Гелий

Гелий (лат. Helium; He) — элементтердің периодтық жүйесінің VІІІ тобындағы химиялық элемент; ат. н. 2, ат. м. 4,0026. Гелийді 1868 ж. француз астрономы Ж.Жансен мен ағылшын астрономы Дж.Н. Локьер күн сәулесінің спектрінен тапқан, 1895 ж. ағылшын химигі У.Рамзай радиоактивтік клевеит минералынан бөліп алған.

2 Сутегі ← Гелий → Литий He ↓ Ne Периодическая система элементов 2He
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Гелий, 2
Топ типі	Инертті газдар
Топ, период, блок	18, 1, s
Атомдық масса ()	4,002602 м. а. б. (г/моль)
	1s^2
Қабықшалар бойынша электрондар	2
Атом радиусы	31
Химиялық қасиеттері
	32
	140
	1-ші: 2372,3 кДж/моль (эВ) 2-ші: 5250,5 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Газ
Тығыздық ()	0,1786 г/см³
Балқу температурасы	1.15 K
Қайнау температурасы	4.22 K
қысымы (по ITS-90) P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 1,23 1,67 2,48 4,21
Басқа да қасиеттері
	(300 K) 0,1513 Вт/(м·К)
Дыбыс жылдамдығы	972

Гелий He

Қалыпты жағдайда Гелий – бір атомды түссіз, иіссіз, инертті газ, қайнау t – 268,93°С, тығызд. 0,178 г/л. Сұйық Гелий кванттық сұйықтықтарға жатады, себебі оның атомдары макроскопиялық көлемде кванттық қасиет көрсетеді. Сұйық 4Не (бозе-сұйықтық) 2,17 К° температура мен 0,005 МПа қысымда фазалық өзгеріске ұшырап, Не І және Не ІІ сұйықтықтарына ыдырайды. Не ІІ – аса аққыш сұйықтық, өте жіңішке түтікшелерден ешқандай үйкеліссіз ағып өтеді.

Оның мұндай қасиетін 1938 ж. П.Л. Капица ашқан. Не І қатты қайнаса, Не ІІ баяу қайнайды, бұл ерекшелік Не ІІ-нің өте жоғары жылу өткізгіштігімен байланысты. Сұйық 3Не (ферми-сұйықтық) абсолюттік нөл температура мен 3,4 МПа қысымда аса аққыштық қасиетке ие болады. Сұйық Гелий басқа сұйықтықтарға қарағанда қалыпты қысым мен 0°К температурада қатпайды, оның кристалдануы үшін өте жоғары (2,5 МПа астам) қысым қажет. Газ күйіндегі Гелий пластмассадан, шыныдан және кейбір металдардан жасалған қоршаулардан жеңіл өтіп кетеді. Гелийді табиғи газдар қоспасын арнаулы аппараттарда төмен температурада басқа газдардың барлығын сұйылтып барып алады.

Газ күйіндегі Гелий металдарды жоғары температурада кесу, пісіру, балқыту процестерінде; жартылай өткізгіштер өндіруде, тағамдарды консервілеуде қолданылады. Сұйық Гелий ғылыми-зерттеу жұмыстарында төмен температурадағы процестер үшін салқындатқыш ретінде және өте төмен температураны өлшейтін термометрлерді толтыру үшін пайдаланылады.

1868 жылдың 18 тамызы француз ғалымы Пьер Жансен, гунтур Үнді қаласында толық күн тұтану кезінде, бірінші рет күннің хромосферасын зерттеді. Жансенде спектроскопты Күн тәжінің спектрін тек тұтылғанда ғана емес, әдеттегі күндері де байқауға болатындай етіп баптай алды.

Келесі күні Күн протуберанцтарының спектроскопиясы сутегі — көк, жасыл-көгілдір және қызыл сызықтармен қатар-Жансенмен және оны d натрий сызығына байқаған басқа астрономдармен алғаш қабылданған өте жарқын сары сызықты анықтады. Жансен бұл туралы дереу француз Ғылым Академиясына жазды. Кейіннен күн спектріндегі ашық-сары сызық натрий сызығымен сәйкес келмейді және бұрын белгілі химиялық элементтердің ешқайсысына тиесілі емес.

Дереккөздер

1. Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Анықтамалық басылым. — Алматы: 2003 жыл. ISBN 9965-472-27-0