Бруней

Координаттар: 4°24′00″ с. е. 114°34′00″ ш. б. / 4.40000° с. е. 114.56667° ш. б. / 4.40000; 114.56667 ^{(G) (O) (Я)}

Бруней, толық ресми аталуы — Бруней-Даруссалам мемлекеті (малайша Brunei Darussalam , :نڬارا بروني دارالسلام‎, аудармасы Бруней — бейбітшілік мекені) — Оңтүстік-Шығыс Азиядағы Калимантан аралында орналасқан және Малайзия территориясының 30 шақырымдық телімімен бөлінген екі дара аймақтан тұрады. Құрғақ жерде тек қана Малайзиямен ал суда Оңтүстік-Қытай теңізімен шектеседі. Батыс Бруней - қырлы жазықтармен, ал Шығыс Бруней ауданында 1841 метрге биіктенетін жағалық тегістікпен сипатталады.

Бруней-Даруссалам мемлекеті малайша Negara Brunei Darussalam :نڬارا بروني دارالسلام‎
Ұран: «Brunei Darussalam»
Әнұран: (тыңдау )
Тарихы
Құрылды	XVI ғасыр
Тәуелсіздік күні	1 қаңтар 1984 жыл (Ұлыбританиядан)
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілі	малай тілі
Елорда	Бандар-Сери-Бегаван
Ірі қаласы	Бандар-Сери-Бегаван
Үкімет түрі	Абсолютті теократиялық монархия
Мұрагер ханзадасы Мемлекеттік мүфти
Мемлекеттік діні	Ислам
Географиясы
Жер аумағы • Барлығы • % су беті	Әлем бойынша 164-ші орын 5 765 км² 8,6
Жұрты • Сарап (2014) • Тығыздығы	411 900 адам (175-ші) 72,11 адам/км² (134-ші)
Экономикасы
ЖІӨ (АҚТ)  • Қорытынды (2019)  • Жан басына шаққанда	36,854 млрд. $ (125-ші) 83,777 $ (4-ші)
ЖІӨ (номинал)  • Қорытынды (2019)  • Жан басына шаққанда	13,325 млрд. $ (124-ші) 30,290 $ (29-шы)
АДИ (2017)	▼ 0,853 (өте жоғары) (39-шы)
Валютасы
Қосымша мәліметтер
Интернет үйшігі	.bn
ISO коды	BN
ХОК коды	BRU
Телефон коды	+673
Уақыт белдеулері	+8

Мемлекеттік құрылымы

Жоғарғы билік мұралық монархтың - Сұлтанның қолында жинақталған (1967 жылдың қазан айынан бастап - ), және де ол брунейлік мұсылмандардың діни басшысы болып есептеледі. Сонымен қатар Сұлтан Министрлер кеңесін басқарады. 1971 жылда Англиямен жасасқан келісімге сәйкес, Министрлер кеңесінің және Жасырын кеңесінің (Сұлтанның жанындағы жеке консультативтік орган) құрамына Ағылшын бас комиссары кіреді. Оның құзыретіне қорғаныс және сыртқы байланыстар сұрақтары жатады. Одан басқа 21 мүшеден тұратын (он бірін Сұлтан тағайындайды, оны сайланады) Заң шығару кеңесі жұмыс істейді. Мемлекеттегі 1961 жылдан бастап келе жатқан төтенше жағдай ахуалын назарға ала отырып, Бруней негізінде Сұлтанның өкімдерімен биленеді , немесе «, елдің күндегі өмірінің көптеген аспекттерін реттейді. Сонымен қатар, мемлекеттің салт-дәстүрлерін және ресімдерін қоршайтын, сондай-ақ протоколға, өң-түске және геральдикаға қатысты ескертпелер шығаратын ерекше мекеме де бар. Арнайы құрылған ислам құндылықтарының күндегі өмірдің бүкіл салаларына таралымына жәрдемдеседі. Алайда, қазіргі Конституция сенетін басқа діндердің ерекшеліктерін де есептейді және де дін тұту еркіндігі құқығын жүзеге асырады.1992 жылдың аяғында Брунейді малай мәдениетінің құндылықтары, және монархиялық билік жүйесінің негізінде құрылған мемлекет ретінде белгілейтін « атты мемлекеттік ішкі саясатты даму тұжырымдамасының ақырғы бейнесі қалыптасты. Сонымен қатар, 2004 жылдың 25 қыркүйегінде Бруней Сұлтаны Парламенттік сайлау жүйесін құру жөнінде Конституцияға түзетуге қол қойды (Тәуелсіздік алғаннан кейін 1984 жылда Брунейде парламентшілік институты таратылды). Аталған түзетумен сәйкес, Бруней Парламенті () Сұлтанның өкімімен тағайындалатын 29 мүшеден және халықпен сайланатын 15 мүшеден тұрады. Тағайындалатын мүшелердің санына Сұлтандың өзі және Министрлер Кеңесінің 9 мүшесі кіреді. Брунейде мемлекеттің басшылығын толығымен қоштайтын Бруней Ұлттық Бірлік жалғыз саяси партиясы істейді (партия басшысы - ).

Халқы

388,190 мың адамнан тұрады (2009 ж. шілде), құрамы: малайлар - 66 %, оларға туыстас этникалық қауымдар - , , меланау, , , даяктар және т.б. - 8%, қытайлар - 11%, , және басқалар - 15%. Сонымен қатар 20 мыңға жуық Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінен жұмыс бар.

Діні

Ислам діні ресми болып танылады (суннизм) және халықтың 67% құрайды, 13% - , 10% - христиандар (протестанттар), 10% - әртүрлі табынушылыққа жатады.

Әкімшілік-аумақтық құрылымы

Бруней «даера» атты келесі төрт аймаққа бөлінген - , , және . Тембуронг аймағы басқа аймақтардан Малайзия шекарасымен кесілген, сонымен полуэксклав болып табылады. Аймақтар « атты кіші аудандарға дараланады.

Қарулы күштері

Брунейдің Корольдік қарулы күштері құрлықтағы әскерлерден (3 жаяу батальон және жәрдем батальоны), (3 тікұшақ эскадрильясы, 1 транспорттық ұшақ эскадрильясы, әуе шабуылына қарсы қорғаныс бөліктері, техникалық және қосалқы бөліктер), және әскери-теңіз флотынан (3 зымыран катері, 3 күзет катері, 2 амфибия, 2 десанттық катері, 17 кіші өзеңкатерлері) тұрады. Одан басқа британдық армиясының ардагерлерінен құрылған « бар. Ол Сұлтанның жеке күзетінің, сонымен қатар мұнай өнеркәсібі объектілерін қорғау міндеттерін атқарады және Ішкі істер министрлігіне бағынады.

Экономикасы

Бруней экономикасының негізін мұнай (жылында 10 млн. тоннадан аса) және табиғи газ (13 млрд. көлем метрден аса) өндірісі құрайды, ал олардың экспорты мемлекеттің валюталық түсімдердің 95% жасайды (Жалпы Ұлттық Өнімнің 60%). Әдетте, мұнай өндірісімен « (акциялар 50% -дан «Ройал Дач Шелл» компаниясы мен Бруней Сұлтаны арасында бөлінген) бірлескен кәсіпорыны шұғылданады. «Бруней Петролиум» мемлекеттік компаниясы әлі қалыптасу қалпында болып жатыр, ол 2007 жылда француздік «Тоталь» компаниясымен бірге теңіз қайраң игеру жұмыстарын бастады. 1997 жылдан бастап, Үкімет Брунейдің экономикасын әртараптындыруға бағытталған бесжылдық бағдарламаларын жүзеге асыруда. Бұл бағдарламаларға сәйкес, өзін-өзі азық-түлікпен қамтамасыз ету, бөлшек сауда және құрылыс индустрияларын дамыту, саласын өркендету және қаржы мен банктік институттарын жетілдіру жұмыстары жүргізіліп жатыр. Үкіметтің басты шаралары мемлекеттік ғылыми орталықтардың көмегімен « тудыруға бағытталған. Қазіргі уақытта Брунейде химиялық өнеркәсіп кәсіпорындарын дамыту мақсатымен индустриялық паркін құру жумыстары жүріп жүр. аумағында да және алюминий шығаратын заводтар құрылысы атқарылып жатыр. Одан басқа сұйылту газдарды өндіру (), ағаш тілу мен ағаш өңдеу кәсіпорындары бар. Туризм секторын дамыту мәселесіне өте өзекті мән беріледі. Брунейде ағынды қарқынмен экотуризм және « секілді әртүрлі жаңа туризм бағыттары көркеюде. 2007 жылда Бруней аймақтық туристік тәсімдерге сәттілікпен енді. Атап айтқанда, Азия-Тыңыш мұхит мемлекеттерінің экономикалық қауымдастығының () аймақты дамыту бойынша бірлескен жобаларында Брунейдің алдында Малайзияны, Индонезияны, Филиппиндерді және Таиландты қамтитын туристік бағыттар бойынша әуе қатынасын қамтамасыз ету мақсаттары қойылған. Сұлтандық балық аулау және мал шаруашылығынын дамытуға көп көңіл бөледі. Күріш – ауыл шаруашылығының негізгі дақылы болып табылады, оның жинағы жылында 10 мың тоннаға жетеді және елдің қажеттіліктерінің жартысын ғана өтейді. Одан басқа гевея және сарго өсіріледі. Жалпы, азық-түліктердің 80% импорт тауарлары құрайды.

2008 жылда Брунейдің Жалпы Ұлттық Өнімі () 14,5 млрд. долл. АҚШ жетті (2007 жылмен салыстырғанда, -1,9%). ЖҰӨ құрамы келесі түрде үлесілген: - 75%, - 25%, - 0,7%. 2008 жылда елдің экспорт түсімдері 8 млрд. 973 мың. долл. құрады, ал импорт шығыстары 1 млрд. 798 мың. долл. жетті. Брунейдің 2008 жылдағы экспорттын негізгі баптары бұрыңғыдай сызды мұнай және мұнай өнімдері, сонымен қатар табиғи газ және текстить болып табылды. 2008 жылдағы Сұлтандықтың экспорт бойынша басты серіктестері: 32,8%, Индонезия 24.4%, Аустралия 13,4%, 12,2% және АҚШ 5,5%. 2008 жылда Бруней үшін аса қажеттілік келесі тудырды: техника және , , азық-түлік және химия тауарлары. Импорт бойынша басты серіктестер: Ұлыбритания 46,4%, Сингапур 19,5%, Малайзия 11,3%. Еңбекке қабілетті халық 188,8 мың адам құрайды. Жұмыс күші келесі түрде үлесілген: өнеркәсіп секторы -63,1%, қызмет көрсеті секторы - 32,4%, ауыл шаруашылығы секторы - 4,5%. Жұмыссыздық деңгейі 2008 жылда 3,7% жетті. Халықтың жан басына салыстырғанда Жалпы Ішкі Өнім - 51,3 мың. долл. АҚШ (2008 ж.). табыс салығымен салынбайды. Сонымен қатар сатуға салынатын салық, экспорттық және кейбір басқа баж алымдары ескерілмеген. Компаниялардың айналым салығы 30% құрайды. Білім беру және деңсаулық сақтау қызметтері ақысыз көрсетіледі. біршама дамыған болып есептеледі. Темір жолдарының ұзақтығы - 13 км (жеке меншік иелігінде), автомобиль жолдарының ұзақтығы 3650 км (асфалт жолдары - 2819 км). Тіркелген автокөліктердің саны 200 мыңнан асады. Екі ауежай жұмыс істейді. «Ройял Бруней Эйрлайнс» ұлттық әуе компаниясы 30-дан астам әуе бағыттарымен жүйелік рейстер жасайды. Ең өнімді әуе байланысы Сингапурмен, Малайзиямен, Индонезиямен, және Таиландпен жасалады. Сонымен қатар Бруней Сингапурмен жүйелік кеме жүрерлік байланыс орнатты.

Тарихи шолу

16 ғасырда Бруней Калимантан аралының жартымды бөлігін және кейбір көршілес аралдарды басып алған іргелі феодалдық мемлекет болып табылды. 1839 жылда Сұлтанның қызметінде болған англиялық офицер көтеріліс жасап, аралының солтүстігіндегі жерлерді өзіне бағындырды. Бұл еңбек үшін сауаб ретінде Дж.Брук Сұлтанның қалауымен « атағына ие болды. «Ақ раджалардың» билігінен кейін Саравак аралы Малайзияның құрамына кірді. 1888 жылдан бастап, Сұлтандық Ұлыбританияның протектораты болып саналды. 1941-1945 жылдарда мемлекетті жаулап алды. 1959 жылы Бруней өз Конституциясын қабыл алды. 1962 жылы Заң шығару кеңесінің сайлауында Бруней халық партиясы () жеңді. БХП бастаған қарулы көтеріліс тоқтатылды, ал партия заңнан тыс болып жарияланды. 1961 жылдан бастап созылып келе жатқан Ерекше жағдай шегінде мемоекет Сұлтанның декреттерімен өмір сүреді. 1979 жылы Великобритания мен Бруней арасында қол қойылған Келісімге сәйкес, 1984 жылдың 1 қаңтарынаң бастап, Сұлтандық тәуелсіз мемлекет болып жарияланды. 1984 жылда Бруней Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттері қоғамдастығының (ASEAN) құрамына кірді. 1992 жылы «Малай ислам монархиясы» атты мемлекеттік ішкі саясатты даму тұжырымдамасы қабылданды. қоғамның епті жаңарту саясатын жүргізуде.

Дереккөздер

1. National Statistics. depd.gov.bn. Басты дереккөзінен мұрағатталған 11 қараша 2016. Тексерілді, 1 шілде 2015.
2. World Economic Outlook Database, January 2019. .
3. Human Development Indices and Indicators: 2018 Statistical update. United Nations Development Programme (15 September 2018). Тексерілді, 15 қыркүйек 2018.