр тоғайлары солтүстік-шығыс жағалауында жиі кездеседі.
Фаунасы
Суматра аралының жануарлар дүниесі әртүрлі. Суматрада: сүтқоректілердің 196 түрі, бауырмен жорғалаушылардың 194 түрі, амфибиялардың 62 түрі, балықтардың 272 түрі және құстардың 456 түрі бар, олардың сүтқоректілердің 9-ы, құстардың 19-ы және балықтың 30-ы эндемикалық түр.
Жануарлар әлемінен , үнді пілі, енеке, cалпыерін, , малай аюы, , орангутан, гиббон, , жүнқанатты, , леопард, аралды шұбалаң құйрықты, жарқанаттар, тиіндердің әртүрлі түрлері кездеседі. Бауырмен жорғалаушылардан - ірі жыландар, «ұшатын айдаһар», . Құстар мен жәндіктер әлемі де кем емес. Флора мен фаунаның көптеген түрлері аралдың эндемикасы болып табылады.
Тарихи деректер
Шамамен 73 мың жыл бұрын Суматра аралында жанартауының жарылысы болды. Нәтижесінде жарылыс орнында 100 км диаметрлі шұңқыр пайда болды, ал атмосфераға 800 текше шақырым шаң мен күл тарады. Бұл оқиға, ғалымдардың пікірі бойынша, адамзат үшін күрделі зардаптар туғызды (Жер халқының саны 2 мың адамға азайған, шөлмек мойын эффектісі), себебі бұл 1800 жылдық мұзды дәуірін арандатты.
Лида Аджер (Lida Ajer) үңгірінен антрополог Эжен Дюбуа тапқан қазіргі заманғы адамның екі тістері 63 000-нан 73 000 жыл бұрынғыға жатады.
Малай халқының қалыптасуы болған Суматраның шығыс және оңтүстік өңірлері және олармен араласқан шағын аралдарды, тарихшылар дәстүрлі түрде ертеректегі политогенездің аудандарына жатқызады.
Ежелгі суматралық мемлекеттер Суматраны солтүстікте айнала орналасып, Суматра шығыс жағалауы бойымен арқылы өтетін теңіз жолдарына бейімделген. Сосын Оңтүстік Малайя арқылы солтүстікке қарай бұрылып, Үндіқытай түбегіне және қытай жағалауына, немесе Ява теңізі арқылы Ява аралына - Шығыс Индонезияға, Татымдылық аралдарына барды. Солтүстік Малайя арқылы Сиам шығанағына дейін өзен мен жүк тиейтін жер үсті бағыттары солтүстік-суматралық аудандар үшін маңызы зор.
Суматраның Батанг және Муси өзендері бассейндерінде сыртқы сауда бағыттарымен ағын салатын аймақтарда бастапқыда күріш өсіру және бай орман ресурстарына жағдай жасалған. Осы жерлермен (Джамби-Палембанг ауданы) олар қытай көздері айтқандарды б.з. III ғасырдың ортасы Гэин (Дяин) патшалығында айтылып кетеді - Қытай мен Үндістан порттарымен қарым-қатынасты сақтап, б.з. VI ғасырға дейін өмір сүрген делдалды сауда орталықтарының бірі.
Үндістаннан Қытайға дейінгі теңіз жолында орналасқан Суматра жағалауындағы Риоу-Линг аралдарын басып алған Пицзун (Писанг) патшалығы мен Қытайдың б.з. III ғасырдағы қайнар көзі «Цянь Хань Шуда» атап өтіледі. Солтүстік Суматрамен одан өте ежелгі Барус мемлекетін байланыстырады.
VII ғасырда бүкіл аралды алып жатты, ал XIII-XVI ғғ. Суматра Маджапахит империясының құрамына кірді. 1496-1904 жылдар аралығында аралды иеленді. XVII ғасырдан XX ғасырдың ортасына қарай арал Нидерланд колониясы болды. Индонезия 1945 жылы 17 тамызда тәуелсіздікке қол жеткізді және Суматра оның бір бөлігі болып кірді.
Аралда XI-XIV ғасырлар кірпіштен салынған будда храмы «биаро» сақталған.
Тұрғындар
Суматра халқының саны 50,6 миллион адам (2010, бағалау), әлемдегі төртінші ең үлкен арал. Негізгі қалалар - (ең үлкен қала), Палембанг, . Халықтың тығыздығы шамамен 116 адам/км² құрайды. Суматрада көптеген ұлт өкілдері өмір сүреді, 90%-ы исламды ұстанады.
Индонезияның Ұлттық статистикалық қызметіне сәйкес Суматра провинцияларының тұрғындары:
| Провинция | 2000 | 2010 (бағалау) |
|---|---|---|
| ( Nanggroe Aceh Darussalam) | 3 930 905 | 4 486 570 |
| ( Kep. Bangka Belitung) | 900 197 | 1 223 048 |
| ( Bengkulu) | 1 567 432 | 1 713 393 |
| ( Jambi) | 2 413 846 | 3 088 618 |
| ( Lampung) | 6 741 439 | 7 596 115 |
| ( Riau) | 4 957 627 | 5 543 031 |
| ( Kepulauan Riau) | н/д | 1 685 698 |
| ( Sumatera Barat) | 4 248 931 | 4 845 998 |
| ( Sumatera Utara) | 11 649 655 | 12 985 075 |
| ( Sumatera Selatan) | 6 899 675 | 7 446 401 |
| Суматра тұтастай алғанда | 43 309 707 | 50 613 947 |
Экономикасы
Суматра экономикасының негізі ауыл шаруашылығы және тау-кен өнеркәсібі.
Ауыл шаруашылығында күріш, көксағыз өсімдік, кокос пальмалары, кофе, шай, темекі, дәмдеуіштер жиі өсіреді.
Суматрада бірнеше ірі мұнай кен орындары аңғарылған. Суматрадағы мұнай өндірісі Индонезиядағы барлық өндірістің 4/5-ын құрайды.
Суматра табиғи ресурстарға бай - мұнай, темір, көмір, алтын, никель, қалайы. Мұнайды қайта өңдеу зауыттары, тоқыма және азық-түлік кәсіпорындары бар.
Теңіз көлігін дамыған. Негізгі кемежайлар: Белаван (Меданға жақын), Палембанг, .
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Sumatra Sumatra malaj Sumatera Ruja Sumatra Үlken Zond araldarynyn tobyna kiretin aralas shagyn araldar bar alany shamamen 30 myn km2 Malaj arhipelagynyn batys boligindegi aral Indoneziyanyn bir boligi Sumatra әlemde audany bojynsha altynshy iri aral Sumatra Sumatra malajsha SumateraSipattamasyAudany473 000 km En biik nүktesi3800 mTurgyndar 2010 zhyl 50 600 000 adamHalyk tygyzdygyAjtylym katesi Kүtilmegen operator lt adam km Ornalasuy0 23 44 o e 101 46 38 sh b 0 39556 o e 101 77722 sh b 0 39556 101 77722 G O Ya Koordinattar 0 23 44 o e 101 46 38 sh b 0 39556 o e 101 77722 sh b 0 39556 101 77722 G O Ya T El IndoneziyaSumatraSumatra Ortakkorda Araldyn atauy sanskrit sozi samudra muhit nemese teniz degennen shykkan Geografiyalyk zhagdajySumatra eki zharty sharda ornalaskan zhәne ekvatorga ten bolikke bolinedi Araldyn aumagy shamamen 473 myn km kurajdy Aral soltүstik batysynan ontүstik shygyska karaj shamamen 1 8 myn shakyrymga sozylyp eni 435 shakyrymga zhetedi Sumatra Indoneziya arhipelagynyn negizgi araldarynyn ishinde batysta ornalaskan Malakka men Sumatrany boledi Sumatrany Yava aralynan Zond bugazy bolip zhatyr Zhagalau syzygy nashar keskilengen zhagalaudagy koralldy rifter kezdesedi Sumatranyn en үlken koli Sumatraga zher silkinisinin zhogary dengeji 7 8 dejin tәn BederiSumatra aralynyn ontүstik batys zhagalauyndagy beder tauly Acheh zhәne Batak kyrattary Barisan zhotasy Tau aralyk ajmakpen eki paralleldik tizbekterge bolinedi olar paleozoj tauzhynystarynan әktas kvarcit kristaldy taktatas granittik intruziyaga shygystardan turady Aralda koptegen zhanartaular bar olardyn 12 i belsendi Sumatra aralynyn en biik nүktesi Barisan tauly ajmagynyn ortalyk boliginde ornalaskan belsendi Kerinchi nemese Indrapura 3805 m zhanartauy bolyp tabylady Baska iri zhanartaular 3159 m 2891 m Araldyn soltүstik shygys boliginde ozenderdin үjindilerinen turatyn ojpan zher KlimatySumatradagy aua rajy ekvatorlyk ystyk zhәne ylgaldy Ortasha ajlyk temperatura 25 ten 27 C Zheltoksan nauryz ajlarynda soltүstik shygystyn zhelderi shilde kyrkүjek aralygynda ontүstik batys zhelderi basym Zhauyn shashyn araldyn shygys boliginde zhylyna 1000 mm dan batys audandarynda 4000 mm ge dejin zhetedi tauly audandarda 6000 mm ge dejin zhetedi Su resurstary Sumatranyn en үlken koli Sumatra ozenderge baj En bastysy Rokan Kampar Inderagiri Musi Olardyn en үlkeni batystan shygyska karaj agady Sumatradagy en үlken kol kone zhanartaudyn kalderinde ornalaskan zhәne Ontүstik Shygys Aziyadagy en үlken zhәne en teren kol Koldin uzyndygy 100 km eni 40 km audany 1145 km Koldin ortasynda Samosir araly ornalaskan Onyn audany 530 km Samosira aralynda tagy bir kol Sidohoni bar Koldin soltүstik zhagynda 120 metrlik sarkyrama ornalaskan Toba kolinin zhagasy teniz dengejinen 906 m biiktikte ornalaskan Kolde su dengeji birtindep tomendeude TabigatyFlorasy Sumatra aumagynyn 30 dan astamyn tropikalyk orman alyp zhatyr Araldyn ylgaldy ekvatorlyk ormandarynan 1500 m fikuster tүrli palmalar alyp bambuk agash pishindi kyrykzhapyraktylar lianalarga dejin Biiktigi 1500 m den astam taularda mәngi zhasyl emender men lavrlar zhalpak zhapyrakty tүrleri үjenki talshyn kylkan zhapyrakty agashtar basym 3000 metrden astam zherde alasa bojly butalar men shopter osedi Tau aralyk zhazyktarda savannanyn bolikteri ornalaskan onda alang alang ken taralgan Mangr togajlary soltүstik shygys zhagalauynda zhii kezdesedi Faunasy Sumatra aralynyn zhanuarlar dүniesi әrtүrli Sumatrada sүtkorektilerdin 196 tүri bauyrmen zhorgalaushylardyn 194 tүri amfibiyalardyn 62 tүri balyktardyn 272 tүri zhәne kustardyn 456 tүri bar olardyn sүtkorektilerdin 9 y kustardyn 19 y zhәne balyktyn 30 y endemikalyk tүr Zhanuarlar әleminen үndi pili eneke calpyerin malaj ayuy orangutan gibbon zhүnkanatty leopard araldy shubalan kujrykty zharkanattar tiinderdin әrtүrli tүrleri kezdesedi Bauyrmen zhorgalaushylardan iri zhylandar ushatyn ajdaһar Қustar men zhәndikter әlemi de kem emes Flora men faunanyn koptegen tүrleri araldyn endemikasy bolyp tabylady Tarihi derekterShamamen 73 myn zhyl buryn Sumatra aralynda zhanartauynyn zharylysy boldy Nәtizhesinde zharylys ornynda 100 km diametrli shunkyr pajda boldy al atmosferaga 800 tekshe shakyrym shan men kүl tarady Bul okiga galymdardyn pikiri bojynsha adamzat үshin kүrdeli zardaptar tugyzdy Zher halkynyn sany 2 myn adamga azajgan sholmek mojyn effektisi sebebi bul 1800 zhyldyk muzdy dәuirin arandatty Lida Adzher Lida Ajer үngirinen antropolog Ezhen Dyubua tapkan kazirgi zamangy adamnyn eki tisteri 63 000 nan 73 000 zhyl buryngyga zhatady Malaj halkynyn kalyptasuy bolgan Sumatranyn shygys zhәne ontүstik onirleri zhәne olarmen aralaskan shagyn araldardy tarihshylar dәstүrli tүrde erterektegi politogenezdin audandaryna zhatkyzady Ezhelgi sumatralyk memleketter Sumatrany soltүstikte ajnala ornalasyp Sumatra shygys zhagalauy bojymen arkyly otetin teniz zholdaryna bejimdelgen Sosyn Ontүstik Malajya arkyly soltүstikke karaj burylyp Үndikytaj tүbegine zhәne kytaj zhagalauyna nemese Yava tenizi arkyly Yava aralyna Shygys Indoneziyaga Tatymdylyk araldaryna bardy Soltүstik Malajya arkyly Siam shyganagyna dejin ozen men zhүk tiejtin zher үsti bagyttary soltүstik sumatralyk audandar үshin manyzy zor Sumatranyn Batang zhәne Musi ozenderi bassejnderinde syrtky sauda bagyttarymen agyn salatyn ajmaktarda bastapkyda kүrish osiru zhәne baj orman resurstaryna zhagdaj zhasalgan Osy zherlermen Dzhambi Palembang audany olar kytaj kozderi ajtkandardy b z III gasyrdyn ortasy Gein Dyain patshalygynda ajtylyp ketedi Қytaj men Үndistan porttarymen karym katynasty saktap b z VI gasyrga dejin omir sүrgen deldaldy sauda ortalyktarynyn biri Үndistannan Қytajga dejingi teniz zholynda ornalaskan Sumatra zhagalauyndagy Riou Ling araldaryn basyp algan Piczun Pisang patshalygy men Қytajdyn b z III gasyrdagy kajnar kozi Cyan Han Shuda atap otiledi Soltүstik Sumatramen odan ote ezhelgi Barus memleketin bajlanystyrady VII gasyrda bүkil araldy alyp zhatty al XIII XVI gg Sumatra Madzhapahit imperiyasynyn kuramyna kirdi 1496 1904 zhyldar aralygynda araldy ielendi XVII gasyrdan XX gasyrdyn ortasyna karaj aral Niderland koloniyasy boldy Indoneziya 1945 zhyly 17 tamyzda tәuelsizdikke kol zhetkizdi zhәne Sumatra onyn bir boligi bolyp kirdi Aralda XI XIV gasyrlar kirpishten salyngan budda hramy biaro saktalgan TurgyndarSumatra halkynyn sany 50 6 million adam 2010 bagalau әlemdegi tortinshi en үlken aral Negizgi kalalar en үlken kala Palembang Halyktyn tygyzdygy shamamen 116 adam km kurajdy Sumatrada koptegen ult okilderi omir sүredi 90 y islamdy ustanady Indoneziyanyn Ұlttyk statistikalyk kyzmetine sәjkes Sumatra provinciyalarynyn turgyndary Provinciya 2000 2010 bagalau Nanggroe Aceh Darussalam 3 930 905 4 486 570 Kep Bangka Belitung 900 197 1 223 048 Bengkulu 1 567 432 1 713 393 Jambi 2 413 846 3 088 618 Lampung 6 741 439 7 596 115 Riau 4 957 627 5 543 031 Kepulauan Riau n d 1 685 698 Sumatera Barat 4 248 931 4 845 998 Sumatera Utara 11 649 655 12 985 075 Sumatera Selatan 6 899 675 7 446 401Sumatra tutastaj alganda 43 309 707 50 613 947EkonomikasySumatra ekonomikasynyn negizi auyl sharuashylygy zhәne tau ken onerkәsibi Auyl sharuashylygynda kүrish koksagyz osimdik kokos palmalary kofe shaj temeki dәmdeuishter zhii osiredi Sumatrada birneshe iri munaj ken oryndary angarylgan Sumatradagy munaj ondirisi Indoneziyadagy barlyk ondiristin 4 5 yn kurajdy Sumatra tabigi resurstarga baj munaj temir komir altyn nikel kalajy Munajdy kajta ondeu zauyttary tokyma zhәne azyk tүlik kәsiporyndary bar Teniz koligin damygan Negizgi kemezhajlar Belavan Medanga zhakyn Palembang