Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Эстония (эст. Eesti), ресми атауы — Эстония Республикасы (эст. Eesti Vabariik) — Шығыс Еуропаның солтүстік-батысында орналасқан мемлекет. Балтық теңізінің және Рига шығанақтарының суларымен қоршалып жатыр.
Эстонияның құрамына 1500-ден астам (оның ішінде топаралы да бар) арал кіреді. Аумағы 45,1 мың км2, халқы 1,32 млн. (2021), оның 63,9%-ы – эстондар, 29%-ы – орыстар, 2,7%-ы – украиндар, 1,6% – беларусьтар, 1%-ы – финндер, т.б. Дінге сенушілердің басым бөлігін лютеран дініндегілер құрайды, православие дініндегілер де бар. Халқының 70%-ы қалаларда тұрады, неғұрлым ірі қалалары: Таллин, Тарту, , , Пярну. Астанасы – Таллин қаласы.
Ресми тілі – эстон тілі. Әкімшілік-аумақтық жағынан 15 уезден (маакондтан) және орталық бағыныстағы 6 қаладан құралады. Конститутция бойынша мемлекет басшысы , ал жоғары заң шығарушы органы – (бір палаталы парламент).
Ұлттық мерекесі – Эстонияның тәуелсіздік күні, 24 ақпан (1918). Эстония БҰҰ-ның (1991), Еур. Кеңестің (1993), Еуроодақтың (2004) мүшесі. Ақша бірлігі – еуро.
| Эстония Республикасы эст. Eesti Vabariik | |||||
| |||||
| Әнұран: (тыңдау ) | |||||
 | |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тәуелсіздік күні | 24 ақпан 1918 жыл (-ден) 8 мамыр 1990 жыл (КСРО-дан) | ||||
| Мемлекеттік құрылымы | |||||
| Ресми тілі | Эстон тілі | ||||
| Елорда |  Таллин | ||||
| Ірі қалалары | Таллин, Тарту, , Пярну, , Вильянди, | ||||
| Үкімет түрі | Парламенттік республика | ||||
төрағасы | |||||
| Географиясы | |||||
| Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 129-шы орын 45 227 км² 4,45 | ||||
| Жұрты • Сарап (2020) • Санақ (2011) • Тығыздығы | ▲ 1 320 678 адам (153-ші) 1 294 455 адам 28 адам/км² (149-шы) | ||||
| Экономикасы | |||||
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2020) • Жан басына шаққанда | 49,644 млрд. $ 37,605 $ (43-ші) | ||||
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2020) • Жан басына шаққанда | 32,742 млрд. $ 24,802 $ (37-ші) | ||||
| АДИ (2018) | ▲ 0,882 (өте жоғары) (30-шы) | ||||
| Этнохороним | эстондықтар, эстондық | ||||
| Валютасы | еуро | ||||
| Қосымша мәліметтер | |||||
| Интернет үйшігі | , | ||||
| ISO коды | EE | ||||
| ХОК коды | EST | ||||
| Телефон коды | +372 | ||||
| Уақыт белдеулері | UTC+2, жазда UTC+3 | ||||
Табиғаты
Эстония аумағы Шығыс Еуропа жазығының солтүстік-батыс бөлігіне орналасқан. Эстония жағалаулары әсіресе батысында және солтүстік-батысында қатты тілімденген. Көптеген шығанақтары мен қойнаулары (Таллин қойнауы, , , , , Пярну, т.б. шығанақтары) бар. Батыс жағалаулары – ойпатты, солтүстік жағалаулары тік жарлы. Ең ірі аралдары: Сааремаа, Хийумаа, , , т.б. Жерінің басым бөлігі ойпатты жазық (орташа биіктігі 50 м-дей). Эстония ның батыс бөлігі мен топаралында, сондай-ақ қиыр шығысында ойпатты жерлер басым, Батыс жазығында шымтезекті батпақтар көп. Солтүстік және орт. бөлігін биіктігі 166 м-ге дейінгі (Пандивере биіктігі) толқынды ойпат алып жатыр. Выртсъярв көлінен оңтүстік-шығысқа қарай аумағының неғұрлым көтеріңкі жерлері – биіктігі (217 м-ге дейін) мен (биіктігі 318 м), батысқа қарай биіктігі (145 м-ге дейін) жатыр. Биіктіктер негізінен түпкі жыныстардан (әктастар, құмтастар) қалыптасып, мұздану шөгінділерімен жабылған. Солтүстік және орт. бөлігінде мореналық шөгінділер басым. Эстония аумағы Шығыс Еуропа платформасының солтүстік-батыс бөлігінде, Балтық қалқанының оңтүстік беткейі мен Балтық синеклизасының солтүстік беткейінде орналасқан. 110 м (солт-нде) – 600 м (оңтүстік-батысында) тереңдікте жатқан платформаның кристалданған іргетасы күшті шоғырланған архейлік және протерезойлық гнейстерден, мигматиттерден, кристаллды тақтатастардан, кварциттер мен граниттерден қалыптасқан. Негізгі кен байлықтары – жанғыш тақтатастар, фосфорит, шымтезек, мұнай, янтарь, құрылыс материалдары. Климаты теңіздіктен континентікке қарай ауыспалы. Жағалауларындағы аудандарда климат неғұрлым жұмсақ; шығыс және оңтүстік-шығыс бағыттарда оның континенттігі артады. Ақпандағы орташа темп-ра –6°C, шілдеде 17°C-қа тең. Эстонияда ұзындығы 10 км-ден асатын 420 өзен бар. Неғұрлым маңызды өзендері: Пярну, , . 1000-нан аса көл мен су қоймалары бар (бүкіл ел аумағының 4,8%-ы). Ең ірілері; , , . Топырағы негізінен қыртысты-күлденген, қыртысты-карбонатты, батпақтанған. Аумағының 50%-дан астамы батпақтанған және батпақты топырақтар. Эстония аралас ормандар аймағында орналасқан, ел аумағының 50%-на жуығын ормандар алып жатыр. Ормандарының басым бөлігі – қылқан жапырақты (қарағай, шырша) ағаштардан тұрады. Эстонияның жануарлар дүниесі үшін тайгалық және жалпақ жапырақты ормандардың, сондай-ақ теңіз жағалауы фаунасының өкілдері тән. Сүт қоректілерден бұлан, елік, жабайы шошқа, қоян, ақ қоян, қасқыр, түлкі; құстардан – құр, шіл, сандуғаш, т.б. мекендейді. Теңіз жағалауын мекендейтін жыл құстары көп. Негізгі қорықтары – Вийдумяэ, Вильсанди, Маатсалу, Нигула. Лахемаас ұлттық саябағы ұйымдастырылған.
Тарихы
Қазіргі заманғы Эстония аумағын адамдар мезолит кезінде (б.з.б. 8 – 4 мыңжылдық) қоныстанған. Б.з.б. 3-мыңжылдықтан бастап Эстония аумағына финн-угор тайпалары келіп орналаса бастады. Б.з.б. 3-мыңжылдықтың соңында Эстонияның аумағына балтық тайпаларының арғы ата-бабалары келді. Олар мал ш-мен және егіншілікпен айналысты. Б.з.б. 1-мыңжылдықтың ортасында балтық бойы – финн тайпаларының (эсттер мен ливтер) қалыптасып, күшеюі болып өтті. Шаруашылықтың басты саласы – мал ш., б.з. алғашқы ғасырларынан бастап – егіншілік болды. 11 ғ-дан бастап қара бидай өсіріле бастады. Тоқымашылық, ұсталық ісі мен қыш ыдыстар жасау дамыды. Құрғақтағы жолдармен, теңізбен жүргізілген сауданың көлемі артты. Сауда орталықтары мен айлақтары: Таллин, Тарту (Юрьев), т.б. пайда болды. Ежелгі тайпалардың аумақтық бірлестіктері – кихелькондтар мен олардың одағы – маакондтар (жерлер) қалыптасты. Эстон халқының қалыптасуы басталды. Скандинавиялық деректерде викингтердің 1-мыңжылдықтың соңы – 2-мыңжылдықтың бас кезінде Эстонияның жағалауларына, ал 11 ғ-дан бастап эсттердің Дания мен Швецияға жорық жасағаны айтылады. 13 ғ-дан бастап Эстония бастапқыда неміс, кейіннен дат басқыншыларының нысанына айналды. 13 ғ-дың 2-жартысы – 16 ғ-дың ортасында Эстония аумағын неміс кресшілері жаулап алып, Ливонияның құрамына қосты. 16 ғ-дың соңында Эстонияны Швеция (солтүстік), Речь (оңтүстік) мен Дания (Сааремаа аралы) өзара бөлісті. 17 ғ-дың ортасына қарай Эстонияның бүкіл аумағы шведтердің қол астына өтті. Шведтер мен орыстар арасында болған солтүстік соғыстан кейін Ништадт бітімі бойынша 1721 жылы Эстония Ресейдің құрамына өтті. 19 ғ-дан бастап Эстонияда капит. қатынастар жедел дамыды. Ұлттық буржуазия күшейіп, Ресей өкіметіне әр түрлі саяси талаптар қоя бастады. 1917 жылғы Ақпан революциясынан кейін эстондар өз мемлекетін құра бастады. 1917 жылы қазан айының соңында елде кеңес өкіметі орнағанымен көп ұзамай ішкі және сыртқы күштердің қысымымен құлатылды. 1919 жылы 19 мамырда Құрылтай жиналысы республикасының құрылғанын жариялады. 1934 жылы наурызда Эстонияда мемл. төңкеріс жасалып, диктатура орнатылды. Парламент таратылып, барлық саяси партияларға тыйым салынды. 1939 жылы тамыз – қыркүйек айларында болған кеңес-герман келісімшартынан кейін 1940 жылы шілдеде Эстонияға кеңес әскерлері енгізіліп, құрылды (1940 жылдың 6-тамызынан КСРО-ның құрамында). Эстондықтардың бір бөлігі КСРО-ның ішкі аудандарына, негізінен Сібірге күшпен жер аударылды. 1941 жылы желтоқсанда КСР-інің аумағын неміс әскерлері басып алды, 1944 жылы Эстонияны Қызыл Армия Кеңес Одағына қайтарып алды. 1990 жылдан Эстония Республикасы деп аталады. 1991 жылы республиканың тәуелсіздігі жарияланды (КСРО Эстонияның тәуелсіздігін 1991 жылы қырқүйекте таныды). Тәуелсіздік алған күннен бастап Эстония өзінің сыртқы саясатын Батыс Еуропаға қарай бағыттады. Ел экономикасы жедел түрде нарықтық қатынастарға көшіріліп, 2004 жылы Эстония Еуропалық Одаққа толық мүше болды.
Экономикасы
Посткеңестік елдердің ішінде Эстония ең дамыған елдердің бірі. Жан басына шаққандағы ЖІӨ (номиналды) бойынша – 27 962 доллар (Словениядан кейінгі 2 орын, 2021 ж.). Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ) бойынша – $42 637 (Чехия мен Словениядан кейінгі 3-орын, 2021 ж.).
Эстониядағы орташа жалақы 2022 жылдың қыркүйегінде 1 701 еуро болды. 2022 жылдың желтоқсанындағы жағдай бойынша Эстония әлемдегі барлық посткоммунистік елдердің ең жоғары таза орташа көрсеткішіне ие болды (1 494,97 €); 2023 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша – Словениядан кейінгі екінші таза ең төменгі жалақы (878,48 €, Эстонияда – 689,92 €). Эстониядағы орташа жалақы (брутто) 2022 жылдың желтоқсанында 1901 € және (салықтарды төлегеннен кейін таза) 1494,97 € болды. Эстониядағы ең төменгі жалпы жалақы 2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап 725 €, ең төменгі таза жалақы 689,92 €.
Соғыстан кейінгі деңгей
Екінші дүниежүзілік соғысқа дейінгі экономикалық қызметтің маңызды бағыттарының бірі ауыл шаруашылығы болды, сонымен қатар ауыл шаруашылығы өнімдері де экспортта айтарлықтай үлесті құрады. Материалды және еңбекті көп қажет ететін энергетика, азаматтық теңіз кемелері және машина жасау дамыды.
Эстония (басқа Балтық елдері сияқты) нарықтық экономиканы құру үшін КСРО-да ең жақсы бастапқы жағдайларға ие болды. Мұнда ауқымды инновациялық әлеует жинақталған. 1970-1980 жылдары Балтық жағалауы елдері жан басына шаққандағы негізгі капиталға инвестиция көлемі бойынша КСРО-да көш бастады.
Тәуелсіздік кезеңі
Тәуелсіздік алғаннан кейін Эстония экономикасы нарық талаптарына сай қайта құрылып, Батыс Еуропаға бағыт алды. 1992 жылы 20 маусымда Эстония кеңестік рубльдің орнына өзінің ұлттық валютасы – эстон кронын енгізді. Эстониялық крон неміс маркасына бекітілді (айырбас бағамы 8 кроннан 1 маркаға дейін). Ұлттық валютаның қабылдануы, егер елде шығарылған эстон кронының құнына баламалы шетел валютасының резерві болса, Эстония Банкі ақша шығара алатынын білдірді. 1999 жылы 1 қаңтарда эстон кроны еуроға бекітілді, өйткені Германия ортақ еуропалық валютаны қолдана бастады. 2011 жылдың 1 қаңтарында еуро кронды толығымен алмастырып, айналымға енді.
1991-1993 жылдардағы экономикалық қайта құрулардың сәттілігінде 285 миллион доллардан астам сыртқы көмек, несиелер мен несиелер, сондай-ақ Эстонияның соғысқа дейінгі мұздатылған республика қаражатынан 100 миллион доллардан астам алғаны оң рөл атқарды. елдердің КСРО-ға қосылуына байланысты 1940 жылы шетел банктерінде.
АДИ индикаторы бойынша БҰҰ 2000 жылға дейін елді «дамушы» елдер қатарына жатқызды, бұл кезде нарықтық экономиканың қалыптасуы орын алды.
1999 жылы Эстония Дүниежүзілік сауда ұйымына кірді. Негізгі сауда серіктестері – Финляндия, Швеция, Германия және Ресей. Ең күрделі мәселе теріс сауда балансы болып қала береді. 2004 жылы Эстония Еуропалық Одаққа кірді.
Жан басына шаққандағы ЖІӨ (АҚТ): $32 130 (2017).
2008 жылы орташа айлық жалақы 12 912 кронды (825 еуро) құрады, 2009 жылдың үшінші тоқсанында ол 11 770 кронды (752 еуро) құрады. 2013 жылдың екінші тоқсанында Эстониядағы орташа жалақы €976, 2020 жылдың желтоқсанында €1604 болды.
2000-2005 жылдар аралығында ЖІӨ 60%-ға өсті. Дегенмен, 2008 жылғы әлемдік экономикалық дағдарыс кезінде ол 3,6%-ға төмендеді, ал 2009 жылдың үшінші тоқсанында ЖІӨ-нің төмендеуі өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 15,6%-ды құрады. 2009 жылдың үшінші тоқсаны мен 2010 жылдың төртінші тоқсаны аралығында ЖІӨ тұрақты өсімі байқалды. 2010 жылдың төртінші тоқсанында нақты экспорт 53%-ға өсті. 2010 жылы ЖІӨ өсімі 3,1%-ды құрады. Осылайша, 2010 жылы Эстония экономикасы дағдарыстан шықты.
Жұмыссыздық деңгейі 2001 жылғы 12%-дан 2007 жылғы 4,7%-ға дейін төмендеді, бірақ 2009 жылдың үшінші тоқсанында ол қазірдің өзінде 14,6%-ды құрады, ал 2010 жылдың бірінші тоқсанында ол 19,8%-ға өсті. 2011 жылғы 3 маусымдағы жағдай бойынша Эстонияда тіркелген жұмыссыздық деңгейі экономикалық белсенді халықтың 8,7%-ына дейін төмендеді. Эстония статистикасының мәліметі бойынша, 2010 жылдың төртінші тоқсанында жұмыссыздардың жалпы саны 93 мыңға дейін қысқарып, жұмыссыздық деңгейі 13,6%-ды құрады. Жұмыссыздық деңгейінің төмендеуі бойынша Эстония 2011 жылы ЕО-да 2-ші орынға ие болды.
2009 жылдың басында елде өнеркәсіп өндірісінің қарқынды құлдырауы байқалды. 2009 жылдың ақпанында ол 2008 жылдың ақпанымен салыстырғанда 30%-ды құрады, бұл ЕО-дағы ең үлкен құлдырау болды. Eurostat мәліметтері бойынша 2010 жылғы қыркүйекте Эстониядағы өнеркәсіп өндірісінің өсімі 2009 жылғы қыркүйекпен салыстырғанда 31,1%-ды құрады - осылайша Эстония сол кезде осы көрсеткіш бойынша Еуропалық Одақта 1-ші орынды иеленді. Эстония сонымен қатар ЕО елдерінің ішіндегі ең төмен мемлекеттік қарыз және бюджет тапшылығына ие және 2010 жылы ол бюджет тапшылығын қысқартқан ЕО-ның екі елінің бірі болды (екіншісі Мальта).
2010 жылғы 4 маусымда Таллинде ЕЭЫДҰ Бас хатшысы А.Гурриа мен Эстония Премьер-Министрі А.Ансип Эстонияның ұйымға қосылуы туралы келісімге қол қойды.
2009 жылдың маусымында жаңартылған Эстония үкіметінің жоспарына сәйкес еуроға көшу 2011 жылдың 1 қаңтарында болды.
2017 жылы Эстонияның жан басына шаққандағы жалпы ішкі өнімі Еуропалық Одақтағы орташа көрсеткіштің 79%-ына жетті, бұл алға қарай жасалған маңызды қадам. Бұл Эстония алғаш рет Еуроаймақтың кейбір оңтүстік елдерімен – мысалы, Еуропалық Одаққа Эстониядан әлдеқайда ертерек кірген Португалиямен салыстырмалы деңгейге көтерілгенін білдіреді. Эстония ЕО-ға кіргеннен бері өткен 15 жыл ішінде – 2004 жылдан 2019 жылға дейін – елдегі «таза» орташа жалақы 3,2 еседен астамға, 363 еуродан 1 162 еуроға дейін, ал ең төменгі жалақы одан да көп өсті. 3,4 еседен астам, 158,50 еуродан 540 еуроға дейін. 2004 жылдан 2019 жылға дейін МЖӘ бойынша Эстонияның ЖІӨ 2 есеге, 23,79 миллиард доллардан 46,587 миллиард долларға дейін өсті.
Эстония Банкінің болжамы бойынша, орташа жалақы 2019 жылы 8,1%-ға өсіп, 1 415 еуроға, 2020 жылы 6,4%-ға өсіп, 1 505 еуроға жетеді.Еурокомиссияның болжамы бойынша республикадағы орташа жалақы еуроны құрайды. 2022 жылға қарай 1 628, ал 2030 жылға арналған ұзақ мерзімді болжамда – 2 364 еуро, 2050 жылға қарай – 5 166 еуро, 2070 жылға қарай – 10 742 еуро.
Эстониядағы орташа айлық жалақы 2022 жылдың желтоқсанында €1 901 болды. Эстониядағы орташа жалақы Тайваньдағыдан жоғары (47 868 NT$, шамамен 1 357 еуро), төрт азиялық жолбарыстың ең кедей елі. 2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап Эстониядағы ең төменгі жалақы 725 еуроны құрайды
Ерлер мен әйелдер арасындағы төлем алшақтығы
2021 жылға қарай шыны төбе Эстонияда күрделі проблема болып қала береді, атап айтқанда гендерлік жалақы алшақтығы және ол экономикалық қызметтің барлық дерлік салаларында байқалады. Статистикаға сәйкес, 2021 жылы әйелдердің жалпы сағаттық жалақысы ерлерге қарағанда 14,9%-ға төмен болды. 2021 жылы 2020 жылмен салыстырғанда гендерлік жалақы айырмашылығы 0,7%-ға, ал 2013 жылмен салыстырғанда 9,9%-ға төмендеді. 2021 жылы әйел жұмысшылардың орташа сағаттық жалпы жалақысы 8,48 еуроны, ал ер жұмысшылардың орташа сағаттық жалпы жалақысы 9,97 еуроны құрады. Эстонияда ерлер мен әйелдер арасындағы ең үлкен жалақы айырмашылығы қаржы және сақтандыру қызметінде (25,7%), көтерме және бөлшек саудада (24,2%), денсаулық сақтау және әлеуметтік жұмыста (23,8%) және ақпарат және байланыста (23,5%) байқалады. 2020 жылғыдай, тек бір ғана экономикалық қызметте – көлік және қоймада – әйелдер ерлерге қарағанда (5,2%) көп табыс тапты. 2021 жылы 2020 жылмен салыстырғанда Эстонияда ерлер мен әйелдер арасындағы жалақы айырмашылығы қоғамдық тамақтандыру және қонақ үй секторларында ең азайды (10,1%) және құрылыс секторында (8,4%) ең жоғары өсті.
Халықаралық институттар
Эстонияда бірнеше халықаралық және еуропалық ұйымдар мен мекемелердің басқару және ақпарат орталықтары орналасқан.
2012 жылдың қарашасында Таллинде Еуропалық Одақтың IT-агенттігінің штаб-пәтері жұмыс істей бастады, оның ішінде екінші буын Шенген ақпараттық жүйесін қолдаумен айналысатындар да бар. Таллинде НАТО киберқауіпсіздік орталығы жұмыс істейді
Сыбайлас жемқорлық
2022 жылғы жағдай бойынша Эстония сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі бойынша әлемдегі сыбайлас жемқорлық деңгейі ең төмен елдердің біріне ие және Исландия, Канада және Уругваймен бірге әлемде 14-ші орында тұр.
Халық
Статистика департаментінің мәліметі бойынша 2023 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Эстония халқының саны 1 365 884 адамды құрады. Этникалық эстондар 67,8% құрайды
1990 жылға қарай халық саны соғысқа дейінгіден шамамен 40%-ға жоғары болды (1940 жылы 1570 мыңнан 1122 мыңға дейін), ал басқа кеңестік республикалардан қоныс аударумен бірге Эстония халқының саны да өсті (1940 жылы 951 мың, 830 мың). 1945 жылы 966 мың, 1991 жылы – максимум). 1992 жылдан 2009 жылға дейін елде халық саны азайды, бұған жаппай эмиграция да, табиғи өсімнің де теріс әсері себеп болды. 2008 жылға қарай ел халқының саны 1990 жылмен салыстырғанда 14,5%-ға азайды, ал эстон ұлтының тұрғындарының саны 920 885 адамға (1991 жылмен салыстырғанда -4,69%) азайды.
2010 жылы халық санының оң өсіміне қол жеткізілді. 2011 жылы ОББ фактілер кітабына сәйкес халықтың табиғи азаюы −0,641% құрады (әлемде 225-ші орында).
Ұлттық азшылықтар, 2021 жылғы мәліметтер бойынша, негізінен Таллинде (эстондық емес халықтың 46,7%) және солтүстік-шығыстағы өнеркәсіптік аймақта, Ида-Виру округінде (Нарва қаласында - халықтың шамамен 97%) тұрады. .
Ресми тілі – эстон тілі.
2021 жылғы жағдай бойынша Эстония халқының адамның иммун тапшылығы вирусын жұқтыру деңгейі 100 000 халыққа шаққанда 9,4 құрайды.
Эстонияда тұратын иммигранттар саны, БҰҰ бағалауы бойынша, 1995 жылғы 382 мың адаммен салыстырғанда 2019 жылы 190 мың адамға дейін (халықтың 14,4%) азайды.
Еуростат мәліметтері бойынша, Еуроодақ елдерінің ішінде Эстония мен Словенияда өмір сүру ұзақтығы ең жоғары өскен.
Эстония балалар мен нәресте өлімі бойынша әлемдегі ең төмен елдердің бірі. Дүниежүзілік банктің мәліметі бойынша, 2020 жылғы жағдай бойынша ЕЭЫДҰ -ға мүше елдер арасында Эстония 5 жасқа дейінгі сәби өлімі бойынша екінші (Исландиядан кейін), 1000 тірі туғандарға шаққанда – 2,1 және үшінші (Сан-Марино мен Исландиядан кейін) орында тұр. әлемдегі ең төменгі ең төменгі. Дүниежүзілік банктің 2020 жылғы мәліметтері бойынша Эстония неонаталдық нәресте өлімінің деңгейі бойынша әлемде төртінші орында (Жапония, Сан-Марино және Сингапурдан кейін) 1000 тірі туылғанға шаққанда – 0,9. Дүниежүзілік банктің 2020 жылғы мәліметтері бойынша Эстония 1 жасқа дейінгі балалар өлімінің деңгейі бойынша әлемде үшінші (Исландия мен Сан-Маринодан кейін) орында тұр, 1000 тірі туылғанға шаққанда – 1,7.
Қоғам жағдайы
Эстонияда зейнеткерлер үшін жәрдемақылардың 3 түрі бар - SKAIS (онлайн жүйесі), KOPIS (жарналық зейнетақы) және KIRST (медициналық көрсеткіштер). Жұмыссыздар үшін EMPIS (жұмыссыздар тізілімі) және STAR (әлеуметтік қызметтер мен жәрдемақылар тізілімі) бағдарламалары бар. Студенттер үшін EHIS бағдарламасы бар.
Зейнеткерлердің жалпы саны – 422 941, жұмыссыздар – 38 768, жұмыспен қамтылғандар – 629 945.
2023 жылдың 1 сәуірінен бастап Эстонияда мемлекеттік зейнетақы индексі өсті. Өзгерістерге сәйкес, ұлттық зейнетақының ең төменгі айлық мөлшері (қарттық зейнетақы алуға құқығы жоқтарға төленетін) енді €336,39 құрайды. Зейнетақының базалық бөлігі 317,9 еуроға дейін өсті, ал жұмыс тәжірибесінің әр жылының құны 8 684 еуроға дейін өсті. 2021 жылдың 1 сәуірінен бастап бала тәрбиесіне байланысты зейнетақыға үстемеақы бір балаға 3,55 еуроға өсті. Барлығы 203 300-ге жуық адам зардап шекті. 2020 жылы Эстонияда шамамен 3200 адам зейнетақы алатын болды. 2023 жылғы жағдай бойынша Эстониядағы орташа мемлекеттік кәрілік зейнетақысы айына 704 еуроны құрайды. 2022 жылы жалғызбасты зейнеткерлерге берілетін жәрдемақы айына 200 еуроны құрайды. 2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап Эстониядағы зейнеткерлер елдегі орташа мемлекеттік зейнетақы мөлшері бойынша табыс салығын төлеуден босатылды (2023 жылы 704 еуро).
2023 жылдың 1 сәуірінен бастап жалпы мүгедектіктің тәуліктік мөлшерлемесі 18,6 еуро (2021 жылы 15,13 еуро) және ай сайынғы жәрдемақы айына 558 еуро (2021 жылы 453 еуро). Жартылай еңбекке қабілеттілік үшін жәрдемақы ағымдағы күндік мөлшерлеменің 57% құрайды, яғни айына орта есеппен 318,06 еуро (2021 жылы 258 еуро). Жұмыссыздықтан сақтандыру қоры әр күнтізбелік ай үшін мүгедектік бойынша жәрдемақы мөлшерін есептейді.
2023 жылдан бастап балаға берілетін ай сайынғы жәрдемақы бірінші балаға 80 еуроны, екінші балаға 80 еуроны және үшінші балаға және одан кейінгі әрбір балаға 100 еуроны құрайды. 2021 жылдың шілдесіндегі жағдай бойынша ата-анасының біреуі міндетті немесе баламалы қызметте жүрген балаға төленетін ай сайынғы жәрдемақы ата-анасының біреуінің міндетті немесе баламалы қызметтегі уақыты аяқталғанға дейін әр бала үшін айына 900 еуроны құрайды.
2020 жылдан бастап орташа мүгедек балаға берілетін жәрдемақы € 138, ауыр мүгедектігі бар балаға € 161. Ауыр мүгедектігі бар балаларға 241 еуро көлемінде жәрдемақы ала бастайды. Мұнда шамамен 13 000 бала бар. Эстонияда тұратын мүгедектер. 2009 жылмен салыстырғанда олардың саны екі есеге жуық өсті. 2017 жылы 5000 балаға орташа ауырлықтағы, 7164 балаға ауыр дертке шалдыққан балаларға, 732 балаға ауыр дертке шалдыққан балаларға жәрдемақы тағайындалды.
Эстония әлемдегі ең ұзақ 100% ақылы декреттік демалысқа ие, ол 62 апта. Эстония заңына сәйкес, ананың ғана емес, әкесінің де декреттік демалысқа құқығы бар. 2020 жылдың 1 шілдесінен бастап 100% төленетін әкелік демалыс 30 күнді құрайды.
2013 жылдың 1 қаңтарынан бастап Таллин қалалық қоғамдық көлігі тіркелген барлық қала тұрғындары үшін тегін болды. Эстонияның 15 аймағының 11-інде жолаушылар 2018 жылдың 1 шілдесінен бастап автобустарды тегін пайдалана алады.
Сыртқы саясаты
2004 жылдың 1 мамырынан бастап Эстония Еуропалық Одақтың, 2011 жылдың 1 қаңтарынан бастап Еуроаймақтың мүшесі болды. Осылайша, Эстония жалпыеуропалық нарық пен Шенген аймағына интеграцияланған бұрынғы КСРО-ның үш республикасының бірі, сондай-ақ бірыңғай еуропалық валютаға көшкен және тәуелсіз ақша-несие саясатынан бас тартқан посткеңестік елдердің ішінде бірінші болып табылады. Еуропалық Одаққа мүше болу сонымен қатар ЕО реттеулерінің ішкі құқықтық нормаларға басымдылығын білдіреді (Еуропалық Одақтың соңғы актілеріне қайшы келген жағдайда жалпыодақтық нормалар қолданылады).
2004 жылдың 29 наурызынан бастап Эстония да НАТО-ның мүшесі. НАТО-ның Ирак пен Ауғанстандағы әскери миссияларына қатысады. 2003 жылы 7 мамырда Эстония парламенті Иракқа әскери қызметкерлерді жіберуге рұқсат берді. 2003 жылы 20 маусымда американдық қолбасшылықтың өтініші бойынша Эстония қорғаныс күштерінің алғашқы кәсіби сарбаздары Иракқа жіберілді.
1993 жылдың 13 мамырынан - Еуропа Кеңесінің мүшесі.
Сонымен қатар, Эстония БҰҰ, ЭЫДҰ, ЕҚЫҰ және ДСҰ-ның толыққанды мүшесі болып табылады.
2004 жылдың 1 мамырынан бастап Эстония Еуропалық Одақтың толыққанды мүшесі болған кезден бастап Эстония азаматтары Еуропалық Одақ елдеріне және Еуропалық Экономикалық Кеңістікке мүше елдерге, сондай-ақ Швейцария Конфедерациясына визасыз бара алады. Бұл ретте төлқұжатпен де, жеке куәлікпен де шекарадан өте алады.
2023 жылдан бастап Эстония азаматтары барлығы 182 мемлекет пен аумаққа визасыз бара алады, бұл Эстония паспортын Паспорт индексі бойынша қозғалыс еркіндігі бойынша әлемде 10-шы орынға айналдырады.
Қарулы Күштері
Эстония Республикасының Мемлекеттік қорғаныс туралы заңына сәйкес қорғаныс күштеріне мыналар кіреді:
- Эстонияның қорғаныс әскері(эстон. Eesti Kaitsevägi)
- Эстония қорғаныс одағы (эстон. Eesti Kaitseliit)
- Эстония Республикасының заңнамасына сәйкес, соғыс уақытында Қорғаныс күштерінің құрамына бейбіт уақытта Эстония Ішкі істер министрлігіне бағынатын полиция мен Шекара қызметінің әскерилендірілген бөлімшелері де кіреді.
Армия екі жаяу әскер бригадасынан, теңіз және әуе күштерінен тұрады.
Мәдениет
Балтық-фин мұрасы эстондықтардың менталитеті мен мәдени дәстүрінде үлкен маңызға ие.
Эстония әртүрлі мәдениеттердің тоғысқан жерінде орналасқан. Олар мәдени жағынан латыштармен, финдермен, литвалықтармен, шведтермен және немістермен туысқан.
Балтық бойы немістерінің, балтық шведтерінің және орыс ескі сенушілерінің мәдениеті де Эстония аумағымен байланысты.
13 ғасырдың екінші ширегінде крест жорықтары басып алғаннан кейін Эстония Батыс Еуропа мәдениетінің тікелей ықпалына түсті.
1523 жылы Реформация қозғалысы Эстонияға жетті. Жазу мен сауаттылыққа үлкен мән берген лютерандық эстон әдебиеті мен шаруалар мектебінің негізін қалады.
1802 жылы қалпына келтірілген Дорпаттағы (қазіргі Тарту) университет батыс мәдениетінің дирижері ғана емес, ұлттық ояну бесігіне айналды. Эстон тіліндегі газеттер халықтың ой-өрісін кеңейтіп, сауаттылығын арттыруға көмектесті. Крепостнойлық құқық жойылғаннан кейін шаруашылық өмірмен және жазба тілмен бірге ұлттық мәдениет (әдебиет, музыка, өнер) дүниеге келді. 1869 жылы Дорпатта бірінші ән фестивалі өтті; Ән фестивальдерінің дәстүрі бүгінгі күнге дейін эстон мәдениеті мен ұлттық болмысының маңызды бөлігі болып табылады.
1897 жылғы жағдай бойынша Эстония провинциясында протестанттар арасында сауаттылықтың орташа деңгейі 83% (Эстонияның барлық тұрғындары арасында - 79,9%) болды.
19-20 ғасырларда Эстония мәдениетіне индустрияландыру, модернизация және қала құрылысының қарқынды дамуы қатты әсер етті. 20 ғасырдың бірінші онжылдығында Эстониядағы Балтық-Германия мәдениеті артта қалды. Сәулет өнерінде, әдебиетте, музыкада әлемдік тенденцияларға ілесумен қатар ұлттық нақыштың белгілері пайда болып, көркемдік жағынан жетілген туындылар пайда болды.
Спорт
Эстония 1920 жылы Антверпенде өткен Олимпиада ойындарында дебют жасады, ал үш жылдан кейін елде Олимпиада комитеті құрылды. 1920-1930 жылдары Эстония спортшылары 6 алтын, 6 күміс, 9 қола медаль жеңіп алды – барлық алтын медальдарды балуандар мен ауыр атлеттер жеңіп алды. Кристиан Палусалу 1936 жылғы Олимпиадада грек-рим және еркін күрестен алтын медаль жеңіп алды (тарихтағы екі балуанның бірі). Палусалу елдің 20-ғасырдағы ең үздік спортшысы деп танылды.
1930 жылдары еліміздің шахмат командасы айтарлықтай табысқа қол жеткізсе, Пол Керес 20 ғасырдың ортасында әлемдегі ең мықты ойыншылардың бірі болды.
1952-1988 жылдардағы Олимпиада ойындарында Эстония спортшылары КСРО құрамасы сапында болды. 1980 жылғы жазғы Олимпиада ойындарының желкенді регатасы Таллинде өтті.
Посткеңестік кезеңде эстон спортшылары жазғы және қысқы Олимпиада ойындарында 20-дан астам медаль жеңіп алды.
Әлемдегі қысқы спорт орталықтарының бірі - Отепя, онда 2010 және 2015 жылдары биатлоннан Еуропа чемпионаты өтті. Шаңғышылар Кристина Смигун мен Андрус Веерпалу 1990-2000 жылдардағы өз спорт түрлерінің көшбасшылары, Олимпиада чемпиондары болды.
Жарыс жүргізушілері Маркко Мартин мен Отт Танак ралли әлем чемпионатының жеңімпаздары атанды.
Дәстүрлер
Әктас
Ежелгі уақытта Эстонияда әктастың үлкен қоры болған. Ежелгі эстондықтар одан үйлер салған.
Гүлкекіре
Гүлкекірлер бидайда өседі, ал эстондықтар қара бидайдан нан жасады, олар оны өте жоғары бағалады. Қыздар жүгері гүлкекірлер шоқтарын да тоқты
Қыстау қарлығашы
Эстондықтар қыстау қарлығашын тазалық пен ақылдылықпен байланыстырды, өйткені қарлығаштар «ауа райын болжаған». Қарлығаштың Эстония туының түстері бар - қара және ақ.
Емен
Эстондықтар емен ағашын күшпен байланыстырды. Эстонияның үлкен елтаңбасы алтын емен бұтақтарымен безендірілген.
Әдебиеттер.
- Кэбин И.Г., Эстония-прошлое, настоящее, Тал., 1970,
- Географический энциклопедический словарь, М., 2003,
- Казахстан и страны мира, А., 2006.
- И. Жанақова, Н. Әшіров
Дереккөздер
- Minifacts About Estonia 2017. Тексерілді, 19 шілде 2017.
- Population at beginning of year. Statistics Estonia (2020).
- PHC 2011 RESULTS. Statistics Estonia (2011). Тексерілді, 26 қаңтар 2016.
- Estonia. International Monetary Fund (2019).
- 2015 Human Development Report (PDF). United Nations Development Programme (2015). Тексерілді, 14 желтоқсан 2015.
- https://www.stat.ee/et/avasta-statistikat/valdkonnad/tooelu/palk-ja-toojoukulu/keskmine-brutokuupalk
- https://www.err.ee/1608706237/ametiuhingud-ja-tooandjad-leppisid-kokku-miinimumpalga-tousu-725-euroni
- https://www.publico.es/actualidad/estonia-entra-euro-otros-muestran.html
- https://rmp.geenius.ee/uudised/toooigus-uudised/ametiuhingute-keskliit-ja-tooandjate-keskliit-leppisid-kokku-miinimumpalga-tousu-725-euroni/
- https://www.stat.ee/et/uudised/sooline-palgalohe-2021
- https://news.err.ee/1608571234/estonia-s-gender-pay-gap-falls-to-smallest-on-record
- https://www.transparency.org/en/cpi/2022
- https://www.henleyglobal.com/passport-index/ranking
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 58 50 00 s e 25 38 00 sh b 58 83333 s e 25 63333 sh b 58 83333 25 63333 G O Ya Estoniya est Eesti resmi atauy Estoniya Respublikasy est Eesti Vabariik Shygys Europanyn soltүstik batysynda ornalaskan memleket Baltyk tenizinin zhәne Riga shyganaktarynyn sularymen korshalyp zhatyr Estoniyanyn kuramyna 1500 den astam onyn ishinde toparaly da bar aral kiredi Aumagy 45 1 myn km2 halky 1 32 mln 2021 onyn 63 9 y estondar 29 y orystar 2 7 y ukraindar 1 6 belarustar 1 y finnder t b Dinge senushilerdin basym boligin lyuteran dinindegiler kurajdy pravoslavie dinindegiler de bar Halkynyn 70 y kalalarda turady negurlym iri kalalary Tallin Tartu Pyarnu Astanasy Tallin kalasy Resmi tili eston tili Әkimshilik aumaktyk zhagynan 15 uezden maakondtan zhәne ortalyk bagynystagy 6 kaladan kuralady Konstitutciya bojynsha memleket basshysy al zhogary zan shygarushy organy bir palataly parlament Ұlttyk merekesi Estoniyanyn tәuelsizdik kүni 24 akpan 1918 Estoniya BҰҰ nyn 1991 Eur Kenestin 1993 Euroodaktyn 2004 mүshesi Aksha birligi euro Estoniya Respublikasy est Eesti VabariikӘnuran tyndau akp Estoniyanyn ornalasuy koyu zhasyl Europada ashyk zhasyl zhәne koyu sur Euroodakta ashyk zhasyl TarihyTәuelsizdik kүni 24 akpan 1918 zhyl den 8 mamyr 1990 zhyl KSRO dan Memlekettik kurylymyResmi tili Eston tiliElorda TallinIri kalalary Tallin Tartu Pyarnu Vilyandi Үkimet tүri Parlamenttik respublikatoragasyGeografiyasyZher aumagy Barlygy su beti Әlem bojynsha 129 shy oryn 45 227 km 4 45Zhurty Sarap 2020 Sanak 2011 Tygyzdygy 1 320 678 adam 153 shi 1 294 455 adam 28 adam km 149 shy EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2020 Zhan basyna shakkanda 49 644 mlrd 37 605 43 shi ZhIӨ nominal Қorytyndy 2020 Zhan basyna shakkanda 32 742 mlrd 24 802 37 shi ADI 2018 0 882 ote zhogary 30 shy Etnohoronim estondyktar estondykValyutasy euroҚosymsha mәlimetterInternet үjshigi ISO kody EEHOK kody ESTTelefon kody 372Uakyt beldeuleri UTC 2 zhazda UTC 3TabigatyEstoniya aumagy Shygys Europa zhazygynyn soltүstik batys boligine ornalaskan Estoniya zhagalaulary әsirese batysynda zhәne soltүstik batysynda katty tilimdengen Koptegen shyganaktary men kojnaulary Tallin kojnauy Pyarnu t b shyganaktary bar Batys zhagalaulary ojpatty soltүstik zhagalaulary tik zharly En iri araldary Saaremaa Hijumaa t b Zherinin basym boligi ojpatty zhazyk ortasha biiktigi 50 m dej Estoniya nyn batys boligi men toparalynda sondaj ak kiyr shygysynda ojpatty zherler basym Batys zhazygynda shymtezekti batpaktar kop Soltүstik zhәne ort boligin biiktigi 166 m ge dejingi Pandivere biiktigi tolkyndy ojpat alyp zhatyr Vyrtsyarv kolinen ontүstik shygyska karaj aumagynyn negurlym koterinki zherleri biiktigi 217 m ge dejin men biiktigi 318 m batyska karaj biiktigi 145 m ge dejin zhatyr Biiktikter negizinen tүpki zhynystardan әktastar kumtastar kalyptasyp muzdanu shogindilerimen zhabylgan Soltүstik zhәne ort boliginde morenalyk shogindiler basym Estoniya aumagy Shygys Europa platformasynyn soltүstik batys boliginde Baltyk kalkanynyn ontүstik betkeji men Baltyk sineklizasynyn soltүstik betkejinde ornalaskan 110 m solt nde 600 m ontүstik batysynda terendikte zhatkan platformanyn kristaldangan irgetasy kүshti shogyrlangan arhejlik zhәne proterezojlyk gnejsterden migmatitterden kristalldy taktatastardan kvarcitter men granitterden kalyptaskan Negizgi ken bajlyktary zhangysh taktatastar fosforit shymtezek munaj yantar kurylys materialdary Klimaty tenizdikten kontinentikke karaj auyspaly Zhagalaularyndagy audandarda klimat negurlym zhumsak shygys zhәne ontүstik shygys bagyttarda onyn kontinenttigi artady Akpandagy ortasha temp ra 6 C shildede 17 C ka ten Estoniyada uzyndygy 10 km den asatyn 420 ozen bar Negurlym manyzdy ozenderi Pyarnu 1000 nan asa kol men su kojmalary bar bүkil el aumagynyn 4 8 y En irileri Topyragy negizinen kyrtysty kүldengen kyrtysty karbonatty batpaktangan Aumagynyn 50 dan astamy batpaktangan zhәne batpakty topyraktar Estoniya aralas ormandar ajmagynda ornalaskan el aumagynyn 50 na zhuygyn ormandar alyp zhatyr Ormandarynyn basym boligi kylkan zhapyrakty karagaj shyrsha agashtardan turady Estoniyanyn zhanuarlar dүniesi үshin tajgalyk zhәne zhalpak zhapyrakty ormandardyn sondaj ak teniz zhagalauy faunasynyn okilderi tәn Sүt korektilerden bulan elik zhabajy shoshka koyan ak koyan kaskyr tүlki kustardan kur shil sandugash t b mekendejdi Teniz zhagalauyn mekendejtin zhyl kustary kop Negizgi koryktary Vijdumyae Vilsandi Maatsalu Nigula Lahemaas ulttyk sayabagy ujymdastyrylgan TarihyҚazirgi zamangy Estoniya aumagyn adamdar mezolit kezinde b z b 8 4 mynzhyldyk konystangan B z b 3 mynzhyldyktan bastap Estoniya aumagyna finn ugor tajpalary kelip ornalasa bastady B z b 3 mynzhyldyktyn sonynda Estoniyanyn aumagyna baltyk tajpalarynyn argy ata babalary keldi Olar mal sh men zhәne eginshilikpen ajnalysty B z b 1 mynzhyldyktyn ortasynda baltyk bojy finn tajpalarynyn estter men livter kalyptasyp kүsheyui bolyp otti Sharuashylyktyn basty salasy mal sh b z algashky gasyrlarynan bastap eginshilik boldy 11 g dan bastap kara bidaj osirile bastady Tokymashylyk ustalyk isi men kysh ydystar zhasau damydy Қurgaktagy zholdarmen tenizben zhүrgizilgen saudanyn kolemi artty Sauda ortalyktary men ajlaktary Tallin Tartu Yurev t b pajda boldy Ezhelgi tajpalardyn aumaktyk birlestikteri kihelkondtar men olardyn odagy maakondtar zherler kalyptasty Eston halkynyn kalyptasuy bastaldy Skandinaviyalyk derekterde vikingterdin 1 mynzhyldyktyn sony 2 mynzhyldyktyn bas kezinde Estoniyanyn zhagalaularyna al 11 g dan bastap estterdin Daniya men Shveciyaga zhoryk zhasagany ajtylady 13 g dan bastap Estoniya bastapkyda nemis kejinnen dat baskynshylarynyn nysanyna ajnaldy 13 g dyn 2 zhartysy 16 g dyn ortasynda Estoniya aumagyn nemis kresshileri zhaulap alyp Livoniyanyn kuramyna kosty 16 g dyn sonynda Estoniyany Shveciya soltүstik Rech ontүstik men Daniya Saaremaa araly ozara bolisti 17 g dyn ortasyna karaj Estoniyanyn bүkil aumagy shvedterdin kol astyna otti Shvedter men orystar arasynda bolgan soltүstik sogystan kejin Nishtadt bitimi bojynsha 1721 zhyly Estoniya Resejdin kuramyna otti 19 g dan bastap Estoniyada kapit katynastar zhedel damydy Ұlttyk burzhuaziya kүshejip Resej okimetine әr tүrli sayasi talaptar koya bastady 1917 zhylgy Akpan revolyuciyasynan kejin estondar oz memleketin kura bastady 1917 zhyly kazan ajynyn sonynda elde kenes okimeti ornaganymen kop uzamaj ishki zhәne syrtky kүshterdin kysymymen kulatyldy 1919 zhyly 19 mamyrda Қuryltaj zhinalysy respublikasynyn kurylganyn zhariyalady 1934 zhyly nauryzda Estoniyada meml tonkeris zhasalyp diktatura ornatyldy Parlament taratylyp barlyk sayasi partiyalarga tyjym salyndy 1939 zhyly tamyz kyrkүjek ajlarynda bolgan kenes german kelisimshartynan kejin 1940 zhyly shildede Estoniyaga kenes әskerleri engizilip kuryldy 1940 zhyldyn 6 tamyzynan KSRO nyn kuramynda Estondyktardyn bir boligi KSRO nyn ishki audandaryna negizinen Sibirge kүshpen zher audaryldy 1941 zhyly zheltoksanda KSR inin aumagyn nemis әskerleri basyp aldy 1944 zhyly Estoniyany Қyzyl Armiya Kenes Odagyna kajtaryp aldy 1990 zhyldan Estoniya Respublikasy dep atalady 1991 zhyly respublikanyn tәuelsizdigi zhariyalandy KSRO Estoniyanyn tәuelsizdigin 1991 zhyly kyrkүjekte tanydy Tәuelsizdik algan kүnnen bastap Estoniya ozinin syrtky sayasatyn Batys Europaga karaj bagyttady El ekonomikasy zhedel tүrde naryktyk katynastarga koshirilip 2004 zhyly Estoniya Europalyk Odakka tolyk mүshe boldy EkonomikasyPostkenestik elderdin ishinde Estoniya en damygan elderdin biri Zhan basyna shakkandagy ZhIӨ nominaldy bojynsha 27 962 dollar Sloveniyadan kejingi 2 oryn 2021 zh Zhan basyna shakkandagy ZhIӨ AҚT bojynsha 42 637 Chehiya men Sloveniyadan kejingi 3 oryn 2021 zh Estoniyadagy ortasha zhalaky 2022 zhyldyn kyrkүjeginde 1 701 euro boldy 2022 zhyldyn zheltoksanyndagy zhagdaj bojynsha Estoniya әlemdegi barlyk postkommunistik elderdin en zhogary taza ortasha korsetkishine ie boldy 1 494 97 2023 zhylgy 1 kantardagy zhagdaj bojynsha Sloveniyadan kejingi ekinshi taza en tomengi zhalaky 878 48 Estoniyada 689 92 Estoniyadagy ortasha zhalaky brutto 2022 zhyldyn zheltoksanynda 1901 zhәne salyktardy tolegennen kejin taza 1494 97 boldy Estoniyadagy en tomengi zhalpy zhalaky 2023 zhyldyn 1 kantarynan bastap 725 en tomengi taza zhalaky 689 92 Sogystan kejingi dengej Ekinshi dүniezhүzilik sogyska dejingi ekonomikalyk kyzmettin manyzdy bagyttarynyn biri auyl sharuashylygy boldy sonymen katar auyl sharuashylygy onimderi de eksportta ajtarlyktaj үlesti kurady Materialdy zhәne enbekti kop kazhet etetin energetika azamattyk teniz kemeleri zhәne mashina zhasau damydy Estoniya baska Baltyk elderi siyakty naryktyk ekonomikany kuru үshin KSRO da en zhaksy bastapky zhagdajlarga ie boldy Munda aukymdy innovaciyalyk әleuet zhinaktalgan 1970 1980 zhyldary Baltyk zhagalauy elderi zhan basyna shakkandagy negizgi kapitalga investiciya kolemi bojynsha KSRO da kosh bastady Tәuelsizdik kezeni Tәuelsizdik algannan kejin Estoniya ekonomikasy naryk talaptaryna saj kajta kurylyp Batys Europaga bagyt aldy 1992 zhyly 20 mausymda Estoniya kenestik rubldin ornyna ozinin ulttyk valyutasy eston kronyn engizdi Estoniyalyk kron nemis markasyna bekitildi ajyrbas bagamy 8 kronnan 1 markaga dejin Ұlttyk valyutanyn kabyldanuy eger elde shygarylgan eston kronynyn kunyna balamaly shetel valyutasynyn rezervi bolsa Estoniya Banki aksha shygara alatynyn bildirdi 1999 zhyly 1 kantarda eston krony euroga bekitildi ojtkeni Germaniya ortak europalyk valyutany koldana bastady 2011 zhyldyn 1 kantarynda euro krondy tolygymen almastyryp ajnalymga endi 1991 1993 zhyldardagy ekonomikalyk kajta kurulardyn sәttiliginde 285 million dollardan astam syrtky komek nesieler men nesieler sondaj ak Estoniyanyn sogyska dejingi muzdatylgan respublika karazhatynan 100 million dollardan astam algany on rol atkardy elderdin KSRO ga kosyluyna bajlanysty 1940 zhyly shetel bankterinde ADI indikatory bojynsha BҰҰ 2000 zhylga dejin eldi damushy elder kataryna zhatkyzdy bul kezde naryktyk ekonomikanyn kalyptasuy oryn aldy 1999 zhyly Estoniya Dүniezhүzilik sauda ujymyna kirdi Negizgi sauda seriktesteri Finlyandiya Shveciya Germaniya zhәne Resej En kүrdeli mәsele teris sauda balansy bolyp kala beredi 2004 zhyly Estoniya Europalyk Odakka kirdi Zhan basyna shakkandagy ZhIӨ AҚT 32 130 2017 2008 zhyly ortasha ajlyk zhalaky 12 912 krondy 825 euro kurady 2009 zhyldyn үshinshi toksanynda ol 11 770 krondy 752 euro kurady 2013 zhyldyn ekinshi toksanynda Estoniyadagy ortasha zhalaky 976 2020 zhyldyn zheltoksanynda 1604 boldy 2000 2005 zhyldar aralygynda ZhIӨ 60 ga osti Degenmen 2008 zhylgy әlemdik ekonomikalyk dagdarys kezinde ol 3 6 ga tomendedi al 2009 zhyldyn үshinshi toksanynda ZhIӨ nin tomendeui otken zhyldyn sәjkes kezenimen salystyrganda 15 6 dy kurady 2009 zhyldyn үshinshi toksany men 2010 zhyldyn tortinshi toksany aralygynda ZhIӨ turakty osimi bajkaldy 2010 zhyldyn tortinshi toksanynda nakty eksport 53 ga osti 2010 zhyly ZhIӨ osimi 3 1 dy kurady Osylajsha 2010 zhyly Estoniya ekonomikasy dagdarystan shykty Zhumyssyzdyk dengeji 2001 zhylgy 12 dan 2007 zhylgy 4 7 ga dejin tomendedi birak 2009 zhyldyn үshinshi toksanynda ol kazirdin ozinde 14 6 dy kurady al 2010 zhyldyn birinshi toksanynda ol 19 8 ga osti 2011 zhylgy 3 mausymdagy zhagdaj bojynsha Estoniyada tirkelgen zhumyssyzdyk dengeji ekonomikalyk belsendi halyktyn 8 7 yna dejin tomendedi Estoniya statistikasynyn mәlimeti bojynsha 2010 zhyldyn tortinshi toksanynda zhumyssyzdardyn zhalpy sany 93 mynga dejin kyskaryp zhumyssyzdyk dengeji 13 6 dy kurady Zhumyssyzdyk dengejinin tomendeui bojynsha Estoniya 2011 zhyly EO da 2 shi orynga ie boldy 2009 zhyldyn basynda elde onerkәsip ondirisinin karkyndy kuldyrauy bajkaldy 2009 zhyldyn akpanynda ol 2008 zhyldyn akpanymen salystyrganda 30 dy kurady bul EO dagy en үlken kuldyrau boldy Eurostat mәlimetteri bojynsha 2010 zhylgy kyrkүjekte Estoniyadagy onerkәsip ondirisinin osimi 2009 zhylgy kyrkүjekpen salystyrganda 31 1 dy kurady osylajsha Estoniya sol kezde osy korsetkish bojynsha Europalyk Odakta 1 shi oryndy ielendi Estoniya sonymen katar EO elderinin ishindegi en tomen memlekettik karyz zhәne byudzhet tapshylygyna ie zhәne 2010 zhyly ol byudzhet tapshylygyn kyskartkan EO nyn eki elinin biri boldy ekinshisi Malta 2010 zhylgy 4 mausymda Tallinde EEYDҰ Bas hatshysy A Gurria men Estoniya Premer Ministri A Ansip Estoniyanyn ujymga kosyluy turaly kelisimge kol kojdy 2009 zhyldyn mausymynda zhanartylgan Estoniya үkimetinin zhosparyna sәjkes euroga koshu 2011 zhyldyn 1 kantarynda boldy 2017 zhyly Estoniyanyn zhan basyna shakkandagy zhalpy ishki onimi Europalyk Odaktagy ortasha korsetkishtin 79 yna zhetti bul alga karaj zhasalgan manyzdy kadam Bul Estoniya algash ret Euroajmaktyn kejbir ontүstik elderimen mysaly Europalyk Odakka Estoniyadan әldekajda erterek kirgen Portugaliyamen salystyrmaly dengejge koterilgenin bildiredi Estoniya EO ga kirgennen beri otken 15 zhyl ishinde 2004 zhyldan 2019 zhylga dejin eldegi taza ortasha zhalaky 3 2 eseden astamga 363 eurodan 1 162 euroga dejin al en tomengi zhalaky odan da kop osti 3 4 eseden astam 158 50 eurodan 540 euroga dejin 2004 zhyldan 2019 zhylga dejin MZhӘ bojynsha Estoniyanyn ZhIӨ 2 esege 23 79 milliard dollardan 46 587 milliard dollarga dejin osti Estoniya Bankinin bolzhamy bojynsha ortasha zhalaky 2019 zhyly 8 1 ga osip 1 415 euroga 2020 zhyly 6 4 ga osip 1 505 euroga zhetedi Eurokomissiyanyn bolzhamy bojynsha respublikadagy ortasha zhalaky eurony kurajdy 2022 zhylga karaj 1 628 al 2030 zhylga arnalgan uzak merzimdi bolzhamda 2 364 euro 2050 zhylga karaj 5 166 euro 2070 zhylga karaj 10 742 euro Estoniyadagy ortasha ajlyk zhalaky 2022 zhyldyn zheltoksanynda 1 901 boldy Estoniyadagy ortasha zhalaky Tajvandagydan zhogary 47 868 NT shamamen 1 357 euro tort aziyalyk zholbarystyn en kedej eli 2023 zhyldyn 1 kantarynan bastap Estoniyadagy en tomengi zhalaky 725 eurony kurajdy Erler men әjelder arasyndagy tolem alshaktygy 2021 zhylga karaj shyny tobe Estoniyada kүrdeli problema bolyp kala beredi atap ajtkanda genderlik zhalaky alshaktygy zhәne ol ekonomikalyk kyzmettin barlyk derlik salalarynda bajkalady Statistikaga sәjkes 2021 zhyly әjelderdin zhalpy sagattyk zhalakysy erlerge karaganda 14 9 ga tomen boldy 2021 zhyly 2020 zhylmen salystyrganda genderlik zhalaky ajyrmashylygy 0 7 ga al 2013 zhylmen salystyrganda 9 9 ga tomendedi 2021 zhyly әjel zhumysshylardyn ortasha sagattyk zhalpy zhalakysy 8 48 eurony al er zhumysshylardyn ortasha sagattyk zhalpy zhalakysy 9 97 eurony kurady Estoniyada erler men әjelder arasyndagy en үlken zhalaky ajyrmashylygy karzhy zhәne saktandyru kyzmetinde 25 7 koterme zhәne bolshek saudada 24 2 densaulyk saktau zhәne әleumettik zhumysta 23 8 zhәne akparat zhәne bajlanysta 23 5 bajkalady 2020 zhylgydaj tek bir gana ekonomikalyk kyzmette kolik zhәne kojmada әjelder erlerge karaganda 5 2 kop tabys tapty 2021 zhyly 2020 zhylmen salystyrganda Estoniyada erler men әjelder arasyndagy zhalaky ajyrmashylygy kogamdyk tamaktandyru zhәne konak үj sektorlarynda en azajdy 10 1 zhәne kurylys sektorynda 8 4 en zhogary osti Halykaralyk instituttarEstoniyada birneshe halykaralyk zhәne europalyk ujymdar men mekemelerdin baskaru zhәne akparat ortalyktary ornalaskan 2012 zhyldyn karashasynda Tallinde Europalyk Odaktyn IT agenttiginin shtab pәteri zhumys istej bastady onyn ishinde ekinshi buyn Shengen akparattyk zhүjesin koldaumen ajnalysatyndar da bar Tallinde NATO kiberkauipsizdik ortalygy zhumys istejdi Estoniyanyn 19 shy premer ministri zhәne bul lauazymdy ielengen algashky әjel Kaya KallaSybajlas zhemkorlyk 2022 zhylgy zhagdaj bojynsha Estoniya sybajlas zhemkorlykty kabyldau indeksi bojynsha әlemdegi sybajlas zhemkorlyk dengeji en tomen elderdin birine ie zhәne Islandiya Kanada zhәne Urugvajmen birge әlemde 14 shi orynda tur HalykStatistika departamentinin mәlimeti bojynsha 2023 zhylgy 1 kantardagy zhagdaj bojynsha Estoniya halkynyn sany 1 365 884 adamdy kurady Etnikalyk estondar 67 8 kurajdy 1990 zhylga karaj halyk sany sogyska dejingiden shamamen 40 ga zhogary boldy 1940 zhyly 1570 mynnan 1122 mynga dejin al baska kenestik respublikalardan konys audarumen birge Estoniya halkynyn sany da osti 1940 zhyly 951 myn 830 myn 1945 zhyly 966 myn 1991 zhyly maksimum 1992 zhyldan 2009 zhylga dejin elde halyk sany azajdy bugan zhappaj emigraciya da tabigi osimnin de teris әseri sebep boldy 2008 zhylga karaj el halkynyn sany 1990 zhylmen salystyrganda 14 5 ga azajdy al eston ultynyn turgyndarynyn sany 920 885 adamga 1991 zhylmen salystyrganda 4 69 azajdy 2010 zhyly halyk sanynyn on osimine kol zhetkizildi 2011 zhyly OBB faktiler kitabyna sәjkes halyktyn tabigi azayuy 0 641 kurady әlemde 225 shi orynda Ұlttyk azshylyktar 2021 zhylgy mәlimetter bojynsha negizinen Tallinde estondyk emes halyktyn 46 7 zhәne soltүstik shygystagy onerkәsiptik ajmakta Ida Viru okruginde Narva kalasynda halyktyn shamamen 97 turady Resmi tili eston tili 2021 zhylgy zhagdaj bojynsha Estoniya halkynyn adamnyn immun tapshylygy virusyn zhuktyru dengeji 100 000 halykka shakkanda 9 4 kurajdy Estoniyada turatyn immigranttar sany BҰҰ bagalauy bojynsha 1995 zhylgy 382 myn adammen salystyrganda 2019 zhyly 190 myn adamga dejin halyktyn 14 4 azajdy Eurostat mәlimetteri bojynsha Euroodak elderinin ishinde Estoniya men Sloveniyada omir sүru uzaktygy en zhogary osken Estoniya balalar men nәreste olimi bojynsha әlemdegi en tomen elderdin biri Dүniezhүzilik banktin mәlimeti bojynsha 2020 zhylgy zhagdaj bojynsha EEYDҰ ga mүshe elder arasynda Estoniya 5 zhaska dejingi sәbi olimi bojynsha ekinshi Islandiyadan kejin 1000 tiri tugandarga shakkanda 2 1 zhәne үshinshi San Marino men Islandiyadan kejin orynda tur әlemdegi en tomengi en tomengi Dүniezhүzilik banktin 2020 zhylgy mәlimetteri bojynsha Estoniya neonataldyk nәreste oliminin dengeji bojynsha әlemde tortinshi orynda Zhaponiya San Marino zhәne Singapurdan kejin 1000 tiri tuylganga shakkanda 0 9 Dүniezhүzilik banktin 2020 zhylgy mәlimetteri bojynsha Estoniya 1 zhaska dejingi balalar oliminin dengeji bojynsha әlemde үshinshi Islandiya men San Marinodan kejin orynda tur 1000 tiri tuylganga shakkanda 1 7 Қogam zhagdajy Estoniyada zejnetkerler үshin zhәrdemakylardyn 3 tүri bar SKAIS onlajn zhүjesi KOPIS zharnalyk zejnetaky zhәne KIRST medicinalyk korsetkishter Zhumyssyzdar үshin EMPIS zhumyssyzdar tizilimi zhәne STAR әleumettik kyzmetter men zhәrdemakylar tizilimi bagdarlamalary bar Studentter үshin EHIS bagdarlamasy bar Zejnetkerlerdin zhalpy sany 422 941 zhumyssyzdar 38 768 zhumyspen kamtylgandar 629 945 2023 zhyldyn 1 sәuirinen bastap Estoniyada memlekettik zejnetaky indeksi osti Өzgeristerge sәjkes ulttyk zejnetakynyn en tomengi ajlyk molsheri karttyk zejnetaky aluga kukygy zhoktarga tolenetin endi 336 39 kurajdy Zejnetakynyn bazalyk boligi 317 9 euroga dejin osti al zhumys tәzhiribesinin әr zhylynyn kuny 8 684 euroga dejin osti 2021 zhyldyn 1 sәuirinen bastap bala tәrbiesine bajlanysty zejnetakyga үstemeaky bir balaga 3 55 euroga osti Barlygy 203 300 ge zhuyk adam zardap shekti 2020 zhyly Estoniyada shamamen 3200 adam zejnetaky alatyn boldy 2023 zhylgy zhagdaj bojynsha Estoniyadagy ortasha memlekettik kәrilik zejnetakysy ajyna 704 eurony kurajdy 2022 zhyly zhalgyzbasty zejnetkerlerge beriletin zhәrdemaky ajyna 200 eurony kurajdy 2023 zhyldyn 1 kantarynan bastap Estoniyadagy zejnetkerler eldegi ortasha memlekettik zejnetaky molsheri bojynsha tabys salygyn toleuden bosatyldy 2023 zhyly 704 euro 2023 zhyldyn 1 sәuirinen bastap zhalpy mүgedektiktin tәuliktik molsherlemesi 18 6 euro 2021 zhyly 15 13 euro zhәne aj sajyngy zhәrdemaky ajyna 558 euro 2021 zhyly 453 euro Zhartylaj enbekke kabilettilik үshin zhәrdemaky agymdagy kүndik molsherlemenin 57 kurajdy yagni ajyna orta eseppen 318 06 euro 2021 zhyly 258 euro Zhumyssyzdyktan saktandyru kory әr kүntizbelik aj үshin mүgedektik bojynsha zhәrdemaky molsherin eseptejdi 2023 zhyldan bastap balaga beriletin aj sajyngy zhәrdemaky birinshi balaga 80 eurony ekinshi balaga 80 eurony zhәne үshinshi balaga zhәne odan kejingi әrbir balaga 100 eurony kurajdy 2021 zhyldyn shildesindegi zhagdaj bojynsha ata anasynyn bireui mindetti nemese balamaly kyzmette zhүrgen balaga tolenetin aj sajyngy zhәrdemaky ata anasynyn bireuinin mindetti nemese balamaly kyzmettegi uakyty ayaktalganga dejin әr bala үshin ajyna 900 eurony kurajdy 2020 zhyldan bastap ortasha mүgedek balaga beriletin zhәrdemaky 138 auyr mүgedektigi bar balaga 161 Auyr mүgedektigi bar balalarga 241 euro koleminde zhәrdemaky ala bastajdy Munda shamamen 13 000 bala bar Estoniyada turatyn mүgedekter 2009 zhylmen salystyrganda olardyn sany eki esege zhuyk osti 2017 zhyly 5000 balaga ortasha auyrlyktagy 7164 balaga auyr dertke shaldykkan balalarga 732 balaga auyr dertke shaldykkan balalarga zhәrdemaky tagajyndaldy Estoniya әlemdegi en uzak 100 akyly dekrettik demalyska ie ol 62 apta Estoniya zanyna sәjkes ananyn gana emes әkesinin de dekrettik demalyska kukygy bar 2020 zhyldyn 1 shildesinen bastap 100 tolenetin әkelik demalys 30 kүndi kurajdy 2013 zhyldyn 1 kantarynan bastap Tallin kalalyk kogamdyk koligi tirkelgen barlyk kala turgyndary үshin tegin boldy Estoniyanyn 15 ajmagynyn 11 inde zholaushylar 2018 zhyldyn 1 shildesinen bastap avtobustardy tegin pajdalana alady Syrtky sayasaty2004 zhyldyn 1 mamyrynan bastap Estoniya Europalyk Odaktyn 2011 zhyldyn 1 kantarynan bastap Euroajmaktyn mүshesi boldy Osylajsha Estoniya zhalpyeuropalyk naryk pen Shengen ajmagyna integraciyalangan buryngy KSRO nyn үsh respublikasynyn biri sondaj ak biryngaj europalyk valyutaga koshken zhәne tәuelsiz aksha nesie sayasatynan bas tartkan postkenestik elderdin ishinde birinshi bolyp tabylady Europalyk Odakka mүshe bolu sonymen katar EO retteulerinin ishki kukyktyk normalarga basymdylygyn bildiredi Europalyk Odaktyn songy aktilerine kajshy kelgen zhagdajda zhalpyodaktyk normalar koldanylady 2004 zhyldyn 29 nauryzynan bastap Estoniya da NATO nyn mүshesi NATO nyn Irak pen Auganstandagy әskeri missiyalaryna katysady 2003 zhyly 7 mamyrda Estoniya parlamenti Irakka әskeri kyzmetkerlerdi zhiberuge ruksat berdi 2003 zhyly 20 mausymda amerikandyk kolbasshylyktyn otinishi bojynsha Estoniya korganys kүshterinin algashky kәsibi sarbazdary Irakka zhiberildi 1993 zhyldyn 13 mamyrynan Europa Kenesinin mүshesi Sonymen katar Estoniya BҰҰ EYDҰ EҚYҰ zhәne DSҰ nyn tolykkandy mүshesi bolyp tabylady 2004 zhyldyn 1 mamyrynan bastap Estoniya Europalyk Odaktyn tolykkandy mүshesi bolgan kezden bastap Estoniya azamattary Europalyk Odak elderine zhәne Europalyk Ekonomikalyk Kenistikke mүshe elderge sondaj ak Shvejcariya Konfederaciyasyna vizasyz bara alady Bul rette tolkuzhatpen de zheke kuәlikpen de shekaradan ote alady 2023 zhyldan bastap Estoniya azamattary barlygy 182 memleket pen aumakka vizasyz bara alady bul Estoniya pasportyn Pasport indeksi bojynsha kozgalys erkindigi bojynsha әlemde 10 shy orynga ajnaldyrady Қaruly KүshteriEstoniya Respublikasynyn Memlekettik korganys turaly zanyna sәjkes korganys kүshterine mynalar kiredi Estoniyanyn korganys әskeri eston Eesti Kaitsevagi Estoniya korganys odagy eston Eesti Kaitseliit Estoniya Respublikasynyn zannamasyna sәjkes sogys uakytynda Қorganys kүshterinin kuramyna bejbit uakytta Estoniya Ishki ister ministrligine bagynatyn policiya men Shekara kyzmetinin әskerilendirilgen bolimsheleri de kiredi Armiya eki zhayau әsker brigadasynan teniz zhәne әue kүshterinen turady MәdenietBaltyk fin murasy estondyktardyn mentaliteti men mәdeni dәstүrinde үlken manyzga ie Estoniya әrtүrli mәdenietterdin togyskan zherinde ornalaskan Olar mәdeni zhagynan latyshtarmen findermen litvalyktarmen shvedtermen zhәne nemistermen tuyskan Baltyk bojy nemisterinin baltyk shvedterinin zhәne orys eski senushilerinin mәdenieti de Estoniya aumagymen bajlanysty 13 gasyrdyn ekinshi shireginde krest zhoryktary basyp algannan kejin Estoniya Batys Europa mәdenietinin tikelej ykpalyna tүsti 1523 zhyly Reformaciya kozgalysy Estoniyaga zhetti Zhazu men sauattylykka үlken mәn bergen lyuterandyk eston әdebieti men sharualar mektebinin negizin kalady 1802 zhyly kalpyna keltirilgen Dorpattagy kazirgi Tartu universitet batys mәdenietinin dirizheri gana emes ulttyk oyanu besigine ajnaldy Eston tilindegi gazetter halyktyn oj orisin kenejtip sauattylygyn arttyruga komektesti Krepostnojlyk kukyk zhojylgannan kejin sharuashylyk omirmen zhәne zhazba tilmen birge ulttyk mәdeniet әdebiet muzyka oner dүniege keldi 1869 zhyly Dorpatta birinshi әn festivali otti Әn festivalderinin dәstүri bүgingi kүnge dejin eston mәdenieti men ulttyk bolmysynyn manyzdy boligi bolyp tabylady 1897 zhylgy zhagdaj bojynsha Estoniya provinciyasynda protestanttar arasynda sauattylyktyn ortasha dengeji 83 Estoniyanyn barlyk turgyndary arasynda 79 9 boldy 19 20 gasyrlarda Estoniya mәdenietine industriyalandyru modernizaciya zhәne kala kurylysynyn karkyndy damuy katty әser etti 20 gasyrdyn birinshi onzhyldygynda Estoniyadagy Baltyk Germaniya mәdenieti artta kaldy Sәulet onerinde әdebiette muzykada әlemdik tendenciyalarga ilesumen katar ulttyk nakyshtyn belgileri pajda bolyp korkemdik zhagynan zhetilgen tuyndylar pajda boldy Sport Estoniya 1920 zhyly Antverpende otken Olimpiada ojyndarynda debyut zhasady al үsh zhyldan kejin elde Olimpiada komiteti kuryldy 1920 1930 zhyldary Estoniya sportshylary 6 altyn 6 kүmis 9 kola medal zhenip aldy barlyk altyn medaldardy baluandar men auyr atletter zhenip aldy Kristian Palusalu 1936 zhylgy Olimpiadada grek rim zhәne erkin kүresten altyn medal zhenip aldy tarihtagy eki baluannyn biri Palusalu eldin 20 gasyrdagy en үzdik sportshysy dep tanyldy 1930 zhyldary elimizdin shahmat komandasy ajtarlyktaj tabyska kol zhetkizse Pol Keres 20 gasyrdyn ortasynda әlemdegi en mykty ojynshylardyn biri boldy 1952 1988 zhyldardagy Olimpiada ojyndarynda Estoniya sportshylary KSRO kuramasy sapynda boldy 1980 zhylgy zhazgy Olimpiada ojyndarynyn zhelkendi regatasy Tallinde otti Postkenestik kezende eston sportshylary zhazgy zhәne kysky Olimpiada ojyndarynda 20 dan astam medal zhenip aldy Әlemdegi kysky sport ortalyktarynyn biri Otepya onda 2010 zhәne 2015 zhyldary biatlonnan Europa chempionaty otti Shangyshylar Kristina Smigun men Andrus Veerpalu 1990 2000 zhyldardagy oz sport tүrlerinin koshbasshylary Olimpiada chempiondary boldy Zharys zhүrgizushileri Markko Martin men Ott Tanak ralli әlem chempionatynyn zhenimpazdary atandy DәstүrlerӘktas Ezhelgi uakytta Estoniyada әktastyn үlken kory bolgan Ezhelgi estondyktar odan үjler salgan Gүlkekire Gүlkekirler bidajda osedi al estondyktar kara bidajdan nan zhasady olar ony ote zhogary bagalady Қyzdar zhүgeri gүlkekirler shoktaryn da tokty Қystau karlygashy Estondyktar kystau karlygashyn tazalyk pen akyldylykpen bajlanystyrdy ojtkeni karlygashtar aua rajyn bolzhagan Қarlygashtyn Estoniya tuynyn tүsteri bar kara zhәne ak Emen Estondyktar emen agashyn kүshpen bajlanystyrdy Estoniyanyn үlken eltanbasy altyn emen butaktarymen bezendirilgen Әdebietter Kebin I G Estoniya proshloe nastoyashee Tal 1970 Geograficheskij enciklopedicheskij slovar M 2003 Kazahstan i strany mira A 2006 I Zhanakova N ӘshirovDerekkozderMinifacts About Estonia 2017 Tekserildi 19 shilde 2017 Population at beginning of year Statistics Estonia 2020 PHC 2011 RESULTS Statistics Estonia 2011 Tekserildi 26 kantar 2016 Estonia International Monetary Fund 2019 2015 Human Development Report PDF United Nations Development Programme 2015 Tekserildi 14 zheltoksan 2015 https www stat ee et avasta statistikat valdkonnad tooelu palk ja toojoukulu keskmine brutokuupalk https www err ee 1608706237 ametiuhingud ja tooandjad leppisid kokku miinimumpalga tousu 725 euroni https www publico es actualidad estonia entra euro otros muestran html https rmp geenius ee uudised toooigus uudised ametiuhingute keskliit ja tooandjate keskliit leppisid kokku miinimumpalga tousu 725 euroni https www stat ee et uudised sooline palgalohe 2021 https news err ee 1608571234 estonia s gender pay gap falls to smallest on record https www transparency org en cpi 2022 https www henleyglobal com passport index ranking