Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Пантеизм (гр. pan – бәрі, tcheos – құдай) — Құдай мен әлем біртұтас деп танитын, құдіретті табиғатпен бірлікте қарастыратын философиялық ілім; Құдай барлығы деген ілім; бар ғаламды, табиғатты дәріптеу ілімі.
Пантеизм табиғаттың ішкі сырларын бейнесіз әлемдік рух деп танып, табиғаттан тыс бастамалардың барлығын жоққа шығарады. Пантеизм терминін философияға алғаш енгізген ағылшын философы (1670–1722) болды. Ол деизмді өткір сынға алып, дүниенің жаратылуын, жанның мәңгілік екендігін, о дүниедегі өмірдің бар екенін жоққа шығарды. Пантеистік идеялар үнді (брахманизм, индуизм, ), қытай (даосизм), ежелгі грек (Фалес, Анаксимандр, Анаксимен) философияларында дамыды. Ежелгі грек философы өзінің пантеистік көзқарасында табиғатты сезіммен біліп болмайды, тек ақылмен ғана ұғынуға болады деп санады. Кейінірек стоицизмнің натурфилос. және этик. ілімдері пантеистік сипатта болды. Пантеизмнің натуралистік сипаттары Иоанн Скот Эриугена мен Пьер Абеляр ілімдерінде кездеседі. Материя, ақыл және құдай бір нәрсе деп, Пантеизмді материалистік тұрғыда алғаш тұжырымдаған болды. Пантеизм қайта өркендеу дәуірінде кең өріс алды. Бұл дәуірдегі алғашқы Пантеизм өкілдерінің бірі болды. Ол «адам өзінің ақыл-ойының, іс-әрекетінің арқасында құдаймен қатар тұрады» деп тұжырымдады. Еуропада XVI–XVII ғасырларда пантеистік бағытты дамытқан , Томазо Кампанелла, Джордано Бруно, т.б. болды. Бруноның пікірінше, «табиғаттан тыс ешқандай күш жоқ. Табиғат өз заңдылығымен дамиды. Әлем мен құдай бір. Әлем — әмбебап бастама, сондай-ақ жалғыз ғана мәнділік». Нидерланд философы Бенедикт Спиноза пантеистік дәстүрге сүйене отырып, өзінің жан-жақты материалистік философиялық жүйесін қалыптастырды. Бұл ілімде «құдай» және «табиғат» ұғымдары бір-біріне барабар. Қазіргі кезде Пантеизм ғылымды дінге жақындастырумен, табиғаттың заңдылықтарын, ішкі сырын діни, мифтік тұрғыда сипаттаумен ерекшеленеді.
Дереккөздер
- Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. - 569 б. ISBN 9965-808-89-9
- Қазақ Энциклопедиясы, V-том
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Pantheism |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Panteizm gr pan bәri tcheos kudaj Қudaj men әlem birtutas dep tanityn kudiretti tabigatpen birlikte karastyratyn filosofiyalyk ilim Қudaj barlygy degen ilim bar galamdy tabigatty dәripteu ilimi Panteizm tabigattyn ishki syrlaryn bejnesiz әlemdik ruh dep tanyp tabigattan tys bastamalardyn barlygyn zhokka shygarady Panteizm terminin filosofiyaga algash engizgen agylshyn filosofy 1670 1722 boldy Ol deizmdi otkir synga alyp dүnienin zharatyluyn zhannyn mәngilik ekendigin o dүniedegi omirdin bar ekenin zhokka shygardy Panteistik ideyalar үndi brahmanizm induizm kytaj daosizm ezhelgi grek Fales Anaksimandr Anaksimen filosofiyalarynda damydy Ezhelgi grek filosofy ozinin panteistik kozkarasynda tabigatty sezimmen bilip bolmajdy tek akylmen gana ugynuga bolady dep sanady Kejinirek stoicizmnin naturfilos zhәne etik ilimderi panteistik sipatta boldy Panteizmnin naturalistik sipattary Ioann Skot Eriugena men Per Abelyar ilimderinde kezdesedi Materiya akyl zhәne kudaj bir nәrse dep Panteizmdi materialistik turgyda algash tuzhyrymdagan boldy Panteizm kajta orkendeu dәuirinde ken oris aldy Bul dәuirdegi algashky Panteizm okilderinin biri boldy Ol adam ozinin akyl ojynyn is әreketinin arkasynda kudajmen katar turady dep tuzhyrymdady Europada XVI XVII gasyrlarda panteistik bagytty damytkan Tomazo Kampanella Dzhordano Bruno t b boldy Brunonyn pikirinshe tabigattan tys eshkandaj kүsh zhok Tabigat oz zandylygymen damidy Әlem men kudaj bir Әlem әmbebap bastama sondaj ak zhalgyz gana mәndilik Niderland filosofy Benedikt Spinoza panteistik dәstүrge sүjene otyryp ozinin zhan zhakty materialistik filosofiyalyk zhүjesin kalyptastyrdy Bul ilimde kudaj zhәne tabigat ugymdary bir birine barabar Қazirgi kezde Panteizm gylymdy dinge zhakyndastyrumen tabigattyn zandylyktaryn ishki syryn dini miftik turgyda sipattaumen erekshelenedi DerekkozderOryssha kazaksha tүsindirme sozdik Әleumettanu zhәne sayasattanu bojynsha Zhalpy redakciyasyn baskargan e g d professor E Aryn Pavlodar EKO ҒӨF 2006 569 b ISBN 9965 808 89 9 Қazak Enciklopediyasy V tom Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar Category Pantheism