Мемлекеттік басқару формасы — ұйымын, жоғарғы мемлекеттiк органдардың жүйесiн мiнездейтін мемлекет формаларының элементтерінің бірі.
- Басқару формасы, тар мағынада — мемлекеттік биліктің жоғарғы органдарының ұйымы дегенді білдіреді.
- Ал ауқымды мағынада алғанда, басқару формасы — бұл мемлекеттің бүкіл органдарының өзара әрекет етуі және ұйымдасу әдісі.
Үкімет түрін, яғни басқару формасын мемлекеттік құрылым түрлерімен және мемлекеттiң саяси тәртiбiмен шатыстырмау қажет. Бұл үшеуі біріге отырып, бір-бірін толықтыра отырып мемлекет формасын құрайды.
Басқару формалары, Саяси режимдер және жүйелер |
---|
|
· өңдеу |
Басқару формасы мемлекеттің келесі сипаттамаларын көрсетеді:
- мемлекеттің жоғарғы билік органдарының құрылуын,
- құрылымын,
- мемлекеттік органдардың арасындағы өзара әрекет етуінде жатқан принциптерін,
- жоғарғы билік пен қатардағы азаматтарды арасындағы өзара қарым-қатынастың құрылуын,
Негізгі басқару формалары
Монархия
Монархия — жоғарғы мемлекеттік билік өмір бойы бір ғана басшының, яғни, монархтың (патша, шаһ, сұлтан, хан, халиф, , император, т.б.) қолында болатын және ұрпақтан ұрпаққа мұрагерлікпен берілетін басқару формасы.
Монархияның өзгешелігі
- Бір ғана адам мемлекет басшысы, ол — монарх;
- Билік мұрагерлік бойынша беріледі;
- Монарх заңға бағынбайды (монархты биліктен аластатуға болмайды).
Монархиялардың түрлері
- Абсолюттік монархия (шектеусіз) — мемлекеттегі жалғыз жоғарғы орган болып табылатын монархы бар мемлекет. Бүткіл мемлекеттік биліктің құзыреті монархтың қолында болады (Сауд Арабиясы, Оман, Катар). Тағы бір ерекше бір түрі (Ватикан) болып табылады.
- — монархтан бөлек басқа да мемлекеттік басқару органдары бар мемлекет, ал мемлекеттік билік барлық жоғарғы билік органдарына жүктелген, сондай-ақ монархтың билігі белгілі бір арнайы дәстүрдің немесе Конституция актісінің негізінде шектелген. Өз кезегінде шектеулі монархия келесідей бөлінеді:
- — монархтың билігі белгілі бір сославиенің дәстүрлерінің негізінде шектелетін монархия түрі ( Земский соборы, Испаниядағы Кортестер) и играющих роль, как правило, совещательного органа. В настоящее время подобных монархий в мире нет.
- — монархтың билігі белгілі бір арнайы Конституция актісінің негізінде шектелген монархия. Өз кезегінде конституциялық монархия екіге бөлінеді:
- — монархтың қолында барлық атқарушы биліктің құзыреті болатын, сондай-ақ заң шығару және сот істеріне өкілеттілігі бар монархия түрі. Бұл мемлекеттерде монархтың қолында өкілдік органдары тарату, қабылдағалы жатқан актілерін бұзу сияқты абсолютті вето құқыққа құқылы (Иордания, Марокко).
- Парламенттік монархия — монарх тек дәстүрдің құрметі ретінде және белгілі өкілеттілігі жоқ монархы бар мемлекеттер (Ұлыбритания, Жапония, Дания).
Абсолюттік монархия | Конституциялық монархия | ||
---|---|---|---|
Парламенттік монархия | |||
1. Заң шығару құқығы | |||
2. Атқарушы билікті атқару | |||
3. Үкімет басшысын тағайындау | |||
4. Үкмет жауаапкершілігі | |||
5. Парламентті тарату құқығы | |||
6. Монархтың парламент шешіміне вето құқығы | |||
7. Төтенше-жарықтық заң шығару құқығы | |||
8. Елдер |
Республика
Республика — мемлекеттік биліктің жоғарғы органдарын белгілі бір мерзімге халық сайлайтын, не болмаса өкілдік мекемелері құратын басқару формасы. Бұл басқару формасында жоғарғы органдар сайлаушылардың алдында барлық жауапкершлікті алады.
Республиканың өзгешелігі
- Әрдайым бірнеше билік органдары болады, сондай-ақ органдардың арасындағы өкілеттілік жеке-жеке бөлінеді, яғни белгілі орган басқа бір органнан тәуелсіз;
- Мемлекет басшысы — Президент;
- Биліктің жоғарғы органдары және лауазым иелері халық алдында жауапкершілік көтереді.
Республика түрлері
- Президенттік республикалар — бұл мемлекеттерде президент парламентаризммен қатар мемлекет және үкімет басшысының өкілеттігін қоса атқарады. Үкіметті тарату немесе құру тікелеу президенттің қолында болып саналады, бұл жағдайда парламент үкіметке әлеулі әсер тигізе алмайды (Қазақстан, АҚШ, Эквадор).
- Парламенттік республикалар — бұл мемлекеттерде мемлекеттік басқару билігіндегі елеулі орында парламент алады. Парламент үкіметті құрып, кез-келген уақытта таратуға құқылы. Бұндай мемлекеттердің президенттері елеулі өкілеттілікке ие емес (Израиль, Грекия, ГФР).
- Аралас республика — бұндай басқару формасы бар елдерде президенттің өкілеттілігі парламенттің өкілеттілігімен тең дәрежеде болады, сондай-ақ президенттің әр бір атқарған ісі, үкіметті құруы немесе таратуы міндетті түрде парламенттің қатысуымен жүргізілуі қажет (Ресей, Украина, Португалия, Франция).
Парламенттік республика | Президенттік республика | Аралас республика | |
---|---|---|---|
1. Президент статусы | |||
2. Президентті сайлау | |||
3. Үкіметтің құрылу тәртібі | |||
4. Үкімет жауапкершілігі | |||
5. Президенттің заң шығару құқығына | |||
6. Президенттің парламент шешіміне вето құқыққа ие болуы | |||
7. Президенттің парламентті таратуға құқығы | |||
8. Премьер-министр | |||
9. Елдер |
Тағы қараңыз
Дереккөздер
- Чиркин В. Е. Мемлекеттану: Оқулық / В. Е. Чиркин. - М. : Юристъ, 1999. - С. 138.
- Бұл карта емес, басқару формаларын көрсетеді.
- Ресейдегі сословиелік-өкілдік монархия (орыс.). Labex.ru. Басты дереккөзінен мұрағатталған 3 наурыз 2012. Тексерілді, 29 қараша 2008.
- Теория государства и права / Под ред. Пиголкина А.С. - Изд-во: Городец, 2003. - С. 43.
- Мелехин А. В. Мемлекет және құқық теориясы (Теория государства и права):оқулық / А. В. Мелехин. — М. : Маркет ДС, 2007. — Б.с. 161-163. (орыс.)
Сыртқы сілтемелер
- Формы правления в странах мира
- Основные, гибридные и атипичные формы правления Мұрағатталған 8 сәуірдің 2013 жылы.
- Формы правления и государственные режимы. Курс лекций «Государственное и муниципальное управление в зарубежных странах»
- Формы правления: понятие, виды
- Форма правления. Понятие, основные разновидности, отличительные черты, плюсы и минусы Мұрағатталған 23 қарашаның 2013 жылы.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Memlekettik baskaru formasy ujymyn zhogargy memlekettik organdardyn zhүjesin minezdejtin memleket formalarynyn elementterinin biri Baskaru formasy tar magynada memlekettik biliktin zhogargy organdarynyn ujymy degendi bildiredi Al aukymdy magynada alganda baskaru formasy bul memlekettin bүkil organdarynyn ozara әreket etui zhәne ujymdasu әdisi Үkimet tүrin yagni baskaru formasyn memlekettik kurylym tүrlerimen zhәne memlekettin sayasi tәrtibimen shatystyrmau kazhet Bul үsheui birige otyryp bir birin tolyktyra otyryp memleket formasyn kurajdy Baskaru formasy bojynsha әlem elderi Prezidenttik respublikalar Aralas respublikalar Atkarushy biliktin kyzmetin parlament sajlagan prezident atkaratyn Parlamenttik respublikalar Atkarushy bilik premer ministrdin kolynda bolatyn Parlamenttik respublikalar Parlamenttik monarhiyalar Absolyuttik monarhiyalar Birpartiyalyk zhүjeli memleketter Baskaru formalary Sayasi rezhimder zhәne zhүjelerAvtokratiya Anarhiya Aristokratiya Byurokratiya GerontokratiyaDemokratiya DespotizmDiktaturaFashisttik diktatura Ұlttyk diktatura Kleptokratiya Matriarhat MeritokratiyaMonarhiyaAbsolyuttik monarhiyaKonstituciyalyk monarhiya Parlamenttik monarhiyaHandyk kaganat dd Birpartiyalyk zhүje Oligarhiya OhlokratiyaPatriarhatKosemdik PlutokratiyaRespublikaParlamenttik respublika Prezidenttik respublika Aralas respublika Kenestik respublika Teokratiya Tehnokratiya Tiraniya Totalitarizm Hunta Etnokratiya ondeu Baskaru formasy memlekettin kelesi sipattamalaryn korsetedi memlekettin zhogargy bilik organdarynyn kuryluyn kurylymyn memlekettik organdardyn arasyndagy ozara әreket etuinde zhatkan principterin zhogargy bilik pen katardagy azamattardy arasyndagy ozara karym katynastyn kuryluyn Negizgi baskaru formalaryMonarhiya Tolyk makalasy Monarhiya Monarhiya zhogargy memlekettik bilik omir bojy bir gana basshynyn yagni monarhtyn patsha shaһ sultan han halif imperator t b kolynda bolatyn zhәne urpaktan urpakka muragerlikpen beriletin baskaru formasy Monarhiyanyn ozgesheligi Bir gana adam memleket basshysy ol monarh Bilik muragerlik bojynsha beriledi Monarh zanga bagynbajdy monarhty bilikten alastatuga bolmajdy Monarhiyalardyn tүrleri Absolyuttik monarhiya shekteusiz memlekettegi zhalgyz zhogargy organ bolyp tabylatyn monarhy bar memleket Bүtkil memlekettik biliktin kuzyreti monarhtyn kolynda bolady Saud Arabiyasy Oman Katar Tagy bir erekshe bir tүri Vatikan bolyp tabylady monarhtan bolek baska da memlekettik baskaru organdary bar memleket al memlekettik bilik barlyk zhogargy bilik organdaryna zhүktelgen sondaj ak monarhtyn biligi belgili bir arnajy dәstүrdin nemese Konstituciya aktisinin negizinde shektelgen Өz kezeginde shekteuli monarhiya kelesidej bolinedi monarhtyn biligi belgili bir soslavienin dәstүrlerinin negizinde shekteletin monarhiya tүri Zemskij sobory Ispaniyadagy Kortester i igrayushih rol kak pravilo soveshatelnogo organa V nastoyashee vremya podobnyh monarhij v mire net monarhtyn biligi belgili bir arnajy Konstituciya aktisinin negizinde shektelgen monarhiya Өz kezeginde konstituciyalyk monarhiya ekige bolinedi monarhtyn kolynda barlyk atkarushy biliktin kuzyreti bolatyn sondaj ak zan shygaru zhәne sot isterine okilettiligi bar monarhiya tүri Bul memleketterde monarhtyn kolynda okildik organdary taratu kabyldagaly zhatkan aktilerin buzu siyakty absolyutti veto kukykka kukyly Iordaniya Marokko Parlamenttik monarhiya monarh tek dәstүrdin kurmeti retinde zhәne belgili okilettiligi zhok monarhy bar memleketter Ұlybritaniya Zhaponiya Daniya Absolyuttik monarhiya Konstituciyalyk monarhiyaParlamenttik monarhiya1 Zan shygaru kukygy monarh monarh pen parlament parlament2 Atkarushy bilikti atkaru monarh resmi monarh is zhүzinde үkimet3 Үkimet basshysyn tagajyndau monarh resmi monarh alajda parlamenttik sajlaudyn negizinde4 Үkmet zhauaapkershiligi monarh aldynda parlament aldynda5 Parlamentti taratu kukygy parlament zhok monarh kolynda shekteusiz monarh kolynda үkimettin usynysy bojynsha 6 Monarhtyn parlament sheshimine veto kukygy parlament zhok absolyutti veto karastyrylgan alajda koldanylmajdy7 Totenshe zharyktyk zan shygaru kukygy monarh zharlygy zan kүshimen tenestiriledi parlament sessiyalarynyn aralygynda gana karastyrylgan alajda koldanylmajdy8 Elder Saud Arabiyasy Oman Iordaniya Kuvejt Marokko Ұlybritaniya Ispaniya NiderlandRespublika Tolyk makalasy Respublika Respublika memlekettik biliktin zhogargy organdaryn belgili bir merzimge halyk sajlajtyn ne bolmasa okildik mekemeleri kuratyn baskaru formasy Bul baskaru formasynda zhogargy organdar sajlaushylardyn aldynda barlyk zhauapkershlikti alady Respublikanyn ozgesheligi Әrdajym birneshe bilik organdary bolady sondaj ak organdardyn arasyndagy okilettilik zheke zheke bolinedi yagni belgili organ baska bir organnan tәuelsiz Memleket basshysy Prezident Biliktin zhogargy organdary zhәne lauazym ieleri halyk aldynda zhauapkershilik koteredi Respublika tүrleri Prezidenttik respublikalar bul memleketterde prezident parlamentarizmmen katar memleket zhәne үkimet basshysynyn okilettigin kosa atkarady Үkimetti taratu nemese kuru tikeleu prezidenttin kolynda bolyp sanalady bul zhagdajda parlament үkimetke әleuli әser tigize almajdy Қazakstan AҚSh Ekvador Parlamenttik respublikalar bul memleketterde memlekettik baskaru biligindegi eleuli orynda parlament alady Parlament үkimetti kuryp kez kelgen uakytta taratuga kukyly Bundaj memleketterdin prezidentteri eleuli okilettilikke ie emes Izrail Grekiya GFR Aralas respublika bundaj baskaru formasy bar elderde prezidenttin okilettiligi parlamenttin okilettiligimen ten dәrezhede bolady sondaj ak prezidenttin әr bir atkargan isi үkimetti kuruy nemese taratuy mindetti tүrde parlamenttin katysuymen zhүrgizilui kazhet Resej Ukraina Portugaliya Franciya Parlamenttik respublika Prezidenttik respublika Aralas respublika1 Prezident statusy Prezident lauazymy shartty okildik kyzmet atkarady bүkil is әreketi parlamentin katysuymen atkarylady bir uakytta memleket basshysy zhәne atkarushy biliktin basshysy memleket basshysy alajda bilik bolinisinen shygarylyp tastalyngan Konstituciya arbitri zhәne garanty bolyp sanalady2 Prezidentti sajlau parlamentten mandat kabyldajdy mandatty zhalpyga birdej sajlau barysynda halyktan mandat kabyldajdy3 Үkimettin kurylu tәrtibi parlament tarapynan prezident tarapynan parlament pen prezdient birlese otyryp prezident premer ministr kandidaturasyn usynady al parlament ony bekitedi 4 Үkimet zhauapkershiligi parlament aldynda prezident aldynda prezident pen parlament aldynda5 Prezidenttin zan shygaru kukygyna ie emes ie shart bojynsha ie emes alajda kej elderde kukykka ie6 Prezidenttin parlament sheshimine veto kukykka ie boluy ie emes ie әlsiz veto kukyk7 Prezidenttin parlamentti taratuga kukygy baska amal zhok kezde gana ie emes ie8 Premer ministr bar zhok bar9 Elder GFR Italiya Avstriya Қazakstan AҚSh Argentina Franciya Rumyniya ResejTagy karanyzMonarhiya RespublikaDerekkozderChirkin V E Memlekettanu Okulyk V E Chirkin M Yurist 1999 S 138 Bul karta emes baskaru formalaryn korsetedi Resejdegi soslovielik okildik monarhiya orys Labex ru Basty derekkozinen muragattalgan 3 nauryz 2012 Tekserildi 29 karasha 2008 Teoriya gosudarstva i prava Pod red Pigolkina A S Izd vo Gorodec 2003 S 43 Melehin A V Memleket zhәne kukyk teoriyasy Teoriya gosudarstva i prava okulyk A V Melehin M Market DS 2007 B s 161 163 orys Syrtky siltemelerFormy pravleniya v stranah mira Osnovnye gibridnye i atipichnye formy pravleniya Muragattalgan 8 sәuirdin 2013 zhyly Formy pravleniya i gosudarstvennye rezhimy Kurs lekcij Gosudarstvennoe i municipalnoe upravlenie v zarubezhnyh stranah Formy pravleniya ponyatie vidy Forma pravleniya Ponyatie osnovnye raznovidnosti otlichitelnye cherty plyusy i minusy Muragattalgan 23 karashanyn 2013 zhyly