Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Дін (ағылш. Religion) дегеніміз сенушілерінің әрекеті мен ойлауын, моралы мен сенімін белгілеуді және шектеуді көздейтін, табиғаттан тысқары, яғни тылсым, құдіретке, рухани нышан-түсініктерге нанатын және сиынатын, бақи, періште, шайтан секілді тылсым құбылыстарды шын деп есептейтін мистикалық түсінік жүйесі, әлеуметтік-мәдени құбылыс болып, оның көбінесе тауап ететін қасиетті заты, не орыны, киелі кітабы, пайғамбары, діни наным жүйесі, сиыну ережелері мен культтары, саяси-мәдени ұйымдары болуы мүмкін.
Дегенмен, діннің тұтастай дәл неден құралатыны туралы ғылыми келісім жоқ, әр діннің өз ерекшелігі бар, бәрін бір түсінікпен түсіну мүмкін емес.
Әртүрлі дін әдетте Политеизм, пантеизм, монотеизм, теизм, деизм және агностицизм секілді әртүрлі жүйелеріне тән болады, және бір-бірін терістеген, айырым жағдайда жауласқан күйде болады.
Әртүрлі діндерде түрлі мазмұндағы құдырет (divine), киелі зат, сенім, табиғаттан тысқары болмыс/болмыстар, сондай-ақ "өмірді ережелермен және күшпен қамтамасыз ететін мәңгілік және " қатарлылар болуы мүмкін. Діни практикалар әдетте әртүрлі дінде әртүрлі деңгейде ритуалдарды, уағызды, еске алуды, немесе табынуды (құдайларға, немесе әулиелерге), құрбандықты, мерекелерді, мейрамдарды, транстарды, бастамаларды, жерлеу рәсімдерін, үйлену тойларын, медитацияны, дұғаны, музыканы, өнерді, биді, қоғамдық сервистерді және адамзат мәдениетінің тағы басқа аспектілерін қамтиды. Діндердің қасиеттендірілген тарихы және ертегі-әңгімелері болады, олар өмірге мәлім түрдегі мән беруді, өмірді мәлім түрде түсіндіруді мақсат еткен қасиетті жазбаларда, рәміздер мен қасиетті орындарда сақталуы мүмкін. Діндерде сенушілері қашанда "дұрыс" деп есептейтін символды ертегі-әңгімелері болады, ол өмірдің, ғаламның және заттардың пайда болуын, немесе қалыптасуын түсіндіруге бағытталады. Дәстүр бойынша, сенім, ақылды айтпағанда, діни нанымның қайнар көзі болып саналды. Дегенмен, дін бір нәрсені өзінше түсіндірумен шектелмейді, ол дәстүрге айналып, наным қалыптастырып, табыну және құлшылық секілді нақты жосындар арқылы ұлт және жеке адам болмысы мен тұрмысына ықпал етіп отырады.
Әлемде 10 000 түрден астам дін бары белгілі. Жер шары тұрғындарының 84 пайызы ең үлкен делінген 5 дінге сенеді. олар: Христиан, Ислам, Индуизм, Буддизм, және мәлім түрдегі (folk religion).
Діннің әсеріне ұшырамаған және ешқандай дінге тән емес адамдардың сенімі бәлкім атеизм - яғни Құдайға сенбейді, сондықтан дінге сенбейді; немесе бәлкім агностицизм - Құдайды бар деп есептейді, бірақ ол тегі қандай, қалай екені туралы пікірлерге күдікпен қарайтын, сондықтан дін атаулыға да сеніп кетпейтін, сыни ойлайтын адам, және бәлкім скептик - Құдайға және дінге сенуге де, сенбеуге де келіспейтін, бәлкім рас, бәлкім өтірік, мұны адамзат анықтай алмайды деп есептейтін адам. Дінге сенбейтін немесе қатыссыз адамдардың саны қазіргі әлемде жаппай өсу үстіндеде. Әсіресе дамыған елдерде агностикатер мен атеистердің саны артып барады. Ал даму үстіндегі және дамымаған елдерде дінге сенушілер негізінен тұрақты сандық шамада сақталуда.
Дінді практикалық және теориялық тұрғыдан зерттейтін пән салалары: теология, ғылыми , салыстырмалы дінтану, әлеуметтану, философия қатарлылар. Теология мәлім бір дінге сенген күйде оны түсіндіру және ақтау үшін дінді зерттесе, дінтану діндердің сыртында тұрып, әртүрлі діндердің ерекшеліктері мен жағдайын, қоғамға ықпалын зерттейді, ал әлеуметтану дінді әлеуметтік құбылыс ретінде зерттесе, философия діннің жаплы ерекшелігін, немесе дінге қатысты жалпы фундаменталды проблемаларды зерттейді. Бұдан басқа әртүрлі бар, олар діннің шығу тегі мен діннің жұмыс істеу формасына, сондай-ақ діни құбылыс пен сенімнің онтологиялық негіздеріне әртүрлі түсіндіру жасайды.
Дін - сену жүйесі
Жер бетіндегі көптеген тілдерде дін (religion) сөзіне дәл келетін сөз жоқ. Өйткені діни мәдениет баршаға таралғанымен, оның пайда болуы барша халықта бірдей басталмаған. Ибраһимдік діндер делінетін Христиан, Ислам және Иудаизм (Еврей діні) үшеуі тек әу-баста еврей және араб халықтарын бастау етті, кейін басқа халықтарға таралды.
Ғылыми зерттеулер бойынша, дін 40–50 мың жыл бұрынғы палеолит кезеңінде шыққан. Аталмыш кезеңнің мәдени жадыгерліктері жан-жануарлар культі мен аңшылыққа қолданған сиқыршылық белгілері сақталған. Сондай-ақ діни наным-сенімдердің болғандығын сол ежелгі дәуірлердегі өлген адамды еңбек құралдары және әшекей бұйымдармен бірге жерлеу дәстүрі де дәлелдеді. Діннің неғұрлым ертедегі көріністері – сиқыршылық, тотемизм, ғұрыптық жерлеу культі және шамандық болып табылады.
Құдайды дүниенің және өмірдің Бастауы ретінде мойындау қазіргі діндерде негізінен Ибраһимдік діндерге - христиан, ислам, иудаизм діндеріне тән, ал будда, даосизм діндеріне тән емес. Ибраһимдік діндер - теистік діндер деп аталып, олар Құдайдың дүниені жаратуы және адамзатты ақырзаманда сотқа тартып, жұмақ пен тозаққа жіберуі туралы түсінікке негізделген. Алғашқы адамды Адам атадан бастайтын бұл діндердің негізгі пікірлерін тарих және археология ғылымдары дәлелдемегенімен, бәрібір аса көп халықтар арасында ықпалын сақтап келеді.
Халықты қамтуы жөнінен діннің тайпалық-халықтық (мысалы, иудаизм) және ұлтаралық немесе әлемдік (будда діні, христиандық, ислам) түрлері белгілі.
Әлемдік діндердің әрқайсысы түрлі ағымдар мен конфессияларға бөлінеді. Мысалы, ислам діні әу баста 72 ағымға бөлініп үлгірген делінеді, қазір түрлері көп, бастылары Сунниттер, Шииттер, Сопылық қатарлылар болса, ал аса көп тармақтарға бөлінетін христиан дінінің католиктік, православия және Протестантизм конфессиялары бар.
Дүние жүзі халқының 57 пайызы, әлемдік үлкен екі дін - христиан мен исламға сенеді. Сонымен қатар, ешқандай дінді ұстанбайтын (Irreligion) және дінге қарсы атеизм және дінге сыни қарайтын агностицизм де әлем халқының шамамен 16 пайызын ұстайды.
Антрополог ғалым Clifford Geertz дінге былай анықтама береді: дін дегеніміз
..."символар жүйесі, ол адам жанындағы қуатты, жалпылық және ұзаққа созылатын көңіл-күй және мотивация болып, дүниенің негізгі ережесі мен болмыстың мағынасы туралы сұрақтарға берілген жауап реалдыққа сай келмесе де, бәрібір әсерлендіреді. "
Дінді философиялық пайымның кемдігі дейтіндер де бар. Бұл тұрғыда, адам терең толғанып, жауап іздеуге тиіс аса мәнді сұрақтарға дін өзінше жауап беріп, бірден көңілді қанағаттандырғандай болады. Философия жауапсыз сұрақтар болса, дін сұрақсыз жауаптар. Әрине қайсысын таңдау адам өз еркінде.
Дін мен ғылым
Ғылым уақыт-кеңістік бойында бар, ақылмен түсіндіру мүмкіндігіне ие, математикалық есептеуге келетін кез-келген сұраққа дәйекті жауап іздейді. Ал, діндегі тақырыптар нақты болмағандықтан, ғылым діни тақырыптарды зерттемейді. Мысалы, ғылым шайтанды, о дүниені зерттемейді, өйткені ол адамның таным қабілетінің сыртындағы рас-өтірігі дәлелденбейтін нәрсе.
Ғылым табиғат құбылыстарын себеп-салдар детерминизмі арқылы айқындайды, Аристотель айтқандай "“Адам бір нәрсенің не үшін осылай екенін білгенде барып ол нәрсе туралы білімі болады." Дін бәрінің себебін бір Құдіретті күшке апарып тірейді. Мысалы, ғылым бойынша "найзайғай дегеніміз оң-теріс зарядталған бұлттардың электрлі реакциясы". Ал, ислам діні бойынша ол "Құдайдың шайтанды ұратын қамшысы".
Ғылымда дәріптеу мен күдіктену қатар жүреді, ол сенімді аргументтерді дәріптейді, 1+1=2 cекілді қарапайым ережелер бұлжымайды, бірақ онда тағы күдік болады. Ол кез-келген аксиома, теорияларға күмәнмен қарай алады. Өйткені ғылым адамзат ақылы мен қабілетіне негізделген. Ол еркін, ол ашық, ол тірі, жанды. Ғылым - фактке, аргументке, дәлелдеу мен тұжырымдауға незіделеді. Бұларсыз ешбір пікірді дәріптемейді.
Дін, өз кезегінде, тексеріле алмайтын, адамның санасына түсініксіз, тек жоғары күштерге белгілі делінген догмаларға негізделеді. Дін бәріне біртұтас жауап бергендей болады, "тас неге жерге түсті?" десеңіз олар "Құдай түсіріп отыр" - деп жауап береді. Дін зерттеу немесе тексеруге мүмкіндік бермейді, күдіктенуді жек көреді.
Ғылымның табиғаты динамикалы, яғни үнемі қозғалыста, жетілу күйінде, ізденіс күйінде болып келеді. Қоғам мен табиғатты зерттеу қатар дамып отырады.
Ал дін консервативті, статикалы (тыныш) болады. Яғни қоғаммен бірге даму емес, бұрын қалай айтылса, солай қалдырады. Егер қоғам даму барысында сәйкессіздіктер болса, оны адасқандық деп жариялайды. Дегенмен, діндер де жаңа ғылыми, философиялық байқауларды өзіне икемдеуге тырысады. Мысалы, Жойқын жарылыс ешбір дінді растамайтын физикалық космология теориясы. Бірақ оны Христиан діні мен Ислам діні өздерін растау үшін қолдануға талпынуда.
Ғылым үнемі ізденіс үстінде, дәлелденген факттерге де күмәнданып, қайта қарастыра алады. Дінде бұлай жасауға мүлдем тиым салынған. Егер бір мәселеге күмәндансаңыз оның ғұлама/пәтуә берушісін тыңдауға тиіссіз, өз бетіңізше іздену адасқандық, тіпті діннің жауы деп айыпталады. Иудаизм кезінде Бенедикт Спинозаны идеяларына бола діннен қуып, тіпті өміріне қауіп те туғызғаны белгілі. Ал, ортағасырда христиан инквизициясы жүз мыңдаған ғалымды отқа өртеген. Әрине, ислам діні тарихында да кітаптарды өртеу, ғалымдарды қудалау, мәдени мұраларды қирату әрекеттері болды, оны аз санды әсіредіншілдер жасады деген күнде де, жалпы жағынан дінді қорғауды желеу еткен, және дін талабына қайшы келмейді.
Ғылым үнемі ізеністі, оқуды талап етеді. Сондықтан да ғылыммен айналысу көпшілік үшін біршама қиын. Қазіргі ғылыми зерттеулерге біршама қаражат кетеді, сондықтан жеке адамдар еркін айналыса алмайды. Жаңа теорияларды көп санды жұрт түсінбейді. Ал дін кез келген адамға түсінікті, ыңғайлы, тек сену болса жеткілікті, өйткені діндер негізінен ортағасырлық деңгейде сөйлейді.
Дін және мәдениет
Адамзаттың тұтас тарихына және ұлттардың жеке тарихына зер салсақ, діннің адамзат тарихында түрлі деңгейде сақталып келгенін көреміз. Ұлттардың өз жеке діни сенімінен тартып, кейінгі бірлікке клеген мәлім халықаралық дінге сенуіне дейін дін мен мәдениет қатар жүреді. Орта ғасырда діннің мәдениетке ықпалы тіке болды, тек кейінгі ғасырларда ғана дін біртіндеп әлеуметтік үстем орыннан түсіп, қатардағы құндылықтардың бірі бола бастады. Демократия мен адам құқықтарының, сенім бостандығының қорғалуы діннді бәрін белгілеу мүмкіндігінен айырды. Дегенмен діннің халықтар өміріндегі рөлі әлі де айтарлықтай екені белгілі. Дін арқылы кей халықтар біріккені мәлім, дін себебінен кей халықтар ыдарағаны да шындық.
Әр халықтың ішінде белгілі бір дінге сенетіндердің басым болуына орай сол діннің ерекшеліктері сол халықтың мәдениетінде көбірек көрініс табады. Әрине, мәдениет дінмен шектелмейді, мәдениетке әсер ететін факторлар әртүрлі, сан алуан, ал ұқсас діндегі халықтардың мәдениеті де әртүрлі. Медениет - ортақ бірлікке келген құндылықтар жүйесі. Құндылықтар этика мен эстетикадан тартып заң мен тәртіпке дейін сол халықтың ұлттық болмысын паш етеді. Ал, сол халық сенетін дін осы құндылықтардың бір мазмұны.
Дінге сенетіндер саны
| Бес үшкен дін | 2010 (млрд) | 2010 (%) | 2000 (млрд) | 2000 (%) | Демография |
|---|---|---|---|---|---|
| Христиан діні | 2.2 | 32% | 2.0 | 33% | |
| Ислам | 1.6 | 23% | 1.2 | 19.6% | Елдер бойынша ислам |
| Индуизм | 1.0 | 15% | 0.811 | 13.4% | |
| Буддизм | 0.5 | 7% | 0.360 | 5.9% | |
| 0.4 | 6% | 0.385 | 6.4% | ||
| Жалпы | 5.8 | 84% | 4.8 | 78.3% |
http://www.adherents.com Мұрағатталған 26 желтоқсанның 2018 жылы. -ның пікірінше, төмендегі дінге сенетін адамдар туралы кесте "шамамен көрстіліп, жақындатып есептелген.".
| Дін | Мүриттер | Пайызы |
|---|---|---|
| Христиан діні | 2.4 млрд | 33% |
| Ислам діні | 1.8 млрд | 24.1% |
| /Дінсіз/Агностицизм/Атеизм | 1.2 млрд | 16% |
| Индуизм | 1.15 млрд | 15% |
| Буддизм | 521 млн | 7% |
| 394 млн | 5.50% | |
| 300 млн | 4.19% | |
| 100 млн | 1.40% | |
| Сикхалар | 30 млн | 0.32% |
| 15 млн | 0.21% | |
| Иудаизм | 14.5 млн | 0.20% |
| Баһаи | 7.0 млн | 0.10% |
| 4.2 млн | 0.06% | |
| Синтоизм | 4.0 млн | 0.06% |
| 4.0 млн | 0.06% | |
| Заратуштрашылдық | 2.6 млн | 0.04% |
| 2.0 млн | 0.02% | |
| 1.0 млн | 0.01% | |
| 0.8 млн | 0.01% | |
| 0.6 млн | 0.01% | |
| Жалпы | 7.167 млрд | 100% |
Дін және экономика
Ибраһимдік діндер
Ибраһимдік діндер дегеніміз Ибраһим ұрпақтарының монотеистік діни сенімдері: Иудаизм, Христиан және Ислам дінін жиынтықтап біртұтас айтады. Бұл үш діннің жалпы дүние туралы онтологиялық жүйесі қарайлас, дүниені осы дүние және о дүниеге бөледі, бұл дүниені өткінші, жалған деп қарайды, о дүние жұмақ пен тозаққа бөлінеді, өмірдің мақсаты жұмаққа талпыну, тозақтан сақтану деп есепейді. Олардың сиыну жүйесінде де өзара сабақтастық, мұрагерлік анық байқалады.
Иудаизм
Иудаизм ең көне Ибраһимдік дін болып, ежелгі израиль және иудей халқының - еврейлердің діни сенімін көрсетеді. Тәурат бұл діннің фундаменталды кітабы, сондай-ақ Танах немесе Еврей Інжілін де қамтиды. Ол алғашында ауызша сақталып, кейін жазбаша Мідраш және Талмұд болып та жазылған. Иудаизм бойынша Құдай өзінің заңын берді, формасында, сол он өсиет Құдайға сенімнің негізі деп есептейді. Он өсиет Құдай мен адамның жасасқан алғашқы келісім болып, көне келісім деп аталады, мұндағы деген адам атаның алманы жеуінен туған күнәдан арылу жолы - он ережені ұстану болып табылады. Тарихта еврей халқы Иерусалим қаласы құлатылған соң жыл санаудың 70 жылынан бастап тарыдай тозып кетеді. Бірақ олар көбінесе осы иудаизмді ұстанады. Қазір 13 миллиондай еврей халқы, оның 40 пайызы Изарильде, тағы 40 пайызы АҚШта, осы Иудаизмді негізгі дін етіп сиынады.
Христиан діні
Христиан діні Назареттік Ғайсаның өмірі мен тәлімін негіз етіп, 1 ғасыр айналасында пайда болған, деп аталатын Ибраимдік сенім жүйесі. Жаңа келісім деген сөз Исаның өз қаны арқылы Құдайдан алғашқы күнәдан арылу келісім деген мағынада айтылады. Бұл сенім жүйесі бойынша Ғайса жартылай адам, жартылай Құдай, өйткені оның анасы Мәриям осы дін бойынша Құдай жағынан жүкті болған делінеді. Сөйтіп Ғайса Құдайдың ұлы ретінде осы дүниеге адамзатты алғашқы күнәдан арылту үшін келеді. Бірақ адамзаттың түсінбестігінен крестке шегеленеді. Негізінен Христиандар Үштікке - яғни Құдай әке, Киелі рух және Құдайдың ұлы сынды үштің бірлігіне сенеді. Христиан дінің тармақтары:
- Католик шіркеуі, Рим папасы бастаған, папаны Құдайдың жердегі өкілі еткен сенім жүйесі болып, 24 шіркеуді басқарады.
- Православие, ол шығыстық ортодокс, шығыстық, және шығыс шіркеуі дегендерді қамтиды.
- Протестантизм, 16ғ-да Католоик шіркеуінен бөлінген протестанттық реформация қозғалысының жемісі. Олар католик дінін жеңілдетіп, дінді еңбекпен, табысқа жетумен бірлестірді, гуманимзмдестірді, шіркеуді емес, Құдайды негіз еткен жеңіл сенім жүйесін жасады. Негізгі тармақтары, , Баптизм, , , және Методизм қатарлылар.
Христиан дінінің мынадай шағын топтары бар:
- , немесе тірілтушілік, христиан діні қайта тірілуі керек деп қарайтын қозғалыс.
- (The Latter Day Saint movement), 1820 жылы пайда болған, Жосеф Смиттің христиандық қозғалысы.
- Иегова куәгерлері, 1870 жылы Расселл жағынан құрылған діни секта.
Ислам
Ислам діні Құранды негіз еткен Ибраһимдік бір сенім жүйесі, ол 7 ғасырда Араб түбегінде Мұхамед пайғамбар жағынан пайда болды. Ол өзіне дейінгі Иудаизм және Христиан дініндегі пайғамбарларды мойындай отырып, Мұхамедті ең негізгі пайғамбар деп есептейді. Бұл дін Шығыс Оңтүстік Азияға, Солтүстік Африкаға, Батыс азияға, Орталық азияға кең таралған.
- сүнниттік ислам - Ислам дінінің ең үлкен тармағы болып, Құранды негіз етеді, Суннамен жүреді, Сахабалардың хадистерін де басшылыққа алады.
- шииттік ислам екінші үлкен тармақ болып, олар Әлиді Мұхаметтің мұрагері деп дәріпейді.
- Ахмадия ағымы Имам Мәһдиді негізгі тұлға етіп, оның күндердің күні жерге келетінін дәріптеді.
- Бұдан басқа қазір Ислам дінінде Уаһһабизм, , Сопылық, , Мағдавия, Ибади, Мұсылман ұлты секілді көптеген ағымдар бар.
Дін атаулы адам мен әлемді Құдіретті күшпен тұтастыруға тырысады. Ислам дінінде бұл құдіретті күш Алла деп аталады. Ислам діні бойынша, адам дегеніміз Алланың алдындағы құл, Алла қаласа оны жойып жібере алады, оның тағдыры, бақыты мен соры Алладан. Сондықтан ол құлшылық жасап, осы дүниеге әкелгеніне ризалық білдірге міндетті. Адам Алладан қорқуы керек, әйтпесе Алланың ғазабына ұшырауы мүмкін. Исламда шын діндар бұл дүниелік нәрселерді емес, о дүниелік жұмақты көздейді. Егер оның ісі дінге сай болса, Алла оны шарап өзені ағып жатқан, сансыз хор қыздары бар жұмаққа апарады. Ал, ісі дінге қайшы болса, Алла оны тозақ отында өртейді, әр рет адам қайта тіріледі, тағы өртейді, тағы тіріледі, осылай шексіз жаза күтіп тұр. Ислам діні бойынша Алланы бір деп есептеу және Мұхаммед пайғмбарды мойындау мұсылмандық есептеледі. Ал, ондай болмаса ол кәпір деп қараланады. Ары қарай адам 5 парызды өтеуі керек, өзін бүкілдей Құдайдың о дүниедегі сыйына арнауы керек. Ислам діні бұл дүниені бес күндік, аса маңызды емес деп есептеп, адамға әрқашан ажал мен Алланы еске алып өмір сүруді талап етеді.
Тағы қараныз
Дереккөздер
- Religion - Definition of Religion by Merriam-Webster. Тексерілді, 16 желтоқсан 2019.
- Myth 1: All Societies Have Religions // 50 Great Myths of Religion — -Blackwell. — P. 12–17. — ISBN 978-0-470-67350-8.
- Before Religion: A History of a Modern Concept — Yale University Press. — ISBN 978-0-300-15416-0.
- James, 1902, p. 31
- Durkheim, 1915
- Tillich, P. (1957) Dynamics of faith. Harper Perennial; (p. 1).
- Vergote, A. (1996) Religion, Belief and Unbelief. A Psychological Study, Leuven University Press. (p. 16)
- Globalization and Culture, Vol. 2: Globalizing Religions — London: Sage Publications, 2010.
- Faith and Reason by James Swindal, in the Internet Encyclopedia of Philosophy.
- What Does It Mean Ontologically to Be Religious? // Religion in a Secular Age: The Struggle for Meaning in an Abstracted World / Stephen Ames — Arena Publications, 2018. — P. 56–100.
- Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
- Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1
- Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7
- Geertz, Clifford (1993). "Religion as a cultural system". The interpretation of cultures: selected essays, Geertz, Clifford. London: Fontana Press. pp. 87–125.
- Lloyd, G. E. R. (1996). Causes and correlations. Adversaries and Authorities: Investigations into ancient Greek and Chinese science. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-55695-8.
- Hankinson, R.J. (1998). Cause and Explanation in Ancient Greek Thought. Oxford University Press. doi:10.1093/0199246564.001.0001. ISBN 978-0-19-823745-7.
- Pegg Mark Gregory The Corruption of Angels: The Great Inquisition of 1245–1246 — Princeton, NJ: Princeton University Press, 2001. — P. 126. — ISBN 0-691-00656-3.
- The Global Religious Landscape (18 желтоқсан 2012). Тексерілді, 18 желтоқсан 2012.
- Turner, Darrell J.. "Religion: Year In Review 2000". Encyclopædia Britannica. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/715463/Religion-Year-In-Review-2000. Retrieved 16 June 2012.
- but cf: http://www.worldometers.info/world-population/#religions
- Major Religions of the World Ranked by Number of Adherents (2005). Тексерілді, 19 маусым 2010.
- World’s largest religion by population is still Christianity.
- Global Index of Religion and Atheism: Press Release. Басты дереккөзінен мұрағатталған 16 қазан 2012. Тексерілді, 1 шілде 2015.
- Lugira, Aloysius M., African Traditional Religions (New York: Chealsea House, 2009), p. 36 [in] Varghese, Roy Abraham, Christ Connection: How the World Religions Prepared the Way for the Penomenon of Jesus, Paraclete Press (2011), p. 1935, ISBN|9781557258397, https://books.google.co.uk/books?id=IH8JtLHnFkoC&pg=PA1935#v=onepage&q&f=false (Retrieved 24 March 2019)
- Info.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Din agylsh Religion degenimiz senushilerinin әreketi men ojlauyn moraly men senimin belgileudi zhәne shekteudi kozdejtin tabigattan tyskary yagni tylsym kudiretke ruhani nyshan tүsinikterge nanatyn zhәne siynatyn baki perishte shajtan sekildi tylsym kubylystardy shyn dep eseptejtin mistikalyk tүsinik zhүjesi әleumettik mәdeni kubylys bolyp onyn kobinese tauap etetin kasietti zaty ne oryny kieli kitaby pajgambary dini nanym zhүjesi siynu erezheleri men kulttary sayasi mәdeni ujymdary boluy mүmkin Tүrli dini zhoralgylarDini rәmizder Degenmen dinnin tutastaj dәl neden kuralatyny turaly gylymi kelisim zhok әr dinnin oz ereksheligi bar bәrin bir tүsinikpen tүsinu mүmkin emes Әrtүrli din әdette Politeizm panteizm monoteizm teizm deizm zhәne agnosticizm sekildi әrtүrli zhүjelerine tәn bolady zhәne bir birin teristegen ajyrym zhagdajda zhaulaskan kүjde bolady Әrtүrli dinderde tүrli mazmundagy kudyret divine kieli zat senim tabigattan tyskary bolmys bolmystar sondaj ak omirdi erezhelermen zhәne kүshpen kamtamasyz etetin mәngilik zhәne katarlylar boluy mүmkin Dini praktikalar әdette әrtүrli dinde әrtүrli dengejde ritualdardy uagyzdy eske aludy nemese tabynudy kudajlarga nemese әulielerge kurbandykty merekelerdi mejramdardy transtardy bastamalardy zherleu rәsimderin үjlenu tojlaryn meditaciyany dugany muzykany onerdi bidi kogamdyk servisterdi zhәne adamzat mәdenietinin tagy baska aspektilerin kamtidy Dinderdin kasiettendirilgen tarihy zhәne ertegi әngimeleri bolady olar omirge mәlim tүrdegi mәn berudi omirdi mәlim tүrde tүsindirudi maksat etken kasietti zhazbalarda rәmizder men kasietti oryndarda saktaluy mүmkin Dinderde senushileri kashanda durys dep eseptejtin simvoldy ertegi әngimeleri bolady ol omirdin galamnyn zhәne zattardyn pajda boluyn nemese kalyptasuyn tүsindiruge bagyttalady Dәstүr bojynsha senim akyldy ajtpaganda dini nanymnyn kajnar kozi bolyp sanaldy Degenmen din bir nәrseni ozinshe tүsindirumen shektelmejdi ol dәstүrge ajnalyp nanym kalyptastyryp tabynu zhәne kulshylyk sekildi nakty zhosyndar arkyly ult zhәne zheke adam bolmysy men turmysyna ykpal etip otyrady Әlemde 10 000 tүrden astam din bary belgili Zher shary turgyndarynyn 84 pajyzy en үlken delingen 5 dinge senedi olar Hristian Islam Induizm Buddizm zhәne mәlim tүrdegi folk religion Dinnin әserine ushyramagan zhәne eshkandaj dinge tәn emes adamdardyn senimi bәlkim ateizm yagni Қudajga senbejdi sondyktan dinge senbejdi nemese bәlkim agnosticizm Қudajdy bar dep eseptejdi birak ol tegi kandaj kalaj ekeni turaly pikirlerge kүdikpen karajtyn sondyktan din ataulyga da senip ketpejtin syni ojlajtyn adam zhәne bәlkim skeptik Қudajga zhәne dinge senuge de senbeuge de kelispejtin bәlkim ras bәlkim otirik muny adamzat anyktaj almajdy dep eseptejtin adam Dinge senbejtin nemese katyssyz adamdardyn sany kazirgi әlemde zhappaj osu үstindede Әsirese damygan elderde agnostikater men ateisterdin sany artyp barady Al damu үstindegi zhәne damymagan elderde dinge senushiler negizinen turakty sandyk shamada saktaluda Dindi praktikalyk zhәne teoriyalyk turgydan zerttejtin pәn salalary teologiya gylymi salystyrmaly dintanu әleumettanu filosofiya katarlylar Teologiya mәlim bir dinge sengen kүjde ony tүsindiru zhәne aktau үshin dindi zerttese dintanu dinderdin syrtynda turyp әrtүrli dinderdin erekshelikteri men zhagdajyn kogamga ykpalyn zerttejdi al әleumettanu dindi әleumettik kubylys retinde zerttese filosofiya dinnin zhaply ereksheligin nemese dinge katysty zhalpy fundamentaldy problemalardy zerttejdi Budan baska әrtүrli bar olar dinnin shygu tegi men dinnin zhumys isteu formasyna sondaj ak dini kubylys pen senimnin ontologiyalyk negizderine әrtүrli tүsindiru zhasajdy Din senu zhүjesikatolicizm pravoslavie protestantizm Sunnitter Shiitter Induizm Yaһudilik Theravada Mahayana Zher betindegi koptegen tilderde din religion sozine dәl keletin soz zhok Өjtkeni dini mәdeniet barshaga taralganymen onyn pajda boluy barsha halykta birdej bastalmagan Ibraһimdik dinder delinetin Hristian Islam zhәne Iudaizm Evrej dini үsheui tek әu basta evrej zhәne arab halyktaryn bastau etti kejin baska halyktarga taraldy Ғylymi zertteuler bojynsha din 40 50 myn zhyl buryngy paleolit kezeninde shykkan Atalmysh kezennin mәdeni zhadygerlikteri zhan zhanuarlar kulti men anshylykka koldangan sikyrshylyk belgileri saktalgan Sondaj ak dini nanym senimderdin bolgandygyn sol ezhelgi dәuirlerdegi olgen adamdy enbek kuraldary zhәne әshekej bujymdarmen birge zherleu dәstүri de dәleldedi Dinnin negurlym ertedegi korinisteri sikyrshylyk totemizm guryptyk zherleu kulti zhәne shamandyk bolyp tabylady Қudajdy dүnienin zhәne omirdin Bastauy retinde mojyndau kazirgi dinderde negizinen Ibraһimdik dinderge hristian islam iudaizm dinderine tәn al budda daosizm dinderine tәn emes Ibraһimdik dinder teistik dinder dep atalyp olar Қudajdyn dүnieni zharatuy zhәne adamzatty akyrzamanda sotka tartyp zhumak pen tozakka zhiberui turaly tүsinikke negizdelgen Algashky adamdy Adam atadan bastajtyn bul dinderdin negizgi pikirlerin tarih zhәne arheologiya gylymdary dәleldemegenimen bәribir asa kop halyktar arasynda ykpalyn saktap keledi Gomteshwara nyn ayagyndagy dini rәsim Halykty kamtuy zhoninen dinnin tajpalyk halyktyk mysaly iudaizm zhәne ultaralyk nemese әlemdik budda dini hristiandyk islam tүrleri belgili Әlemdik dinderdin әrkajsysy tүrli agymdar men konfessiyalarga bolinedi Mysaly islam dini әu basta 72 agymga bolinip үlgirgen delinedi kazir tүrleri kop bastylary Sunnitter Shiitter Sopylyk katarlylar bolsa al asa kop tarmaktarga bolinetin hristian dininin katoliktik pravoslaviya zhәne Protestantizm konfessiyalary bar Dүnie zhүzi halkynyn 57 pajyzy әlemdik үlken eki din hristian men islamga senedi Sonymen katar eshkandaj dindi ustanbajtyn Irreligion zhәne dinge karsy ateizm zhәne dinge syni karajtyn agnosticizm de әlem halkynyn shamamen 16 pajyzyn ustajdy Antropolog galym Clifford Geertz dinge bylaj anyktama beredi din degenimiz simvolar zhүjesi ol adam zhanyndagy kuatty zhalpylyk zhәne uzakka sozylatyn konil kүj zhәne motivaciya bolyp dүnienin negizgi erezhesi men bolmystyn magynasy turaly suraktarga berilgen zhauap realdykka saj kelmese de bәribir әserlendiredi Dindi filosofiyalyk pajymnyn kemdigi dejtinder de bar Bul turgyda adam teren tolganyp zhauap izdeuge tiis asa mәndi suraktarga din ozinshe zhauap berip birden konildi kanagattandyrgandaj bolady Filosofiya zhauapsyz suraktar bolsa din suraksyz zhauaptar Әrine kajsysyn tandau adam oz erkinde Din men gylymAstronomiya men geometriyany zertteushiler Franciya HVg basy Ғylym uakyt kenistik bojynda bar akylmen tүsindiru mүmkindigine ie matematikalyk esepteuge keletin kez kelgen surakka dәjekti zhauap izdejdi Al dindegi takyryptar nakty bolmagandyktan gylym dini takyryptardy zerttemejdi Mysaly gylym shajtandy o dүnieni zerttemejdi ojtkeni ol adamnyn tanym kabiletinin syrtyndagy ras otirigi dәleldenbejtin nәrse Ғylym tabigat kubylystaryn sebep saldar determinizmi arkyly ajkyndajdy Aristotel ajtkandaj Adam bir nәrsenin ne үshin osylaj ekenin bilgende baryp ol nәrse turaly bilimi bolady Din bәrinin sebebin bir Қudiretti kүshke aparyp tirejdi Mysaly gylym bojynsha najzajgaj degenimiz on teris zaryadtalgan bulttardyn elektrli reakciyasy Al islam dini bojynsha ol Қudajdyn shajtandy uratyn kamshysy Ғylymda dәripteu men kүdiktenu katar zhүredi ol senimdi argumentterdi dәriptejdi 1 1 2 cekildi karapajym erezheler bulzhymajdy birak onda tagy kүdik bolady Ol kez kelgen aksioma teoriyalarga kүmәnmen karaj alady Өjtkeni gylym adamzat akyly men kabiletine negizdelgen Ol erkin ol ashyk ol tiri zhandy Ғylym faktke argumentke dәleldeu men tuzhyrymdauga nezideledi Bularsyz eshbir pikirdi dәriptemejdi Din oz kezeginde tekserile almajtyn adamnyn sanasyna tүsiniksiz tek zhogary kүshterge belgili delingen dogmalarga negizdeledi Din bәrine birtutas zhauap bergendej bolady tas nege zherge tүsti deseniz olar Қudaj tүsirip otyr dep zhauap beredi Din zertteu nemese tekseruge mүmkindik bermejdi kүdiktenudi zhek koredi Ғylymnyn tabigaty dinamikaly yagni үnemi kozgalysta zhetilu kүjinde izdenis kүjinde bolyp keledi Қogam men tabigatty zertteu katar damyp otyrady Al din konservativti statikaly tynysh bolady Yagni kogammen birge damu emes buryn kalaj ajtylsa solaj kaldyrady Eger kogam damu barysynda sәjkessizdikter bolsa ony adaskandyk dep zhariyalajdy Degenmen dinder de zhana gylymi filosofiyalyk bajkaulardy ozine ikemdeuge tyrysady Mysaly Zhojkyn zharylys eshbir dindi rastamajtyn fizikalyk kosmologiya teoriyasy Birak ony Hristian dini men Islam dini ozderin rastau үshin koldanuga talpynuda Ғylym үnemi izdenis үstinde dәleldengen faktterge de kүmәndanyp kajta karastyra alady Dinde bulaj zhasauga mүldem tiym salyngan Eger bir mәselege kүmәndansanyz onyn gulama pәtuә berushisin tyndauga tiissiz oz betinizshe izdenu adaskandyk tipti dinnin zhauy dep ajyptalady Iudaizm kezinde Benedikt Spinozany ideyalaryna bola dinnen kuyp tipti omirine kauip te tugyzgany belgili Al ortagasyrda hristian inkviziciyasy zhүz myndagan galymdy otka ortegen Әrine islam dini tarihynda da kitaptardy orteu galymdardy kudalau mәdeni muralardy kiratu әreketteri boldy ony az sandy әsiredinshilder zhasady degen kүnde de zhalpy zhagynan dindi korgaudy zheleu etken zhәne din talabyna kajshy kelmejdi Ғylym үnemi izenisti okudy talap etedi Sondyktan da gylymmen ajnalysu kopshilik үshin birshama kiyn Қazirgi gylymi zertteulerge birshama karazhat ketedi sondyktan zheke adamdar erkin ajnalysa almajdy Zhana teoriyalardy kop sandy zhurt tүsinbejdi Al din kez kelgen adamga tүsinikti yngajly tek senu bolsa zhetkilikti ojtkeni dinder negizinen ortagasyrlyk dengejde sojlejdi Zorastrizmnin ot hramy Mumbaj IndiyaDin zhәne mәdenietAdamzattyn tutas tarihyna zhәne ulttardyn zheke tarihyna zer salsak dinnin adamzat tarihynda tүrli dengejde saktalyp kelgenin koremiz Ұlttardyn oz zheke dini seniminen tartyp kejingi birlikke klegen mәlim halykaralyk dinge senuine dejin din men mәdeniet katar zhүredi Orta gasyrda dinnin mәdenietke ykpaly tike boldy tek kejingi gasyrlarda gana din birtindep әleumettik үstem orynnan tүsip katardagy kundylyktardyn biri bola bastady Demokratiya men adam kukyktarynyn senim bostandygynyn korgaluy dinndi bәrin belgileu mүmkindiginen ajyrdy Degenmen dinnin halyktar omirindegi roli әli de ajtarlyktaj ekeni belgili Din arkyly kej halyktar birikkeni mәlim din sebebinen kej halyktar ydaragany da shyndyk Әr halyktyn ishinde belgili bir dinge senetinderdin basym boluyna oraj sol dinnin erekshelikteri sol halyktyn mәdenietinde kobirek korinis tabady Әrine mәdeniet dinmen shektelmejdi mәdenietke әser etetin faktorlar әrtүrli san aluan al uksas dindegi halyktardyn mәdenieti de әrtүrli Medeniet ortak birlikke kelgen kundylyktar zhүjesi Қundylyktar etika men estetikadan tartyp zan men tәrtipke dejin sol halyktyn ulttyk bolmysyn pash etedi Al sol halyk senetin din osy kundylyktardyn bir mazmuny Dinge senetinder sanyBes үshken din 2010 mlrd 2010 2000 mlrd 2000 DemografiyaHristian dini 2 2 32 2 0 33 Islam 1 6 23 1 2 19 6 Elder bojynsha islamInduizm 1 0 15 0 811 13 4 Buddizm 0 5 7 0 360 5 9 0 4 6 0 385 6 4 Zhalpy 5 8 84 4 8 78 3 http www adherents com Muragattalgan 26 zheltoksannyn 2018 zhyly nyn pikirinshe tomendegi dinge senetin adamdar turaly keste shamamen korstilip zhakyndatyp eseptelgen Din Mүritter PajyzyHristian dini 2 4 mlrd 33 Islam dini 1 8 mlrd 24 1 Dinsiz Agnosticizm Ateizm 1 2 mlrd 16 Induizm 1 15 mlrd 15 Buddizm 521 mln 7 394 mln 5 50 300 mln 4 19 100 mln 1 40 Sikhalar 30 mln 0 32 15 mln 0 21 Iudaizm 14 5 mln 0 20 Baһai 7 0 mln 0 10 4 2 mln 0 06 Sintoizm 4 0 mln 0 06 4 0 mln 0 06 Zaratushtrashyldyk 2 6 mln 0 04 2 0 mln 0 02 1 0 mln 0 01 0 8 mln 0 01 0 6 mln 0 01 Zhalpy 7 167 mlrd 100 Din zhәne ekonomikaDүniedegi kejbir memleketterdin dinge senui men ekonomikasynyn bajlanysy 2012 kiris dollarmen eseptelgen tik bagan dinge senudi koldeneni zhyldyk bildiredi kurlyktar bojynsha boyalgan Ibraһimdik dinderPatriarh Ibraһim Jozsef Molnar Ibraһimdik dinder degenimiz Ibraһim urpaktarynyn monoteistik dini senimderi Iudaizm Hristian zhәne Islam dinin zhiyntyktap birtutas ajtady Bul үsh dinnin zhalpy dүnie turaly ontologiyalyk zhүjesi karajlas dүnieni osy dүnie zhәne o dүniege boledi bul dүnieni otkinshi zhalgan dep karajdy o dүnie zhumak pen tozakka bolinedi omirdin maksaty zhumakka talpynu tozaktan saktanu dep esepejdi Olardyn siynu zhүjesinde de ozara sabaktastyk muragerlik anyk bajkalady Iudaizm Iudaizm en kone Ibraһimdik din bolyp ezhelgi izrail zhәne iudej halkynyn evrejlerdin dini senimin korsetedi Tәurat bul dinnin fundamentaldy kitaby sondaj ak Tanah nemese Evrej Inzhilin de kamtidy Ol algashynda auyzsha saktalyp kejin zhazbasha Midrash zhәne Talmud bolyp ta zhazylgan Iudaizm bojynsha Қudaj ozinin zanyn berdi formasynda sol on osiet Қudajga senimnin negizi dep eseptejdi On osiet Қudaj men adamnyn zhasaskan algashky kelisim bolyp kone kelisim dep atalady mundagy degen adam atanyn almany zheuinen tugan kүnәdan arylu zholy on erezheni ustanu bolyp tabylady Tarihta evrej halky Ierusalim kalasy kulatylgan son zhyl sanaudyn 70 zhylynan bastap tarydaj tozyp ketedi Birak olar kobinese osy iudaizmdi ustanady Қazir 13 milliondaj evrej halky onyn 40 pajyzy Izarilde tagy 40 pajyzy AҚShta osy Iudaizmdi negizgi din etip siynady Hristian dini Ғajsa pajgambar Hristian dini Nazarettik Ғajsanyn omiri men tәlimin negiz etip 1 gasyr ajnalasynda pajda bolgan dep atalatyn Ibraimdik senim zhүjesi Zhana kelisim degen soz Isanyn oz kany arkyly Қudajdan algashky kүnәdan arylu kelisim degen magynada ajtylady Bul senim zhүjesi bojynsha Ғajsa zhartylaj adam zhartylaj Қudaj ojtkeni onyn anasy Mәriyam osy din bojynsha Қudaj zhagynan zhүkti bolgan delinedi Sojtip Ғajsa Қudajdyn uly retinde osy dүniege adamzatty algashky kүnәdan aryltu үshin keledi Birak adamzattyn tүsinbestiginen krestke shegelenedi Negizinen Hristiandar Үshtikke yagni Қudaj әke Kieli ruh zhәne Қudajdyn uly syndy үshtin birligine senedi Hristian dinin tarmaktary Katolik shirkeui Rim papasy bastagan papany Қudajdyn zherdegi okili etken senim zhүjesi bolyp 24 shirkeudi baskarady Pravoslavie ol shygystyk ortodoks shygystyk zhәne shygys shirkeui degenderdi kamtidy Protestantizm 16g da Katoloik shirkeuinen bolingen protestanttyk reformaciya kozgalysynyn zhemisi Olar katolik dinin zhenildetip dindi enbekpen tabyska zhetumen birlestirdi gumanimzmdestirdi shirkeudi emes Қudajdy negiz etken zhenil senim zhүjesin zhasady Negizgi tarmaktary Baptizm zhәne Metodizm katarlylar Hristian dininin mynadaj shagyn toptary bar nemese tiriltushilik hristian dini kajta tirilui kerek dep karajtyn kozgalys The Latter Day Saint movement 1820 zhyly pajda bolgan Zhosef Smittin hristiandyk kozgalysy Iegova kuәgerleri 1870 zhyly Rassell zhagynan kurylgan dini sekta Islam Kagbaga tauap etu Islam dini Қurandy negiz etken Ibraһimdik bir senim zhүjesi ol 7 gasyrda Arab tүbeginde Muhamed pajgambar zhagynan pajda boldy Ol ozine dejingi Iudaizm zhәne Hristian dinindegi pajgambarlardy mojyndaj otyryp Muhamedti en negizgi pajgambar dep eseptejdi Bul din Shygys Ontүstik Aziyaga Soltүstik Afrikaga Batys aziyaga Ortalyk aziyaga ken taralgan sүnnittik islam Islam dininin en үlken tarmagy bolyp Қurandy negiz etedi Sunnamen zhүredi Sahabalardyn hadisterin de basshylykka alady shiittik islam ekinshi үlken tarmak bolyp olar Әlidi Muhamettin murageri dep dәripejdi Ahmadiya agymy Imam Mәһdidi negizgi tulga etip onyn kүnderdin kүni zherge keletinin dәriptedi Budan baska kazir Islam dininde Uaһһabizm Sopylyk Magdaviya Ibadi Musylman ulty sekildi koptegen agymdar bar Din atauly adam men әlemdi Қudiretti kүshpen tutastyruga tyrysady Islam dininde bul kudiretti kүsh Alla dep atalady Islam dini bojynsha adam degenimiz Allanyn aldyndagy kul Alla kalasa ony zhojyp zhibere alady onyn tagdyry bakyty men sory Alladan Sondyktan ol kulshylyk zhasap osy dүniege әkelgenine rizalyk bildirge mindetti Adam Alladan korkuy kerek әjtpese Allanyn gazabyna ushyrauy mүmkin Islamda shyn dindar bul dүnielik nәrselerdi emes o dүnielik zhumakty kozdejdi Eger onyn isi dinge saj bolsa Alla ony sharap ozeni agyp zhatkan sansyz hor kyzdary bar zhumakka aparady Al isi dinge kajshy bolsa Alla ony tozak otynda ortejdi әr ret adam kajta tiriledi tagy ortejdi tagy tiriledi osylaj sheksiz zhaza kүtip tur Islam dini bojynsha Allany bir dep esepteu zhәne Muhammed pajgmbardy mojyndau musylmandyk esepteledi Al ondaj bolmasa ol kәpir dep karalanady Ary karaj adam 5 paryzdy oteui kerek ozin bүkildej Қudajdyn o dүniedegi syjyna arnauy kerek Islam dini bul dүnieni bes kүndik asa manyzdy emes dep eseptep adamga әrkashan azhal men Allany eske alyp omir sүrudi talap etedi Tagy karanyzBuddizm Dini birlestikter Dini demokratiya Islam Daosizm HristiandykDerekkozderReligion Definition of Religion by Merriam Webster Tekserildi 16 zheltoksan 2019 Myth 1 All Societies Have Religions 50 Great Myths of Religion Blackwell P 12 17 ISBN 978 0 470 67350 8 Before Religion A History of a Modern Concept Yale University Press ISBN 978 0 300 15416 0 James 1902 p 31 Durkheim 1915 Tillich P 1957 Dynamics of faith Harper Perennial p 1 Vergote A 1996 Religion Belief and Unbelief A Psychological Study Leuven University Press p 16 Globalization and Culture Vol 2 Globalizing Religions London Sage Publications 2010 Faith and Reason by James Swindal in the Internet Encyclopedia of Philosophy What Does It Mean Ontologically to Be Religious Religion in a Secular Age The Struggle for Meaning in an Abstracted World Stephen Ames Arena Publications 2018 P 56 100 Sayasi tүsindirme sozdik Almaty 2007 ISBN 9965 32 491 3 Islam Enciklopediyalyk anyktamalyk Almaty Aruna Ltd ZhShS 2010 ISBN 9965 26 322 1 Biekenov K Sadyrova M Әleumettanudyn tүsindirme sozdigi Almaty Sozdik Slovar 2007 344 bet ISBN 9965 822 10 7 Geertz Clifford 1993 Religion as a cultural system The interpretation of cultures selected essays Geertz Clifford London Fontana Press pp 87 125 Lloyd G E R 1996 Causes and correlations Adversaries and Authorities Investigations into ancient Greek and Chinese science Cambridge University Press ISBN 978 0 521 55695 8 Hankinson R J 1998 Cause and Explanation in Ancient Greek Thought Oxford University Press doi 10 1093 0199246564 001 0001 ISBN 978 0 19 823745 7 Pegg Mark Gregory The Corruption of Angels The Great Inquisition of 1245 1246 Princeton NJ Princeton University Press 2001 P 126 ISBN 0 691 00656 3 The Global Religious Landscape 18 zheltoksan 2012 Tekserildi 18 zheltoksan 2012 Turner Darrell J Religion Year In Review 2000 Encyclopaedia Britannica http www britannica com EBchecked topic 715463 Religion Year In Review 2000 Retrieved 16 June 2012 but cf http www worldometers info world population religions Major Religions of the World Ranked by Number of Adherents 2005 Tekserildi 19 mausym 2010 World s largest religion by population is still Christianity Global Index of Religion and Atheism Press Release Basty derekkozinen muragattalgan 16 kazan 2012 Tekserildi 1 shilde 2015 Lugira Aloysius M African Traditional Religions New York Chealsea House 2009 p 36 in Varghese Roy Abraham Christ Connection How the World Religions Prepared the Way for the Penomenon of Jesus Paraclete Press 2011 p 1935 ISBN 9781557258397 https books google co uk books id IH8JtLHnFkoC amp pg PA1935 v onepage amp q amp f false Retrieved 24 March 2019 Info