Деизм

Деизм – құдайды бейнесіз әлемнің алғы шарты ретінде мойындайтын ілім.

17-18 ғасырларда тараған құдайды дүниенің тек алғашқы бейнесіз жасаушысы ретінде қарастырады.

Деистердің көпшілігі Құдай жаратылғаннан кейін оқиғалардың сеніміне араласпайды деп санайды; басқа деисттер Құдай оқиғаларға әсер етеді, бірақ оларды толығымен басқармайды деп санайды. Деизмнің ішінде көптеген философиялық бағыттар бар. Деизмнің нақты шеңберін анықтау мүмкін емес, өйткені деизм тұжырымдамасының өзі нақты критерийлерді, қатаң шекаралар мен ережелерді қамтымайды. Сонымен қатар, деизм ақыл-ойды, логиканы және табиғатты бақылауды қамтиды. Деизм адамның ақыл-ойы мен бостандығын жоғары бағалайды.

Сондай-ақ бар политеистік деизм (политеизм), ол сенеді әлем белгілі бір құдайларды жаратты, олар кейіннен ғаламмен өзара әрекеттесуді тоқтатты.

Деизм Киелі кітаптың, Құранның, Таураттың және Құдайдың аяндары деп саналатын басқа кітаптардың құдайлығын жоққа шығарады. Деизм тарапынан дәстүрлі діндердің негізгі сыны дәл негізсіз догматизмді айыптау болып табылады. Деизмнің ізбасарлары жазбалар, қазіргі заманғы стандарттар бойынша, өте қарама — қайшы және даулы, тек құдайдың сөздері емес, адам ойының жемісі деп санайды, сондықтан оларға дүниетаным құру мүмкін емес. Сынның тағы бір қыры-дәстүрлі діндер өлімнен кейінгі бақыттар мен тозақ азаптары туралы шамадан тыс алыпсатарлық жасайды, бұл олардың отарын ұстап, оны ой мен ар-ождан бостандығынан айырады.

Дереккөздер

1. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. – 569 б. ISBN 9965-808-89-9
2. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Философия/жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ, 2006. ISBN 9965-808-82-1