Беларусь (белар. Беларусь bʲɛlaˈrusʲ), ресми аталуы — Беларусь Республикасы (белар. Рэспубліка Беларусь , аббревиатурасы — БР) — Шығыс Еуропадағы мемлекет. Жерінің көлемі — 207,6 мың км2. Халқы — 9 миллион 451 мың адам. Негізгі халқы — беларустар (80%), бұған қоса орыстар (13,6%), поляктар (4,1%) тұрады. Астанасы — Минск (1,6 млн.). Ірі қалалары , , . Әкімшілік басқарылуы тұрғысынан жағынан 6 облысқа бөлінеді. Мемлекеттік тілдері — беларус тілі және орыс тілі. Діні — православие (70%). Ақшасы — . Ұлттық мейрамы — 3 шілдедегі . Мемлекет басшысы — президент. Жоғарғы заң шығарушы органы — екі палаталы парламент (Ұлттық жиналыс). Ол төменгі (өкілдер кеңесі) және жоғарғы (Республика Кеңесі) палаталарынан тұрады.
Беларусь Республикасы белар. Рэспубліка Беларусь | |||||
| |||||
Әнұран: «Мы, беларусы» — «біз, беларустар» (тыңдау ) | |||||
Тарихы | |||||
---|---|---|---|---|---|
Тәуелсіздік күні | 25 тамыз 1991 жыл (КСРО-дан) | ||||
Мемлекеттік құрылымы | |||||
Ресми тілдері | беларус тілі, орыс тілі | ||||
Елорда | Минск | ||||
Ірі қалалары | Минск, , Могилёв, , , | ||||
Үкімет түрі | Президенттік республика | ||||
Президенті | Александр Лукашенко Роман Головченко | ||||
Географиясы | |||||
Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 84- орын 207 595 км² 1,4 | ||||
Жұрты • Сарап (2018) • Тығыздығы | ▼ 9 491 800 адам (93-) 45,8 адам/км² (142-) | ||||
Экономикасы | |||||
ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | 195 млрд. $ (60-) 20,820 $ | ||||
ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | 60 млрд. $ 6,477 $ | ||||
АДИ (2017) | ▲ 0,808 (өте жоғары) (53-) | ||||
Валютасы | (BYN) | ||||
Қосымша мәліметтер | |||||
Интернет үйшігі | |||||
ISO коды | BLR | ||||
ХОК коды | BLR | ||||
Телефон коды | +375 | ||||
Уақыт белдеулері | UTC+3:00 және Europe/Minsk |
Әкімшілік бөлінісі
Пошта индексі | күні | |||
---|---|---|---|---|
224000 | 4 желтоқсан 1939 | 1 401 000 | ||
210000 | 15 қаңтар 1938 | 1 231 000 | ||
246000 | 15 қаңтар 1938 | 1 464 500 | ||
230000 | 20 қыркүйек 1944 | 1 072 000 | ||
Могилёв облысы | 212000 | 15 қаңтар 1938 | 1 095 000 | Могилев |
Минск облысы | 220000 | 15 қаңтар 1938 | 1 422 000 | Минск |
Тарихы
Қазіргі Беларусь жеріне адамдар қола дәуірінен бастап қоныстанған.
- ІІ-V ғасырларда аталған өңірге Днепр бойынан славяндар келе бастайды.
- ІХ ғасырда жергілікті тайпалар соларға сіңісіп кетеді. Осы кездерде славяндардың 3 ірі тайпа бірлестігі қалыптасады: Полесье мен Орталық өңірде дреговичтер, алабына радимичтер, Батыс Двина бойы мен Днепрдің жоғарғы жағына кривичтер қоныстанған. ІХ ғасырда Киев Русінің құрылуына байланысты Беларусь жері бірте-бірте соның құрамына енеді.
- ІХ-ХІ ғасырларда егіншілік кең тарап, мал шаруашылығы дамыды, қолөнер кәсібі өркендеді. Киев Русінің ыдырауы салдарынан бірнеше ұсақ князьдіктер пайда болды. Оларды ХІІІ ғасырдың 2-жартысында князьдігі түгелдей қосып алады.
- ХІV ғасырдың аяқ кезінен бастап кейбір қалалар (Брест, Гродно, Минск, Могилев) өзін-өзі билеу құқын алады. Беларусь көпестері Ресей мен Батыс Еуропа арасында зор көлемде делдалдық сауда жүргізе бастады. ХІV ғасырдың аяғында Тевтон ордені шабуылы күшейгендіктен, 1385 жылы Польша мен Литва арасында Крево униясы жасалынды. Орден әскері талқандалғаннан кейін (қара Грюнвальд шайқасы) 1413 жылы поляктар мен литвандар арасында жаңа уния (Городельск) жасалынады. Бұл келісім бойынша Ұлы Литва князьдігінің дербестігі сақталады, бірақ поляк королі оның үстінен қарайтын болады. Литва князьдігінің Ливон соғысында (1558-1583) Ресейден соққы алуы оны Польшамен бірігуге мәжбүр етті.
- 1569 жылы Люблин униясы бойынша Ұлы Литва князьдігі мен Польша корольдігі бірігіп, мемлекетін құрды. Осы кезден мектептер мен шіркеулерде поляк тілі беларусь тілін ығыстырып, котолик діні енгізіле бастады.
- 1648 жылы басталған Украинадағы ұлт-азаттық қозғалыс Беларусьті де қамтыды.
- ХVІІІ ғасырдан бастап поляктарға қарсы ұлт-азаттық қозғалыс онан әрі күшейіп кетеді. Речь Посполитаяны үш рет бөлісудің нәтижесінде (1772, 1793, 1795) Беларусь жерлері Ресейге өтті. ХІХ ғасырдан бастап Беларусьтің экономикалық дамуы тездетілді. Теміржолдар салынып, зауыт, фабрикалар көбейді. І дүниежүзілік соғыс (1914-18) кезінде Беларусь жерінде соғыс қимылдары болып, бүліншілікке ұшырады.
- 1917 жылы Ақпан төңкерісінен кейін 1917 жылы шілдеде құрылған Белорус радасы тәуелсіз мемлекет болу жолында күрес жүргізеді.
Олар 1918 жылы ақпанның 19-ынан 20-сына қараған түні Поляк легиондары корпусымен бірігіп, Минск қаласын басып алады да, Беларусь Халық Республикасын құрады. 1919 жылы қаңтарда бұл үкіметті Қызыл Армия жасақтары құлатты. Оның орнына 1919 жылы 1 қаңтарда Белоруссия Кеңестік Социалистік Республикасы (БКСР) құрылып, 1922 жылы 30 желтоқсанда КСРО құрамына енеді. Молотов — Рибентроп келісімі бойынша 1939 жылы қараша айында БКСР Батыс Белоруссиямен қосылып, аумағы ұлғаяды.
ІІ дүниежүзілік соғыс кезінде Беларусь жері тағы да неміс әскерлерінің қоластында қалып, зор ауыртпалықтарға ұшырады. Соғыстан кейін қираған шаруашылықты қалпына келтіру жұмыстары жүргізіледі, өнеркәсіптің жаңа салалары (автомобиль, кеме, трактор жасау, т.б.) құрылады. Экономикасы дамиды. Ауылшаруашылығы өнімдері де артты. Ағаш өңдейтін, қағаз жасайтын кәсіпорындар ашылды.
- 1990 жылы Беларусь Жоғарғы Кеңесі елдің тәуелсіздігін жариялады.
- 1991 жылы 8 желтоқсандағы кейін Кеңес Одағы таратылып, Беларусь толық тәуелсіздік алды.
- 1994 жылы 10 шілдеде алғашқы президенті болып А.Г. Лукашенко сайланады. Беларусь Қазақстан тәуелсіздігін 1991 жылы таныды. Екі ел арасында экономикалық, кедендік және мәдени келісімдер жасалынып, достық қарым-қатынас орнаған. Беларусь Кеден одағына, БҰҰ-на, ТМД-ға мүше. Ресей Федерациясымен Беларусь арасында қол қойылған (1999, желтоқсан) шартқа сәйкес жаңа одақтық келісім жасалынды. Беларусьта химия өнеркәсібі, автомобиль және трактор жасау, қорғаныс өнеркәсіп кешендері, электр бұйымдарын шығару, ет-сүт, ауылшаруашылығы және т.б. өндіріс салалары дамыған. Республикада калий, тұз, көмір, мұнай, темір, кен орындары бар.
- XX ғасырдың 90-жылдары ел экономикасы дағдарысқа ұшырап, жалпы ішкі өнім 10 жыл ішінде 12%-ке төмендеп кетті. Экономикалық құрылымындағы мемлекеттік емес салалардың үлесі экономикада 34%, (1998), ал шеттен тартылған инвестиция мөлшері 6,5% (1997). Негізінен Кеден одағы елдеріне (Ресей, Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан) жүк тасушы автомобильдер, тракторлар, тоңазытқыштар, кір жуатын машиналар және т.б. электр бұйымдары, химия және ет-сүт өнімдерін экспортқа шығарады. Елде жылу-электр ресурстары (мұнай, табиғи газ, таскөмір) мүлдем жеткіліксіз болғандықтан, отындық шикізатты шеттен, соның ішінде 60%-дан астамын Ресейден әкелуге мәжбүр. Бұған қоса қара және түсті металлургия, халық тұтынатын тауарлар, ағаш өнімдері, цемент шеттен әкелінеді. Экономикалық байланыстардың үзілуі, жылу-электр ресурстарына бағаның көтерілуі ел экономикасын аса қиын жағдайда қалдырды. Дегенмен ұсақ өндіріс салаларында 900 шетелдік және 2000-нан аса бірлескен кәсіпорындар (негізінен Польша, ГФР, АҚШ фирмалары) жұмыс істейді. Негізгі сауда серіктестері: Ресей, Украина, Польша, Германия елдері.
Географиясы
Беларусь Республикасы солтүстік-батысында Литва және Латвия мемлекеттерімен, шығысында Ресеймен, оңтүстігінде Украинамен, ал батысында Польшамен шектеседі. Беларусь Шығыс Еуропа жазығында Днепр, Батыс Двина мен Неман өзендерінің аңғарларын алып жатыр. Жерінің басым бөлігі теңіз деңгейінен 100—200 м ғана биік. Климаты қоңыржай континенттік. Қысы аса суық емес, ылғалды; жазы салқын, жаңбырлы. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 600 — 700 мм. Батпақ жиі кездеседі. Басты өзендері: Днепр (салалары , , ), Батыс Двина, Неман (саласы — ). Жерінің 33%-і орман болып келеді. Ормансыз жерлері — шалғын, жайылым. Хайуанаттардан зубр, елік, тиін, түлкі, қоян, т.б. мекендейді. мен Беловеж нуы сирек кездесетін аңдардың көбеюіне септігін тигізуде.
Саясаты
Александр Лукашенко Президент | Роман Головченко Премьер-министр |
Ресми түрде Беларусь — президенттік республика жүйесіндегі тәуелсіз мемлекет. 1994 жылдан бергі президенті — Александр Лукашенко және 2020 жылдан бастап премьер-министрі — Роман Головченко. Елдің парламенті екі палатаға бөлінеді: жоғарғы және төменгі . Парламент палаталарының екеуінде де мандаттарының көпшілігіне ие — про-президенттік партиясы.
Лукашенконың авторитарлық әкімішілігі, жеке басына табынуы, оппозицияға қысым көрсетуі себебімен «Еуропаның соңғы диктаторы» атағын алған. Елдегі сайлаулар демократиялық болып саналмайды.
Табиғаты және табиғат ресурстары
Беларусь аумағы Ежелгі Орыс платформасы негізінде қалыптасқан жазықтар алып жатыр. Батпақты сипат алатын ойпаттардың ең ірісі оңтүстікте орналасқан - Беларусь полесьесі. Ел аумағы батыстан шығысқа кесіп өтетін салыстырмалы түрде биік мен жалдар жүйесін жалпы атпен деп атайды. Ел аумағында ең биік бөлігі болып саналатын (345м) солтүстіктен батысқа қарай орналасқан. Жер бедерінің тегіс болуы Беларусь аумағын ауыл шаруашылық мақсатта пайдалану мүмкіндігін арттырғанмен, көп болуы қосымша мелиорациялық шаралар жүргізуге қажет етеді. Ежелгі платформа шегінде жатуы минералды шикізат құрамында да әсер еткен. маңында дүние жүзіндегі ең ірі кен орындарының бірі (барланған қоры 42 млрд т.) орналасқан. , кен орындарында едәуір мол қоры бар. Ел аумағында құрылыс материалдары ( мен құмдар, қиыршық тастар, , цемент және ) да мол.
Беларусь жеріне континентті климаты тән. Ел аумағында климат көрсеткіштері үлкен айырма жасамайды. Қыс кезінде ауа райының кенеттен құбылуы жиі байқалады. Қаңтардың орташа температурасы -5-тан -8 градусқа дейін өзгеріс жасайды. Жазы қоңыр салқын, жаңбырлы, әдетте, шілденің орташа температурасы +15 градустан жоғары болады. Бұлтты, бұлыңғыр, күндер саны басым, жауын-шашынның жылдық мөлшері 500-700 мм шамасында. Ауыл шаруашылығын жүргізуде ылғал мөлшері жеткілікті болғанымен, кейбір дақылдарды өсіруге жылу жетпейді.
Беларусь арқылы Днепр мен оның салалары: , және Неман, Батыс Двина, өзендері ағады. Жазықтан ағатындықтан ағысы баяу болатын бұл өзендер сол сулы келеді. Елде жалпы саны 4 мыңнан асатын ірілі-ұсақты көлдер бар. Көлдер әсіресе солтүстікте көп, елдің бұл бөлігін деп атайды. Елдегі ең ірі көл , оның ауданы 80 км.кв., тереңдігі - 25м. Ішкі сулар, негізінен, елді мекендерді сумен қамтамасыз етеді. Батпақтар Беларусь жерінің 20 пайызын алып жатыр. Елдің солтүстігінде шымды , орталық бөлігінде құмды топырағында қарағайлар өседі. Жалпы алғанда, ормандар ел аумағының үштен бір бөлігін алады. Елдің Польшамен шекарасында Беловеж нуы созылып жатыр. Мұнда жасы жүзден асқан алып қарағайлар өседі және орман зонасының көптеген жануарлары мекендейді.
Беларусь жерінің қайталанбас табиғатын сақтап қалу мақсатында ұлттық саябағы, , және Полесье қорықтары ұйымдастырылған. Полесье радиациялық-экологиялық қорығы шекаралас Украинаның Чернобыль АЭС-індегі жойқын апаттан кейін, радиоактивті ластанудың табиғи ортаға қалай әсер ететінін арнайы зерттеу мақсатында құрылған. Жалпы Беларусь жеріндегі мыңдаған гектар ауыл шаруашылықты алқаптар радиациялық жағынан қауіпті аудандар табылады.
Сыртқы экономикалық байланыстары
Географиялық орнының ерешеліктеріне байланысты Беларусь Республикасының сыртқы экономикалық байланыстарында Еуропа елдері мен Ресей басты орын алады. Әсіресе соңғы жылдары Ресеймен одақ құруы және кедендік бөгеттердің жойылуы екі ел арасындағы байланыстарды нығайта түсті. Беларусь Ресейден жасанды каучук, мұнай мен газ, көмір элект энергиясын және қара металлургия өнімдерін, өсімдік майын сатып алады. Беларусь экспортында Германия мен Польшаның да үлесі жоғары. Беларусь шетке машина жасау және химия өнеркәсібінің өнімдерін, көлік құрал-жабдықтарын, жеңіл және тамақ өнеркәсіптері өнімдерін сатады. 2008 жылғы сыртқы саудадағы экспорт үлесі 33 млрд, ал импорт үлесі 39,2 млрд АҚШ долларын құрады. Елде 1,5 мыңға жуық бірлескен, 500-дей шетел кәсіпорындары жұмыс істейді. Бұл істе әсіресе Польша, Германия, Италия және АҚШ фирмалары белсенділік танытқан. Беларусь экономикасында дүниежүзінің 66 елінің инвестициялары тартылған, қаржы көлемі жөнінен АҚШ мен Германия жетекші орында. 2012 жылғы Қазақстан мен Беларусь арасындағы тауар айналымы 760 млн АҚШ долларына жетті.
Халқы
2004 жылдың соңына қарай Беларусь халқының саны 9,8 млн адамға жетті. Беларусь Республикасы — ТМД елдері арасында халықының саны өте баяу өсіп келе жатқан елдердің бірі. Табиғи өсу 2000 жылы - 0,5%-ды құрады, яғни ел бойынша туудың орташа көрсеткіші - 9‰, ал өлім 14‰ шамасында болды. Қазіргі кезде ауыл мен қаланың демографиялық көрсеткіші үлкен айырма жасап оыр. Қалада туу 12‰ болса, ауылды жерде бұл көрсеткіш - 8‰. Өлім тиісінше 9‰ және 18‰ болды. Беларусь тұрғындарының өмір сүру ұзақтығы - 68 жас. Халық санының өзгеруіне көші-қон да елеулі түрде әсер етеді. Жалпы алғанда, Беларусь жерінен көшіп кекендер санынан көшіп келгендер саны әлдеқайда артық.
Әдебиеті
Беларусь жазба әдебиетінің тарихы Киев Русі дәуірінен басталады.
- 14 — 16 ғасырларда Беларусь Ұлы Литва князьдігі құрамында болған кезде беларусь тілі мемлекеттік тіл болды, дипломатиялық қарым-қатынаста, сот және басқару орындарында пайдаланылды, сонымен бірге беларусь тілінде “Литванметрикасы” (Ұлы Литва князьдігінің Статуты) сияқты жазбалар көшірілді.
- 16 ғасырда гуманист, ағартушы тұңғыш рет Беларусь жерінде кітап басып шығаруды қолға алды.
- 1696 ж. Польша сеймі мекемелерде, мектептерде беларусь тілін пайдалануға тыйым салды, бұл тілде кітап басып шығару тоқталды. Осыдан кейін Беларусь халқының азаттығын аңсаған авторсыз өлеңдер, интермедиялар, мектеп театрларына арналған драмалар шыға бастады, бірақ оларда халық ауыз әдебиетінің сарыны басым болды.
- 18 ғасырдың аяғында Беларусьтің Ресейге қосылуы жаңа әдебиеттің дамуына қолайлы жағдай жасады.
- 19 ғасырдың 1-жартысында езілген халықтың мұң-шерін жырлаған “Энеида сыры”, “Парнасқа шыққан Тарас” тәрізді шығармалар жарық көрді. Алайда Ресей патшасының отаршылық саясаты Беларусь мәдениетінің өркендеуіне едәуір бөгет жасады. Беларусь тілінде сөйлегендер, шығарма жазғандар қуғынға ұшырады, сондықтан ақын, жазушылар өз туындыларын қолжазба түрінде таратуға мәжбүр болды. Бұлардың көбі жоғалып кетті. Тек “Ойна, ойна, жас жеткіншек” (1829) атты жалғыз ғана өлеңі сақталған.
- 19 ғасырдың аяқ шенінде сыншыл реализм бағытындағы шығармалар туа бастады. Беларусь әдебиетінің бұл кезеңдердегі дамуына (1807 — 1884) елеулі үлес қосты. Кейінірек Ф. Богушевичтің (1840 — 1900), (И. Неслуховский, 1851 — 1897), (1869 — 1894), (1840 — 1905) өлең-жырлары, поэмалары жарық көріп, әдебиетті өркендетуде үлкен рөл атқарды.
- 1905 жылғы демократиялық қозғалыс Беларусь әдебиетінің жаңа қарқынмен дамуына қолайлы жағдай жасады. Халықтың азаттыққа ұмтылуы, ой-сананың өсуі Янка Купала, Якуб Колас, Тетка (А. Пашкевич, 1876 — 1916) шығармаларынан айқын көрінді. Әсіресе, Пашкевичтің “Азаттыққа аттаныс”, “Беларусь скрипкасы” (1906) атты жинақтары — азаттық рухындағы туындылар. Янка Купала мен Колас шын мәніндегі халық ақындары ретінде өздерінің көптеген өлең-жырларында, кітаптарында халықтың мұң-зарын, азаттыққа ұмтылысын суреттеді.
Қазан төңкерісінен кейін Беларусь әдебиеті идеологиялық қысымға қарамастан қарқынды дамыды.
- 1939 ж. елдің батыс және шығыс бөліктерінің қосылуы нәтижесінде М. Танк, Ф. Пестрак, А. Кулешов, П.Панченко, Э. Огнецвет, А.Русак сияқты таланттар ұлттық әдебиеттің ірі өкілдеріне айналды.
Ұлы Отан соғысынан кейінгі дәуірде Беларусь әдебиеті жаңа қарқынмен дамыды. И. Шамякин, И. Мележ, Я. Брыль, В. Быков, Р.Бородулин, т.б. көптеген ақын-жазушылардың романдары мен повестері, өлеңдері мен поэмалары Беларусь әдебиетін жаңа биікке көтерді. Әдебиеттану мен әдеби сын саласынан А. Адамовичтің, С. Александровичтің, В. Борисенконың, т.б. еңбектері танымал болды. Б. жазушылары мен ақындарының шығармалары бұрынғы КСРО халықтарының және шет ел тілдеріне аударылып, дүниежүзілік әдебиет қорынан берік орын алды. Қазақ оқырмандарына Купала, Колас, Бровка, Танк, Шамякин, Мележ, Брыль, Быков сияқты дарынды ақын-жазушылар туындылары жақсы таныс.
Өнері
Беларусьтің Киев Русі дәуірінен жеткен сәулет өнерінің ескерткіштері — , Полоцкідегі , Витебскідегі және Гроднодағы шіркеулері. 17 ғасырда Ресейде “беларусь өрнегі” деп аталатын беларусь суретшілерінің әдісі кең тарады. Беларусьтің бейнелеу өнері 18 ғасырға дейін бірыңғай діни сипатта дамыды. Бұл саладағы алғашқы шынайы өмірлік материалды арқау еткен туынды — белгісіз автордың “Слуцкілік князь Олельковичтердің портреті” деген шығармасы (17 ғасырдың соңы мен 18 ғасырдың басы). Ресейге қосылған кезден бастап (18 ғасыр). Беларусь өнері мен мәдениеті жаңа бағытта дамыды. Санкт-Петербург Көркемсурет академиясы мен Мәскеу сурет училищесінен білім алған Беларусь суретшілері , , мүсінші , т.б. Беларусь бейнелеу өнерін жаңа биікке көтерді. Қазан төңкерісінен кейін Беларусь мәдениеті мен өнеріне түбегейлі өзгерістер еніп, кәсіби өнер мен халық шығармашылығының қабыса дамуына жол салынды.
- 1918 ж. ашылған Витебск көркемсурет мектебі 1923 ж. Көркемсурет техникумы болып қайта құрылды.
- 1925 ж. алғашқы сурет көрмесінен кейін Беларусь суретшілер бірлестігі ұйымдастырылды. 1935 ж. Сәулетшілер одағы,
- 1938 ж. Суретшілер одағы құрылды.
- 1939 ж. Мемлекеттік сурет галереясы ашылды. Портреттік бюст жанры дамыды. Бұл кезеңде суретшілер И.О. Ахремчин, К.М. Космачев, М.А. Керзин, т.б. жемісті еңбек етті. Кеңес Одағы кезінде кескіндеуші В.К.Цвирно, А.П. Суховерхов, А.Д. Шибнев; графиктер С.И. Селиханов, Л.Н. Гумилевский; театр суретшілері Е.Г. Чемодуров, П.В. Маслеников, т.б. есімдері танымал болды. Беларусьтердің дәстүрлі әндері лирикалық әуен де келеді. Халықтың музыкалық фольклорынан төңкерісшіл және партизан әндері кең орын алған. Күлкілі әндері мен би әуездері (“Лявониха”, “Юрогка”, “Бульба”, “Крыжачок”) өткір мысқылымен ерекшеленеді. Халық саз аспаптары: , , , скрипка, , т.б. Қуыршақ театрының ойындары мен халық драмалары музыкалық сүйемелмен қойылған. Беларусьтің кәсіби музыкасы Кеңес одағы тұсында туып, қалыптасты.
- 1924 ж. Минскіде музыкалық техникум,
- 1932 ж. консерватория,
- 1933 ж. Беларусь опера және балет театры,
- 1937 ж. Беларусь филармониясы ашылды.
- 1940 ж. Г.Р. Ширманың жетекшілігімен Беларусь ән-би ансамблі ұйымдастырылды. Осы ансамбль негізінде 1955 ж. Мемлекеттік хор капелласы құрылды. Ұлттық опера репертуарын жасаушы композиторлар: Н.И. Аладов, Е.К. Тикоцкий, А.В. Богатырев, т.б. Беларусь опера өнерінің дамуына үлкен үлес қосқан әншілер — Л.П. Александровская, Т.Н. Нижниковка, Л.Ф. Алексеевка, т.б. Беларусь халқының ежелгі әдет-ғұрыптары мен ойын-сауықтары халық драмасының өркендеп, өсуіне, театрдың туып қалыптасуына игі әсер еткен.
16 ғасырдан бастап халықтық қуыршақ театры — батлейка кең өріс алды. 17 ғасырда діни оқу орындары жанынан мектеп театрлары ұйымдастырылып, ойын-сауықтар көрсетіп отырды. 18 ғасырдың соңына қарай жеке меншік театрлар, 19 ғасырдың орта шенінде әуесқойлар театрлары құрыла бастады. Осындай әуесқойлар театрының бірін Беларусь халқының алғашқы драматургы Дунин-Марцинкевич басқарды.
1905 ж. актер әрі рижессер И.П. Буйницкийдің жетекшілігімен кәсіби көшпелі театр құрылды. Купала мен Коластың драматургиясы Беларусьтің ұлттық театрының қалыптасып, өсуінде үлкен рөл атқарды. Я.Купала атындағы драма театры (1920, Минск), Я. Колас атындындағы драма театры (1926, Витебск), 3-Беларусь драма театры (1932), т.б. театрлар құрылғаннан кейін олардың өнер биігіне көтерілу жолдарында Г.П. Глебов, П.С. Молчанов, т.б. белгілі актерлар мен режиссерлер тарихи тақырып пен ұлттық фольклор негізінде жазылған Е.А. Мирович, Е.С. Романов, т.б-дың пьесаларын қойды. 20 ғасырдың 40—50-жылдарынан бастап олардың сахналарында классикалық туындылар қойылды. Қазіргі Беларусь — кино өнері мен ұлттық теледидары, ғылымы мен оқу-ағарту жүйесі жоғары дәрежеде дамыған мемлекет.
Дереккөздер
- Численность населения на 1 января 2018 г. по областям Республики Беларусь.
- Belarus - Report for Selected Countries and Subjects. International Monetary Fund (April 2019). Тексерілді, 8 шілде 2019.
- 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Тексерілді, 14 қыркүйек 2018.
- Конституция Республики Беларусь (орыс.). Беларусь президентінің ресми сайты. Тексерілді, 17 мамыр 2023.
- Біяграфія Прэзідэнта Рэспублiкi Беларусь А.Р. Лукашэнка (бел.). Беларусь президентінің ресми сайты. Тексерілді, 17 мамыр 2023.
- Премьер-министр Республики Беларусь (орыс.). ресми сайты. Тексерілді, 17 мамыр 2023.
- Мұхтар Құл-Мұхаммед Беларусь Ұлттық Жиналысы Республика Кеңесінің тұрақты комиссиясының төрағасымен кездесті (қаз.). DKN World News (6 маусым 2020). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
- ЖАРЫЛҒАСЫН, Әнел Беларусь мемлекетінде опасыздық жасаған шенеуніктерге өлім жазасы енгізілді (қаз.). ТҮРКІСТАН (25 наурыз 2023). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
- GREENALL, Robert Svetlana Tikhanovskaya: Exiled Belarus opposition leader sentenced to 15 years (ағыл.). BBC News (6 March 2023). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
- Ці існуе культ асобы Лукашэнкі? Разабраліся на дзесяці канкрэтных прыкладах (бел.). Зеркало (23 қаңтар 2023). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
- Belarus opposition told to 'be ready' for democracy push as rumours of leader's ill health swirl (ағыл.). Reuters (15 May 2023). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
- ҚЫЗЫРБЕКҰЛЫ, Есдәулет «Еуропаның соңғы диктаторы» президент сайлауына қатысатынын мәлімдеді (қаз.). Qazaq Times (2 наурыз 2019). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
- «Еуропадағы соңғы диктатор» неге орнында қалды? (қаз.). Азаттық радиосы (24 желтоқсан 2010). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
- Германия жестко раскритиковала власти Беларуси за недемократические выборы (орыс.). Европейская правда (10 августа 2020). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
- Explainer: how do we know that Belarusian election was rigged and who won the race? (ағыл.). Цэнтр новых ідэй (1 August 2020). Тексерілді, 17 мамыр 2023.
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 53 31 00 s e 28 46 00 sh b 53 51667 s e 28 76667 sh b 53 51667 28 76667 G O Ya Belarus belar Belarus akp bʲɛlaˈrusʲ resmi ataluy Belarus Respublikasy belar Respublika Belarus akp abbreviaturasy BR Shygys Europadagy memleket Zherinin kolemi 207 6 myn km2 Halky 9 million 451 myn adam Negizgi halky belarustar 80 bugan kosa orystar 13 6 polyaktar 4 1 turady Astanasy Minsk 1 6 mln Iri kalalary Әkimshilik baskaryluy turgysynan zhagynan 6 oblyska bolinedi Memlekettik tilderi belarus tili zhәne orys tili Dini pravoslavie 70 Akshasy Ұlttyk mejramy 3 shildedegi Memleket basshysy prezident Zhogargy zan shygarushy organy eki palataly parlament Ұlttyk zhinalys Ol tomengi okilder kenesi zhәne zhogargy Respublika Kenesi palatalarynan turady Belarus Respublikasy belar Respublika BelarusӘnuran My belarusy biz belarustar tyndau akp TarihyTәuelsizdik kүni 25 tamyz 1991 zhyl KSRO dan Memlekettik kurylymyResmi tilderi belarus tili orys tiliElorda MinskIri kalalary Minsk Mogilyov Үkimet tүri Prezidenttik respublikaPrezidenti Aleksandr Lukashenko Roman GolovchenkoGeografiyasyZher aumagy Barlygy su beti Әlem bojynsha 84 oryn 207 595 km 1 4Zhurty Sarap 2018 Tygyzdygy 9 491 800 adam 93 45 8 adam km 142 EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2019 Zhan basyna shakkanda 195 mlrd 60 20 820 ZhIӨ nominal Қorytyndy 2019 Zhan basyna shakkanda 60 mlrd 6 477 ADI 2017 0 808 ote zhogary 53 Valyutasy BYN Қosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody BLRHOK kody BLRTelefon kody 375Uakyt beldeuleri UTC 3 00 zhәne Europe MinskӘkimshilik bolinisiӘkimshilik aumagyBelarus Respublikasynyn oblystary Oblys Poshta indeksi Қurylgan kүni Halky Әkimshilik ortalygy224000 18900703 4 zheltoksan 1939 0 1 401 000210000 18461228 15 kantar 1938 0 1 231 000246000 18191214 15 kantar 1938 0 1 464 500230000 19590103 20 kyrkүjek 1944 00 1 072 000Mogilyov oblysy 212000 19120214 15 kantar 1938 0 1 095 000 MogilevMinsk oblysy 220000 18360615 15 kantar 1938 0 1 422 000 MinskTarihyҚazirgi Belarus zherine adamdar kola dәuirinen bastap konystangan II V gasyrlarda atalgan onirge Dnepr bojynan slavyandar kele bastajdy IH gasyrda zhergilikti tajpalar solarga sinisip ketedi Osy kezderde slavyandardyn 3 iri tajpa birlestigi kalyptasady Polese men Ortalyk onirde dregovichter alabyna radimichter Batys Dvina bojy men Dneprdin zhogargy zhagyna krivichter konystangan IH gasyrda Kiev Rusinin kuryluyna bajlanysty Belarus zheri birte birte sonyn kuramyna enedi IH HI gasyrlarda eginshilik ken tarap mal sharuashylygy damydy koloner kәsibi orkendedi Kiev Rusinin ydyrauy saldarynan birneshe usak knyazdikter pajda boldy Olardy HIII gasyrdyn 2 zhartysynda knyazdigi tүgeldej kosyp alady HIV gasyrdyn ayak kezinen bastap kejbir kalalar Brest Grodno Minsk Mogilev ozin ozi bileu kukyn alady Belarus kopesteri Resej men Batys Europa arasynda zor kolemde deldaldyk sauda zhүrgize bastady HIV gasyrdyn ayagynda Tevton ordeni shabuyly kүshejgendikten 1385 zhyly Polsha men Litva arasynda Krevo uniyasy zhasalyndy Orden әskeri talkandalgannan kejin kara Gryunvald shajkasy 1413 zhyly polyaktar men litvandar arasynda zhana uniya Gorodelsk zhasalynady Bul kelisim bojynsha Ұly Litva knyazdiginin derbestigi saktalady birak polyak koroli onyn үstinen karajtyn bolady Litva knyazdiginin Livon sogysynda 1558 1583 Resejden sokky aluy ony Polshamen biriguge mәzhbүr etti 1569 zhyly Lyublin uniyasy bojynsha Ұly Litva knyazdigi men Polsha koroldigi birigip memleketin kurdy Osy kezden mektepter men shirkeulerde polyak tili belarus tilin ygystyryp kotolik dini engizile bastady 1648 zhyly bastalgan Ukrainadagy ult azattyk kozgalys Belarusti de kamtydy HVIII gasyrdan bastap polyaktarga karsy ult azattyk kozgalys onan әri kүshejip ketedi Rech Pospolitayany үsh ret bolisudin nәtizhesinde 1772 1793 1795 Belarus zherleri Resejge otti HIH gasyrdan bastap Belarustin ekonomikalyk damuy tezdetildi Temirzholdar salynyp zauyt fabrikalar kobejdi I dүniezhүzilik sogys 1914 18 kezinde Belarus zherinde sogys kimyldary bolyp bүlinshilikke ushyrady 1917 zhyly Akpan tonkerisinen kejin 1917 zhyly shildede kurylgan Belorus radasy tәuelsiz memleket bolu zholynda kүres zhүrgizedi Olar 1918 zhyly akpannyn 19 ynan 20 syna karagan tүni Polyak legiondary korpusymen birigip Minsk kalasyn basyp alady da Belarus Halyk Respublikasyn kurady 1919 zhyly kantarda bul үkimetti Қyzyl Armiya zhasaktary kulatty Onyn ornyna 1919 zhyly 1 kantarda Belorussiya Kenestik Socialistik Respublikasy BKSR kurylyp 1922 zhyly 30 zheltoksanda KSRO kuramyna enedi Molotov Ribentrop kelisimi bojynsha 1939 zhyly karasha ajynda BKSR Batys Belorussiyamen kosylyp aumagy ulgayady II dүniezhүzilik sogys kezinde Belarus zheri tagy da nemis әskerlerinin kolastynda kalyp zor auyrtpalyktarga ushyrady Sogystan kejin kiragan sharuashylykty kalpyna keltiru zhumystary zhүrgiziledi onerkәsiptin zhana salalary avtomobil keme traktor zhasau t b kurylady Ekonomikasy damidy Auylsharuashylygy onimderi de artty Agash ondejtin kagaz zhasajtyn kәsiporyndar ashyldy 1990 zhyly Belarus Zhogargy Kenesi eldin tәuelsizdigin zhariyalady 1991 zhyly 8 zheltoksandagy kejin Kenes Odagy taratylyp Belarus tolyk tәuelsizdik aldy 1994 zhyly 10 shildede algashky prezidenti bolyp A G Lukashenko sajlanady Belarus Қazakstan tәuelsizdigin 1991 zhyly tanydy Eki el arasynda ekonomikalyk kedendik zhәne mәdeni kelisimder zhasalynyp dostyk karym katynas ornagan Belarus Keden odagyna BҰҰ na TMD ga mүshe Resej Federaciyasymen Belarus arasynda kol kojylgan 1999 zheltoksan shartka sәjkes zhana odaktyk kelisim zhasalyndy Belarusta himiya onerkәsibi avtomobil zhәne traktor zhasau korganys onerkәsip keshenderi elektr bujymdaryn shygaru et sүt auylsharuashylygy zhәne t b ondiris salalary damygan Respublikada kalij tuz komir munaj temir ken oryndary bar XX gasyrdyn 90 zhyldary el ekonomikasy dagdaryska ushyrap zhalpy ishki onim 10 zhyl ishinde 12 ke tomendep ketti Ekonomikalyk kurylymyndagy memlekettik emes salalardyn үlesi ekonomikada 34 1998 al shetten tartylgan investiciya molsheri 6 5 1997 Negizinen Keden odagy elderine Resej Қazakstan Қyrgyzstan Tәzhikstan zhүk tasushy avtomobilder traktorlar tonazytkyshtar kir zhuatyn mashinalar zhәne t b elektr bujymdary himiya zhәne et sүt onimderin eksportka shygarady Elde zhylu elektr resurstary munaj tabigi gaz taskomir mүldem zhetkiliksiz bolgandyktan otyndyk shikizatty shetten sonyn ishinde 60 dan astamyn Resejden әkeluge mәzhbүr Bugan kosa kara zhәne tүsti metallurgiya halyk tutynatyn tauarlar agash onimderi cement shetten әkelinedi Ekonomikalyk bajlanystardyn үzilui zhylu elektr resurstaryna baganyn koterilui el ekonomikasyn asa kiyn zhagdajda kaldyrdy Degenmen usak ondiris salalarynda 900 sheteldik zhәne 2000 nan asa birlesken kәsiporyndar negizinen Polsha GFR AҚSh firmalary zhumys istejdi Negizgi sauda seriktesteri Resej Ukraina Polsha Germaniya elderi Geografiyasyozeni Belarus Respublikasy soltүstik batysynda Litva zhәne Latviya memleketterimen shygysynda Resejmen ontүstiginde Ukrainamen al batysynda Polshamen shektesedi Belarus Shygys Europa zhazygynda Dnepr Batys Dvina men Neman ozenderinin angarlaryn alyp zhatyr Zherinin basym boligi teniz dengejinen 100 200 m gana biik Klimaty konyrzhaj kontinenttik Қysy asa suyk emes ylgaldy zhazy salkyn zhanbyrly Zhauyn shashynnyn zhyldyk molsheri 600 700 mm Batpak zhii kezdesedi Basty ozenderi Dnepr salalary Batys Dvina Neman salasy Zherinin 33 i orman bolyp keledi Ormansyz zherleri shalgyn zhajylym Hajuanattardan zubr elik tiin tүlki koyan t b mekendejdi men Belovezh nuy sirek kezdesetin andardyn kobeyuine septigin tigizude SayasatyTolyk makalasy Belarus sayasaty Aleksandr Lukashenko Prezident Roman Golovchenko Premer ministr Resmi tүrde Belarus prezidenttik respublika zhүjesindegi tәuelsiz memleket 1994 zhyldan bergi prezidenti Aleksandr Lukashenko zhәne 2020 zhyldan bastap premer ministri Roman Golovchenko Eldin parlamenti eki palataga bolinedi zhogargy zhәne tomengi Parlament palatalarynyn ekeuinde de mandattarynyn kopshiligine ie pro prezidenttik partiyasy Lukashenkonyn avtoritarlyk әkimishiligi zheke basyna tabynuy oppoziciyaga kysym korsetui sebebimen Europanyn songy diktatory atagyn algan Eldegi sajlaular demokratiyalyk bolyp sanalmajdy Tabigaty zhәne tabigat resurstaryBelarus aumagy Ezhelgi Orys platformasy negizinde kalyptaskan zhazyktar alyp zhatyr Batpakty sipat alatyn ojpattardyn en irisi ontүstikte ornalaskan Belarus polesesi El aumagy batystan shygyska kesip otetin salystyrmaly tүrde biik men zhaldar zhүjesin zhalpy atpen dep atajdy El aumagynda en biik boligi bolyp sanalatyn 345m soltүstikten batyska karaj ornalaskan Zher bederinin tegis boluy Belarus aumagyn auyl sharuashylyk maksatta pajdalanu mүmkindigin arttyrganmen kop boluy kosymsha melioraciyalyk sharalar zhүrgizuge kazhet etedi Ezhelgi platforma sheginde zhatuy mineraldy shikizat kuramynda da әser etken manynda dүnie zhүzindegi en iri ken oryndarynyn biri barlangan kory 42 mlrd t ornalaskan ken oryndarynda edәuir mol kory bar El aumagynda kurylys materialdary men kumdar kiyrshyk tastar cement zhәne da mol Belarus zherine kontinentti klimaty tәn El aumagynda klimat korsetkishteri үlken ajyrma zhasamajdy Қys kezinde aua rajynyn kenetten kubyluy zhii bajkalady Қantardyn ortasha temperaturasy 5 tan 8 graduska dejin ozgeris zhasajdy Zhazy konyr salkyn zhanbyrly әdette shildenin ortasha temperaturasy 15 gradustan zhogary bolady Bultty bulyngyr kүnder sany basym zhauyn shashynnyn zhyldyk molsheri 500 700 mm shamasynda Auyl sharuashylygyn zhүrgizude ylgal molsheri zhetkilikti bolganymen kejbir dakyldardy osiruge zhylu zhetpejdi Belarus arkyly Dnepr men onyn salalary zhәne Neman Batys Dvina ozenderi agady Zhazyktan agatyndyktan agysy bayau bolatyn bul ozender sol suly keledi Elde zhalpy sany 4 mynnan asatyn irili usakty kolder bar Kolder әsirese soltүstikte kop eldin bul boligin dep atajdy Eldegi en iri kol onyn audany 80 km kv terendigi 25m Ishki sular negizinen eldi mekenderdi sumen kamtamasyz etedi Batpaktar Belarus zherinin 20 pajyzyn alyp zhatyr Eldin soltүstiginde shymdy ortalyk boliginde kumdy topyragynda karagajlar osedi Zhalpy alganda ormandar el aumagynyn үshten bir boligin alady Eldin Polshamen shekarasynda Belovezh nuy sozylyp zhatyr Munda zhasy zhүzden askan alyp karagajlar osedi zhәne orman zonasynyn koptegen zhanuarlary mekendejdi Belarus zherinin kajtalanbas tabigatyn saktap kalu maksatynda ulttyk sayabagy zhәne Polese koryktary ujymdastyrylgan Polese radiaciyalyk ekologiyalyk korygy shekaralas Ukrainanyn Chernobyl AES indegi zhojkyn apattan kejin radioaktivti lastanudyn tabigi ortaga kalaj әser etetinin arnajy zertteu maksatynda kurylgan Zhalpy Belarus zherindegi myndagan gektar auyl sharuashylykty alkaptar radiaciyalyk zhagynan kauipti audandar tabylady Syrtky ekonomikalyk bajlanystaryGeografiyalyk ornynyn ereshelikterine bajlanysty Belarus Respublikasynyn syrtky ekonomikalyk bajlanystarynda Europa elderi men Resej basty oryn alady Әsirese songy zhyldary Resejmen odak kuruy zhәne kedendik bogetterdin zhojyluy eki el arasyndagy bajlanystardy nygajta tүsti Belarus Resejden zhasandy kauchuk munaj men gaz komir elekt energiyasyn zhәne kara metallurgiya onimderin osimdik majyn satyp alady Belarus eksportynda Germaniya men Polshanyn da үlesi zhogary Belarus shetke mashina zhasau zhәne himiya onerkәsibinin onimderin kolik kural zhabdyktaryn zhenil zhәne tamak onerkәsipteri onimderin satady 2008 zhylgy syrtky saudadagy eksport үlesi 33 mlrd al import үlesi 39 2 mlrd AҚSh dollaryn kurady Elde 1 5 mynga zhuyk birlesken 500 dej shetel kәsiporyndary zhumys istejdi Bul iste әsirese Polsha Germaniya Italiya zhәne AҚSh firmalary belsendilik tanytkan Belarus ekonomikasynda dүniezhүzinin 66 elinin investiciyalary tartylgan karzhy kolemi zhoninen AҚSh men Germaniya zhetekshi orynda 2012 zhylgy Қazakstan men Belarus arasyndagy tauar ajnalymy 760 mln AҚSh dollaryna zhetti Halky2004 zhyldyn sonyna karaj Belarus halkynyn sany 9 8 mln adamga zhetti Belarus Respublikasy TMD elderi arasynda halykynyn sany ote bayau osip kele zhatkan elderdin biri Tabigi osu 2000 zhyly 0 5 dy kurady yagni el bojynsha tuudyn ortasha korsetkishi 9 al olim 14 shamasynda boldy Қazirgi kezde auyl men kalanyn demografiyalyk korsetkishi үlken ajyrma zhasap oyr Қalada tuu 12 bolsa auyldy zherde bul korsetkish 8 Өlim tiisinshe 9 zhәne 18 boldy Belarus turgyndarynyn omir sүru uzaktygy 68 zhas Halyk sanynyn ozgeruine koshi kon da eleuli tүrde әser etedi Zhalpy alganda Belarus zherinen koship kekender sanynan koship kelgender sany әldekajda artyk Әdebieti Belarus zhazushysy V I Dunin Marcinkevich Belarus zhazba әdebietinin tarihy Kiev Rusi dәuirinen bastalady 14 16 gasyrlarda Belarus Ұly Litva knyazdigi kuramynda bolgan kezde belarus tili memlekettik til boldy diplomatiyalyk karym katynasta sot zhәne baskaru oryndarynda pajdalanyldy sonymen birge belarus tilinde Litvanmetrikasy Ұly Litva knyazdiginin Statuty siyakty zhazbalar koshirildi 16 gasyrda gumanist agartushy tungysh ret Belarus zherinde kitap basyp shygarudy kolga aldy 1696 zh Polsha sejmi mekemelerde mektepterde belarus tilin pajdalanuga tyjym saldy bul tilde kitap basyp shygaru toktaldy Osydan kejin Belarus halkynyn azattygyn ansagan avtorsyz olender intermediyalar mektep teatrlaryna arnalgan dramalar shyga bastady birak olarda halyk auyz әdebietinin saryny basym boldy 18 gasyrdyn ayagynda Belarustin Resejge kosyluy zhana әdebiettin damuyna kolajly zhagdaj zhasady 19 gasyrdyn 1 zhartysynda ezilgen halyktyn mun sherin zhyrlagan Eneida syry Parnaska shykkan Taras tәrizdi shygarmalar zharyk kordi Alajda Resej patshasynyn otarshylyk sayasaty Belarus mәdenietinin orkendeuine edәuir boget zhasady Belarus tilinde sojlegender shygarma zhazgandar kugynga ushyrady sondyktan akyn zhazushylar oz tuyndylaryn kolzhazba tүrinde taratuga mәzhbүr boldy Bulardyn kobi zhogalyp ketti Tek Ojna ojna zhas zhetkinshek 1829 atty zhalgyz gana oleni saktalgan 19 gasyrdyn ayak sheninde synshyl realizm bagytyndagy shygarmalar tua bastady Belarus әdebietinin bul kezenderdegi damuyna 1807 1884 eleuli үles kosty Kejinirek F Bogushevichtin 1840 1900 I Nesluhovskij 1851 1897 1869 1894 1840 1905 olen zhyrlary poemalary zharyk korip әdebietti orkendetude үlken rol atkardy 1905 zhylgy demokratiyalyk kozgalys Belarus әdebietinin zhana karkynmen damuyna kolajly zhagdaj zhasady Halyktyn azattykka umtyluy oj sananyn osui Yanka Kupala Yakub Kolas Tetka A Pashkevich 1876 1916 shygarmalarynan ajkyn korindi Әsirese Pashkevichtin Azattykka attanys Belarus skripkasy 1906 atty zhinaktary azattyk ruhyndagy tuyndylar Yanka Kupala men Kolas shyn mәnindegi halyk akyndary retinde ozderinin koptegen olen zhyrlarynda kitaptarynda halyktyn mun zaryn azattykka umtylysyn surettedi Қazan tonkerisinen kejin Belarus әdebieti ideologiyalyk kysymga karamastan karkyndy damydy 1939 zh eldin batys zhәne shygys bolikterinin kosyluy nәtizhesinde M Tank F Pestrak A Kuleshov P Panchenko E Ognecvet A Rusak siyakty talanttar ulttyk әdebiettin iri okilderine ajnaldy Ұly Otan sogysynan kejingi dәuirde Belarus әdebieti zhana karkynmen damydy I Shamyakin I Melezh Ya Bryl V Bykov R Borodulin t b koptegen akyn zhazushylardyn romandary men povesteri olenderi men poemalary Belarus әdebietin zhana biikke koterdi Әdebiettanu men әdebi syn salasynan A Adamovichtin S Aleksandrovichtin V Borisenkonyn t b enbekteri tanymal boldy B zhazushylary men akyndarynyn shygarmalary buryngy KSRO halyktarynyn zhәne shet el tilderine audarylyp dүniezhүzilik әdebiet korynan berik oryn aldy Қazak okyrmandaryna Kupala Kolas Brovka Tank Shamyakin Melezh Bryl Bykov siyakty daryndy akyn zhazushylar tuyndylary zhaksy tanys Өneri Belarustin Kiev Rusi dәuirinen zhetken sәulet onerinin eskertkishteri Polockidegi Vitebskidegi zhәne Grodnodagy shirkeuleri 17 gasyrda Resejde belarus ornegi dep atalatyn belarus suretshilerinin әdisi ken tarady Belarustin bejneleu oneri 18 gasyrga dejin biryngaj dini sipatta damydy Bul saladagy algashky shynajy omirlik materialdy arkau etken tuyndy belgisiz avtordyn Sluckilik knyaz Olelkovichterdin portreti degen shygarmasy 17 gasyrdyn sony men 18 gasyrdyn basy Resejge kosylgan kezden bastap 18 gasyr Belarus oneri men mәdenieti zhana bagytta damydy Sankt Peterburg Korkemsuret akademiyasy men Mәskeu suret uchilishesinen bilim algan Belarus suretshileri mүsinshi t b Belarus bejneleu onerin zhana biikke koterdi Қazan tonkerisinen kejin Belarus mәdenieti men onerine tүbegejli ozgerister enip kәsibi oner men halyk shygarmashylygynyn kabysa damuyna zhol salyndy Belarus drama teatry 1918 zh ashylgan Vitebsk korkemsuret mektebi 1923 zh Korkemsuret tehnikumy bolyp kajta kuryldy 1925 zh algashky suret kormesinen kejin Belarus suretshiler birlestigi ujymdastyryldy 1935 zh Sәuletshiler odagy 1938 zh Suretshiler odagy kuryldy 1939 zh Memlekettik suret galereyasy ashyldy Portrettik byust zhanry damydy Bul kezende suretshiler I O Ahremchin K M Kosmachev M A Kerzin t b zhemisti enbek etti Kenes Odagy kezinde keskindeushi V K Cvirno A P Suhoverhov A D Shibnev grafikter S I Selihanov L N Gumilevskij teatr suretshileri E G Chemodurov P V Maslenikov t b esimderi tanymal boldy Belarusterdin dәstүrli әnderi lirikalyk әuen de keledi Halyktyn muzykalyk folklorynan tonkerisshil zhәne partizan әnderi ken oryn algan Kүlkili әnderi men bi әuezderi Lyavoniha Yurogka Bulba Kryzhachok otkir myskylymen erekshelenedi Halyk saz aspaptary skripka t b Қuyrshak teatrynyn ojyndary men halyk dramalary muzykalyk sүjemelmen kojylgan Belarustin kәsibi muzykasy Kenes odagy tusynda tuyp kalyptasty 1924 zh Minskide muzykalyk tehnikum 1932 zh konservatoriya 1933 zh Belarus opera zhәne balet teatry 1937 zh Belarus filarmoniyasy ashyldy 1940 zh G R Shirmanyn zhetekshiligimen Belarus әn bi ansambli ujymdastyryldy Osy ansambl negizinde 1955 zh Memlekettik hor kapellasy kuryldy Ұlttyk opera repertuaryn zhasaushy kompozitorlar N I Aladov E K Tikockij A V Bogatyrev t b Belarus opera onerinin damuyna үlken үles koskan әnshiler L P Aleksandrovskaya T N Nizhnikovka L F Alekseevka t b Belarus halkynyn ezhelgi әdet guryptary men ojyn sauyktary halyk dramasynyn orkendep osuine teatrdyn tuyp kalyptasuyna igi әser etken Minsktegi Kupala teatry 16 gasyrdan bastap halyktyk kuyrshak teatry batlejka ken oris aldy 17 gasyrda dini oku oryndary zhanynan mektep teatrlary ujymdastyrylyp ojyn sauyktar korsetip otyrdy 18 gasyrdyn sonyna karaj zheke menshik teatrlar 19 gasyrdyn orta sheninde әueskojlar teatrlary kuryla bastady Osyndaj әueskojlar teatrynyn birin Belarus halkynyn algashky dramaturgy Dunin Marcinkevich baskardy 1905 zh akter әri rizhesser I P Bujnickijdin zhetekshiligimen kәsibi koshpeli teatr kuryldy Kupala men Kolastyn dramaturgiyasy Belarustin ulttyk teatrynyn kalyptasyp osuinde үlken rol atkardy Ya Kupala atyndagy drama teatry 1920 Minsk Ya Kolas atyndyndagy drama teatry 1926 Vitebsk 3 Belarus drama teatry 1932 t b teatrlar kurylgannan kejin olardyn oner biigine koterilu zholdarynda G P Glebov P S Molchanov t b belgili akterlar men rezhisserler tarihi takyryp pen ulttyk folklor negizinde zhazylgan E A Mirovich E S Romanov t b dyn pesalaryn kojdy 20 gasyrdyn 40 50 zhyldarynan bastap olardyn sahnalarynda klassikalyk tuyndylar kojyldy Қazirgi Belarus kino oneri men ulttyk teledidary gylymy men oku agartu zhүjesi zhogary dәrezhede damygan memleket DerekkozderChislennost naseleniya na 1 yanvarya 2018 g po oblastyam Respubliki Belarus Belarus Report for Selected Countries and Subjects International Monetary Fund April 2019 Tekserildi 8 shilde 2019 2018 Human Development Report United Nations Development Programme 2018 Tekserildi 14 kyrkүjek 2018 Konstituciya Respubliki Belarus orys Belarus prezidentinin resmi sajty Tekserildi 17 mamyr 2023 Biyagrafiya Prezidenta Respubliki Belarus A R Lukashenka bel Belarus prezidentinin resmi sajty Tekserildi 17 mamyr 2023 Premer ministr Respubliki Belarus orys resmi sajty Tekserildi 17 mamyr 2023 Muhtar Қul Muhammed Belarus Ұlttyk Zhinalysy Respublika Kenesinin turakty komissiyasynyn toragasymen kezdesti kaz DKN World News 6 mausym 2020 Tekserildi 17 mamyr 2023 ZhARYLҒASYN Әnel Belarus memleketinde opasyzdyk zhasagan sheneunikterge olim zhazasy engizildi kaz TҮRKISTAN 25 nauryz 2023 Tekserildi 17 mamyr 2023 GREENALL Robert Svetlana Tikhanovskaya Exiled Belarus opposition leader sentenced to 15 years agyl BBC News 6 March 2023 Tekserildi 17 mamyr 2023 Ci isnue kult asoby Lukashenki Razabralisya na dzesyaci kankretnyh prykladah bel Zerkalo 23 kantar 2023 Tekserildi 17 mamyr 2023 Belarus opposition told to be ready for democracy push as rumours of leader s ill health swirl agyl Reuters 15 May 2023 Tekserildi 17 mamyr 2023 ҚYZYRBEKҰLY Esdәulet Europanyn songy diktatory prezident sajlauyna katysatynyn mәlimdedi kaz Qazaq Times 2 nauryz 2019 Tekserildi 17 mamyr 2023 Europadagy songy diktator nege ornynda kaldy kaz Azattyk radiosy 24 zheltoksan 2010 Tekserildi 17 mamyr 2023 Germaniya zhestko raskritikovala vlasti Belarusi za nedemokraticheskie vybory orys Evropejskaya pravda 10 avgusta 2020 Tekserildi 17 mamyr 2023 Explainer how do we know that Belarusian election was rigged and who won the race agyl Centr novyh idej 1 August 2020 Tekserildi 17 mamyr 2023 Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9 II tom