Конституция, Ата Заң (латынның лат. constitutio — яғни «құрылым» сөзінен шыққан) — Мемлекеттің негізгі заңы, елдегі барлық басқа заңдарға қатысты жоғары заңды күшке ие заң немесе заңдар тобы.
Конституция осы заманғы мемлекеттіліктің маңызды белгісі, мемлекеттің бастапқы саяси және құқықтық құжаты болып табылады. Қазіргі кезде Парсы шығанағындағы кейбір (Сауд Арабиясында, Оманда) ғана Конституция жоқ. Мемлекеттің барлық басқа заңдары оның қағидаларына барынша сәйкестендіріле отырып қабылданады. Конституциялық қағидалардың бұзылуы өте елеулі құқық бұзушылық болып табылады.
Болжалды қолданылу мерзіміне қарай Конституция тұрақты және уақытша Конституцияларға бөлінеді. Уақытша Конституциялар елдің түпкілікті конституциялық құрылымын әзірлеу қажет болатын өтпелі кезеңде қабылданады. Кейде уақытша Конституция көптеген жылдар бойына қолданыста болады. Керісінше, тұрақты Конституцияның қолданылу уақыты өте қысқа болуы мүмкін. Қазіргі әлемдік тәжірибеде жаңа Конституция қабылдаудың түрлі тәсілдері қолданылады. Атап айтқанда, Конституцияны парламент, құрылтай жиналысы, референдум қабылдайды немесе аралас тәсілдермен қабылданады. Украинаның, Молдованың, Грузияның, Өзбекстанның қолданыстағы Конституциялары парламенттік жолмен қабылданды. Болгарияның, Румынияның, Камбоджаның, Бразилияның, Колумбияның Конституциялары Құрылтай жиналысында қабылданды. Қазақстанның (1995 жылғы), Ресейдің Конституциялары, сондай-ақ Беларусьтің Негізгі Заңының қазіргі редакциясы мемлекет басшысының басшылығымен әзірленіп, бүкілхалықтық референдумда қабылданды. Арменияның, Әзірбайжанның, Литваның, Тәжікстанның Конституцияларын парламент қабылдап, кейін референдумда бекітілді.
1995 ж. 30-тамызда өткізілген бүкілхалықтық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы — конституциялық заңдардың қағидаларын тұжырымдап, бір арнаға келтірген Ата Заң, яғни мемлекетіміздің Негізгі Заңы болып табылады. Ол кіріспеден және 9 бөлімнен (98 баптан) тұрады.
Конституционализм
Конституционализм - [французша Constitutionalisme, латынша Constitutio - заң] -
- a) бастапқыда - саясатта, мемлекеттік құқықтағы конституциялық монархияны ең қолайлы басқару түрі ретінде мойындайтын бағыт;
- ә) негізгі заңның (конституцияның) әліппесін немесе жоғары заңдық күші бар мемлекеттің аса маңызды заңдар жинағын, конституциялық процедуралар мен ұстанымдарды қатаң ұстану принципі; заң билігі үстемдік құратын тәртіп, яғни мемлекеттік органдар өз бетінше емес, құқықтық ережелерге сәйкес әрекет етеді;
- б) саяси билік құрудың үстем қағидаты мен құрылымы ретінде заң билігін жақтайтын саяси ойдың бағыты. Ағылшын-саксондық саяси дәстүр конституционализм мен конституциялық басқару жүйесін теңдестіреді. Роман-германдық саяси дәстүрде конституционализм ұғымының баламасы "құқықтық мемлекет" ұғымы болып табылады.
Конституциялық кеңес
Конституциялық кеңес - Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында Конституциясының үстінен қарауды қамтамасыз ететін болып саналады. Конституциялық қадағалаудың үшінші, француздық моделінің үлгісі ретінде Конституциялық Кеңес өкілеттігін жүзеге асырған кезде мемлекеттік органдарға, ұйымдарға, лауазымды тұлғалар мен азаматтарға тәуелді емес, тек Конституцияға бағынады әрі саяси және басқадай себептерге сүйене алмайды. Конституциялық Кеңес өз іс-әрекетінің процесінде, барлық жағдайда, соттардың және өзге де мемлекеттік органдардың құзыретіне жататын мәселелерді анықтаудан және зерттеуден тартынуға міндетті. Конституциялық Кеңес өкілеттігі, қызметінің ұйымдастырылуы және кепілдігі жағынан соттарға көбірек жуықтағанымен, билік тармақтарының бірде-біреуіне бірікпейді.
Конституциялық сот
Конституциялық сот - бір-қатар елдердегі конституциялық бақылау бірден-бір немесе басты міндеті болып табылатын ерекше орган. Жоғарғы соттардан әзгеше түрде ол жалпы соттар жүйесіне кірмейді. Бір елдерде (мысалы Ресейде) ол ерекше санаттағы сот деп саналып, тиісінше сот жүйесіне кіреді, екінші бір елдерде (мысалы Германияда, Италияда, Румынияда, Болгарияда, Моңғолияда) сот билігіне жатпайтын ерекше бақылау органы болып табыла¬ды. Конституциялық Соттың мүшелеріне парламент сайлайды (Германияда, Хорватияда), не мемлекет басшысы тағайындайды (Кипрде); кейде Конституциялық Сот мүшелерін парламенттер, басқа да билік және әділет органдары тағайындайды. Конституциялық бақылау жасаумен қатар Конституциялық Соттың конституцияны түсіндіруге, саяси партиялар қызметінің конституцияға сәйкестігі мәселесін шешуге, құзырет туралы дауларды қарауға, т.б. Құқығы бар. Қазақстан Республикасында Конституциялық Сот 1995 жылға дейін елімізде нормативтік актілердің Конституцияға сай келуін қадағалайтын орган болып келді. Ол 1992 жылы 6 маусымда қабылданған "Қазақстан Республикасының Конституциялық соты туралы" Қазақстан Республикасының Заңы негізінде құрылды. "Қазақстан Республикасының Конституциялық сотын сайлау туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1992 жылғы 2 шілдедегі Қаулысымен Конституциялық Сот құрамы 11 адамнан жасақталды. Тиісті заңға және 1993 жыл¬ғы Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес Конституциялық Сот республика Конституциясын қорғау жөніндегі сот билігінің жоғары органы болып табылады. Оған Конституцияны қорғау және оның мәртебелілігігі қам¬тамасыз ету міндеті жүктелді және оның зандар мен өзге де құжаттарды Конституцияға сай емес деп табуы республика аумағында олардың күшін жояды деп корсетілді. "Қазақстан Республикасы Конституциялық соты туралы" Заңда анықталғандай, бұл органның құзыретіне актілердің конституциялылығын қараумен қатар, Қазақстан Республикасы Президентінің, Министрлер Кабинеті мүшелерінің Жоғарғы сот пен Жоғарғы төрелік сот төрағаларының, Бас прокурордың, Қазақстан Республикасы дипломатиялық, өзге де өкілдіктерінің өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату туралы мәселе қозғалған ретте олардың Республика Конституциясы мен заңдарын сақтауы туралы қорытынды беру, азаматтардың конституциялық құқығына қатысты құқық қолдану тәжірибесінің Конституцияға сай келуі туралы істерді қарау, тиісті заңда көрсетілген нақты мәселелер бойынша іс қозғау, т.б. жатты. 1995 жылы конституцияға сәйкес Конституциялық Соттың орнына сот жүйесіне кірмейтін Конституциялық Кеңес құрылды.
Дереккөздер
- Балалар энциклопедиясы
- Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
Сыртқы сілтемелер
- Қазақстан Конституциясының қабылданғанына он екі жыл толды
- "Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы. Мұрағатталған 21 шілденің 2011 жылы.
- ҚР Президенті Н.Назарбаев ҚР Конституциясына өзгерістер мен толықтыруларды республикалық референдумға шығару туралы Парламент ұсынысын қабылдамады Мұрағатталған 21 шілденің 2011 жылы.
- Елбасы ҚР Конституциясына өзгерістер мен толықтыруларды республикалық референдумға шығару туралы Парламент ұсынысын қабылдамады Мұрағатталған 21 шілденің 2011 жылы.
- ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯСЫ Мұрағатталған 21 шілденің 2011 жылы.
- КОНСТИТУЦИЯ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН Мұрағатталған 19 қыркүйектің 2010 жылы. (орысша)
- Конституция(орысша)
- Constitution (ағылш.)
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Konstituciya Ata Zan latynnyn lat constitutio yagni kurylym sozinen shykkan Memlekettin negizgi zany eldegi barlyk baska zandarga katysty zhogary zandy kүshke ie zan nemese zandar toby Konstituciya osy zamangy memlekettiliktin manyzdy belgisi memlekettin bastapky sayasi zhәne kukyktyk kuzhaty bolyp tabylady Қazirgi kezde Parsy shyganagyndagy kejbir Saud Arabiyasynda Omanda gana Konstituciya zhok Memlekettin barlyk baska zandary onyn kagidalaryna barynsha sәjkestendirile otyryp kabyldanady Konstituciyalyk kagidalardyn buzyluy ote eleuli kukyk buzushylyk bolyp tabylady Bolzhaldy koldanylu merzimine karaj Konstituciya turakty zhәne uakytsha Konstituciyalarga bolinedi Uakytsha Konstituciyalar eldin tүpkilikti konstituciyalyk kurylymyn әzirleu kazhet bolatyn otpeli kezende kabyldanady Kejde uakytsha Konstituciya koptegen zhyldar bojyna koldanysta bolady Kerisinshe turakty Konstituciyanyn koldanylu uakyty ote kyska boluy mүmkin Қazirgi әlemdik tәzhiribede zhana Konstituciya kabyldaudyn tүrli tәsilderi koldanylady Atap ajtkanda Konstituciyany parlament kuryltaj zhinalysy referendum kabyldajdy nemese aralas tәsildermen kabyldanady Ukrainanyn Moldovanyn Gruziyanyn Өzbekstannyn koldanystagy Konstituciyalary parlamenttik zholmen kabyldandy Bolgariyanyn Rumyniyanyn Kambodzhanyn Braziliyanyn Kolumbiyanyn Konstituciyalary Қuryltaj zhinalysynda kabyldandy Қazakstannyn 1995 zhylgy Resejdin Konstituciyalary sondaj ak Belarustin Negizgi Zanynyn kazirgi redakciyasy memleket basshysynyn basshylygymen әzirlenip bүkilhalyktyk referendumda kabyldandy Armeniyanyn Әzirbajzhannyn Litvanyn Tәzhikstannyn Konstituciyalaryn parlament kabyldap kejin referendumda bekitildi 1995 zh 30 tamyzda otkizilgen bүkilhalyktyk referendumda kabyldangan Қazakstan Respublikasynyn Konstituciyasy konstituciyalyk zandardyn kagidalaryn tuzhyrymdap bir arnaga keltirgen Ata Zan yagni memleketimizdin Negizgi Zany bolyp tabylady Ol kirispeden zhәne 9 bolimnen 98 baptan turady KonstitucionalizmKonstitucionalizm francuzsha Constitutionalisme latynsha Constitutio zan a bastapkyda sayasatta memlekettik kukyktagy konstituciyalyk monarhiyany en kolajly baskaru tүri retinde mojyndajtyn bagyt ә negizgi zannyn konstituciyanyn әlippesin nemese zhogary zandyk kүshi bar memlekettin asa manyzdy zandar zhinagyn konstituciyalyk proceduralar men ustanymdardy katan ustanu principi zan biligi үstemdik kuratyn tәrtip yagni memlekettik organdar oz betinshe emes kukyktyk erezhelerge sәjkes әreket etedi b sayasi bilik kurudyn үstem kagidaty men kurylymy retinde zan biligin zhaktajtyn sayasi ojdyn bagyty Agylshyn saksondyk sayasi dәstүr konstitucionalizm men konstituciyalyk baskaru zhүjesin tendestiredi Roman germandyk sayasi dәstүrde konstitucionalizm ugymynyn balamasy kukyktyk memleket ugymy bolyp tabylady Konstituciyalyk kenesKonstituciyalyk kenes Қazakstan Respublikasynyn bүkil aumagynda Konstituciyasynyn үstinen karaudy kamtamasyz etetin bolyp sanalady Konstituciyalyk kadagalaudyn үshinshi francuzdyk modelinin үlgisi retinde Konstituciyalyk Kenes okilettigin zhүzege asyrgan kezde memlekettik organdarga ujymdarga lauazymdy tulgalar men azamattarga tәueldi emes tek Konstituciyaga bagynady әri sayasi zhәne baskadaj sebepterge sүjene almajdy Konstituciyalyk Kenes oz is әreketinin procesinde barlyk zhagdajda sottardyn zhәne ozge de memlekettik organdardyn kuzyretine zhatatyn mәselelerdi anyktaudan zhәne zertteuden tartynuga mindetti Konstituciyalyk Kenes okilettigi kyzmetinin ujymdastyryluy zhәne kepildigi zhagynan sottarga kobirek zhuyktaganymen bilik tarmaktarynyn birde bireuine birikpejdi Konstituciyalyk sotKonstituciyalyk sot bir katar elderdegi konstituciyalyk bakylau birden bir nemese basty mindeti bolyp tabylatyn erekshe organ Zhogargy sottardan әzgeshe tүrde ol zhalpy sottar zhүjesine kirmejdi Bir elderde mysaly Resejde ol erekshe sanattagy sot dep sanalyp tiisinshe sot zhүjesine kiredi ekinshi bir elderde mysaly Germaniyada Italiyada Rumyniyada Bolgariyada Mongoliyada sot biligine zhatpajtyn erekshe bakylau organy bolyp tabyla dy Konstituciyalyk Sottyn mүshelerine parlament sajlajdy Germaniyada Horvatiyada ne memleket basshysy tagajyndajdy Kiprde kejde Konstituciyalyk Sot mүshelerin parlamentter baska da bilik zhәne әdilet organdary tagajyndajdy Konstituciyalyk bakylau zhasaumen katar Konstituciyalyk Sottyn konstituciyany tүsindiruge sayasi partiyalar kyzmetinin konstituciyaga sәjkestigi mәselesin sheshuge kuzyret turaly daulardy karauga t b Қukygy bar Қazakstan Respublikasynda Konstituciyalyk Sot 1995 zhylga dejin elimizde normativtik aktilerdin Konstituciyaga saj keluin kadagalajtyn organ bolyp keldi Ol 1992 zhyly 6 mausymda kabyldangan Қazakstan Respublikasynyn Konstituciyalyk soty turaly Қazakstan Respublikasynyn Zany negizinde kuryldy Қazakstan Respublikasynyn Konstituciyalyk sotyn sajlau turaly Қazakstan Respublikasy Zhogargy Kenesinin 1992 zhylgy 2 shildedegi Қaulysymen Konstituciyalyk Sot kuramy 11 adamnan zhasaktaldy Tiisti zanga zhәne 1993 zhyl gy Қazakstan Respublikasy Konstituciyasyna sәjkes Konstituciyalyk Sot respublika Konstituciyasyn korgau zhonindegi sot biliginin zhogary organy bolyp tabylady Ogan Konstituciyany korgau zhәne onyn mәrtebeliligigi kam tamasyz etu mindeti zhүkteldi zhәne onyn zandar men ozge de kuzhattardy Konstituciyaga saj emes dep tabuy respublika aumagynda olardyn kүshin zhoyady dep korsetildi Қazakstan Respublikasy Konstituciyalyk soty turaly Zanda anyktalgandaj bul organnyn kuzyretine aktilerdin konstituciyalylygyn karaumen katar Қazakstan Respublikasy Prezidentinin Ministrler Kabineti mүshelerinin Zhogargy sot pen Zhogargy torelik sot toragalarynyn Bas prokurordyn Қazakstan Respublikasy diplomatiyalyk ozge de okildikterinin okilettigin merziminen buryn toktatu turaly mәsele kozgalgan rette olardyn Respublika Konstituciyasy men zandaryn saktauy turaly korytyndy beru azamattardyn konstituciyalyk kukygyna katysty kukyk koldanu tәzhiribesinin Konstituciyaga saj kelui turaly isterdi karau tiisti zanda korsetilgen nakty mәseleler bojynsha is kozgau t b zhatty 1995 zhyly konstituciyaga sәjkes Konstituciyalyk Sottyn ornyna sot zhүjesine kirmejtin Konstituciyalyk Kenes kuryldy DerekkozderBalalar enciklopediyasy Sayasi tүsindirme sozdik Almaty 2007 ISBN 9965 32 491 3Syrtky siltemelerҚazakstan Konstituciyasynyn kabyldanganyna on eki zhyl toldy Қazakstan Respublikasynyn Konstituciyasyna ozgerister men tolyktyrular engizu turaly Қazakstan Respublikasynyn Zany Muragattalgan 21 shildenin 2011 zhyly ҚR Prezidenti N Nazarbaev ҚR Konstituciyasyna ozgerister men tolyktyrulardy respublikalyk referendumga shygaru turaly Parlament usynysyn kabyldamady Muragattalgan 21 shildenin 2011 zhyly Elbasy ҚR Konstituciyasyna ozgerister men tolyktyrulardy respublikalyk referendumga shygaru turaly Parlament usynysyn kabyldamady Muragattalgan 21 shildenin 2011 zhyly ҚAZAҚSTAN RESPUBLIKASYNYҢ KONSTITUCIYaSY Muragattalgan 21 shildenin 2011 zhyly KONSTITUCIYa RESPUBLIKI KAZAHSTAN Muragattalgan 19 kyrkүjektin 2010 zhyly oryssha Konstituciya oryssha Constitution agylsh