Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Физикалық космология (ағылш. Physical cosmology) — космологияның бір тармағы болып, ол космологиялық модельдерді зерттейді. Космологиялық модель, немесе жай космология, ғаламның мен динамикасын сипаттайды және оның пайда болуы, құрылымы, эволюциясы және соңғы түпкі тағдыры туралы іргелі (fundamental) сұрақтарды зерттеуге мүмкіндік береді.
Космология ғылым ретінде аспан денелері жердегімен бірдей бағынады делінетін Коперниктік принципі мен алғаш физика заңдарын математикалық түсінікті еткен бастау алады. Физикалық космология қазіргі мағынада 1915 жылы Альберт Эйнштейннің жалпы салыстырмалылық теориясы арқылы дамып, 1920 жылдардан бастап маңызды жаңалықтар ашылды: біріншіден, Эдвин Хаббл ғаламда Құс жолынан тыс көптеген алып галактикалар бар екенін анықтады; сосын Весто Слайфер (Vesto Slipher) және басқалар жасаған жұмыстары ғаламның кеңейіп жатқанын көрсетті. Осынау маңызды жетістіктер ғалам пайда болуы туралы ғылыми жорамал жасауға мүмкіндік берді және жетекші космологиялық модель ретінде (Georges Lemaître) Жойқын жарылыс теориясын (the Big Bang theory) жүйелеуге мүмкіндік берді. Кей зерттеушілер әлі де бірнеше альтернативті космологиялық моделді жақтайды, бірақ космологтардың көбі Жойқын жарылыс теориясы бақылау нәтижелерін ең жақсы түсіндіретіндігімен келіседі.
90-шы жылдардан бастап бақылау космологиясының дамуы, әсіресе ғарыш микротолқынды фонын, алыстағы ғаламатжұлдыздарды және галактиканың зерттеуді қамтитын ірі жетістіктер жетілдіруге серпін берді. Бұл стандартты модель ғаламның көп мөлшердегі қараңғы материя мен қараңғы энергияны қамтитынын айтады, тек олардың табиғаты әлі толық танылып болмады, бірақ модель көптеген әртүрлі бақылаулармен тамаша үйлесетін егжей-тегжейлі болжамдар жасады.
Космология теориялық физика мен әртүрлі зерттеу бағыттарының жетістіктеріне көбірек сүйенеді. Космологияға қатысты салаларға эксперименттері мен теориясы, теориялық және бақылаушы астрофизика, жалпы салыстырмалылық теориясы, кванттық механика және қатарлылар жатады.
Пән тарихы
Қазіргі заман космологиясы теория мен бақылауды қатар алып жүру арқылы дамыды.
1916 жылы Альберт Эйнштейн уақыт пен кеңістіктің геометриялық қасиеті ретінде гравитацияға бірыңғай (unified) сипаттама берген өзінің жалпы салыстырмалылық теориясын жариялады. Сол кезде Эйнштейн (static universe) сенген болатын, бірақ оның теорияның түпнұсқа тұжырымдамасы бұған жол бермейтінін байқады. Бұлай болатын себебі, бүкіл ғаламға таралған массалар гравитациядан тартылып, уақыт өте келе бір-біріне қарай жылжиды. Алайда, ол өз теңдеулері ғарыштық масштабтағы гравитацияға қарсы тұра алатын тұрақты термин енгізуге мүмкіндік беретінін түсінді.
1917 жылы Эйнштейн салыстырмалы космология (relativistic cosmology) туралы алғашқы жұмысын жариялады, мұнда ол тынық ғаламды өзінің өріс теңдеулері арқылы модельдеу үшін осы қосты. Эйнштейн моделі тынық ғаламды сипаттайды; кеңістік шекті және шекарасыз (сфера беті секілді, оның аумағы шектеулі, бірақ шеттері жоқ). Бірақ бұл Эйнштейн моделі деп аталатын бұл модель кішігірім толқуларға тұрақсыз болатын, - ол ақыры кеңейе бастайды немесе тарая бастайды.
Кейінірек белгілі болғандай, Эйнштейн моделі көптеген мүмкіндіктердің бірі ғана болып, ол жалпы салыстырмалылық пен космология принциптерге сай келеді. Жалпы салыстырмалылық теориясының космологиялық шешімдерін 1920 жылдар басында тапты. Оның теңдеулері ғаламын сипаттайды, ол кеңеюі немесе тараюы мүмкін, және оның геометриясы ашық, тегіс немесе жабық болуы мүмкін.
1910 жылдары (және кейінірек Карл Вильгельм Вирц) қызылға ығысуды олардың жер шарынан алыстап бара жатқанын көрсететін Доплер эффекті деп түсіндірді. Алайда астрономиялық объектілердің қашықтығын анықтау қиын болды.
- Бір әдіс, объектінің физикалық өлшемін оның бұрыштық өлшемімен салыстыру, бірақ бұл үшін физикалық өлшемі анықталған болуы керек.
- Келесі бір әдіс, заттың жарқырауын өлшеп, оның өзіндік жарықтығын анықтау, сөйтіп қашықтықты арқылы есептеуге болады.
Осы әдістерді қолдану қиын болғандықтан, олар тұмандықтардың біздің Құс жолы галактикамыздан тысқары галактикалар екенін түсінбеді және космологиялық мәнді де жорамалдай алмады.
1927 жылы Бельгиялық Рим-католик діні қызметкері Фридман-Леметр-Робертсон-Уокер теңдеулерін дербес шығарды және спираль тұмандықтарының құлдырауы (recession) негізінде ғаламның "алғашқы атомның" "жарылысынан" басталғанын жорамалдады, - бұл кейінірек Жойқын жарылыс деп аталды.
1929 жылы Эдвин Хаббл Леметр теориясын өз байқауларымен дәлелдеу жасады. Хаббл жұлдыздарының жарқырауын өлшеу арқылы олардың арақашықтығын анықтап, сол арқылы спиралды тұмандықтар Құс жолынан тысқары галактикалар екенін дәлелдеді. Ол галактиканың қызылға ығысуы мен оның арақашықтығы арасындағы байланысты ашты. Ол мұны галактикалардың жерден арақашықтығына пропорционалды жылдамдықпен әр бағытқа қарай алыстап жатқанының дәлелі ретінде түсіндірді. Бұл факт қазір Хаббл заңы деп аталады. Дегенмен типтері ол кезде білгісіз болғандықтан, Хаббл алыстау жылдамдығы мен қашықтыққа қатысты сандық факторлардан он еседей ауытқу жасаған.
бойынша, Хаббл заңы ғаламның кеңеюін болжайды. Кеңеюге екі негізгі түсініктеме ұсынылды:
- Оның бірі - жақтаған және дамытқан Леметрдің Жойқын жарылыс теориясы.
- Келесі түсініктеме - Фред Хойлдың тұрақты күй моделі, онда галактикалар бір-бірінен алыстаған сайын жаңа зат пайда болады. Бұл моделде ғалам кез келген уақыт нүктесінде негізінен бірдей.
Талай жылдар бойы бұл теорияларды қолдау біркелкі болмады. Алайда, ғаламның ыстық тығыз күйден дамығаны туралы идеяны растай бастады. Ғарыш микротолқынды фонының ашылуы 1965 жылы Үлкен Жарылыс моделіне үлкен қолдау көрсетті,, ал 1990 жылдар басында ғарыш фонын шарлаушының (Cosmic Background Explorer) ғарыш микротолқынды фонын дәл өлшеуінен соң, байсалды түрде ғарыштың келіп шығуы мен дамуы туралы басқа теория ұсыну сиреді. Соның бірі, стандартты жалпы салыстырмалылық теориясында ғалам сингулярлықтан басталады деген тұжырым, мұны 1960-шы жылдары Роджер Пенроуз бен Стивен Хокинг ұсынды.
Жойқын жарылыс моделін дамытатын балама көзқарас бойынша бұл ғаламның басталуы да, сингулярлық та жоқ, ғаламның жасы шексіз болады.
Ғаламның энергиясы
Сутегі және гелий секілді ең жеңіл химиялық элементтер жойқын жарылыс кезінде процесі арқылы қалыптасады. реакциясы тізбектерінде кіші атом ядролары ірі атом ядролары ішіне бірігіп, соңында ядролық ең жоғары темір және никель секілі тұрақты элементтерін құрайды. Бұл процесстер кейінірек энергия шығаруын туғызып, Жойқын жарылыстан кейінгі жағдайлар пайда болады. Ядролық бөлшектердің мұндай реакциясы ғаламатжұлдыз секілді кенет энергия шығаруына әкеледі. Заттардың қара құрдымдарға гравитациялық жемірілуі (Gravitational collapse) негізінен галактикалардың ядролық өңірлерінде байқалатын энергетикалық процестерді түгел қоздырып, квазарлар мен қалыптастырады.
Космологтардың дәстүрлі энергия түрлерін қолданып, ғаламның барлық құбылыстарын, мысалы, қатысты құбылыстарды түсіндіре алуы мүмкін емес. Оның орынына космологтар қараңғы энергия деп аталатын барлық кеңістікке таралған энергияның жаңа түрін ортаға қойды. Бір гипотеза бойынша, қараңғы энергия дегеніміз (uncertainty principle) бойынша өмір сүретін байланысты бос кеңістіктің құрамдас бөлігі.
Ғалам тарихы
Қозғалыс теңдеуі
Космологиядағы бөлшек физикасы
Жойқын жарылыстың уақыт желісі
Қатысты тақырыптар
Ең алғашқы әлем
Жойқын жарылыс теориясы
Жойқын жарылыс теориясының стандартты моделі
Ғарыш микротолқынды фоны
Алып шамадағы құрылымның қалыптасуы мен эволюциясы
Қараңғы материя
Қараңғы энергия
Гравитация толқыны
Басқа зерттеу аймақтары
Тағы да қара
Дереккөздер
- Nobel Prize Biography. Nobel Prize. Тексерілді, 25 ақпан 2011.
- Liddle, A. An Introduction to Modern Cosmology — Wiley. — P. 51. — ISBN 978-0-470-84835-7.
- Vilenkin Alex Many worlds in one : the search for other universes — New York: Hill and Wang, A division of Farrar, Straus and Giroux. — P. 19. — ISBN 978-0-8090-6722-0.
- An introduction to galaxies and cosmology — Milton Keynes Cambridge, UK; New York: Open University Cambridge University Press. — P. 228. — ISBN 978-0-521-54623-2.
- An introduction to galaxies and cosmology — Milton Keynes Cambridge, UK; New York: Open University Cambridge University Press. — P. 232. — ISBN 978-0-521-54623-2.
- BICEP2 2014 Results Release (17 March 2014). Тексерілді, 18 наурыз 2014.
- Clavin, Whitney NASA Technology Views Birth of the Universe (17 March 2014). Тексерілді, 17 наурыз 2014.
- . Detection of Waves in Space Buttresses Landmark Theory of Big Bang, The New York Times (17 March 2014). Тексерілді 17 наурыздың 2014.
- Slipher, V. M. (1922), Fox, Philip; Stebbins, Joel, eds., "Further Notes on Spectrographic Observations of Nebulae and Clusters", Publications of the American Astronomical Society 4: 284–286
- Seitter, Waltraut C.; Duerbeck, Hilmar W. (1999), Egret, Daniel; Heck, Andre, eds., "Carl Wilhelm Wirtz – Pioneer in Cosmic Dimensions", Harmonizing Cosmic Distance Scales in a Post-Hipparcos Era, ASP Conference Series 167: 237–242, ISBN 978-1-886733-88-6
- Lemaître, G. (1927), "Un Univers homogène de masse constante et de rayon croissant rendant compte de la vitesse radiale des nébuleuses extra-galactiques", Annales de la Société Scientifique de Bruxelles A47: 49–59
- Hubble, Edwin (March 1929), "A Relation between Distance and Radial Velocity among Extra-Galactic Nebulae", Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 15 (3): 168–173, :10.1073/pnas.15.3.168, 16577160
- Hoyle, F. (1948), "A New Model for the Expanding Universe", Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 108 (5): 372–382, :10.1093/mnras/108.5.372
- Big Bang or Steady State?, American Institute of Physics, https://www.aip.org/history/cosmology/ideas/bigbang.htm, retrieved 2015-07-29
- Earman, John (1999), Goenner, Hubert; Jürgen; Ritter, Jim et al., eds., "The Penrose-Hawking Singularity Theorems: History and Implications – The expanding worlds of general relativity", The Expanding Worlds of General Relativity, Birk presentations of the fourth conference on the and gravitation: 235–267, :10.1007/978-1-4612-0639-2_7, ISBN 978-1-4612-6850-5
- Burbidge, E. M.; Burbidge, G. R.; Fowler, W. A.; Hoyle, F. (1957). "Synthesis of the Elements in Stars". 29 (4): 547–650. Bibcode 1957RvMP...29..547B. :10.1103/RevModPhys.29.547. 0034-6861.
- Frautschi, S. (13 August 1982). "Entropy in an expanding universe". Science 217 (4560): 593–599. Bibcode 1982Sci...217..593F. :10.1126/science.217.4560.593. 17817517.
- Kirshner, R. P. (2003). "Throwing Light on Dark Energy". Science 300 (5627): 1914–1918. Bibcode 2003Sci...300.1914K. :10.1126/science.1086879. 12817141.
- Frieman, Joshua A.; Turner, Michael S.; Huterer, Dragan (2008). "Dark Energy and the Accelerating Universe". Annual Review of Astronomy & Astrophysics 46 (1): 385–432. :0803.0982. Bibcode 2008ARA&A..46..385F. :10.1146/annurev.astro.46.060407.145243.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Fizikalyk kosmologiya agylsh Physical cosmology kosmologiyanyn bir tarmagy bolyp ol kosmologiyalyk modelderdi zerttejdi Kosmologiyalyk model nemese zhaj kosmologiya galamnyn men dinamikasyn sipattajdy zhәne onyn pajda boluy kurylymy evolyuciyasy zhәne songy tүpki tagdyry turaly irgeli fundamental suraktardy zertteuge mүmkindik beredi Kosmologiya gylym retinde aspan deneleri zherdegimen birdej bagynady delinetin Koperniktik principi men algash fizika zandaryn matematikalyk tүsinikti etken bastau alady Fizikalyk kosmologiya kazirgi magynada 1915 zhyly Albert Ejnshtejnnin zhalpy salystyrmalylyk teoriyasy arkyly damyp 1920 zhyldardan bastap manyzdy zhanalyktar ashyldy birinshiden Edvin Habbl galamda Қus zholynan tys koptegen alyp galaktikalar bar ekenin anyktady sosyn Vesto Slajfer Vesto Slipher zhәne baskalar zhasagan zhumystary galamnyn kenejip zhatkanyn korsetti Osynau manyzdy zhetistikter galam pajda boluy turaly gylymi zhoramal zhasauga mүmkindik berdi zhәne zhetekshi kosmologiyalyk model retinde Georges Lemaitre Zhojkyn zharylys teoriyasyn the Big Bang theory zhүjeleuge mүmkindik berdi Kej zertteushiler әli de birneshe alternativti kosmologiyalyk modeldi zhaktajdy birak kosmologtardyn kobi Zhojkyn zharylys teoriyasy bakylau nәtizhelerin en zhaksy tүsindiretindigimen kelisedi 90 shy zhyldardan bastap bakylau kosmologiyasynyn damuy әsirese garysh mikrotolkyndy fonyn alystagy galamatzhuldyzdardy zhәne galaktikanyn zertteudi kamtityn iri zhetistikter zhetildiruge serpin berdi Bul standartty model galamnyn kop molsherdegi karangy materiya men karangy energiyany kamtitynyn ajtady tek olardyn tabigaty әli tolyk tanylyp bolmady birak model koptegen әrtүrli bakylaularmen tamasha үjlesetin egzhej tegzhejli bolzhamdar zhasady Kosmologiya teoriyalyk fizika men әrtүrli zertteu bagyttarynyn zhetistikterine kobirek sүjenedi Kosmologiyaga katysty salalarga eksperimentteri men teoriyasy teoriyalyk zhәne bakylaushy astrofizika zhalpy salystyrmalylyk teoriyasy kvanttyk mehanika zhәne katarlylar zhatady Pәn tarihyҒalam hronologiyasyOsy үlgini koru ondeu 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 SuBirzhasushalylarFotosintezKopzhasushaly agzalarOmyrtkalylar Ғalam 13 80 Omega Kentavr Andromeda galaktikasy Қus zholy koltygy Kүn zhүjesi Algashky agzalar Algashky ottegi Atmosf ottegi Zhynystyk kobeyu osimdik Sүtkorektiler MajmyldarUakyt birligi mlrd zhyl buryn Қazirgi zaman kosmologiyasy teoriya men bakylaudy katar alyp zhүru arkyly damydy 1916 zhyly Albert Ejnshtejn uakyt pen kenistiktin geometriyalyk kasieti retinde gravitaciyaga biryngaj unified sipattama bergen ozinin zhalpy salystyrmalylyk teoriyasyn zhariyalady Sol kezde Ejnshtejn static universe sengen bolatyn birak onyn teoriyanyn tүpnuska tuzhyrymdamasy bugan zhol bermejtinin bajkady Bulaj bolatyn sebebi bүkil galamga taralgan massalar gravitaciyadan tartylyp uakyt ote kele bir birine karaj zhylzhidy Alajda ol oz tendeuleri garyshtyk masshtabtagy gravitaciyaga karsy tura alatyn turakty termin engizuge mүmkindik beretinin tүsindi 1917 zhyly Ejnshtejn salystyrmaly kosmologiya relativistic cosmology turaly algashky zhumysyn zhariyalady munda ol tynyk galamdy ozinin oris tendeuleri arkyly modeldeu үshin osy kosty Ejnshtejn modeli tynyk galamdy sipattajdy kenistik shekti zhәne shekarasyz sfera beti sekildi onyn aumagy shekteuli birak shetteri zhok Birak bul Ejnshtejn modeli dep atalatyn bul model kishigirim tolkularga turaksyz bolatyn ol akyry keneje bastajdy nemese taraya bastajdy Kejinirek belgili bolgandaj Ejnshtejn modeli koptegen mүmkindikterdin biri gana bolyp ol zhalpy salystyrmalylyk pen kosmologiya principterge saj keledi Zhalpy salystyrmalylyk teoriyasynyn kosmologiyalyk sheshimderin 1920 zhyldar basynda tapty Onyn tendeuleri galamyn sipattajdy ol keneyui nemese tarayuy mүmkin zhәne onyn geometriyasy ashyk tegis nemese zhabyk boluy mүmkin Ғalamnyn tarihy Zhojkyn zharylystan kejingi zharyktan tez galamnyn keneyuinen ulgayady dep bolzhanady 1910 zhyldary zhәne kejinirek Karl Vilgelm Virc kyzylga ygysudy olardyn zher sharynan alystap bara zhatkanyn korsetetin Dopler effekti dep tүsindirdi Alajda astronomiyalyk obektilerdin kashyktygyn anyktau kiyn boldy Bir әdis obektinin fizikalyk olshemin onyn buryshtyk olshemimen salystyru birak bul үshin fizikalyk olshemi anyktalgan boluy kerek Kelesi bir әdis zattyn zharkyrauyn olshep onyn ozindik zharyktygyn anyktau sojtip kashyktykty arkyly esepteuge bolady Osy әdisterdi koldanu kiyn bolgandyktan olar tumandyktardyn bizdin Қus zholy galaktikamyzdan tyskary galaktikalar ekenin tүsinbedi zhәne kosmologiyalyk mәndi de zhoramaldaj almady 1927 zhyly Belgiyalyk Rim katolik dini kyzmetkeri Fridman Lemetr Robertson Uoker tendeulerin derbes shygardy zhәne spiral tumandyktarynyn kuldyrauy recession negizinde galamnyn algashky atomnyn zharylysynan bastalganyn zhoramaldady bul kejinirek Zhojkyn zharylys dep ataldy 1929 zhyly Edvin Habbl Lemetr teoriyasyn oz bajkaularymen dәleldeu zhasady Habbl zhuldyzdarynyn zharkyrauyn olsheu arkyly olardyn arakashyktygyn anyktap sol arkyly spiraldy tumandyktar Қus zholynan tyskary galaktikalar ekenin dәleldedi Ol galaktikanyn kyzylga ygysuy men onyn arakashyktygy arasyndagy bajlanysty ashty Ol muny galaktikalardyn zherden arakashyktygyna proporcionaldy zhyldamdykpen әr bagytka karaj alystap zhatkanynyn dәleli retinde tүsindirdi Bul fakt kazir Habbl zany dep atalady Degenmen tipteri ol kezde bilgisiz bolgandyktan Habbl alystau zhyldamdygy men kashyktykka katysty sandyk faktorlardan on esedej auytku zhasagan bojynsha Habbl zany galamnyn keneyuin bolzhajdy Keneyuge eki negizgi tүsinikteme usynyldy Onyn biri zhaktagan zhәne damytkan Lemetrdin Zhojkyn zharylys teoriyasy Kelesi tүsinikteme Fred Hojldyn turakty kүj modeli onda galaktikalar bir birinen alystagan sajyn zhana zat pajda bolady Bul modelde galam kez kelgen uakyt nүktesinde negizinen birdej Talaj zhyldar bojy bul teoriyalardy koldau birkelki bolmady Alajda galamnyn ystyk tygyz kүjden damygany turaly ideyany rastaj bastady Ғarysh mikrotolkyndy fonynyn ashyluy 1965 zhyly Үlken Zharylys modeline үlken koldau korsetti al 1990 zhyldar basynda garysh fonyn sharlaushynyn Cosmic Background Explorer garysh mikrotolkyndy fonyn dәl olsheuinen son bajsaldy tүrde garyshtyn kelip shyguy men damuy turaly baska teoriya usynu siredi Sonyn biri standartty zhalpy salystyrmalylyk teoriyasynda galam singulyarlyktan bastalady degen tuzhyrym muny 1960 shy zhyldary Rodzher Penrouz ben Stiven Hoking usyndy Zhojkyn zharylys modelin damytatyn balama kozkaras bojynsha bul galamnyn bastaluy da singulyarlyk ta zhok galamnyn zhasy sheksiz bolady Ғalamnyn energiyasy Sutegi zhәne gelij sekildi en zhenil himiyalyk elementter zhojkyn zharylys kezinde procesi arkyly kalyptasady reakciyasy tizbekterinde kishi atom yadrolary iri atom yadrolary ishine birigip sonynda yadrolyk en zhogary temir zhәne nikel sekili turakty elementterin kurajdy Bul processter kejinirek energiya shygaruyn tugyzyp Zhojkyn zharylystan kejingi zhagdajlar pajda bolady Yadrolyk bolshekterdin mundaj reakciyasy galamatzhuldyz sekildi kenet energiya shygaruyna әkeledi Zattardyn kara kurdymdarga gravitaciyalyk zhemirilui Gravitational collapse negizinen galaktikalardyn yadrolyk onirlerinde bajkalatyn energetikalyk procesterdi tүgel kozdyryp kvazarlar men kalyptastyrady Kosmologtardyn dәstүrli energiya tүrlerin koldanyp galamnyn barlyk kubylystaryn mysaly katysty kubylystardy tүsindire aluy mүmkin emes Onyn orynyna kosmologtar karangy energiya dep atalatyn barlyk kenistikke taralgan energiyanyn zhana tүrin ortaga kojdy Bir gipoteza bojynsha karangy energiya degenimiz uncertainty principle bojynsha omir sүretin bajlanysty bos kenistiktin kuramdas boligi Ғalam tarihyҚozgalys tendeui Kosmologiyadagy bolshek fizikasy Zhojkyn zharylystyn uakyt zhelisiҚatysty takyryptarEn algashky әlem Zhojkyn zharylys teoriyasy Zhojkyn zharylys teoriyasynyn standartty modeli Ғarysh mikrotolkyndy fony Alyp shamadagy kurylymnyn kalyptasuy men evolyuciyasy Қarangy materiya Қarangy energiya Gravitaciya tolkyny Baska zertteu ajmaktaryTagy da karaDerekkozderNobel Prize Biography Nobel Prize Tekserildi 25 akpan 2011 Liddle A An Introduction to Modern Cosmology Wiley P 51 ISBN 978 0 470 84835 7 Vilenkin Alex Many worlds in one the search for other universes New York Hill and Wang A division of Farrar Straus and Giroux P 19 ISBN 978 0 8090 6722 0 An introduction to galaxies and cosmology Milton Keynes Cambridge UK New York Open University Cambridge University Press P 228 ISBN 978 0 521 54623 2 An introduction to galaxies and cosmology Milton Keynes Cambridge UK New York Open University Cambridge University Press P 232 ISBN 978 0 521 54623 2 BICEP2 2014 Results Release 17 March 2014 Tekserildi 18 nauryz 2014 Clavin Whitney NASA Technology Views Birth of the Universe 17 March 2014 Tekserildi 17 nauryz 2014 Detection of Waves in Space Buttresses Landmark Theory of Big Bang The New York Times 17 March 2014 Tekserildi 17 nauryzdyn 2014 Slipher V M 1922 Fox Philip Stebbins Joel eds Further Notes on Spectrographic Observations of Nebulae and Clusters Publications of the American Astronomical Society 4 284 286 Seitter Waltraut C Duerbeck Hilmar W 1999 Egret Daniel Heck Andre eds Carl Wilhelm Wirtz Pioneer in Cosmic Dimensions Harmonizing Cosmic Distance Scales in a Post Hipparcos Era ASP Conference Series 167 237 242 ISBN 978 1 886733 88 6 Lemaitre G 1927 Un Univers homogene de masse constante et de rayon croissant rendant compte de la vitesse radiale des nebuleuses extra galactiques Annales de la Societe Scientifique de Bruxelles A47 49 59 Hubble Edwin March 1929 A Relation between Distance and Radial Velocity among Extra Galactic Nebulae Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 15 3 168 173 10 1073 pnas 15 3 168 16577160 Hoyle F 1948 A New Model for the Expanding Universe Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 108 5 372 382 10 1093 mnras 108 5 372 Big Bang or Steady State American Institute of Physics https www aip org history cosmology ideas bigbang htm retrieved 2015 07 29 Earman John 1999 Goenner Hubert Jurgen Ritter Jim et al eds The Penrose Hawking Singularity Theorems History and Implications The expanding worlds of general relativity The Expanding Worlds of General Relativity Birk presentations of the fourth conference on the and gravitation 235 267 10 1007 978 1 4612 0639 2 7 ISBN 978 1 4612 6850 5 Burbidge E M Burbidge G R Fowler W A Hoyle F 1957 Synthesis of the Elements in Stars 29 4 547 650 Bibcode 1957RvMP 29 547B 10 1103 RevModPhys 29 547 0034 6861 Frautschi S 13 August 1982 Entropy in an expanding universe Science 217 4560 593 599 Bibcode 1982Sci 217 593F 10 1126 science 217 4560 593 17817517 Kirshner R P 2003 Throwing Light on Dark Energy Science 300 5627 1914 1918 Bibcode 2003Sci 300 1914K 10 1126 science 1086879 12817141 Frieman Joshua A Turner Michael S Huterer Dragan 2008 Dark Energy and the Accelerating Universe Annual Review of Astronomy amp Astrophysics 46 1 385 432 0803 0982 Bibcode 2008ARA amp A 46 385F 10 1146 annurev astro 46 060407 145243