Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Молотов–Риббентроп пакты (ресми атауы:Германия мен Кеңестік Социалистік Республикаларының Одағы арасында шабуыл жасаспау жайлы келісімі, «Гитлер-Сталин келісімі» деген аттармен де белгілі) — он жыл мерзімге жасалған келісім. Келісімге 1939 жылдың 23 тамызында Германия жағынан сыртқы істер министрі пен кеңестік жағынан сыртқы істер халық комиссары қол қойды. Қол қою рәсіміне Иосиф Сталин мен Германияның елшісі граф фон дер Шуленбург қатысты. Келісім 1926 жылғы Берлин келісімімен және Рапалло келісімімен байланысты еді. Келісім Германияның Польшамен және Батыс державаларымен келіспеушіліктер пайда болғанда Кеңес Одағының бейтараптығына кепілдік берді. Келісім бойынша Кеңес Одағы патшалық Ресейдің Бірінші Дүниежүзілік соғыс кезінде айырылып қалған территорияларын Германияның қарсылығынсыз қайтарып алуға мүмкіндік алды. Келісімге жасалған қосымша құпия протокол бойынша екі ел Орталық Еуропаны өз мүдде аймақтарына бөлісіп алды. Финляндия, Эстония, Латвия елдері және Польшаның , Висла және өзендерінен шығыс жатқан бөлігі кеңестік мүдделер аймағына жатқызылды. Оңтүстік-Шығыс Еуропа бойынша бұндай анық демаркация сызығы жасалмады. Кеңес Одағы Германия үшін маңызы төмен Бессарабия аймағына өзінің мүдделі екенін жариялады. 1941 жылдың 22 маусымында Германияның Кеңес Одағына шабуылымен келісім өз күшін жойды.
Алғы тарихы
Гитлер Германияның шығысында жатқан елдердің Франциямен тығыз байланыстарын әлсіретуді өз алдына мақсат етіп қойған болатын. Оның жоспары бойынша осы елдер 1918 жылғы Брест-Литовск бейбіт келісіміндегідей қайтадан Германияға тәуелді болып, Кеңес Одағына қарсы болуға тиіс еді. Бірақ 1934 жылғы алман-поляк өзара шабуыл жасаспау туралы келісімге қарамастан және 1936 жылы Германияның Румынияға жасаған ұсыныстарына қарамастан бұл саясат сәтсіздікке ұшырады. 1938 жылғы қазан айында Гитлер Польшаға бірге шығысқа қарай экспансия жасау туралы ұсыныс жасап, Польшаға сол үшін Украинаның басым бөлігін беруге уәде етті. Бірақ Польша бұл ұсынысты қабылдамай тастады. Сондықтан Гитлердің жалғыз ғана амалы қалды. Ол — әскери күш қолдану арқылы Батыс державаларын араласуға деген еркінен айырып, Шығыс Еуропа елдерін алмандық және кеңестік мүдделер аймағына бөліп тастау.
Германия 1939 жылғы наурыздың 15-де 1938 жылы жасалған Мюнхен келісімдерін бұзып, Чехословакияны толығымен басып алғаннан кейін Британия мен Францияның тыныштандыру саясатының толық күйрегені анық болды. Гитлер де өзінің шарттарын бұза бергеніне көрсеткен Британия мен Францияның төзімділігін олардың әлсіздігінің белгісі деп қабылдады.Ұлыбританияда Черчилльдің жетелеуіндегі консервативті партия оппозициясы үкіметтен гитлерлік Германияның талаптарына икемделе беруді тоқтатуды талап етті. Британия премьер-министрі Чемберлен Гитлердің ұлттарға байланысты талаптарын орындауға дайын болғанымен, Германияның шығысқа қарай ауқымды түрде кеңеюін Ұлыбританияның ұлы держава ретіндегі жағдайының негізі болып табылатын төнген қатер деп қабылдады. Чемберленнің 1939 жылғы наурыздың 31-нде Польшаның тәуелсіздігі туралы берген кепілдігі Ұлыбританияның тәуелсіз Польшаға барынша мүдделі екендігін көрсетті. Сонымен бірге британ үкіметі Кеңес Одағынсыз Еуропада Гитлерге қарсы тиімді әрекет жасаудың мүмкін еместігіне де көз жеткізе бастады. Осы үш держава,Ұлыбритания, Германия және Кеңес Одағы Орталық-Шығыс Еуропада стратегиялық маңызды орынға ие болды және үшеуі де әрқандай қатерден тыс болғысы келді. Кеңес Одағы Германиядан төнген қатерді болдырмауға тырысып, алғашқы қадамды өзі жасап, 1938 жылғы сәуірдің 18-нде Ұлыбританияға одақ құру туралы ұсынысты алға тартты. Ол келісім бойынша екі ел шабуылға ұшыраған жағдайда бір-біріне көмектесіп, Балтық елдері,Финляндия мен Польшаға көмек беру туралы міндеттеме алуға тиіс болды.
Үш мемлекеттің одағы туралы келіссөздер
Ұлыбритания, Франциямен Кеңес Одағы арасындағы келіссөздер ең басынан бастап бір-біріне сенбеушілік жағдайында өтті. Чемберлен Кеңес Одағына толығымен сенбеді, әрі Қызыл Армияның қуатын өте төмен деп бағалады. Кеңес Одағы болса батыс елдерінің өз міндеттемелерін орындайтындығына күмәнмен қарады. Келіссөздер оның үстіне Кеңес Одағының ықпалына түсіп қалудан қорыққан елдердің себебінен өте баяу жылжыды. 1939 жылғы тамыздың 11-нде басталған келіссөздер көп ұзамай тығырыққа тірелді. Әсіресе совет әскеріне Польша арқылы өту хұқығын беруге поляк үкіметі үзілді-кесілді қарсы болды. Кеңес Одағының тіпті герман шабуылы болмаған күннің өзінде поляк территориясына ешбір алдын ала жариялаусыз ену хұқығы туралы жасаған талабын Варшавадағылар қабылдаудан мүлдем бас тартты. Тамыздың 21-нде келіссөздер алдымен кейінге шегерілді, ал 23-нде Герман–совет өзара шабуыл жасаспау туралы келісіміне қол қойылғаннан кейін тамыздың 27-нде келіссөздердің сәтсіз аяқталғандығы баршаға түсінікті болды.
Алман-кеңестік келіссөздері
Ұлыбритания мен Франциямен келіссөздермен бір уақытта совет үкіметі Герман империясымен де келіссөздер жүргізіп жатқан болатын. Герман-совет келіссөздерінің барысы әлдеқайда табысты әрі жылдам болды. 1939 жылдың маусым айының орта шенінде Берлиндегі совет елшілігінің кеңесшісі Георгий Астахов болгар елшісі Парван Драгоновпен әңгімесінде былай деп жариялаған болатын:
- «Егер Германия өзінің Кеңес Одағына шабуыл жасамайтыны туралы мәлімдеме жасаса, немесе онымен шабуыл жасаспау туралы келісімге отырса, онда Кеңес Одағы Англиямен келісім жасасуды доғара тұрады».
Германия Драгоновтың бұл мәліметін аяқсыз қалдырмады. Шілденің 26-нда елшілік кеңесшісі Карл Шнурре кеңестік елшілік кеңесшісі Астаховқа немістердің қандай кепілдік болса да беруге дайын екенін жеткізді. Түрлі мәселелер туралы талқылаулардан кейін тамыздың 17-нде елші Шуленбург сыртқы істер министрі Молотовқа өздерінің шабуыл жасаспау туралы келісімге қол қоюға дайын екендіктерін және мүдделер аймақтарын бөлісу туралы протокол оған құпия қосымша ретінде жасалуға тиіс екенін ұсынатын нота алып келді. Тамыздың 19-да бірнеше айдан бері Берлинде өткізіліп келе жатқан герман-совет экономикалық келіссөздері келісім жасасумен аяқталды. Ол келісімдер бойынша, Германия Кеңес Одағына 7 жылға 200 миллион рейхсмарка несие беріп, оның есесіне Кеңес Одағы Германияға екі жылдың ішінде 180 миллион рейхсмаркаға шикізат сататын болды. Дәл сол күні Молотов Берлинге совет үкіметінің сыртқы істер министрі Риббентропты тамыздың 26-ы мен 27-де шабуыл жасаспау туралы келісімді рәсімдеу үшін қабылдауға дайын екендігі туралы құлаққағыс жасады. Тамыздың 21-нде Шуленбург Молотовқа Гитлердің Сталинге жіберген жеке жолдауын табыстады. Ол жолдауда Гитлер Риббентроптың келесі екі күннің ішінде келісімнің соңғы мәселелерін шешіп, оны рәсімдеу үшін Мәскеуге келе алатынын хабарлады. Бұған Сталин Риббентроптың келуін тамыздың 23-не белгіледі. Осылайша Герман-совет өзара шабуыл жасаспау туралы келісіміне 1939 жылғы тамыздың 23-нде Риббентроп пен Молотов тарапынан Мәскеуде қол қойылды.
Келісімнің мазмұны
Келісім бойынша, келісуші жақтар бір-біріне шабуыл жасамауға ғана емес, үшінші бір жақпен соғыс басталғанда бейтараптық ұстануға тиіс болды.
Құпия қосымша протоколда Шығыс Еуропаны «территориялық-саяси қайта құруға» алып келуге тиіс Солтүстік-шығыс және Оңтүстік-шығыс Еуропа елдерін мүдделер аймақтарына бөлінуі сипатталды. Қосымша протоколдың төрт пункты төмендегі өзгерістерді алға тартты:
- Балтық елдері (оларға Финляндия жатқызылды да, Литва жатқызылған жоқ болатын) бойынша мүдделер аймағы Литваның солтүстік шекарасы бойынша өтуге тиіс болды. Яғни Латвия, Эстония және Финляндия Кеңес Одағының мүдделер аймағы, ал Литва Германияның мүдделер аймағы болып белгіленді.
- Польша , Висла және Сан өзендерінің бойымен екі бөлікке бөлшектенуге тиіс болды. Екі келісуші жақ «тәуелсіз поляк мемлекетінің сақталуы екі жақтың мүдделеріне сай келе ме, әрі ондай мемлекеттің шекаралары қандай болуы» керектігі туралы мәселе «болашақ саяси өзгерістердің барысында анықталуы тиіс» деп өзара анықтап алды.
- Кеңес Одағы өзінің Бессарабия аймағына (Бүгін Молдавия мен Украинаның құрамында) мүдделі екенін білдірген соң, герман үкіметі өзінде «бұл аймақтарға деген қызығушылығының мүлдем жоқ» екенін мәлімдеді.
- Қосымша протоколды екі келісуші жақ толық құпиялықта сақтауға міндетті болды.
1939 жылғы қыркүйектің 1-де герман Польшаға шабуыл жасап, оны тез арада талқандап, 1939 жылғы қыркүйектің 17-де совет әскерлері шығыс Польшаны басып алғаннан кейін екі жақ 1939 жылғы қыркүйектің 28-де қол қойып, бұрынғы поляк мемлекетінің аумағын өзара бөлісіп алды.
Келісімнің мақсаты
Гитлерге бұл пакт батыс Польшаны жаулап алуға мүмкіндік берді. Гитлердің батыс Польшаны жаулап алудағы мақсаты – қауіпті болып көрінген, бүкіл дүниені өзіне қаратуға талпыныс жасап отырған саяси идеологияны жою мақсатымен . Екінші мақсаты – өзінің Тіршілік кеңістігі туралы арманын жүзеге асыру. Осы бас жоспар Польшаға шабуыл жасаған күннің өзінде бұған Батыс елдері де, Кеңес Одағы да шара қолданбайды деген Гитлердің болжамына негізделген болатын. Гитлердің Вермахттың Бас штабына берген нұсқауынан үзінді:
- «Елдің батыс аймақтарындағы «Батыс қабырғасын» күшейту жұмыстары іске асырылмауы керек. Поляк мәселесі бойынша Батыс елдерімен соғыс болмайды және болуы да мүмкін емес. Осындай болмайтын жағдай туралы әңгімелерді қоздата беру құпиялылыққа, сол арқылы саяси келіссөздерге қауіп төндіреді».
Британияның Германияға қойған ультиматумы Гитлердің осы «бас жоспарын» түкке жарамсыз етіп тастады, себебі Германияның материалдық және адамдық ресурстары бүкілеуропалық соғысты жүргізуге мүлдем аздық ететін. Британияның ультиматумын орындамау Германияны алғашқыда зор жеңістерге алып келгенімен, кейін ол Кеңес Одағына шабуыл жасауға, сол арқылы ақыр соңында толық күйреу мен апатқа алып келді.
Кеңес Одағы үшін бұл пакт бір жағынан батыс елдерінің өзіне қарсы одақ құруын мүмкін емес етіп тасаса, екінші жағынан Германия мен Жапонияның Кеңес Одағына екі жағынан шабуыл жасау қауіпінің алдын алды. Гитлермен жасасқан пакт Сталинге патшалық Ресейдің бұрынғы аймақтарын (Финляндия, Балтық бойы, шығыс Польша, Буковина, Бессарабия) қайта қосып алуға және бәрібір болмай қоймайтын герман шабуылының қарсаңында Қызыл Әскерді қайта қаруландыруды аяқтауға мүмкіндік берді.
Полония
Поляк үкіметі 1939 жылғы қыркүйектің 17-нде, яғни кеңестік әскерлер Польшаға басып кірген күні елді тастап, Германияға қарсы соғысты жалғастыра беру үшін шетелге бассауғалап кетті. Польшаның айдаудағы үкіметінің басшысы генерал шетелдегі поляк босқындарынан бірнеше дивизия ұйымдастырып, оларды британ әскерінің құрамына енгізді. 25000 адамнан тұратын тағы бірнеше поляк әскери құрамасы кеңес жағында ұйымдастырылып, нәтижесінде басқа поляк әскери құрамаларымен біріктіріліп, британ әскерінің 2-ші Поляк корпусын құрады. Польшаның айдаудағы үкіметінің Польша өзінің ескі шекараларында қалпына келтірілуге тиіс деген талабын британ үкіметі қолдағанымен, ол кеңес үкіметінің үзілді-кесілді қарсылығына тап болды. туралы белгілі болысымен Сикорски 1939 жылы кеңес тұтқынына айналған бірнеше мың поляк офицерінің өлтірілуіне әкеп соққан оқиғалардың тізбегін қалпына келтіре бастағанда, кеңес үкіметі онымен дипломатиялық қатынастарын үзді. 1945 жылғы шілденің 6-нда Ұлыбритания АҚШ-тың үгіттеуімен Кеңес Одағының талабын орындап, Лондондағы айдаудағы үкіметін тануын жоққа шығарды.
Нәтижелері
Франция, Ұлыбритания мен Кеңес Одағының арасында әскери одақ құрылуының, яғни Германияның бар жағынан қоршалып қалу қаупі жойылғанда, Гитлер батыс одақтастардың тікелей интервенциясынан қорықпай Польшаға шабуыл жасауға мүмкіндік алды. Бірақ сол екі мемлекет Польшаға берген міндеттемелерін орындаудан бас тартпай отырғандықтан, Германия үшін ең маңыздысы – соғысқа қажетті материалдарды алып отыру үшін Кеңес Одағының бейтарап болуы еді. Оның үстіне Кеңес Одағы сауда-саттық серіктесі әрі маңызды шикізатты жеткізетін транзит елі ретінде ынтымақтасуға дайын тұр еді. Бірнеше экономикалық келісімдердің нәтижесінде тапсыруға тиісті тауарлардың түрі мен мөлшері туралы келісімдер жасалды. Германияның ұсына алатыны негізінен технология мен түрлі машиналар болса, Кеңес Одағы Германияның соғыс экономикасына өте маңызды астық, түсті металдар және мұнай өнімдерін ұсына алды.
Кеңес Одағы
Қосымша протоколда кеңес мүдделер аймағы болып белгіленген жерлерге поляк әскері шегініп, сонда күштерін қайта топтастыра алмас үшін Германия кеңес жағынан әскери күш енгізуді бірнеше рет талап еткен соң 1939 жылғы қыркүйектің 17-нде екі батыс әскери округтың асығыс ұйымдастырылған топтары кеңес-поляк шекарасын кесіп өтті. Поляк әскерлерінің әлсіз қарсыластығына кезіккен олар негізінен украиндер мен белорустар қоныстанған аймақтарды басып алды. Кеңес Одағы өзінің осы қадамын шығыс Польшада көпшілікті құрайтын «бауырлас славян халықтарын» полякмемлекеті тарқатылған соң қорғау үшін жасалған деп түсіндірді. Бірнеше аптаның ішінде сайлаулар ұйымдастырылып, сол аймақтар Белорус КСР-і және Украин КСР-інің құрамына енгізілді. Қыркүйек айының кезінде-ақ Эстония мен Латвиямен де шабуыл жасаспау туралы келісімдер жасалған болатын. Соның барысында осы елдердің үкіметтеріне өз жерінде кеңес әскери базаларының орнатылуына рұқсат беруге зор қысым жасалды. Кейінірек Литва да қосылды. Германияның қарамағына өтуге тиісті Вильна аймағы Литваға берілді. 1939 жылдың қазан айында Кеңес Одағы Финляндияны да осы сияқты келісім жасасуға күштеуге тырысты, бірақ фин үкіметі келіспей, бұл 1939 жылдың қараша айында депаталып кеткен кеңес-фин соғысына әкеліп соқты. Соғыстың нәтижесінде Финляндия біраз жерлерінен айырылып, түбегінде кеңес әскери базасының орнауына келісуге мәжбүр болды, бірақ өз тәуелсіздігін сақтап қалды. Басқыншылық саясатының себебінен деп Кеңес Одағын өз құрамынан шығарды. Герман әскерінің Франция жорығынан кейін Кеңес Одағы 1940 жылғы маусымның 26-да Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде Румыния тартып алған Бессарабия аймағын, оған қоса Буковинаның солтүстік бөлігін Кеңес Одағы қайтарып алды. Бұл аймақтар Украин КСР-ның құрамына енгізілді. Оның алдында ғана Балтық бойы елдері Литваға (маусымның 15-інде), Эстонияға (маусымның 17-інде), Латвияға (маусымның 17-інде) кеңес әскерлері басып кіріп, парламент сайлаулары өткізілгеннен кейін Кеңес Одағының одақтас республикалары ретінде қабылданды. Келісім жасалғанна кейін Кеңес Одағы Чехословакияның айдаудағы үкіметімен қарым-қатынас жасауды тоқтатып, Словак республикасымен дипломатиялық байланыстар орнатты. 1941 жылғы мамыр айында кеңес үкіметі өз елдеріне биліктері жүрмейді деген себеппен Бельгия, Норвегия және Нидерландылардың айдаудағы үкіметтерін ресми тануын тоқтатты. Содан кейін көп ұзамай ұқсас себеппен Югославия мен Грекияның үкіметтерімен де байланысты үзді.
Полония
Балтық елдері
Батыстық одақтастар
Жапония
1989 жылы күшін жоюы
Кеңестік-алман шабуыл жасаспау туралы келісімінің қосымша протоколдарының бар екендігін Кеңес Одағы 50 жыл бойы жоққа шығарып келді. Тек 1989 жылы Михаил Горбачев өзінің жақын серіктесі арнайы тергеу комиссиясының жетекшісі етіп тағайындағаннан кейін ғана осы «құпия» протокол жұртшылыққа жария болды. 1989 жылғы желтоқсанның 24-де КСРО-ның Халық депутаттарын съезі көпшілік дауыспен Кеңестік-алман шабуыл жасаспау туралы келісімінің және оның қосымша протоколының күшін жойды.
Тарихшылар күні бүгінге дейін Кеңестік-алман шабуыл жасаспау туралы келісімінің және оның қосымша протоколдарының тарихи маңызы туралы бір көзқарасқа келе алмай жүр. Кейбір тарихшылар, соның ішінде , осы келісімді Екінші дүниежүзілік соғыстың басталуына түрткі болды деп есептейді. Тарихшылардың көпшілігі бұл келісім Кеңес Одағына екі жыл бейбітшілік сыйлады деген пікірді ұстанады.
Түсініктемелер
Дерекнама
Келісімнің мәтіні
23.8.1939 Өзара шабуыл жасаспау туралы алман-кеңес келісімі және оған жасалған құпия протокол
Германия мен КСРО арасындағы бейбітшілік ісін күшейтуге ұмтыла отырып, 1926 жылғы сәуір айында Германия мен КСРО арасында жасалған бейтараптық туралы келісімнің баптарына негізделе отырып, Алман империялық Үкіметі және Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының Үкіметі төмендегі келісімге қол жеткізді:
1-ші бап
Келісімге келіп отырған екі жақ, жалғыз болсын, немесе басқа мемлекеттермен бірге болсын, бір-біріне қарсы күш көрсетуден, басқыншылық әрекеттерге барудан және шабуыл жасаудан бас тартуға міндеттенеді.
2-ші бап
Келісім жасасып отырған Жақтардың бірі үшінші бір мемлекеттің әскери шабуылына ұшыраған жағдайда, келісім жасасып отырған екінші Жақ осы үшінші мемлекетке ешқандай қолдау көрсетпеуге тиіс.
3-ші бап
Келісім жасасып отырған екі Жақтың үкіметтері бұдан былай бір-бірін ортақ мүдделерге қатысы бар мәселелер туралы мәлімдеп, кеңесіп отыру мақсатымен үзбей қатынас жасасып тұратын болады.
4-ші бап
Келісуші екі Жақтың ешқайсысы екінші Жаққа тікелей немесе басқалай қарсы бағытталған елдердің тобына қатыспайды.
5-ші бап
6-шы бап
7-ші бап
[Құпия қосымша протокол]
Сыртқы сілтемелер
- Der deutsch-sowjetische Nichtangriffsvertrag mit geheimem Zusatzprotokoll (нем.) — Осы сілтемеден келісімнің толық мәтінін оқуға болады.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Molotov Ribbentrop pakty resmi atauy Germaniya men Kenestik Socialistik Respublikalarynyn Odagy arasynda shabuyl zhasaspau zhajly kelisimi Gitler Stalin kelisimi degen attarmen de belgili on zhyl merzimge zhasalgan kelisim Kelisimge 1939 zhyldyn 23 tamyzynda Germaniya zhagynan syrtky ister ministri pen kenestik zhagynan syrtky ister halyk komissary kol kojdy Қol koyu rәsimine Iosif Stalin men Germaniyanyn elshisi graf fon der Shulenburg katysty Kelisim 1926 zhylgy Berlin kelisimimen zhәne Rapallo kelisimimen bajlanysty edi Kelisim Germaniyanyn Polshamen zhәne Batys derzhavalarymen kelispeushilikter pajda bolganda Kenes Odagynyn bejtaraptygyna kepildik berdi Kelisim bojynsha Kenes Odagy patshalyk Resejdin Birinshi Dүniezhүzilik sogys kezinde ajyrylyp kalgan territoriyalaryn Germaniyanyn karsylygynsyz kajtaryp aluga mүmkindik aldy Kelisimge zhasalgan kosymsha kupiya protokol bojynsha eki el Ortalyk Europany oz mүdde ajmaktaryna bolisip aldy Finlyandiya Estoniya Latviya elderi zhәne Polshanyn Visla zhәne ozenderinen shygys zhatkan boligi kenestik mүddeler ajmagyna zhatkyzyldy Ontүstik Shygys Europa bojynsha bundaj anyk demarkaciya syzygy zhasalmady Kenes Odagy Germaniya үshin manyzy tomen Bessarabiya ajmagyna ozinin mүddeli ekenin zhariyalady 1941 zhyldyn 22 mausymynda Germaniyanyn Kenes Odagyna shabuylymen kelisim oz kүshin zhojdy 1939 zhyldyn 23 tamyzynda kenes alman shabuyl zhasaspau turaly kelisimine kol kojyluy Қol kojyp otyrgan Molotov onyn artynda Ribbentrop Ribbentroptyn sol zhagynda Stalin tur on zhagynda Boris Shaposhnikov Algy tarihyGitler Germaniyanyn shygysynda zhatkan elderdin Franciyamen tygyz bajlanystaryn әlsiretudi oz aldyna maksat etip kojgan bolatyn Onyn zhospary bojynsha osy elder 1918 zhylgy Brest Litovsk bejbit kelisimindegidej kajtadan Germaniyaga tәueldi bolyp Kenes Odagyna karsy boluga tiis edi Birak 1934 zhylgy alman polyak ozara shabuyl zhasaspau turaly kelisimge karamastan zhәne 1936 zhyly Germaniyanyn Rumyniyaga zhasagan usynystaryna karamastan bul sayasat sәtsizdikke ushyrady 1938 zhylgy kazan ajynda Gitler Polshaga birge shygyska karaj ekspansiya zhasau turaly usynys zhasap Polshaga sol үshin Ukrainanyn basym boligin beruge uәde etti Birak Polsha bul usynysty kabyldamaj tastady Sondyktan Gitlerdin zhalgyz gana amaly kaldy Ol әskeri kүsh koldanu arkyly Batys derzhavalaryn aralasuga degen erkinen ajyryp Shygys Europa elderin almandyk zhәne kenestik mүddeler ajmagyna bolip tastau Germaniya 1939 zhylgy nauryzdyn 15 de 1938 zhyly zhasalgan Myunhen kelisimderin buzyp Chehoslovakiyany tolygymen basyp algannan kejin Britaniya men Franciyanyn tynyshtandyru sayasatynyn tolyk kүjregeni anyk boldy Gitler de ozinin sharttaryn buza bergenine korsetken Britaniya men Franciyanyn tozimdiligin olardyn әlsizdiginin belgisi dep kabyldady Ұlybritaniyada Cherchilldin zheteleuindegi konservativti partiya oppoziciyasy үkimetten gitlerlik Germaniyanyn talaptaryna ikemdele berudi toktatudy talap etti Britaniya premer ministri Chemberlen Gitlerdin ulttarga bajlanysty talaptaryn oryndauga dajyn bolganymen Germaniyanyn shygyska karaj aukymdy tүrde keneyuin Ұlybritaniyanyn uly derzhava retindegi zhagdajynyn negizi bolyp tabylatyn tongen kater dep kabyldady Chemberlennin 1939 zhylgy nauryzdyn 31 nde Polshanyn tәuelsizdigi turaly bergen kepildigi Ұlybritaniyanyn tәuelsiz Polshaga barynsha mүddeli ekendigin korsetti Sonymen birge britan үkimeti Kenes Odagynsyz Europada Gitlerge karsy tiimdi әreket zhasaudyn mүmkin emestigine de koz zhetkize bastady Osy үsh derzhava Ұlybritaniya Germaniya zhәne Kenes Odagy Ortalyk Shygys Europada strategiyalyk manyzdy orynga ie boldy zhәne үsheui de әrkandaj katerden tys bolgysy keldi Kenes Odagy Germaniyadan tongen katerdi boldyrmauga tyrysyp algashky kadamdy ozi zhasap 1938 zhylgy sәuirdin 18 nde Ұlybritaniyaga odak kuru turaly usynysty alga tartty Ol kelisim bojynsha eki el shabuylga ushyragan zhagdajda bir birine komektesip Baltyk elderi Finlyandiya men Polshaga komek beru turaly mindetteme aluga tiis boldy Үsh memlekettin odagy turaly kelissozder Ұlybritaniya Franciyamen Kenes Odagy arasyndagy kelissozder en basynan bastap bir birine senbeushilik zhagdajynda otti Chemberlen Kenes Odagyna tolygymen senbedi әri Қyzyl Armiyanyn kuatyn ote tomen dep bagalady Kenes Odagy bolsa batys elderinin oz mindettemelerin oryndajtyndygyna kүmәnmen karady Kelissozder onyn үstine Kenes Odagynyn ykpalyna tүsip kaludan korykkan elderdin sebebinen ote bayau zhylzhydy 1939 zhylgy tamyzdyn 11 nde bastalgan kelissozder kop uzamaj tygyrykka tireldi Әsirese sovet әskerine Polsha arkyly otu hukygyn beruge polyak үkimeti үzildi kesildi karsy boldy Kenes Odagynyn tipti german shabuyly bolmagan kүnnin ozinde polyak territoriyasyna eshbir aldyn ala zhariyalausyz enu hukygy turaly zhasagan talabyn Varshavadagylar kabyldaudan mүldem bas tartty Tamyzdyn 21 nde kelissozder aldymen kejinge shegerildi al 23 nde German sovet ozara shabuyl zhasaspau turaly kelisimine kol kojylgannan kejin tamyzdyn 27 nde kelissozderdin sәtsiz ayaktalgandygy barshaga tүsinikti boldy Alman kenestik kelissozderi Ұlybritaniya men Franciyamen kelissozdermen bir uakytta sovet үkimeti German imperiyasymen de kelissozder zhүrgizip zhatkan bolatyn German sovet kelissozderinin barysy әldekajda tabysty әri zhyldam boldy 1939 zhyldyn mausym ajynyn orta sheninde Berlindegi sovet elshiliginin kenesshisi Georgij Astahov bolgar elshisi Parvan Dragonovpen әngimesinde bylaj dep zhariyalagan bolatyn Eger Germaniya ozinin Kenes Odagyna shabuyl zhasamajtyny turaly mәlimdeme zhasasa nemese onymen shabuyl zhasaspau turaly kelisimge otyrsa onda Kenes Odagy Angliyamen kelisim zhasasudy dogara turady Germaniya Dragonovtyn bul mәlimetin ayaksyz kaldyrmady Shildenin 26 nda elshilik kenesshisi Karl Shnurre kenestik elshilik kenesshisi Astahovka nemisterdin kandaj kepildik bolsa da beruge dajyn ekenin zhetkizdi Tүrli mәseleler turaly talkylaulardan kejin tamyzdyn 17 nde elshi Shulenburg syrtky ister ministri Molotovka ozderinin shabuyl zhasaspau turaly kelisimge kol koyuga dajyn ekendikterin zhәne mүddeler ajmaktaryn bolisu turaly protokol ogan kupiya kosymsha retinde zhasaluga tiis ekenin usynatyn nota alyp keldi Tamyzdyn 19 da birneshe ajdan beri Berlinde otkizilip kele zhatkan german sovet ekonomikalyk kelissozderi kelisim zhasasumen ayaktaldy Ol kelisimder bojynsha Germaniya Kenes Odagyna 7 zhylga 200 million rejhsmarka nesie berip onyn esesine Kenes Odagy Germaniyaga eki zhyldyn ishinde 180 million rejhsmarkaga shikizat satatyn boldy Dәl sol kүni Molotov Berlinge sovet үkimetinin syrtky ister ministri Ribbentropty tamyzdyn 26 y men 27 de shabuyl zhasaspau turaly kelisimdi rәsimdeu үshin kabyldauga dajyn ekendigi turaly kulakkagys zhasady Tamyzdyn 21 nde Shulenburg Molotovka Gitlerdin Stalinge zhibergen zheke zholdauyn tabystady Ol zholdauda Gitler Ribbentroptyn kelesi eki kүnnin ishinde kelisimnin songy mәselelerin sheship ony rәsimdeu үshin Mәskeuge kele alatynyn habarlady Bugan Stalin Ribbentroptyn keluin tamyzdyn 23 ne belgiledi Osylajsha German sovet ozara shabuyl zhasaspau turaly kelisimine 1939 zhylgy tamyzdyn 23 nde Ribbentrop pen Molotov tarapynan Mәskeude kol kojyldy Kelisimnin mazmunyPolshany birlesip basyp algan eki әskerdin okilderinin kezdesui 1939 zhyl Kelisim bojynsha kelisushi zhaktar bir birine shabuyl zhasamauga gana emes үshinshi bir zhakpen sogys bastalganda bejtaraptyk ustanuga tiis boldy Қupiya kosymsha protokolda Shygys Europany territoriyalyk sayasi kajta kuruga alyp keluge tiis Soltүstik shygys zhәne Ontүstik shygys Europa elderin mүddeler ajmaktaryna bolinui sipattaldy Қosymsha protokoldyn tort punkty tomendegi ozgeristerdi alga tartty Baltyk elderi olarga Finlyandiya zhatkyzyldy da Litva zhatkyzylgan zhok bolatyn bojynsha mүddeler ajmagy Litvanyn soltүstik shekarasy bojynsha otuge tiis boldy Yagni Latviya Estoniya zhәne Finlyandiya Kenes Odagynyn mүddeler ajmagy al Litva Germaniyanyn mүddeler ajmagy bolyp belgilendi Polsha Visla zhәne San ozenderinin bojymen eki bolikke bolshektenuge tiis boldy Eki kelisushi zhak tәuelsiz polyak memleketinin saktaluy eki zhaktyn mүddelerine saj kele me әri ondaj memlekettin shekaralary kandaj boluy kerektigi turaly mәsele bolashak sayasi ozgeristerdin barysynda anyktaluy tiis dep ozara anyktap aldy Kenes Odagy ozinin Bessarabiya ajmagyna Bүgin Moldaviya men Ukrainanyn kuramynda mүddeli ekenin bildirgen son german үkimeti ozinde bul ajmaktarga degen kyzygushylygynyn mүldem zhok ekenin mәlimdedi Қosymsha protokoldy eki kelisushi zhak tolyk kupiyalykta saktauga mindetti boldy 1939 zhylgy kyrkүjektin 1 de german Polshaga shabuyl zhasap ony tez arada talkandap 1939 zhylgy kyrkүjektin 17 de sovet әskerleri shygys Polshany basyp algannan kejin eki zhak 1939 zhylgy kyrkүjektin 28 de kol kojyp buryngy polyak memleketinin aumagyn ozara bolisip aldy Kelisimnin maksatyGermaniya Gitlerge bul pakt batys Polshany zhaulap aluga mүmkindik berdi Gitlerdin batys Polshany zhaulap aludagy maksaty kauipti bolyp koringen bүkil dүnieni ozine karatuga talpynys zhasap otyrgan sayasi ideologiyany zhoyu maksatymen Ekinshi maksaty ozinin Tirshilik kenistigi turaly armanyn zhүzege asyru Osy bas zhospar Polshaga shabuyl zhasagan kүnnin ozinde bugan Batys elderi de Kenes Odagy da shara koldanbajdy degen Gitlerdin bolzhamyna negizdelgen bolatyn Gitlerdin Vermahttyn Bas shtabyna bergen nuskauynan үzindi Eldin batys ajmaktaryndagy Batys kabyrgasyn kүshejtu zhumystary iske asyrylmauy kerek Polyak mәselesi bojynsha Batys elderimen sogys bolmajdy zhәne boluy da mүmkin emes Osyndaj bolmajtyn zhagdaj turaly әngimelerdi kozdata beru kupiyalylykka sol arkyly sayasi kelissozderge kauip tondiredi Britaniyanyn Germaniyaga kojgan ultimatumy Gitlerdin osy bas zhosparyn tүkke zharamsyz etip tastady sebebi Germaniyanyn materialdyk zhәne adamdyk resurstary bүkileuropalyk sogysty zhүrgizuge mүldem azdyk etetin Britaniyanyn ultimatumyn oryndamau Germaniyany algashkyda zor zhenisterge alyp kelgenimen kejin ol Kenes Odagyna shabuyl zhasauga sol arkyly akyr sonynda tolyk kүjreu men apatka alyp keldi Kenes Odagy Kenes Odagy үshin bul pakt bir zhagynan batys elderinin ozine karsy odak kuruyn mүmkin emes etip tasasa ekinshi zhagynan Germaniya men Zhaponiyanyn Kenes Odagyna eki zhagynan shabuyl zhasau kauipinin aldyn aldy Gitlermen zhasaskan pakt Stalinge patshalyk Resejdin buryngy ajmaktaryn Finlyandiya Baltyk bojy shygys Polsha Bukovina Bessarabiya kajta kosyp aluga zhәne bәribir bolmaj kojmajtyn german shabuylynyn karsanynda Қyzyl Әskerdi kajta karulandyrudy ayaktauga mүmkindik berdi Poloniya Polyak үkimeti 1939 zhylgy kyrkүjektin 17 nde yagni kenestik әskerler Polshaga basyp kirgen kүni eldi tastap Germaniyaga karsy sogysty zhalgastyra beru үshin shetelge bassaugalap ketti Polshanyn ajdaudagy үkimetinin basshysy general sheteldegi polyak boskyndarynan birneshe diviziya ujymdastyryp olardy britan әskerinin kuramyna engizdi 25000 adamnan turatyn tagy birneshe polyak әskeri kuramasy kenes zhagynda ujymdastyrylyp nәtizhesinde baska polyak әskeri kuramalarymen biriktirilip britan әskerinin 2 shi Polyak korpusyn kurady Polshanyn ajdaudagy үkimetinin Polsha ozinin eski shekaralarynda kalpyna keltiriluge tiis degen talabyn britan үkimeti koldaganymen ol kenes үkimetinin үzildi kesildi karsylygyna tap boldy turaly belgili bolysymen Sikorski 1939 zhyly kenes tutkynyna ajnalgan birneshe myn polyak oficerinin oltiriluine әkep sokkan okigalardyn tizbegin kalpyna keltire bastaganda kenes үkimeti onymen diplomatiyalyk katynastaryn үzdi 1945 zhylgy shildenin 6 nda Ұlybritaniya AҚSh tyn үgitteuimen Kenes Odagynyn talabyn oryndap Londondagy ajdaudagy үkimetin tanuyn zhokka shygardy NәtizheleriPolsha territoriyasynyn ozgeriske tүsuiGermaniya Franciya Ұlybritaniya men Kenes Odagynyn arasynda әskeri odak kuryluynyn yagni Germaniyanyn bar zhagynan korshalyp kalu kaupi zhojylganda Gitler batys odaktastardyn tikelej intervenciyasynan korykpaj Polshaga shabuyl zhasauga mүmkindik aldy Birak sol eki memleket Polshaga bergen mindettemelerin oryndaudan bas tartpaj otyrgandyktan Germaniya үshin en manyzdysy sogyska kazhetti materialdardy alyp otyru үshin Kenes Odagynyn bejtarap boluy edi Onyn үstine Kenes Odagy sauda sattyk seriktesi әri manyzdy shikizatty zhetkizetin tranzit eli retinde yntymaktasuga dajyn tur edi Birneshe ekonomikalyk kelisimderdin nәtizhesinde tapsyruga tiisti tauarlardyn tүri men molsheri turaly kelisimder zhasaldy Germaniyanyn usyna alatyny negizinen tehnologiya men tүrli mashinalar bolsa Kenes Odagy Germaniyanyn sogys ekonomikasyna ote manyzdy astyk tүsti metaldar zhәne munaj onimderin usyna aldy Kenes Odagy Қosymsha protokolda kenes mүddeler ajmagy bolyp belgilengen zherlerge polyak әskeri sheginip sonda kүshterin kajta toptastyra almas үshin Germaniya kenes zhagynan әskeri kүsh engizudi birneshe ret talap etken son 1939 zhylgy kyrkүjektin 17 nde eki batys әskeri okrugtyn asygys ujymdastyrylgan toptary kenes polyak shekarasyn kesip otti Polyak әskerlerinin әlsiz karsylastygyna kezikken olar negizinen ukrainder men belorustar konystangan ajmaktardy basyp aldy Kenes Odagy ozinin osy kadamyn shygys Polshada kopshilikti kurajtyn bauyrlas slavyan halyktaryn polyakmemleketi tarkatylgan son korgau үshin zhasalgan dep tүsindirdi Birneshe aptanyn ishinde sajlaular ujymdastyrylyp sol ajmaktar Belorus KSR i zhәne Ukrain KSR inin kuramyna engizildi Қyrkүjek ajynyn kezinde ak Estoniya men Latviyamen de shabuyl zhasaspau turaly kelisimder zhasalgan bolatyn Sonyn barysynda osy elderdin үkimetterine oz zherinde kenes әskeri bazalarynyn ornatyluyna ruksat beruge zor kysym zhasaldy Kejinirek Litva da kosyldy Germaniyanyn karamagyna otuge tiisti Vilna ajmagy Litvaga berildi 1939 zhyldyn kazan ajynda Kenes Odagy Finlyandiyany da osy siyakty kelisim zhasasuga kүshteuge tyrysty birak fin үkimeti kelispej bul 1939 zhyldyn karasha ajynda depatalyp ketken kenes fin sogysyna әkelip sokty Sogystyn nәtizhesinde Finlyandiya biraz zherlerinen ajyrylyp tүbeginde kenes әskeri bazasynyn ornauyna kelisuge mәzhbүr boldy birak oz tәuelsizdigin saktap kaldy Baskynshylyk sayasatynyn sebebinen dep Kenes Odagyn oz kuramynan shygardy German әskerinin Franciya zhorygynan kejin Kenes Odagy 1940 zhylgy mausymnyn 26 da Birinshi dүniezhүzilik sogys kezinde Rumyniya tartyp algan Bessarabiya ajmagyn ogan kosa Bukovinanyn soltүstik boligin Kenes Odagy kajtaryp aldy Bul ajmaktar Ukrain KSR nyn kuramyna engizildi Onyn aldynda gana Baltyk bojy elderi Litvaga mausymnyn 15 inde Estoniyaga mausymnyn 17 inde Latviyaga mausymnyn 17 inde kenes әskerleri basyp kirip parlament sajlaulary otkizilgennen kejin Kenes Odagynyn odaktas respublikalary retinde kabyldandy Kelisim zhasalganna kejin Kenes Odagy Chehoslovakiyanyn ajdaudagy үkimetimen karym katynas zhasaudy toktatyp Slovak respublikasymen diplomatiyalyk bajlanystar ornatty 1941 zhylgy mamyr ajynda kenes үkimeti oz elderine bilikteri zhүrmejdi degen sebeppen Belgiya Norvegiya zhәne Niderlandylardyn ajdaudagy үkimetterin resmi tanuyn toktatty Sodan kejin kop uzamaj uksas sebeppen Yugoslaviya men Grekiyanyn үkimetterimen de bajlanysty үzdi Poloniya Baltyk elderi Batystyk odaktastar Zhaponiya1989 zhyly kүshin zhoyuyKenestik alman shabuyl zhasaspau turaly kelisiminin kosymsha protokoldarynyn bar ekendigin Kenes Odagy 50 zhyl bojy zhokka shygaryp keldi Tek 1989 zhyly Mihail Gorbachev ozinin zhakyn seriktesi arnajy tergeu komissiyasynyn zhetekshisi etip tagajyndagannan kejin gana osy kupiya protokol zhurtshylykka zhariya boldy 1989 zhylgy zheltoksannyn 24 de KSRO nyn Halyk deputattaryn sezi kopshilik dauyspen Kenestik alman shabuyl zhasaspau turaly kelisiminin zhәne onyn kosymsha protokolynyn kүshin zhojdy Tarihshylar kүni bүginge dejin Kenestik alman shabuyl zhasaspau turaly kelisiminin zhәne onyn kosymsha protokoldarynyn tarihi manyzy turaly bir kozkaraska kele almaj zhүr Kejbir tarihshylar sonyn ishinde osy kelisimdi Ekinshi dүniezhүzilik sogystyn bastaluyna tүrtki boldy dep eseptejdi Tarihshylardyn kopshiligi bul kelisim Kenes Odagyna eki zhyl bejbitshilik syjlady degen pikirdi ustanady TүsiniktemelerDereknamaKelisimnin mәtini23 8 1939 Өzara shabuyl zhasaspau turaly alman kenes kelisimi zhәne ogan zhasalgan kupiya protokol Germaniya men KSRO arasyndagy bejbitshilik isin kүshejtuge umtyla otyryp 1926 zhylgy sәuir ajynda Germaniya men KSRO arasynda zhasalgan bejtaraptyk turaly kelisimnin baptaryna negizdele otyryp Alman imperiyalyk Үkimeti zhәne Kenestik Socialistik Respublikalar Odagynyn Үkimeti tomendegi kelisimge kol zhetkizdi 1 shi bap Kelisimge kelip otyrgan eki zhak zhalgyz bolsyn nemese baska memlekettermen birge bolsyn bir birine karsy kүsh korsetuden baskynshylyk әreketterge barudan zhәne shabuyl zhasaudan bas tartuga mindettenedi 2 shi bap Kelisim zhasasyp otyrgan Zhaktardyn biri үshinshi bir memlekettin әskeri shabuylyna ushyragan zhagdajda kelisim zhasasyp otyrgan ekinshi Zhak osy үshinshi memleketke eshkandaj koldau korsetpeuge tiis 3 shi bap Kelisim zhasasyp otyrgan eki Zhaktyn үkimetteri budan bylaj bir birin ortak mүddelerge katysy bar mәseleler turaly mәlimdep kenesip otyru maksatymen үzbej katynas zhasasyp turatyn bolady 4 shi bap Kelisushi eki Zhaktyn eshkajsysy ekinshi Zhakka tikelej nemese baskalaj karsy bagyttalgan elderdin tobyna katyspajdy 5 shi bap 6 shy bap 7 shi bap Қupiya kosymsha protokol Syrtky siltemelerDer deutsch sowjetische Nichtangriffsvertrag mit geheimem Zusatzprotokoll nem Osy siltemeden kelisimnin tolyk mәtinin okuga bolady