Испания (ис. Espaṅa), ресми Испания Патшалығы (ис. Reino de España) — Еуропаның Оңтүстік-батысында орналасқан ел. Пиреней түбегінің көп бөлігін және Жерорта теңізіндегі Балеар, Питиус аралдары мен Атлант мұхитындағы Канар аралдарын иеленеді. Жер көлемі 505,9 мың км2. Испанияға, сондай-ақ, Солтүстік Африка жағалауларындағы Сеут және Мелилья қалалары мен оларға жақын жатқан Велесде-ла-Гомера, Алусемас, Чафаринас аралдары да қарайды. Халқы 46,5 млн. (2011). Негізінен, , католондар (5 млн-нан астам), галисилер (3 млн.), баскилер (2 млн-нан астам), т.б. Қала халқы 76,79%. Ресми тілі – испан тілі. Автономиялық құрылымдарда католон, баски, галиси, т.б. тілдер қолданылады. Ел 17 автономиялық құрылымдардан тұрады. Халқы, негізінен, католик дінін ұстанады. Астанасы – Мадрид қаласы (5 млн.). Бұған қоса Барселона (1,8 млн.), Валенсия (1 млн.), (750 млн.), т.б. ірі қалалары бар. Ұлттық мейрамы 12 қазан – Испан ұлты күні (Христофор Колумбтың 1492 жылы Американы ашқан күні). Ұлттық ақшасы – песета.
Испания Патшалығы ис. Reino de España кат. Regne d'Espanya баск Espainiako Erresuma Reino de España окс. Reiaume d'Espanha | |||||
| |||||
Ұран: «Plus Ultra» | |||||
Әнұран: «Marcha Real» (тыңдау ) | |||||
Тарихы | |||||
---|---|---|---|---|---|
Құрылды | 1479 жыл ( және ) 1515 жыл (біртұтас монархия) | ||||
Мемлекеттік құрылымы | |||||
Ресми тілі | испан тілі | ||||
Елорда | Мадрид | ||||
Ірі қалалары | Мадрид, Барселона, Валенсия, Севилья, Сарагоса, Малага | ||||
Үкімет түрі | Конституциялық монархия | ||||
Географиясы | |||||
Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 51-ші орын 505 990 км² 1,04 | ||||
Жұрты • Сарап (2018) • Тығыздығы | ▲ 46 733 038 адам (30-шы) 92 адам/км² (112-ші) | ||||
Экономикасы | |||||
ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | ▲ 1,941 трлн. $ (15-ші) ▲ 41,592 $ (30-шы) | ||||
ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | ▼ 1,398 трлн. $ (12-ші) ▼ 29,961 $ (30-шы) | ||||
АДИ (2017) | ▲ 0,891 (жоғары) (26-шы) | ||||
Этнохороним | Испандық, испандар | ||||
Валютасы | Еуро € | ||||
Қосымша мәліметтер | |||||
Интернет үйшігі | |||||
ISO коды | ES | ||||
ХОК коды | ESP | ||||
Телефон коды | +34 | ||||
Уақыт белдеулері | UTC+1, жазда UTC+2 |
Қазіргі адамдар Пиреней түбегіне алғаш рет шамамен 35 000 жыл бұрын келді. Финикиялық, ежелгі грек, кельт және карфаген қоныстарымен бірге ибериялық мәдениет біздің дәуірімізге дейінгі 200 жылы Рим билігіне өткенге дейін түбекте дамыды. д., содан кейін аймақ 2 Рим провинциясына бөлінді - Орта Испания және Қиыр Испания. «Испания» атауы бұрынғы финикиялық Sp(a)n немесе Spania атауына негізделген. Батыс Рим империясының соңында Орталық Еуропадан қоныс аударған герман тайпаларының конфедерациялары Пиреней түбегіне басып кіріп, өздерінің батыс провинцияларында (соның ішінде Суеви, Аландар және Вандалар) салыстырмалы түрде тәуелсіз патшалықтар құрды. Ақырында, вестготтар түбектің барлық тәуелсіз аумақтарын, соның ішінде Византия Испаниясының Византия провинциясын күшпен біріктірді, ол бұрынғы Рим провинциялары мен патшалықтарының барлығын саяси, шіркеулік және құқықтық жағынан азды-көпті біріктірді, олардың мұрагерлері болды. кейін Римдік Испания деп құжатталды.
Ерте заманауи кезеңде Испания тарихтағы ең үлкен империялардың бірін басқарды, ол да ең ерте әлемдік империялардың бірі болды, 570 миллионнан астам испан тілін қамтитын үлкен мәдени және тілдік мұра қалдырды, бұл испан тілін әлемдегі екінші ең көп сөйлейтін тілге айналдырды. Алтын ғасыр кезінде елде Диего Веласкес сияқты көптеген танымал суретшілердің пайда болуына әкелген көркемдік бум болды. Бұл дәуірде ең әйгілі испан әдеби шығармасы «Дон Кихот» да жарық көрді. Испания ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра нысандарының саны бойынша үшінші орында.
Испания – зайырлы өкілді демократия және конституциялық монархия, мемлекет басшысы ретінде король Филипп VI. Испания - табыс деңгейі жоғары дамыған ел, номиналды ЖІӨ бойынша төртінші орында. Ел Біріккен Ұлттар Ұйымының, Еуропалық Одақтың, Еуроаймақтың, Еуропа Кеңесінің, Жерорта теңізі Одағының, Солтүстік Атлантикалық Альянстың, Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының, Шенген аймағының, Дүниежүзілік сауда ұйымының және көптеген елдердің мүшесі. Басқа халықаралық ұйымдардың Ресми мүшесі болмай-ақ, Испания G20 саммиттерінің «тұрақты бақылаушысы» болып табылады және олардың әрқайсысына қатысады, бұл оны іс жүзінде топтың бір бөлігі етеді.
Этимология
España атауының шығу тегі (демек, оның туындылары) даулы. Иберияның ежелгі римдік атауы, Испания, римдіктер поэтикалық түрде Испания деп атаған Гесперия терминінен шығуы мүмкін. Гесперия сөзінің өзі гректің Εσπερία сөзінен шыққан, яғни «батыс елі», «күн батқан жер» (гректер Италия деп атаған). Римдіктер бұл атауды Испанияға берді, өйткені ол әлі де өз елінің батысында.
Шығудың тағы бір нұсқасы «қояндар елі» немесе «шет, маңай» (Испания Жерорта теңізі аймағының шетінде орналасқандығынан) деген мағынаны білдіретін Ispanihad сөзінен шыққан. Ezpanna сөзінен шыққан баск тілінің нұсқасы да бар (яғни, «шет, шекара», өйткені Испания Еуропаның оңтүстік шеті).
Гуманист Антонио де Небрича «батыс әлемінің қаласы» дегенді білдіретін ибериялық Hispalis сөзінен шыққан шығу нұсқасын ұсынды. Хесус Луис Кунчилостың айтуынша, тамыр кеңістігі финикиялықтардың «шпион» сөзінен шыққан, ол «металдарды соғу» дегенді білдіреді. Осылайша i-spn-ya «металдар соғылған жер» дегенді білдіреді.
География
Испания - Еуропаның оңтүстігіндегі мемлекет. Ол Пиреней түбегінің алтыдан бесін, Жерорта теңізіндегі Балеар және Питиус аралдарын және Атлант мұхитындағы Канар аралдарын алып жатыр. Пиреней тауларына жету қиын және Испанияны түбектің батыс бөлігін алып жатқан Португалиядан басқа Еуропаның басқа елдерінен «оқшаулайды».
Аумағы бойынша Испания Еуропадағы Ресей, Украина және Франциядан кейінгі төртінші мемлекет және Еуропалық Одақта екінші орында. Испанияны Жерорта теңізі мен Атлант мұхиты шайып жатыр. Құрлықта Испания батыста Португалиямен (ортақ шекара – 1214 км), Франциямен – Пиреней тауларының жоталарымен (623 км), Андоррамен (63,7 км), Гибралтармен (1,2 км), Мароккомен (1,2 км) шектеседі. м Сеута — 6,3 км, Мелилья — 9,6 км).
Елдің рельефі
Испанияның жер бедері әртүрлі, мұнда тау жоталары мен биік үстірттер жүйесі басым рөл атқарады. Территориясының 90%-ға жуығын үстірттер мен таулар құрайды. Ел бетінің жартысына жуығын теңіз деңгейінен орташа биіктігі 660 м болатын Еуропадағы ең үлкен Месета деген үлкен үстірт алып жатыр. Месета үстірттердің, биік тас жоталардың және тау алаптарының кезектесуімен ерекшеленеді. Орталық Кордильера Месетаны екі бөлікке бөледі: солтүстік және оңтүстік. Испания территориясының көп бөлігі шамамен 700 м биіктікте орналасқан.Еуропадағы Швейцариядан кейінгі екінші ең биік мемлекет.
Пиреней түбегінің рельефтік картасы
Солтүстікте Месета Бискай шығанағының жағалауын бойлай 600 км-ге созылған, елдің ішкі бөлігін теңіз әсерінен оқшаулайтын қуатты Кантабрия тауларымен қоршалған. Олардың орталық бөлігінде биіктігі 2648 м-ге дейін жететін Пикос-де-Европа тау тізбегі (испан тілінен – Еуропа шыңдары) орналасқан.Бұл альпі типті таулар негізінен карбон кезеңінің шөгінділерінен – әктастардан, кварциттерден, құмтастардан тұрады. Кантабрия таулары Испаниядағы ең қуатты тау жүйесі Пиренейдің орографиялық және тектоникалық жалғасы болып табылады.
Пиренейлер - батыстан шығысқа қарай 450 км-ге созылған бірнеше параллель жоталар. Бұл Еуропадағы ең қол жетпес таулы аймақтардың бірі. Олардың биіктігі орта есеппен өте жоғары болмаса да (2500 м-ден сәл астам), оларда ыңғайлы орналасқан және қолжетімді асулардың қажетті саны жоқ. Бұл асулардың барлығы 1500-2000 м биіктікте орналасқан, сондықтан Испаниядан басқа елдерге баратын темір жолдар батыс пен шығыстан Пиренейді айналып өтеді. Таулардың ең кең және ең биік бөлігі орталық, мұнда олардың негізгі шыңы Ането шыңы орналасқан, оның биіктігі 3404 м жетеді.Солтүстік-шығыстан Пиреней таулары жүйесі Месетамен түйіседі, максималды биіктігі (Мон Кайо шыңы) 2313 м.
Шығыс Пиреней мен Пиреней тауларының арасында аласа каталон таулары созылып жатыр, олардың оңтүстік беткейлері Жерорта теңізінің алдынан дерлік кертпелермен үзіліп жатыр. Каталон таулары (оның орташа биіктігі 900-1200 м, ең биік шыңы - Каро тауы, 1447 м) Жерорта теңізінің жағалауына параллель дерлік 400 км созылып, Арагон үстіртін одан бөліп жатыр. Мурсияда, Валенсияда және Каталонияда және Палос мүйісінен солтүстікке қарай Франция шекарасына дейін дамыған жағалау жазықтары жоғары құнарлылығымен сипатталады.
Пиреней түбегінің бүкіл оңтүстік-шығысын тау жоталары мен жоталар жүйесі болып табылатын Кордильера-Бетике алып жатыр. Сьерра-Невада таулары оның кристалдық осіне айналды. Биіктігі жағынан олар Еуропадағы Альпі тауларынан кейін екінші орында. Олардың шыңы Муласен тауы, ол 3478 м жетеді, Испания түбегінің ең биік нүктесі. Испаниядағы ең биік тау шыңы Тенерифе (Канар аралдары) аралында орналасқанымен, бұл биіктігі 3718 м-ге жететін Тейде жанартауы.
Тарихы
Испания жерінде ежелгі адамдар палеолит дәуірінде-ақ (б.з.б. 10-мыңжылдыққа дейін) тіршілік ете бастаған. И. жерінде құрылған ең ежелгі мемлекет – Тартесс (б.з.б. 1 мыңжылдықтың бас кезінде болған). Ел территориясына б.з.б. 7 ғасырда финикиялықтар мен гректер келіп қоныстана бастады. Б.з.б. 5 – 3 ғасырларда Пиреней арқылы кельттер келді. Б.з.б. 3 ғасырдың аяғында Испания жерінің көпшілігі Карфаген мемлекетіне бағынды. Б.з.б. 2 ғасырда Карфагенді Рим империясы ығыстырып, б.з.б. 21 – 19 жылы қазіргі Испания аумағын түгелімен бағындырды. Рим империясы үстемдігі кезінде елде испан-рим ақсүйектері пайда болды. Кейін Испанияға вандалдар, аландар, свевтер басып кіріп, Солтүстік-батыста құрылды. Аландар мен вандалдар оңтүстікке, ал 429 жылы Солтүстік Африкаға қоныс аударды. 5 ғасырдың 2-жартысында вестготтар королі Эйрих (466 – 84) Пиреней түбегін түгелімен басып алды. 585 жылы вестготтар Свев корольдігін толығымен бағындырды. 711 – 18 жылы Пиреней түбегін арабтар (мавр деген ортақ атпен белгілі болған араб және тайпалары) жаулап алып, Омейя әулетіне бағынышты әмірлік құрды. 756 жылы омейялықтар тәуелсіз , 929 жылы Кордова халифатын құрды (қ. Кордова халифаты). 1031 жылы Кордова халифаты көптеген ұсақ иеліктерге бөлініп кетті. 11 ғасырда түбектің Солтүстік мен шығысындағы ұсақ христиан иеліктері біртіндеп біріге бастады. Сөйтіп, солтүстікте Кастилия, оңтүстікте Арагон корольдіктері құрылды. Олар біртіндеп Испаниядан арабтарды ығыстыра бастады. 13 ғасырдың ортасында елде тек Гранада әмірлігі ғана қалды. 1479 жылы Леон-Кастиль және Арагон-Каталон корольдіктері әулеттік неке негізінде бір мемлекетке бірікті. 1492 жылы 12 қазанда 10 жылға созылған соғыстан кейін Гранада әмірлігі жаулап алынды. Бұл күн Х.Колумбтың Американы ашып, ұлы жаңалықтар дәуірінің басталуымен тура келді. 16 ғасырдың 1-жартысында испандар Мексиканы, Перуді, Боливияны, Чилиді, т.б. Оңтүстік Америка жерлерін басып алды. Еуропада Испания құрамына қосылды (1516). Испан королі Карл Қ 1519 жылы Қасиетті Рим империясының императоры тағына отырып, Испандар әлемдегі ең ірі мемлекетке айналды. Мануфактуралар құрылып, испан қалалары жібек тоқитын, былғары шығаратын, қару-жарақ жасайтын ірі орталықтарға айналды. Елде монархия орнады. 16 ғасырдың 2-жартысынан бастап Испания әлсірей бастады. Революция нәтижесінде Нидерландия Испандардан 1581 жылы бөлініп шықты, 1588 жылы атышулы испан флоты – “Жеңілмейтін армада” Англиядан күйрей жеңілді. 17 ғасырда ел экономикасы онан сайын құлдырап кетті. 18 ғасырда бұрынғы испан иеліктері Англия, Франция, Австрия, т.б. мемлекеттердің өзара күресі нысанына айналды. Испан мұрагерлігі үшін күрес (1701 – 14) француз королі XҚV-нің немересі -нің Испандар тағына отыруымен аяқталды. 18 ғасырдың аяғында Францияда революция басталғаннан кейін, Испания билеушілері 1793 жылы Франциямен соғыс бастады. Бірақ жеңіліске ұшырап, өздері француздардың ықпалына көшті. И. енді Франция жағында Англия мен Португалияға қарсы соғысты. Бұл Испандардың Америкадағы отарларымен байланысын нашарлатып жіберді. Үкімет елге француз әскерлерінің кіруіне рұқсат беріп, халықтың наразылығын туғызды. Бірінші испан революциясы (1808 – 14) елден француздарды қуу және либералдық реформалар жүргізу мақсатын көздеді. Конституция қабылданып (1812), ұлт-азаттық күрес және революция нәтижесінде ел 1814 жылы 18 мамырда толық азат етілді. Бірақ елге оралған король Фердинанд VҚҚ конституцияның күшін жойып, Америкадағы испан отарларындағы көтерілістерді басу үшін әскер жіберді. Екінші испан революциясы (1820 – 23) кезінде Фердинанд VҚҚ көтерілісшілердің талабын орындап, 1812 жылғы конституцияны қалпына келтірді. Конституцияға сәйкес 1820 жылы 9 шілдеде ашылған кортестер (парламент) көптеген прогресшіл заңдар қабылдады. Бұл революция Қасиетті одақтың шешімі бойынша француз интервенттері қолымен (1823 жылы сәуір – қыркүйек) басылды. Елде абсолюттік монархия қалпына келтірілді. Осы кезде испан армиясы Америкада жеңіліске ұшырап, Куба мен Пуэрто-Рикодан басқа барлық отарларынан айырылды. 1833 жылы Испандарда азамат соғысы басталып, ол Үшінші испан революциясына (1834 – 43) ұласты. Революция кезінде барлық ортағасырлық сарқыншақтар (инквизиция, майорат, т.б.) толығымен жойылып, елде конституциялық монархия орнады. 1840 жылдан бастап өнеркәсіп төңкерісі басталды: металлургия, машина жасау з-ттары, т. ж-дар салына бастады. Төртінші (1854 – 56) және бесінші (1868 – 74) испан революцияларын республикашыл күштер жасады. Тұңғыш республика құрылғанымен (1873 – 74), ол ұзақ өмір сүре алмады. 1874 жылғы төңкерістен кейін үкімет басына қайтадан келді. 20 ғасырдың басында Испандарда ірі өнеркәсіп монополиялары пайда болды. Елге шет ел капиталы көптеп келе бастады. Республикашылар күресті тоқтатқан жоқ. 1931 жылы 14 сәуірде елде республика орнап, алтыншы испан революциясы (1931 – 39) басталды. 1931 жылы сәуір – 1933 жылы күз аралығында елді республикашыл-социалистер блогы басқарды. Олар а. ш-нда реформа жүргізді, 8 сағаттық жұмыс күнін енгізді, т.б. шаралар жасады. Оған қарсы оңшыл күштер 1933 – 35 жылы фашистік блокқа бірігіп, елде 32 айға созылған азамат соғысы басталды (қ. Испаниядағы азамат соғысы). Испандарда генерал Франконың диктатурасы орнап, саяси партияларға тыйым салынды. 2-дүниежүз. соғыс кезінде Германия мен көмектесіп, соғыс аяқталғаннан кейін АҚШ-пен тығыз байланыс орнатты. 1947 жылы ел корольдік болып жарияланды. генерал Франко өлгеннен кейін (1975), Испандарда конституциялық монархия құрылды. Саяси тұтқындар түрмелерден босатылып, саяси партиялардың қызметіне рұқсат етілді. 1977 жылы 15 маусымда тұңғыш рет демокр. парламент сайлауы өтіп, Конституция қабылданды. 1979 жылы сәуірде алғашқы заңды үкімет жасақталды. 1981 жылы ақпанда әскерилердің мемл. төңкеріс ұйымдастыру әрекеті жүзеге аспай қалды. 1982 жылы қазанда өткен сайлауда Ф.Гонсалес бастаған социалистер жеңіске жетіп, өз үкіметін құрды. Олар 1983, 1986, 1993 жылдары өткен сайлауда да жеңіске жетті. Тек 1996 жылы өткен сайлауда ғана консервативтік Халық партиясы (Х.М. Аспар) жеңіске жетті.
Мемлекеттік құрылымы
Испанияның мемлекеттік құрылымы - конституциялық монархия. Мемлекет басшысы — патша. Қазіргі кездегі монарх — . Заң қабылдайтын орган — : Депутаттар конгресі мен Сенат. Сенат 259 жергілікті сайланған депутаттан құралған. Депутаттардың қызмет ету мерзімі - 4 жыл. Депутаттар Конгресі - саяси партияладын сайланған 350 депуттан құралған, депуттығының мерземі - 4 жыл.
Атқарушы үкіметті Испанияның Премьер-министрі орындайды, әдетте парламентке сайлау барысында ең көп дауыс жинаған саяси партияның өкілі. Конституциялық бақылау органы - Конституциялық сот (Tribunal Constitucional), жоғарғы сот сатысы - Жоғарғы Сот (Tribunal Supremo), автономды қоғамдастықтардың жоғарғы сот сатысы - Жоғарғы Әділет Соты (Tribunal Superior de Justicia), Апеляциялық инстанция - провинциялық аудиенсиялар (Audiencias Provinciales), аймақтық соттар — сот тергеуі және алғашқы саты соттары (Juzgados de primera instancia e instrucción), ең төменгі сатысы - судья (juzgados de paz), импичмент соты - Ұлттық Аудиенсия (Audiencia Nacional), жоғарғы бақылау органы - Есеп Соты (Tribunal de Cuentas), соттарды басқару органы - Сот басқаруының генералды кеңесі (Consejo General del Poder Judicial).
Испанияда 500-ден астам саяси партия және қоғамдық ұйымдар тіркелген. Ең ірі париялар:
- Конвергенция және Одақ каталон блогі,
- «Эскерра републикана» каталон партиясы,
- Баск ұлттық партиясы,
- Канар коалициясы.
Экономикасы
Өнеркәсіптің көлемі жағынан Испандар Батыс Еуропада 5-орын, дүние жүзі бойынша 8-орын алады. Елде машина, кеме жасау, ұшақ шығару, электртехникасы, химия, тоқыма өндірістері жақсы дамыған. Соңғы жылдары тау-кен өндірісі жыл сайын кеміп, оның орнына электронды жабдықтар өндірісі дамуда. Ел экономикасында мемл. сектордың үлесі – 30%. Ел пайдалы қазбаларға бай, бірақ 100-ден аса қазбалардың тек 16-сы ғана өндіріледі. А. ш. жақсы дамыған. Шарап (дүние жүзінде 3-орында), цитрустік жемістер, бидай, күріш, темекі, көкөніс, т.б. өсіріледі. Зәйтүн майын шығарудан Испандар дүние жүзінде 1-орында. Мал ш. да жақсы дамыған. Теңізден балық аулау мен теңіз азық-түліктерін пайдаланудан дүние жүзіндегі алғашқы ондыққа кіреді. Елге туризм үлкен табыс әкеледі. Жыл сайын Италияға 62 млн. шет ел туристері келеді. Негізгі сауда серіктестері Еуропалық одақ елдері (импорттың – 61%, экспорттың – 68,5%-ы), АҚШ (7,4% және 5,1%), Латын Америкасы(4% және 5,4%). Алтын-валюта қоры 72,6 млрд. АҚШ долл-ы көлемінде (1997). Испания мен Қазақстан арасында дипломатиялық қарым-қатынастар 1992 жылы орнады. 1998 жылы 13 ақпанда Испания королі Хуан Карлос Алматыда болып қайтты. 2000 жылы 30 қазанда Қазақстан Президенті Н.Назарбаев ресми сапармен Испанияда болып, король Қазақстанмен және үкімет төрағасы Хосе Мария Азнармен кездесті. Кездесу барысында саяси, экон., мәдени байланыстар жөнінде 6 құжатқа қол қойылды.
Денсаулық сақтау ісі
Испанияда 1970 жылы әрбір 1000 адамға шаққанда баланың тууы 19,6, адам өлімі 8,5, тірі туған әр бір баладан өлгені 27,9. Адам өмірін ұзақтығы орташа 70 жас. Елде жүрек, қан тамыр аурулары, қатерлі ісік,сусамыр, әсірисе гельминтоз ауруы көп таралған. Дүниежүзінде эхинококкоз ауруының ең көп таралған жері - Испания кейбір аудандарда лептозпирос және алапес те кездеседі. Толық емес мәліметтер бойынша, 1969 жылы Испанияда 156,8 мың төсектік 1648 аурухана болды. 1970 жылы 41,4 мың дәрігер, 3,4 тіс дәрәгері, 16 мың фармацевт және 4,1 мың акушер жұмысқа орнатылды. Дәрігерлерді арнайы университетің медициналық факультеттері дайындайды.
Өнері
Испания жеріндегі ең көне ескерткіштер палеолит дәуірінен сақталған. Неолит дәуірінен қыш ыдыстар, иберлерден тас қамалдардың қалдығы мен өрнектелген құмыралар сақталған. Рим империясы үстемдігінен қалған театрлар мен ғибадатханалардың орны кездеседі. Мавритан өнерінің үлгісімен салынған құрылыстар да бар (Кордовадағы мешіт, 10 ғасырдың аяғы). Испаня өнерінің дербес қалыптасуы 8 – 9 ғасырлардан басталады. Осы кезде Испандарның Италия, Франциямен мәдени байланысы күшейді. Тас қорғандар мен қамалдар салуда француздардың тәжірибесі қолданылды. 10 – 12 ғасырларда құрылысқа кірпішті пайдаланды. 13 ғасырдың 1-жартысында Бургос пен Леонда ғибадатханалар салына бастады. 14 ғасырда Испандарда мудехар стиліндегі архитектура қалыптасты. Сол кездегі Испандар бейнелеу өнеріне тән қасиет – тұрмыстық детальдарға ден қою, жалпы пішін мен бет-бейненің шынайылығын қадағалау – каталон мектебінің негізін салушы Феррер Бассаның шығарм-нан айқын көрінді. 15 ғасырдың аяғында Қайта өркендеу дәуірінің ұлттық стилі – “платереско” қалыптасты. 16 ғасырда италиялықтар ықпалының күшейе түсуі испан суретшілерінің кәсіби машықтануына әсер етті. Осы тұста Эль Греко шығарм-ы танымал болды. 17 ғасырда чурригереско [арх. Х.Чурригердің (1665 – 1725) есімімен аталған] деген атпен пайда болған испан бароккосы 18 ғасырда жалпы ұлттық стильге айналды (Гранададағы Ла Картух ғибадатханасы). 1744 жылы Мадридте ұйымдастырылған Көркемсурет академиясы академиялық классицизмнің ұйытқысы болды. 17 ғасырдың 1-жартысында испан кескіндемесі басым бағытта дамыды. Өмір шындығының рухани мәнін ашуға ұмтылу, қарапайым заттарға назар аудару Испания суретшілеріне тән тақырып болды. Өмір мәнін шынайы түрде қабылдау, адам мінезіне ерекше көңіл бөлу – сол кездегі суретшілердің, әсіресе, Д.Веласкестің шығармаларынан тамаша көрініс тапты. 17 ғасырдың 2-жартысындағы Испания өнерінен сән-салтанатқа бой ұру, мистика сарыны байқалады. Испаня өнерінің 18 – 19 ғасырлардағы жаңа өрлеуі Ф.Гойя шығарм-мен байланысты. Модерн стилін қолдаушы арх. А.Гауди (1852 – 1926) мен “оқтай түзу қала салу” жобасының авторы А.Сорио-и-Матаның шығарм-ғы қазіргі заманғы қала салу өнерін ілгері дамытты. 1914 – 18 жылғы 1-дүниежүз. соғыстан кейін “тарихи стильдер” алдыңғы қатарға шығып, ғимараттар осы үлгімен салынды. 1950 жылдан кейін “жаңа архитектура” дамып, функциональдік шешімдермен қоса “органикалық архитектура” жүзеге асты. 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басында Испания бейнелеу өнері дәстүрлі салондық академизмнен қол үзіп, импрессионизмге (Х.Соролья (1863 – 1923), Д. де Регойос) бой ұрды. 20 ғасырдың алғашқы он жылында Испания өнері француздардың ықпалында болды. генерал Франко билігі кезінде көптеген суретшілер өз шығарм-мен антифашистік қозғалысқа үн қосты (А.Ибаррола).
Тарихи қалыптасуы мен жергілікті ерекшеліктеріне қарай И. музыкасы 5 түрге бөлінеді: 1) кельт-иберлерден тараған баск музыкасы. Музыкалық аспаптары – чисту, альбока (үрлемелі), тун-тун (әр түрлі барабандар); 2) бастауын кельттер музыкасынан алатын галисия музыкасы. Музыкалық. аспаптары – гайта, гальега; 3) стильдік жағынан Оңтүстік Франция музыкасына жақын каталон музыкасы. Музыкалық аспаптары – флювиоль (шағын флейта) және тамбурин; 4) жалпы И. музыкасына ортақ белгілерді қамтыған кастиль музыкасы. Музыкалық аспабы – гитара; 5) Андалусия музыкасы. Оның өзі екі топқа бөлінеді: а) цыган әуені басым канте хонде (кейін фламенко атанды); ә) нағыз Андалусия музыкасы. Вестготтар билігі дәуірінде (5 – 8 ғасырлар) қалыптасқан И-ның кәсіби муз. өнері гимн шығарудың биік сатысына көтерілді. 12 ғасырда трубадурлар мен хуглярлар (жонглерлер) ерлік-эпикалық әндерді уағыздады. 14 ғасырда трубадурлар кантиго, пастораль сияқты муз. жанрлар қалыптастырды. 16 ғасырда орган музыкасындағы имитация-полифониялық және вариациялық стиль қалыптасты. 18 ғасырда тонадилья атты муз. комедия туды. Мадрид (1830) пен Барселонада (1847) консерваторияның және тұрақты опера театрының ашылуы Испания музыка өмірін жандандырды. 19 ғасырдың 60-жылдарындағы комп-лардың (М.Эслава, Ф.Барбьери, т.б.) шығармашылығы Мадридтегі “Сарсуэла” театрымен тікелей байланысты болды. Испанияда 19 ғасырдың соңғы ширегінде комп. Ф.Педрель (1841 – 1922) басшылығымен ұлттық муз. мәдениет қайта өркендеді. 20 ғасырда пианистер – Х.Турина, Р.Виньес; скрипкашылар – П.Сарасате-и-Наваскуэс (1844 – 1908), Х.Манен; виолончельшілер – П.Касальс (1876 – 1973), Г.Касадо (1897 – 1966); гитарашылар – Ф.Таррега, М.Льобет; дирижерлер – Э.Ф. Арбос, К.Супервиа, т.б. елге танымал болды. 1973 жылы Испания бишісі Кэти Клавихо мен гитарашы Алматыда өнер көрсетті. Испанияда театр ойындары римдіктер үстемдік құрған дәуірде-ақ жүйелі түрде өткізіліп тұрған. Орта ғасырларда діни театр (литургиялық драма, мистерия) және комедиялық халық театры өркен жайды. 14 – 15 ғасырларда сарай театрының алғашқы нышаны байқала бастады. 16 ғасырдың ортасында ойындарында қарапайым реквизиттер қолданған кәсіби театр труппалары пайда болды. Алғашқы осындай труппаны драматург және актер Лопе де Руэда ұйымдастырды. 16 ғасырдың 2-жартысында театр ойындарын шіркеу басшылары өз бақылауына алып, Мадрид (“Корраль де ла Крус”, 1579; “Корраль дель Принсипе”, 1582), Севилья, Барселона, Валенсия, т.б. ірі қалаларда корральдар деп аталатын тұрақты көпшілік театрлар ұйымдастырды. Мұнда аса көрнекті драматург Лопе де Вега (1562 – 1635), Х.Руис де Аларкон (1581 – 1639), Тирсо де Молина (1571/83 – 1648) пьесалары қойылып, Қайта өркендеу дәуірінің гуманистік және демокр. драматургиясы қалыптасты. 17 ғасырда ауто жанры дамыды. Ол шіркеу мейрамдары кезінде жылжымалы платформа – арбаларда қойылып отырды. 18 ғасырда француз классицизмі өріс алып, ол пафос пен декламациялық стильге құрылған актерлік өнер дамуына ықпал жасады. Көптеген театрлар 16 – 17 ғасырлардағы испан драматургиясының туындыларын қоюды одан әрі жалғастырды, ал М.Ладвенант, Р.Луна, М.Р. Фернандес сынды үздік актерлер өз өнерінде реалистік дәстүрге сүйенді. Осы дәстүр сайнете, сарсуэла, тонадилья сияқты муз.-драм. жанрларда да өріс алды. Көрнекті актер И.Майкес Мадридтегі “Каньос дель Пераль” (1801 – 05) және “Принсипе” (1805 – 18) театрын басқарып, театр өнерінде бірқатар маңызды реформалар жүргізді. Мадридте “Эспаньоль” (1849), Барселонада “Лисео” (1847), т.б. жаңа театрлар ашылды. 20 ғасырдың басында сахнада “кіші жанрлар”, жеңіл пьесалар мен мелодрамалар, модерндік драматургия басым болды. Аса көрнекті ақын әрі драматург Ф.Гарсиа Лорка (1898 – 1936) мен драматург А.Касона (1903 – 65), актриса М.Ксиргу театрға реформа жүргізді. Демократияландыруға талпыныс жасалды. Театр цензурасының қыспағына қарамастан, 1950 жылы бірқатар театрларда испан классик. драматургиясынан қойылымдар қойыла бастады. Қазір Мадридте 20-дан астам театр бар. Актер кадрларын Мадрид пен Барселона консерваториясы және Мадридтің драм. өнер мектебі даярлайды. Испаниядағы тұңғыш көркем фильм 1905 жылы түсірілді. Барселона 1908 жылдан кино өндірісінің орталығына айналды. 20 ғасырдың 20-жылдары жылына 30 – 40 фильм жасалды. 1934 жылы тұңғыш дыбысты фильм – “Топырақ дымы” (режылы Э.Ф. Ардавин) жарық көрді. Осы жылдары жасалған таңдаулы кино шығармалардың бірі – испан шаруалары мен батырақтарының аш-жалаңаш өмірін бейнелейтін “Астықсыз жер” фильмі (1932, режылы Л.Бюнюэль, 1900 – 1983). Режылы Бюнюэльдің “Виридиана” (1961) кинофильмі дүние жүзіне әйгілі болды. 1975 – 85 жылы “Қарғаны асыра” (режылы К.Саура, 1932 жылыт.), “Бақшадағы сайтандар” (режылы М.Гутьеррес Арагона), “Аптаның соңы” (режылы Х.А. Бардем, 1922 жылыт.), “Стико” (режылы Х. де Арминьян), “”, “”, “” (режылы .Саура), т.б. фильмдер түсірілді.
Әкімшілік құрылысы
Испанияның әкімшілік бөлінісі конституциямен және қолданыстағы заңнамамен реттеледі. Испаниядағы негізгі әкімшілік-аумақтық бірлік - автономды қауымдастық (автономиялық аймақ). Қазіргі уақытта елде 17 автономды қауымдастық бар, Баск елі, Каталония, , Галисия және Андалусия кеңейтілген автономияларға ие.
Автономды қауымдастықтар өз кезегінде 50 провинцияға бөлінеді. Сондай-ақ, Испанияда Африкадағы автономды деп аталатын екі қала бар - Сеута мен Мелилья және де .
Провинциялар бөлінеді, қазіргі уақытта олардың саны 324 құрайды. Комаркалар өз кезегінде муниципалитеттерге бөлінеді, олардың 8 мыңнан астамы бар.
- Андалусия (ис. Andalucía)
- Арагон (ис. Aragón)
- Астурия (ис. Principado de Asturias)
- Балеар аралдары (ис. Islas Baleares, кат. Illes Balears)
- Басктер елі (ис. País Vasco, баск Euskadi) — астанасы Витория-Гастейс
- Валенсия (ис. Comunidad Valenciana) — астанасы Валенсия
- Галисия (ис. Galicia, Galiza)
- Канар аралдары (ис. Islas Canarias)
- Кантабрия (ис. Cantabria)
- Кастилия — Ла-Манча (ис. Castilla-La Mancha)
- Кастилия және Леон (ис. Castilla y León)
- Каталония (ис. Cataluña, кат. Catalunya) — астанасы Барселона
- Мадрид (автономиялық аймақ ретінде) (ис. Madrid)
- Мурсия (ис. Región de Murcia)
- Наварра (ис. Navarra, баск Nafarroa)
- Риоха (ис. La Rioja)
- Эстремадура (ис. Extremadura)
Мемлекет құрылымы
парламенттік сайлауда неғұрлым көп дауыс алған партия көшбасшысы - атқарушы билік Премьер-министр басқарады.
заң шығарушы екі палаталы парламент - Бас kórtesy (депутаттары мен Сенат Конгресс). Сенат тұрады (- 4 жыл мерзімге партиялық тізімдер бойынша сайланады 350 орын) (259 орын - - кейбір депутаттар жалпыға тікелей дауыс сайланады, басқалары провинциалды заң шығарушы тағайындайды, және барлық сенаторлар 4-жылдық мерзімге сайланады) және Конгресс депутаттарының.
конституциялық қадағалау органы - Конституциялық Соты (Tribunal Constitucional), ең жоғары сот - Жоғарғы сот (Tribunal Supremo), автономды қауымдастықтар жоғары сот органы - жоғары сот соттар (Tribunal Superior де Justicia), апелляциялық сатыдағы соттар - шалғайдағы Audiencia (Audiencias Provinciales), аудандық соттар - бірінші сатыдағы және тергеу соттары (juzgados де Primera instancia е instrucción), сот жүйесінің төменгі буыны - магистратура (juzgados де ПАЗ), импичмент жариялау жағдайларда сот - Ұлттық Audiencia (Audiencia Nacional), Жоғарғы аудит мекемесі - қарсы сот (трибунал де Cuentas), орган соттар жүйелі жолы - Сот Бас Кеңесі (Consejo Бас дель PÕDER Сот).
Жалпы алғанда, Испания ресми 500-ден астам саяси партиялар мен қоғамдық ұйымдар тіркеді.
Партия
- Халықтық партия,
- Испан Социалистік Еңбекшілер партиясы (ИСЕП)
- Азаматтар - Азаматтық партия
- Коммунистік партия,
- Подемос,
Үлкен аймақтық партияларға каталонскалық блок Конвергенция және Одақ, Каталонияның сол жағынан Республикалық партиясы, баскалық ұлтшыл
Ең ірі қалалар
Испанияда халқы саны 1 миллионнан асатан 2 қаласы бар олар:
- Мадрид --- 2 232 000
- Барселона --- 1 595 000
- Валенсия --- 797 000
- Сарагоса --- 664 938
- Малага --- 569 002
- Мадрид
- Севилья
- Санта-Крус-де-Тенерифе
- Лас-Пальмас-де-Гран-Канария
- Ла-Корунья
- Бургос
- Толедо
- Пальма-де-Мальорка
- Аликанте
Мадрид европада үлкендігінен үшінші орын алады. Европаның мәдени қалаларының бірі. Испанияның орталығында орналасқан. Барселона испанияның шығысында орналасқан, Каталония аутономды обылысында орналасқан, аттас провинциясының астанасы. Испанияда үлкендігінен екінші орын алады. Жерорта теңізімен шектеседі.
Валенсия испанияның туризм дамығын қалаларының бірі. Орналасқан жері шығыс испания,Турия өзенінің төменгі ағысында орналасқан.
Әдебиеті
Испания әдебиеті испан (кастиль) және баск, галисий, каталон тілінде дамыған. Ол орта ғасырларда халық шығарм-ның және ежелгі дәуір әдебиеті мен араб мәдениетінің ықпалында қалыптасты. Халық шығармалары араб басқыншылығына қарсы күрес кезінде молая түсті. 12 – 13 ғасырларда серілік романдар пайда болды. 14 ғасырда Испания әдебиетінде Х.Альфонс (1221 – 1284) пен Хуан Мануэльдің (1282 – 1348) дидактикалық насихат бағытындағы шығармалары белгілі орын алды. 15 ғасырдың аяғы мен 16 ғасырдың басында Испания әдебиетінің өрлеу дәуірі басталды. Өрлеу кезеңінің ірі өкілі Ф. де Рохастың (1465 – 1541) “Селестина” романы (1499) Испания әдебиетінде түрлі жанрлардың тууына, театрдың қалыптасуына ықпал жасады. М. де Сервантестің “Дон Кихот” романы (1605 – 15) дүние жүзі әдебиетіне үлес болып қосылды. 18 ғасырда Испания әдебиетіне француз классицизмінің әсері күшейді. Поэзияда ағартушылық бағыт басым болып, мысал жанры дамыды. Бүл кезеңнің өкілдері М.Х. Кинтан (1772 – 1857), Х.Н. Гальегос (1774 – 1853), А.Лист (1775 – 1848) өз шығармаларында еркіндікті жырласа, Ф.Мартинес де ла Роса (1787 – 1862) драмалары испан романтизмінің өркендеуіне жол салды.
1-дүниежүз. соғыстан (1914 – 18) кейін Испания әдебиетінде көптеген ағымдар пайда болып, оның белді өкілі ретінде Ф.Гарсиа Лорка (1898 – 1936) танылды. Испания да монархия құлаған соң (1931) және соғыс жылдары (1936 – 39) әлеум. тақырыпта көптеген шығармалар жазылды. Елде фаш. режим орнауына байланысты көп жазушылар шет елге кетті. Олардың шығармаларында фашизмге қарсы күрес тақырыбы өріс алды. Ал кейбір жазушылар Франко режимін мадақтады. Франко режиміне қарсы шығармалардың мол жазылуы 1950 жылдардан басталды. Поэзияда Д.Алонсоның “Кек перзенттері” атты жинағы (1944), Г.Селайидің “Иберий жырлары” (1955), Б. де Отероның “Сөз Испания туралы” (1964) атты шығармалары жарияланды. Ал прозада 19 ғасырдың сыншыл реализм дәстүрінде жазылған Х.Гойтисолоның “Жұмақтағы мұң” (1955), “Аралдар” (1961), “Ерекше белгі” (1967) романдары мен А.М. Матутенің “Саудагерлер” трилогиясы (1960 – 69) шықты. М. де Сервантестің “Дон Кихот” романы 1952 жылы қазақ тілінде басылып шықты.
№ | Қаласы | Аймақ | Провинция | жұрты |
---|---|---|---|---|
1 | Мадрид | Мадрид | Madrid | 3.232.463 |
2 | Барселона | Каталония | Barcelona | 1.595.110 |
3 | Valencia | 797.654 | ||
4 | Севилья | Андалусия | Seville | 699.145 |
5 | Сарагоса | Арагон | Zaragoza | 654.390 |
6 | Малага | Андалусия | Málaga | 561.250 |
7 | Мурсия | Мурсия | Murcia | 422.861 |
8 | Балеар аралдары | Palma de Mallorca | 413.781 | |
9 | Канар аралдары | Las Palmas | 377.203 | |
10 | Бильбао | Баск елі | Bilbao | 353.168 |
Жұрты
Каталондықтар, Испандықтар
Тілдер
Тілі Елдің мемлекеттік тілі- испан(кастиль нұсқасы). Бірақта жеке аймақтарда кастиль тілімен қатар ресми тілдер ретінде және қарым қатынаста каталон, баск(эускера), галисий және валенсий тілдері қолданылады
Испан тілі ресми Каталан тілі, ресми Баск тілі, ресми , ресми | , ресми (Окситан тілінің диалекті) and , танылған , танылған |
Испания ресми тілі (Romance, Иберо-Romance кіші топтың) Үнді-еуропалық отбасы сілтеме жасап испан болып табылады.
Испания - полиэтникалық мемлекет. Castilians қатар каталондық Испания өмір сүріп, Галий, Баско, Окситан, Астурий, Арагон, өз тілдерінде сөйлейтін (Галицкое, немесе каталан, Баск, Окситанский, Астурийс және Арагон). Валенсия (ресми Валенсия тілі болып саналады) ауызша каталан диалект. Каталонға Балеар аралдары тұрғындары да айтады.
Франко режимін барысында этникалық азшылық осы қарамастан, осы халықтардың тілдері жоғалып емес және соңғы онжылдықта жаңғырту бастан, мәжбүрлі ассимиляцияға ұшырауы, бірақ болды. Алайда бұрын есе кең таралған жылы жоғалады, ал қазір тек бірнеше ауылдық жерлерде сақталған. Мықты ассимиляциялық Наварра Баск провинциясында тәжірибелі, бірақ елімізде Баско баск тілі күшті болуын бар. Астурия, Кастилия және Леон автономды қауымдастықтар кездеседі, Эстремадура, Кантабрия: Сондай-ақ, Астурий тілін (елді мекенге қарай атау нұсқалары: Астурия, Астурия, Леон, Эстремадура) жанданды.
Діни құрамы
Испания - зайырлы мемлекет, оның Конституциясы дін бостандығына кепілдік береді. Халықтың басым бөлігі христиан дініне жатады және Рим-католик шіркеуіне (75%) тиесілі.
Испаниядағы алғашқы протестанттық қоғамдар XVI ғасырда пайда болды, бірақ испан инквизициясы толығымен жойылды. Протестанттар қайтадан Испанияда уағыздай бастады. XIX ғасыр. Қазіргі уақытта елде осы христиандықтың 567 мың мүшесі бар, олардың көпшілігі пятидесятники (312 000)х.
ХІХ ғасырдың аяғынан бастап, жағалаудағы қалаларда православие деп атайтын грек саудагерлері қоныстанды. Шығыс Еуропа православиелік халықтың жаппай еңбек көші-қоны байланысты ХХ ғасырдың соңына қарай айтарлықтай өсті. Испанияда Қазіргі уақытта 900 мың. Православ (негізінен Румыния, Болгария, украин, гректер және серб) өмір сүреді.
ХІХ ғасырдың аяғынан бастап көптеген мұсылмандар Испанияға, ең алдымен Мароккодан келген қызметкерлерге қоныс аударады. ХХ ғасырдың екінші жартысында босқындардың ағыны ұлғая түсті және Солтүстік Африканың басқа елдерінен босқындарды қамтиды. 2010 жылға қарай елде 1 миллион мұсылмандар болған (ислам жетекшілері 2 миллион мұсылман туралы айтады). Исламның басым бағыты - бұл сүннизм.
Елдегі кішкентай, бірақ ықпалды топ діни еврейлер (15000). мигранттардың арасында, сондай-ақ, буддистер (47 мың.), индуистер (45 мың.), сикхи, қытай халық дін және афро-бразилиялық Макумба діннің жақтастары бар.
Испаниядағы соңғы ұрпақтың өмірінде дінге жатпайтын адамдардың саны айтарлықтай өсті. Қазіргі уақытта ел халқының 19% сенбейтін адамдар. Кейбір сауалнамалар бойынша бұл көрсеткіш одан да жоғары. 2015 жылдың маусымында социологиялық зерттеулер орталығының сауалнама алғанда респонденттердің 25,4% (- табанды атеистер және 15,9% - кәпір 9,5%, оның ішінде) олардың нерелигиозной көрсетілген.
Мароккомен қарым-қатынас
сыртқы саясатта, Испания, Марокко ғана, өйткені географиялық жақындығы, егер Мороккалық патшалығы, ең маңызды африкалық серіктесі болып табылады, ол үшін басты орындардың бірі болып табылады. Мароккода испан саясаттың негізгі бағыттары мыналар болып табылады: т.б. Сеута және Мелилья туралы анклавы мәселелері, Батыс Сахара бар шешілмеген проблема, заңсыз көші-қон проблемасы, есірткі саудасы тоқтату мәселелері және ..
Испания мен Магриб елдері арасындағы қарым-қатынас 1982 жылы Испанияда Социалистік партияның келуінен кейін белсенді түрде дами бастады.
1996 жылдан бастап 2004 жылға дейін билік болды Премьер-министрі Ж.М. Аснар, бастаған халық партиясы мемлекеттік, қарым-қатынас жақсы деуге болмайды, және олар одан тұрақсыздық сипатталады кезде, атап айтқанда, жарқын орын Perejil (Лейла) аралында қақтығыс болып табылады 2002 жылы.
2004 жылдың сәуір айында қайтып билікке келген социалистер, Хосе Луис Родригес Сапатеро бастаған, ең алдымен Марокко отырып, көршілерімен қарым-қатынастарды жақсарту үшін берік ниеті болды. 2005 жылы VI Мохамед мен Хуан Карлос арасындағы кездесуден кейін екі монархтың арасындағы қарым-қатынас айтарлықтай жақсарды. Батыс Сахараның қақтығысы бұрыннан бері туындаған, әрқашан екі ел арасындағы қарым-қатынасқа жағымсыз әсер етті. Бірде 1975 жылы төрт жақты конференция, Марокко айырылған, ол Испаниядан Батыс Сахараның «тазартуға» мақсатында Батыс Сахара ішіне «Грин Март» уәкілетті. нәтижесі Марокко және Мавритания Сахара астам уақытша бақылау аудару туралы Испания, Марокко және Мавритания арасындағы келісім болды.
Екі ел арасындағы маңызды тығыз байланыстар тығыз экономикалық байланыстар болып табылады. 1995 жылы Марокко үкіметі шетелдік инвесторларға бәрін қоюға шешім қабылдады, олардың ең маңыздысы Испания мен Франция.
Тағы қараныз
Дереккөздер
- Сонымен қатар Каталан тілі Каталонияда, Валенсияда, Балеар аралдарында, Галисияда, Басктар елінде және Наварре, Валь-д'Аранда
- Anuario estadístico de España 2008. 1ª parte: entorno físico y medio ambiente. Басты дереккөзінен мұрағатталған 24 қыркүйек 2015. Тексерілді, 14 сәуір 2015.
- Population Figures at 01 July 2018. Migrations Statistics. First half of 2018. (исп.). (INE) (13 December 2018). Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 маусым 2017.
- World Economic Outlook Database, October 2019. .
- 2016 Human Development Report. United Nations Development Programme (2016). Басты дереккөзінен мұрағатталған 22 наурыз 2017. Тексерілді, 23 наурыз 2017.
- Global Christianity (ағыл.). The Pew Forum on Religion & Public Life (19 December 2011). Басты дереккөзінен мұрағатталған 22 мамыр 2013. Тексерілді, 13 мамыр 2013.
- The Global Religious Landscape (ағыл.) (pdf). Pew Research Center (December 2012). Тексерілді, 2 шілде 2015.
- Centro de Investigaciones Sociológicas BARÓMETRO DE JUNIO 2015. CIS (Junio 2015). Тексерілді, 28 ақпан 2016.
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Spain |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 39 55 36 s e 1 48 06 b b 39 92667 s e 1 80167 b b 39 92667 1 80167 G O Ya Ispaniya is Espaṅa resmi Ispaniya Patshalygy is Reino de Espana Europanyn Ontүstik batysynda ornalaskan el Pirenej tүbeginin kop boligin zhәne Zherorta tenizindegi Balear Pitius araldary men Atlant muhityndagy Kanar araldaryn ielenedi Zher kolemi 505 9 myn km2 Ispaniyaga sondaj ak Soltүstik Afrika zhagalaularyndagy Seut zhәne Melilya kalalary men olarga zhakyn zhatkan Velesde la Gomera Alusemas Chafarinas araldary da karajdy Halky 46 5 mln 2011 Negizinen katolondar 5 mln nan astam galisiler 3 mln baskiler 2 mln nan astam t b Қala halky 76 79 Resmi tili ispan tili Avtonomiyalyk kurylymdarda katolon baski galisi t b tilder koldanylady El 17 avtonomiyalyk kurylymdardan turady Halky negizinen katolik dinin ustanady Astanasy Madrid kalasy 5 mln Bugan kosa Barselona 1 8 mln Valensiya 1 mln 750 mln t b iri kalalary bar Ұlttyk mejramy 12 kazan Ispan ulty kүni Hristofor Kolumbtyn 1492 zhyly Amerikany ashkan kүni Ұlttyk akshasy peseta Ispaniya Patshalygy is Reino de Espana kat Regne d Espanya bask Espainiako Erresuma Reino de Espana oks Reiaume d EspanhaҰran Plus Ultra Әnuran Marcha Real tyndau akp Ispaniyanyn ornalasuy koyu zhasyl Europada ashyk zhasyl zhәne koyu sur Euroodakta ashyk zhasyl TarihyҚuryldy 1479 zhyl zhәne 1515 zhyl birtutas monarhiya Memlekettik kurylymyResmi tili ispan tiliElorda MadridIri kalalary Madrid Barselona Valensiya Sevilya Saragosa MalagaҮkimet tүri Konstituciyalyk monarhiyaGeografiyasyZher aumagy Barlygy su beti Әlem bojynsha 51 shi oryn 505 990 km 1 04Zhurty Sarap 2018 Tygyzdygy 46 733 038 adam 30 shy 92 adam km 112 shi EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2019 Zhan basyna shakkanda 1 941 trln 15 shi 41 592 30 shy ZhIӨ nominal Қorytyndy 2019 Zhan basyna shakkanda 1 398 trln 12 shi 29 961 30 shy ADI 2017 0 891 zhogary 26 shy Etnohoronim Ispandyk ispandarValyutasy Euro Қosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody ESHOK kody ESPTelefon kody 34Uakyt beldeuleri UTC 1 zhazda UTC 2 Қazirgi adamdar Pirenej tүbegine algash ret shamamen 35 000 zhyl buryn keldi Finikiyalyk ezhelgi grek kelt zhәne karfagen konystarymen birge iberiyalyk mәdeniet bizdin dәuirimizge dejingi 200 zhyly Rim biligine otkenge dejin tүbekte damydy d sodan kejin ajmak 2 Rim provinciyasyna bolindi Orta Ispaniya zhәne Қiyr Ispaniya Ispaniya atauy buryngy finikiyalyk Sp a n nemese Spania atauyna negizdelgen Batys Rim imperiyasynyn sonynda Ortalyk Europadan konys audargan german tajpalarynyn konfederaciyalary Pirenej tүbegine basyp kirip ozderinin batys provinciyalarynda sonyn ishinde Suevi Alandar zhәne Vandalar salystyrmaly tүrde tәuelsiz patshalyktar kurdy Akyrynda vestgottar tүbektin barlyk tәuelsiz aumaktaryn sonyn ishinde Vizantiya Ispaniyasynyn Vizantiya provinciyasyn kүshpen biriktirdi ol buryngy Rim provinciyalary men patshalyktarynyn barlygyn sayasi shirkeulik zhәne kukyktyk zhagynan azdy kopti biriktirdi olardyn muragerleri boldy kejin Rimdik Ispaniya dep kuzhattaldy Erte zamanaui kezende Ispaniya tarihtagy en үlken imperiyalardyn birin baskardy ol da en erte әlemdik imperiyalardyn biri boldy 570 millionnan astam ispan tilin kamtityn үlken mәdeni zhәne tildik mura kaldyrdy bul ispan tilin әlemdegi ekinshi en kop sojlejtin tilge ajnaldyrdy Altyn gasyr kezinde elde Diego Velaskes siyakty koptegen tanymal suretshilerdin pajda boluyna әkelgen korkemdik bum boldy Bul dәuirde en әjgili ispan әdebi shygarmasy Don Kihot da zharyk kordi Ispaniya YuNESKO nyn Bүkilәlemdik mura nysandarynyn sany bojynsha үshinshi orynda Ispaniya zajyrly okildi demokratiya zhәne konstituciyalyk monarhiya memleket basshysy retinde korol Filipp VI Ispaniya tabys dengeji zhogary damygan el nominaldy ZhIӨ bojynsha tortinshi orynda El Birikken Ұlttar Ұjymynyn Europalyk Odaktyn Euroajmaktyn Europa Kenesinin Zherorta tenizi Odagynyn Soltүstik Atlantikalyk Alyanstyn Ekonomikalyk yntymaktastyk zhәne damu ujymynyn Shengen ajmagynyn Dүniezhүzilik sauda ujymynyn zhәne koptegen elderdin mүshesi Baska halykaralyk ujymdardyn Resmi mүshesi bolmaj ak Ispaniya G20 sammitterinin turakty bakylaushysy bolyp tabylady zhәne olardyn әrkajsysyna katysady bul ony is zhүzinde toptyn bir boligi etedi EtimologiyaEspana atauynyn shygu tegi demek onyn tuyndylary dauly Iberiyanyn ezhelgi rimdik atauy Ispaniya rimdikter poetikalyk tүrde Ispaniya dep atagan Gesperiya termininen shyguy mүmkin Gesperiya sozinin ozi grektin Esperia sozinen shykkan yagni batys eli kүn batkan zher grekter Italiya dep atagan Rimdikter bul ataudy Ispaniyaga berdi ojtkeni ol әli de oz elinin batysynda Shygudyn tagy bir nuskasy koyandar eli nemese shet manaj Ispaniya Zherorta tenizi ajmagynyn shetinde ornalaskandygynan degen magynany bildiretin Ispanihad sozinen shykkan Ezpanna sozinen shykkan bask tilinin nuskasy da bar yagni shet shekara ojtkeni Ispaniya Europanyn ontүstik sheti Gumanist Antonio de Nebricha batys әleminin kalasy degendi bildiretin iberiyalyk Hispalis sozinen shykkan shygu nuskasyn usyndy Hesus Luis Kunchilostyn ajtuynsha tamyr kenistigi finikiyalyktardyn shpion sozinen shykkan ol metaldardy sogu degendi bildiredi Osylajsha i spn ya metaldar sogylgan zher degendi bildiredi GeografiyaIspaniya Europanyn ontүstigindegi memleket Ol Pirenej tүbeginin altydan besin Zherorta tenizindegi Balear zhәne Pitius araldaryn zhәne Atlant muhityndagy Kanar araldaryn alyp zhatyr Pirenej taularyna zhetu kiyn zhәne Ispaniyany tүbektin batys boligin alyp zhatkan Portugaliyadan baska Europanyn baska elderinen okshaulajdy Aumagy bojynsha Ispaniya Europadagy Resej Ukraina zhәne Franciyadan kejingi tortinshi memleket zhәne Europalyk Odakta ekinshi orynda Ispaniyany Zherorta tenizi men Atlant muhity shajyp zhatyr Қurlykta Ispaniya batysta Portugaliyamen ortak shekara 1214 km Franciyamen Pirenej taularynyn zhotalarymen 623 km Andorramen 63 7 km Gibraltarmen 1 2 km Marokkomen 1 2 km shektesedi m Seuta 6 3 km Melilya 9 6 km Eldin relefi Ispaniyanyn zher bederi әrtүrli munda tau zhotalary men biik үstirtter zhүjesi basym rol atkarady Territoriyasynyn 90 ga zhuygyn үstirtter men taular kurajdy El betinin zhartysyna zhuygyn teniz dengejinen ortasha biiktigi 660 m bolatyn Europadagy en үlken Meseta degen үlken үstirt alyp zhatyr Meseta үstirtterdin biik tas zhotalardyn zhәne tau alaptarynyn kezektesuimen erekshelenedi Ortalyk Kordilera Mesetany eki bolikke boledi soltүstik zhәne ontүstik Ispaniya territoriyasynyn kop boligi shamamen 700 m biiktikte ornalaskan Europadagy Shvejcariyadan kejingi ekinshi en biik memleket Pirenej tүbeginin releftik kartasy Soltүstikte Meseta Biskaj shyganagynyn zhagalauyn bojlaj 600 km ge sozylgan eldin ishki boligin teniz әserinen okshaulajtyn kuatty Kantabriya taularymen korshalgan Olardyn ortalyk boliginde biiktigi 2648 m ge dejin zhetetin Pikos de Evropa tau tizbegi ispan tilinen Europa shyndary ornalaskan Bul alpi tipti taular negizinen karbon kezeninin shogindilerinen әktastardan kvarcitterden kumtastardan turady Kantabriya taulary Ispaniyadagy en kuatty tau zhүjesi Pirenejdin orografiyalyk zhәne tektonikalyk zhalgasy bolyp tabylady Pirenejler batystan shygyska karaj 450 km ge sozylgan birneshe parallel zhotalar Bul Europadagy en kol zhetpes tauly ajmaktardyn biri Olardyn biiktigi orta eseppen ote zhogary bolmasa da 2500 m den sәl astam olarda yngajly ornalaskan zhәne kolzhetimdi asulardyn kazhetti sany zhok Bul asulardyn barlygy 1500 2000 m biiktikte ornalaskan sondyktan Ispaniyadan baska elderge baratyn temir zholdar batys pen shygystan Pirenejdi ajnalyp otedi Taulardyn en ken zhәne en biik boligi ortalyk munda olardyn negizgi shyny Aneto shyny ornalaskan onyn biiktigi 3404 m zhetedi Soltүstik shygystan Pirenej taulary zhүjesi Mesetamen tүjisedi maksimaldy biiktigi Mon Kajo shyny 2313 m Shygys Pirenej men Pirenej taularynyn arasynda alasa katalon taulary sozylyp zhatyr olardyn ontүstik betkejleri Zherorta tenizinin aldynan derlik kertpelermen үzilip zhatyr Katalon taulary onyn ortasha biiktigi 900 1200 m en biik shyny Karo tauy 1447 m Zherorta tenizinin zhagalauyna parallel derlik 400 km sozylyp Aragon үstirtin odan bolip zhatyr Mursiyada Valensiyada zhәne Kataloniyada zhәne Palos mүjisinen soltүstikke karaj Franciya shekarasyna dejin damygan zhagalau zhazyktary zhogary kunarlylygymen sipattalady Pirenej tүbeginin bүkil ontүstik shygysyn tau zhotalary men zhotalar zhүjesi bolyp tabylatyn Kordilera Betike alyp zhatyr Serra Nevada taulary onyn kristaldyk osine ajnaldy Biiktigi zhagynan olar Europadagy Alpi taularynan kejin ekinshi orynda Olardyn shyny Mulasen tauy ol 3478 m zhetedi Ispaniya tүbeginin en biik nүktesi Ispaniyadagy en biik tau shyny Tenerife Kanar araldary aralynda ornalaskanymen bul biiktigi 3718 m ge zhetetin Tejde zhanartauy TarihyIspaniya zherinde ezhelgi adamdar paleolit dәuirinde ak b z b 10 mynzhyldykka dejin tirshilik ete bastagan I zherinde kurylgan en ezhelgi memleket Tartess b z b 1 mynzhyldyktyn bas kezinde bolgan El territoriyasyna b z b 7 gasyrda finikiyalyktar men grekter kelip konystana bastady B z b 5 3 gasyrlarda Pirenej arkyly keltter keldi B z b 3 gasyrdyn ayagynda Ispaniya zherinin kopshiligi Karfagen memleketine bagyndy B z b 2 gasyrda Karfagendi Rim imperiyasy ygystyryp b z b 21 19 zhyly kazirgi Ispaniya aumagyn tүgelimen bagyndyrdy Rim imperiyasy үstemdigi kezinde elde ispan rim aksүjekteri pajda boldy Kejin Ispaniyaga vandaldar alandar svevter basyp kirip Soltүstik batysta kuryldy Alandar men vandaldar ontүstikke al 429 zhyly Soltүstik Afrikaga konys audardy 5 gasyrdyn 2 zhartysynda vestgottar koroli Ejrih 466 84 Pirenej tүbegin tүgelimen basyp aldy 585 zhyly vestgottar Svev koroldigin tolygymen bagyndyrdy 711 18 zhyly Pirenej tүbegin arabtar mavr degen ortak atpen belgili bolgan arab zhәne tajpalary zhaulap alyp Omejya әuletine bagynyshty әmirlik kurdy 756 zhyly omejyalyktar tәuelsiz 929 zhyly Kordova halifatyn kurdy k Kordova halifaty 1031 zhyly Kordova halifaty koptegen usak ielikterge bolinip ketti 11 gasyrda tүbektin Soltүstik men shygysyndagy usak hristian ielikteri birtindep birige bastady Sojtip soltүstikte Kastiliya ontүstikte Aragon koroldikteri kuryldy Olar birtindep Ispaniyadan arabtardy ygystyra bastady 13 gasyrdyn ortasynda elde tek Granada әmirligi gana kaldy 1479 zhyly Leon Kastil zhәne Aragon Katalon koroldikteri әulettik neke negizinde bir memleketke birikti 1492 zhyly 12 kazanda 10 zhylga sozylgan sogystan kejin Granada әmirligi zhaulap alyndy Bul kүn H Kolumbtyn Amerikany ashyp uly zhanalyktar dәuirinin bastaluymen tura keldi 16 gasyrdyn 1 zhartysynda ispandar Meksikany Perudi Boliviyany Chilidi t b Ontүstik Amerika zherlerin basyp aldy Europada Ispaniya kuramyna kosyldy 1516 Ispan koroli Karl Қ 1519 zhyly Қasietti Rim imperiyasynyn imperatory tagyna otyryp Ispandar әlemdegi en iri memleketke ajnaldy Manufakturalar kurylyp ispan kalalary zhibek tokityn bylgary shygaratyn karu zharak zhasajtyn iri ortalyktarga ajnaldy Elde monarhiya ornady 16 gasyrdyn 2 zhartysynan bastap Ispaniya әlsirej bastady Revolyuciya nәtizhesinde Niderlandiya Ispandardan 1581 zhyly bolinip shykty 1588 zhyly atyshuly ispan floty Zhenilmejtin armada Angliyadan kүjrej zhenildi 17 gasyrda el ekonomikasy onan sajyn kuldyrap ketti 18 gasyrda buryngy ispan ielikteri Angliya Franciya Avstriya t b memleketterdin ozara kүresi nysanyna ajnaldy Ispan muragerligi үshin kүres 1701 14 francuz koroli XҚV nin nemeresi nin Ispandar tagyna otyruymen ayaktaldy 18 gasyrdyn ayagynda Franciyada revolyuciya bastalgannan kejin Ispaniya bileushileri 1793 zhyly Franciyamen sogys bastady Birak zheniliske ushyrap ozderi francuzdardyn ykpalyna koshti I endi Franciya zhagynda Angliya men Portugaliyaga karsy sogysty Bul Ispandardyn Amerikadagy otarlarymen bajlanysyn nasharlatyp zhiberdi Үkimet elge francuz әskerlerinin kiruine ruksat berip halyktyn narazylygyn tugyzdy Birinshi ispan revolyuciyasy 1808 14 elden francuzdardy kuu zhәne liberaldyk reformalar zhүrgizu maksatyn kozdedi Konstituciya kabyldanyp 1812 ult azattyk kүres zhәne revolyuciya nәtizhesinde el 1814 zhyly 18 mamyrda tolyk azat etildi Birak elge oralgan korol Ferdinand VҚҚ konstituciyanyn kүshin zhojyp Amerikadagy ispan otarlaryndagy koterilisterdi basu үshin әsker zhiberdi Ekinshi ispan revolyuciyasy 1820 23 kezinde Ferdinand VҚҚ koterilisshilerdin talabyn oryndap 1812 zhylgy konstituciyany kalpyna keltirdi Konstituciyaga sәjkes 1820 zhyly 9 shildede ashylgan kortester parlament koptegen progresshil zandar kabyldady Bul revolyuciya Қasietti odaktyn sheshimi bojynsha francuz interventteri kolymen 1823 zhyly sәuir kyrkүjek basyldy Elde absolyuttik monarhiya kalpyna keltirildi Osy kezde ispan armiyasy Amerikada zheniliske ushyrap Kuba men Puerto Rikodan baska barlyk otarlarynan ajyryldy 1833 zhyly Ispandarda azamat sogysy bastalyp ol Үshinshi ispan revolyuciyasyna 1834 43 ulasty Revolyuciya kezinde barlyk ortagasyrlyk sarkynshaktar inkviziciya majorat t b tolygymen zhojylyp elde konstituciyalyk monarhiya ornady 1840 zhyldan bastap onerkәsip tonkerisi bastaldy metallurgiya mashina zhasau z ttary t zh dar salyna bastady Tortinshi 1854 56 zhәne besinshi 1868 74 ispan revolyuciyalaryn respublikashyl kүshter zhasady Tungysh respublika kurylganymen 1873 74 ol uzak omir sүre almady 1874 zhylgy tonkeristen kejin үkimet basyna kajtadan keldi 20 gasyrdyn basynda Ispandarda iri onerkәsip monopoliyalary pajda boldy Elge shet el kapitaly koptep kele bastady Respublikashylar kүresti toktatkan zhok 1931 zhyly 14 sәuirde elde respublika ornap altynshy ispan revolyuciyasy 1931 39 bastaldy 1931 zhyly sәuir 1933 zhyly kүz aralygynda eldi respublikashyl socialister blogy baskardy Olar a sh nda reforma zhүrgizdi 8 sagattyk zhumys kүnin engizdi t b sharalar zhasady Ogan karsy onshyl kүshter 1933 35 zhyly fashistik blokka birigip elde 32 ajga sozylgan azamat sogysy bastaldy k Ispaniyadagy azamat sogysy Ispandarda general Frankonyn diktaturasy ornap sayasi partiyalarga tyjym salyndy 2 dүniezhүz sogys kezinde Germaniya men komektesip sogys ayaktalgannan kejin AҚSh pen tygyz bajlanys ornatty 1947 zhyly el koroldik bolyp zhariyalandy general Franko olgennen kejin 1975 Ispandarda konstituciyalyk monarhiya kuryldy Sayasi tutkyndar tүrmelerden bosatylyp sayasi partiyalardyn kyzmetine ruksat etildi 1977 zhyly 15 mausymda tungysh ret demokr parlament sajlauy otip Konstituciya kabyldandy 1979 zhyly sәuirde algashky zandy үkimet zhasaktaldy 1981 zhyly akpanda әskerilerdin meml tonkeris ujymdastyru әreketi zhүzege aspaj kaldy 1982 zhyly kazanda otken sajlauda F Gonsales bastagan socialister zheniske zhetip oz үkimetin kurdy Olar 1983 1986 1993 zhyldary otken sajlauda da zheniske zhetti Tek 1996 zhyly otken sajlauda gana konservativtik Halyk partiyasy H M Aspar zheniske zhetti Memlekettik kurylymyIspaniyanyn memlekettik kurylymy konstituciyalyk monarhiya Memleket basshysy patsha Қazirgi kezdegi monarh Zan kabyldajtyn organ Deputattar kongresi men Senat Senat 259 zhergilikti sajlangan deputattan kuralgan Deputattardyn kyzmet etu merzimi 4 zhyl Deputattar Kongresi sayasi partiyaladyn sajlangan 350 deputtan kuralgan deputtygynyn merzemi 4 zhyl Atkarushy үkimetti Ispaniyanyn Premer ministri oryndajdy әdette parlamentke sajlau barysynda en kop dauys zhinagan sayasi partiyanyn okili Konstituciyalyk bakylau organy Konstituciyalyk sot Tribunal Constitucional zhogargy sot satysy Zhogargy Sot Tribunal Supremo avtonomdy kogamdastyktardyn zhogargy sot satysy Zhogargy Әdilet Soty Tribunal Superior de Justicia Apelyaciyalyk instanciya provinciyalyk audiensiyalar Audiencias Provinciales ajmaktyk sottar sot tergeui zhәne algashky saty sottary Juzgados de primera instancia e instruccion en tomengi satysy sudya juzgados de paz impichment soty Ұlttyk Audiensiya Audiencia Nacional zhogargy bakylau organy Esep Soty Tribunal de Cuentas sottardy baskaru organy Sot baskaruynyn generaldy kenesi Consejo General del Poder Judicial Ispaniyada 500 den astam sayasi partiya zhәne kogamdyk ujymdar tirkelgen En iri pariyalar Konvergenciya zhәne Odak katalon blogi Eskerra republikana katalon partiyasy Bask ulttyk partiyasy Kanar koaliciyasy EkonomikasyӨnerkәsiptin kolemi zhagynan Ispandar Batys Europada 5 oryn dүnie zhүzi bojynsha 8 oryn alady Elde mashina keme zhasau ushak shygaru elektrtehnikasy himiya tokyma ondiristeri zhaksy damygan Songy zhyldary tau ken ondirisi zhyl sajyn kemip onyn ornyna elektrondy zhabdyktar ondirisi damuda El ekonomikasynda meml sektordyn үlesi 30 El pajdaly kazbalarga baj birak 100 den asa kazbalardyn tek 16 sy gana ondiriledi A sh zhaksy damygan Sharap dүnie zhүzinde 3 orynda citrustik zhemister bidaj kүrish temeki kokonis t b osiriledi Zәjtүn majyn shygarudan Ispandar dүnie zhүzinde 1 orynda Mal sh da zhaksy damygan Tenizden balyk aulau men teniz azyk tүlikterin pajdalanudan dүnie zhүzindegi algashky ondykka kiredi Elge turizm үlken tabys әkeledi Zhyl sajyn Italiyaga 62 mln shet el turisteri keledi Negizgi sauda seriktesteri Europalyk odak elderi importtyn 61 eksporttyn 68 5 y AҚSh 7 4 zhәne 5 1 Latyn Amerikasy 4 zhәne 5 4 Altyn valyuta kory 72 6 mlrd AҚSh doll y koleminde 1997 Ispaniya men Қazakstan arasynda diplomatiyalyk karym katynastar 1992 zhyly ornady 1998 zhyly 13 akpanda Ispaniya koroli Huan Karlos Almatyda bolyp kajtty 2000 zhyly 30 kazanda Қazakstan Prezidenti N Nazarbaev resmi saparmen Ispaniyada bolyp korol Қazakstanmen zhәne үkimet toragasy Hose Mariya Aznarmen kezdesti Kezdesu barysynda sayasi ekon mәdeni bajlanystar zhoninde 6 kuzhatka kol kojyldy Densaulyk saktau isiIspaniyada 1970 zhyly әrbir 1000 adamga shakkanda balanyn tuuy 19 6 adam olimi 8 5 tiri tugan әr bir baladan olgeni 27 9 Adam omirin uzaktygy ortasha 70 zhas Elde zhүrek kan tamyr aurulary katerli isik susamyr әsirise gelmintoz auruy kop taralgan Dүniezhүzinde ehinokokkoz auruynyn en kop taralgan zheri Ispaniya kejbir audandarda leptozpiros zhәne alapes te kezdesedi Tolyk emes mәlimetter bojynsha 1969 zhyly Ispaniyada 156 8 myn tosektik 1648 auruhana boldy 1970 zhyly 41 4 myn dәriger 3 4 tis dәrәgeri 16 myn farmacevt zhәne 4 1 myn akusher zhumyska ornatyldy Dәrigerlerdi arnajy universitetin medicinalyk fakultetteri dajyndajdy ӨneriIspaniya zherindegi en kone eskertkishter paleolit dәuirinen saktalgan Neolit dәuirinen kysh ydystar iberlerden tas kamaldardyn kaldygy men ornektelgen kumyralar saktalgan Rim imperiyasy үstemdiginen kalgan teatrlar men gibadathanalardyn orny kezdesedi Mavritan onerinin үlgisimen salyngan kurylystar da bar Kordovadagy meshit 10 gasyrdyn ayagy Ispanya onerinin derbes kalyptasuy 8 9 gasyrlardan bastalady Osy kezde Ispandarnyn Italiya Franciyamen mәdeni bajlanysy kүshejdi Tas korgandar men kamaldar saluda francuzdardyn tәzhiribesi koldanyldy 10 12 gasyrlarda kurylyska kirpishti pajdalandy 13 gasyrdyn 1 zhartysynda Burgos pen Leonda gibadathanalar salyna bastady 14 gasyrda Ispandarda mudehar stilindegi arhitektura kalyptasty Sol kezdegi Ispandar bejneleu onerine tәn kasiet turmystyk detaldarga den koyu zhalpy pishin men bet bejnenin shynajylygyn kadagalau katalon mektebinin negizin salushy Ferrer Bassanyn shygarm nan ajkyn korindi 15 gasyrdyn ayagynda Қajta orkendeu dәuirinin ulttyk stili plateresko kalyptasty 16 gasyrda italiyalyktar ykpalynyn kүsheje tүsui ispan suretshilerinin kәsibi mashyktanuyna әser etti Osy tusta El Greko shygarm y tanymal boldy 17 gasyrda churrigeresko arh H Churrigerdin 1665 1725 esimimen atalgan degen atpen pajda bolgan ispan barokkosy 18 gasyrda zhalpy ulttyk stilge ajnaldy Granadadagy La Kartuh gibadathanasy 1744 zhyly Madridte ujymdastyrylgan Korkemsuret akademiyasy akademiyalyk klassicizmnin ujytkysy boldy 17 gasyrdyn 1 zhartysynda ispan keskindemesi basym bagytta damydy Өmir shyndygynyn ruhani mәnin ashuga umtylu karapajym zattarga nazar audaru Ispaniya suretshilerine tәn takyryp boldy Өmir mәnin shynajy tүrde kabyldau adam minezine erekshe konil bolu sol kezdegi suretshilerdin әsirese D Velaskestin shygarmalarynan tamasha korinis tapty 17 gasyrdyn 2 zhartysyndagy Ispaniya onerinen sәn saltanatka boj uru mistika saryny bajkalady Ispanya onerinin 18 19 gasyrlardagy zhana orleui F Gojya shygarm men bajlanysty Modern stilin koldaushy arh A Gaudi 1852 1926 men oktaj tүzu kala salu zhobasynyn avtory A Sorio i Matanyn shygarm gy kazirgi zamangy kala salu onerin ilgeri damytty 1914 18 zhylgy 1 dүniezhүz sogystan kejin tarihi stilder aldyngy katarga shygyp gimarattar osy үlgimen salyndy 1950 zhyldan kejin zhana arhitektura damyp funkcionaldik sheshimdermen kosa organikalyk arhitektura zhүzege asty 19 gasyrdyn ayagy men 20 gasyrdyn basynda Ispaniya bejneleu oneri dәstүrli salondyk akademizmnen kol үzip impressionizmge H Sorolya 1863 1923 D de Regojos boj urdy 20 gasyrdyn algashky on zhylynda Ispaniya oneri francuzdardyn ykpalynda boldy general Franko biligi kezinde koptegen suretshiler oz shygarm men antifashistik kozgalyska үn kosty A Ibarrola Tarihi kalyptasuy men zhergilikti erekshelikterine karaj I muzykasy 5 tүrge bolinedi 1 kelt iberlerden taragan bask muzykasy Muzykalyk aspaptary chistu alboka үrlemeli tun tun әr tүrli barabandar 2 bastauyn keltter muzykasynan alatyn galisiya muzykasy Muzykalyk aspaptary gajta galega 3 stildik zhagynan Ontүstik Franciya muzykasyna zhakyn katalon muzykasy Muzykalyk aspaptary flyuviol shagyn flejta zhәne tamburin 4 zhalpy I muzykasyna ortak belgilerdi kamtygan kastil muzykasy Muzykalyk aspaby gitara 5 Andalusiya muzykasy Onyn ozi eki topka bolinedi a cygan әueni basym kante honde kejin flamenko atandy ә nagyz Andalusiya muzykasy Vestgottar biligi dәuirinde 5 8 gasyrlar kalyptaskan I nyn kәsibi muz oneri gimn shygarudyn biik satysyna koterildi 12 gasyrda trubadurlar men huglyarlar zhonglerler erlik epikalyk әnderdi uagyzdady 14 gasyrda trubadurlar kantigo pastoral siyakty muz zhanrlar kalyptastyrdy 16 gasyrda organ muzykasyndagy imitaciya polifoniyalyk zhәne variaciyalyk stil kalyptasty 18 gasyrda tonadilya atty muz komediya tudy Madrid 1830 pen Barselonada 1847 konservatoriyanyn zhәne turakty opera teatrynyn ashyluy Ispaniya muzyka omirin zhandandyrdy 19 gasyrdyn 60 zhyldaryndagy komp lardyn M Eslava F Barberi t b shygarmashylygy Madridtegi Sarsuela teatrymen tikelej bajlanysty boldy Ispaniyada 19 gasyrdyn songy shireginde komp F Pedrel 1841 1922 basshylygymen ulttyk muz mәdeniet kajta orkendedi 20 gasyrda pianister H Turina R Vines skripkashylar P Sarasate i Navaskues 1844 1908 H Manen violonchelshiler P Kasals 1876 1973 G Kasado 1897 1966 gitarashylar F Tarrega M Lobet dirizherler E F Arbos K Supervia t b elge tanymal boldy 1973 zhyly Ispaniya bishisi Keti Klaviho men gitarashy Almatyda oner korsetti Ispaniyada teatr ojyndary rimdikter үstemdik kurgan dәuirde ak zhүjeli tүrde otkizilip turgan Orta gasyrlarda dini teatr liturgiyalyk drama misteriya zhәne komediyalyk halyk teatry orken zhajdy 14 15 gasyrlarda saraj teatrynyn algashky nyshany bajkala bastady 16 gasyrdyn ortasynda ojyndarynda karapajym rekvizitter koldangan kәsibi teatr truppalary pajda boldy Algashky osyndaj truppany dramaturg zhәne akter Lope de Rueda ujymdastyrdy 16 gasyrdyn 2 zhartysynda teatr ojyndaryn shirkeu basshylary oz bakylauyna alyp Madrid Korral de la Krus 1579 Korral del Prinsipe 1582 Sevilya Barselona Valensiya t b iri kalalarda korraldar dep atalatyn turakty kopshilik teatrlar ujymdastyrdy Munda asa kornekti dramaturg Lope de Vega 1562 1635 H Ruis de Alarkon 1581 1639 Tirso de Molina 1571 83 1648 pesalary kojylyp Қajta orkendeu dәuirinin gumanistik zhәne demokr dramaturgiyasy kalyptasty 17 gasyrda auto zhanry damydy Ol shirkeu mejramdary kezinde zhylzhymaly platforma arbalarda kojylyp otyrdy 18 gasyrda francuz klassicizmi oris alyp ol pafos pen deklamaciyalyk stilge kurylgan akterlik oner damuyna ykpal zhasady Koptegen teatrlar 16 17 gasyrlardagy ispan dramaturgiyasynyn tuyndylaryn koyudy odan әri zhalgastyrdy al M Ladvenant R Luna M R Fernandes syndy үzdik akterler oz onerinde realistik dәstүrge sүjendi Osy dәstүr sajnete sarsuela tonadilya siyakty muz dram zhanrlarda da oris aldy Kornekti akter I Majkes Madridtegi Kanos del Peral 1801 05 zhәne Prinsipe 1805 18 teatryn baskaryp teatr onerinde birkatar manyzdy reformalar zhүrgizdi Madridte Espanol 1849 Barselonada Liseo 1847 t b zhana teatrlar ashyldy 20 gasyrdyn basynda sahnada kishi zhanrlar zhenil pesalar men melodramalar moderndik dramaturgiya basym boldy Asa kornekti akyn әri dramaturg F Garsia Lorka 1898 1936 men dramaturg A Kasona 1903 65 aktrisa M Ksirgu teatrga reforma zhүrgizdi Demokratiyalandyruga talpynys zhasaldy Teatr cenzurasynyn kyspagyna karamastan 1950 zhyly birkatar teatrlarda ispan klassik dramaturgiyasynan kojylymdar kojyla bastady Қazir Madridte 20 dan astam teatr bar Akter kadrlaryn Madrid pen Barselona konservatoriyasy zhәne Madridtin dram oner mektebi dayarlajdy Ispaniyadagy tungysh korkem film 1905 zhyly tүsirildi Barselona 1908 zhyldan kino ondirisinin ortalygyna ajnaldy 20 gasyrdyn 20 zhyldary zhylyna 30 40 film zhasaldy 1934 zhyly tungysh dybysty film Topyrak dymy rezhyly E F Ardavin zharyk kordi Osy zhyldary zhasalgan tandauly kino shygarmalardyn biri ispan sharualary men batyraktarynyn ash zhalanash omirin bejnelejtin Astyksyz zher filmi 1932 rezhyly L Byunyuel 1900 1983 Rezhyly Byunyueldin Viridiana 1961 kinofilmi dүnie zhүzine әjgili boldy 1975 85 zhyly Қargany asyra rezhyly K Saura 1932 zhylyt Bakshadagy sajtandar rezhyly M Guterres Aragona Aptanyn sony rezhyly H A Bardem 1922 zhylyt Stiko rezhyly H de Arminyan rezhyly Saura t b filmder tүsirildi Әkimshilik kurylysyTolyk makalasy Ispaniya әkimshilik bolinisi Ispaniyanyn әkimshilik bolinisi konstituciyamen zhәne koldanystagy zannamamen retteledi Ispaniyadagy negizgi әkimshilik aumaktyk birlik avtonomdy kauymdastyk avtonomiyalyk ajmak Қazirgi uakytta elde 17 avtonomdy kauymdastyk bar Bask eli Kataloniya Galisiya zhәne Andalusiya kenejtilgen avtonomiyalarga ie Avtonomdy kauymdastyktar oz kezeginde 50 provinciyaga bolinedi Sondaj ak Ispaniyada Afrikadagy avtonomdy dep atalatyn eki kala bar Seuta men Melilya zhәne de Provinciyalar bolinedi kazirgi uakytta olardyn sany 324 kurajdy Komarkalar oz kezeginde municipalitetterge bolinedi olardyn 8 mynnan astamy bar Andalusiya is Andalucia Aragon is Aragon Asturiya is Principado de Asturias Balear araldary is Islas Baleares kat Illes Balears Baskter eli is Pais Vasco bask Euskadi astanasy Vitoriya Gastejs Valensiya is Comunidad Valenciana astanasy Valensiya Galisiya is Galicia Galiza Kanar araldary is Islas Canarias Kantabriya is Cantabria Kastiliya La Mancha is Castilla La Mancha Kastiliya zhәne Leon is Castilla y Leon Kataloniya is Cataluna kat Catalunya astanasy Barselona Madrid avtonomiyalyk ajmak retinde is Madrid Mursiya is Region de Murcia Navarra is Navarra bask Nafarroa Rioha is La Rioja Estremadura is Extremadura Memleket kurylymyparlamenttik sajlauda negurlym kop dauys algan partiya koshbasshysy atkarushy bilik Premer ministr baskarady zan shygarushy eki palataly parlament Bas kortesy deputattary men Senat Kongress Senat turady 4 zhyl merzimge partiyalyk tizimder bojynsha sajlanady 350 oryn 259 oryn kejbir deputattar zhalpyga tikelej dauys sajlanady baskalary provincialdy zan shygarushy tagajyndajdy zhәne barlyk senatorlar 4 zhyldyk merzimge sajlanady zhәne Kongress deputattarynyn konstituciyalyk kadagalau organy Konstituciyalyk Soty Tribunal Constitucional en zhogary sot Zhogargy sot Tribunal Supremo avtonomdy kauymdastyktar zhogary sot organy zhogary sot sottar Tribunal Superior de Justicia apellyaciyalyk satydagy sottar shalgajdagy Audiencia Audiencias Provinciales audandyk sottar birinshi satydagy zhәne tergeu sottary juzgados de Primera instancia e instruccion sot zhүjesinin tomengi buyny magistratura juzgados de PAZ impichment zhariyalau zhagdajlarda sot Ұlttyk Audiencia Audiencia Nacional Zhogargy audit mekemesi karsy sot tribunal de Cuentas organ sottar zhүjeli zholy Sot Bas Kenesi Consejo Bas del PODER Sot Zhalpy alganda Ispaniya resmi 500 den astam sayasi partiyalar men kogamdyk ujymdar tirkedi PodemosPartiya Halyktyk partiya Ispan Socialistik Enbekshiler partiyasy ISEP Azamattar Azamattyk partiya Kommunistik partiya Podemos Үlken ajmaktyk partiyalarga katalonskalyk blok Konvergenciya zhәne Odak Kataloniyanyn sol zhagynan Respublikalyk partiyasy baskalyk ultshyl En iri kalalar Tolyk makalasy Ispaniya kalalarynyn tizimi Madrid kalasy Ispaniyada halky sany 1 millionnan asatan 2 kalasy bar olar Madrid 2 232 000 Barselona 1 595 000 Valensiya 797 000 Saragosa 664 938 Malaga 569 002Madrid Sevilya Santa Krus de Tenerife Las Palmas de Gran Kanariya La Korunya Burgos Toledo Palma de Malorka Alikante Madrid evropada үlkendiginen үshinshi oryn alady Evropanyn mәdeni kalalarynyn biri Ispaniyanyn ortalygynda ornalaskan Barselona ispaniyanyn shygysynda ornalaskan Kataloniya autonomdy obylysynda ornalaskan attas provinciyasynyn astanasy Ispaniyada үlkendiginen ekinshi oryn alady Zherorta tenizimen shektesedi Valensiya ispaniyanyn turizm damygyn kalalarynyn biri Ornalaskan zheri shygys ispaniya Turiya ozeninin tomengi agysynda ornalaskan ӘdebietiIspaniya әdebieti ispan kastil zhәne bask galisij katalon tilinde damygan Ol orta gasyrlarda halyk shygarm nyn zhәne ezhelgi dәuir әdebieti men arab mәdenietinin ykpalynda kalyptasty Halyk shygarmalary arab baskynshylygyna karsy kүres kezinde molaya tүsti 12 13 gasyrlarda serilik romandar pajda boldy 14 gasyrda Ispaniya әdebietinde H Alfons 1221 1284 pen Huan Manueldin 1282 1348 didaktikalyk nasihat bagytyndagy shygarmalary belgili oryn aldy 15 gasyrdyn ayagy men 16 gasyrdyn basynda Ispaniya әdebietinin orleu dәuiri bastaldy Өrleu kezeninin iri okili F de Rohastyn 1465 1541 Selestina romany 1499 Ispaniya әdebietinde tүrli zhanrlardyn tuuyna teatrdyn kalyptasuyna ykpal zhasady M de Servantestin Don Kihot romany 1605 15 dүnie zhүzi әdebietine үles bolyp kosyldy 18 gasyrda Ispaniya әdebietine francuz klassicizminin әseri kүshejdi Poeziyada agartushylyk bagyt basym bolyp mysal zhanry damydy Bүl kezennin okilderi M H Kintan 1772 1857 H N Galegos 1774 1853 A List 1775 1848 oz shygarmalarynda erkindikti zhyrlasa F Martines de la Rosa 1787 1862 dramalary ispan romantizminin orkendeuine zhol saldy 1 dүniezhүz sogystan 1914 18 kejin Ispaniya әdebietinde koptegen agymdar pajda bolyp onyn beldi okili retinde F Garsia Lorka 1898 1936 tanyldy Ispaniya da monarhiya kulagan son 1931 zhәne sogys zhyldary 1936 39 әleum takyrypta koptegen shygarmalar zhazyldy Elde fash rezhim ornauyna bajlanysty kop zhazushylar shet elge ketti Olardyn shygarmalarynda fashizmge karsy kүres takyryby oris aldy Al kejbir zhazushylar Franko rezhimin madaktady Franko rezhimine karsy shygarmalardyn mol zhazyluy 1950 zhyldardan bastaldy Poeziyada D Alonsonyn Kek perzentteri atty zhinagy 1944 G Selajidin Iberij zhyrlary 1955 B de Oteronyn Soz Ispaniya turaly 1964 atty shygarmalary zhariyalandy Al prozada 19 gasyrdyn synshyl realizm dәstүrinde zhazylgan H Gojtisolonyn Zhumaktagy mun 1955 Araldar 1961 Erekshe belgi 1967 romandary men A M Matutenin Saudagerler trilogiyasy 1960 69 shykty M de Servantestin Don Kihot romany 1952 zhyly kazak tilinde basylyp shykty Қalasy Ajmak Provinciya zhurty1 Madrid Madrid Madrid 3 232 4632 Barselona Kataloniya Barcelona 1 595 1103 Valencia 797 6544 Sevilya Andalusiya Seville 699 1455 Saragosa Aragon Zaragoza 654 3906 Malaga Andalusiya Malaga 561 2507 Mursiya Mursiya Murcia 422 8618 Balear araldary Palma de Mallorca 413 7819 Kanar araldary Las Palmas 377 20310 Bilbao Bask eli Bilbao 353 168ZhurtyKatalondyktar IspandyktarTilderTili Eldin memlekettik tili ispan kastil nuskasy Birakta zheke ajmaktarda kastil tilimen katar resmi tilder retinde zhәne karym katynasta katalon bask euskera galisij zhәne valensij tilderi koldanylady Ispaniya tilderi zhalpylangan Ispan tili resmi Katalan tili resmi Bask tili resmi resmi resmi Oksitan tilinin dialekti and tanylgan tanylgan Ispaniya resmi tili Romance Ibero Romance kishi toptyn Үndi europalyk otbasy silteme zhasap ispan bolyp tabylady Ispaniya polietnikalyk memleket Castilians katar katalondyk Ispaniya omir sүrip Galij Basko Oksitan Asturij Aragon oz tilderinde sojlejtin Galickoe nemese katalan Bask Oksitanskij Asturijs zhәne Aragon Valensiya resmi Valensiya tili bolyp sanalady auyzsha katalan dialekt Katalonga Balear araldary turgyndary da ajtady Franko rezhimin barysynda etnikalyk azshylyk osy karamastan osy halyktardyn tilderi zhogalyp emes zhәne songy onzhyldykta zhangyrtu bastan mәzhbүrli assimilyaciyaga ushyrauy birak boldy Alajda buryn ese ken taralgan zhyly zhogalady al kazir tek birneshe auyldyk zherlerde saktalgan Mykty assimilyaciyalyk Navarra Bask provinciyasynda tәzhiribeli birak elimizde Basko bask tili kүshti boluyn bar Asturiya Kastiliya zhәne Leon avtonomdy kauymdastyktar kezdesedi Estremadura Kantabriya Sondaj ak Asturij tilin eldi mekenge karaj atau nuskalary Asturiya Asturiya Leon Estremadura zhandandy Dini kuramy Europanyn en үlken gotikalyk sobory Sevilskij soborySemana Santa Estremadura Ispaniya zajyrly memleket onyn Konstituciyasy din bostandygyna kepildik beredi Halyktyn basym boligi hristian dinine zhatady zhәne Rim katolik shirkeuine 75 tiesili Ispaniyadagy algashky protestanttyk kogamdar XVI gasyrda pajda boldy birak ispan inkviziciyasy tolygymen zhojyldy Protestanttar kajtadan Ispaniyada uagyzdaj bastady XIX gasyr Қazirgi uakytta elde osy hristiandyktyn 567 myn mүshesi bar olardyn kopshiligi pyatidesyatniki 312 000 h HIH gasyrdyn ayagynan bastap zhagalaudagy kalalarda pravoslavie dep atajtyn grek saudagerleri konystandy Shygys Europa pravoslavielik halyktyn zhappaj enbek koshi kony bajlanysty HH gasyrdyn sonyna karaj ajtarlyktaj osti Ispaniyada Қazirgi uakytta 900 myn Pravoslav negizinen Rumyniya Bolgariya ukrain grekter zhәne serb omir sүredi HIH gasyrdyn ayagynan bastap koptegen musylmandar Ispaniyaga en aldymen Marokkodan kelgen kyzmetkerlerge konys audarady HH gasyrdyn ekinshi zhartysynda boskyndardyn agyny ulgaya tүsti zhәne Soltүstik Afrikanyn baska elderinen boskyndardy kamtidy 2010 zhylga karaj elde 1 million musylmandar bolgan islam zhetekshileri 2 million musylman turaly ajtady Islamnyn basym bagyty bul sүnnizm Eldegi kishkentaj birak ykpaldy top dini evrejler 15000 migranttardyn arasynda sondaj ak buddister 47 myn induister 45 myn sikhi kytaj halyk din zhәne afro braziliyalyk Makumba dinnin zhaktastary bar Ispaniyadagy songy urpaktyn omirinde dinge zhatpajtyn adamdardyn sany ajtarlyktaj osti Қazirgi uakytta el halkynyn 19 senbejtin adamdar Kejbir saualnamalar bojynsha bul korsetkish odan da zhogary 2015 zhyldyn mausymynda sociologiyalyk zertteuler ortalygynyn saualnama alganda respondentterdin 25 4 tabandy ateister zhәne 15 9 kәpir 9 5 onyn ishinde olardyn nereligioznoj korsetilgen Marokkomen karym katynas Madridtegi Polisario belsendilerinin demonstraciyasy 2007 zhylgy sәuir syrtky sayasatta Ispaniya Marokko gana ojtkeni geografiyalyk zhakyndygy eger Morokkalyk patshalygy en manyzdy afrikalyk seriktesi bolyp tabylady ol үshin basty oryndardyn biri bolyp tabylady Marokkoda ispan sayasattyn negizgi bagyttary mynalar bolyp tabylady t b Seuta zhәne Melilya turaly anklavy mәseleleri Batys Sahara bar sheshilmegen problema zansyz koshi kon problemasy esirtki saudasy toktatu mәseleleri zhәne Ispaniya men Magrib elderi arasyndagy karym katynas 1982 zhyly Ispaniyada Socialistik partiyanyn keluinen kejin belsendi tүrde dami bastady 1996 zhyldan bastap 2004 zhylga dejin bilik boldy Premer ministri Zh M Asnar bastagan halyk partiyasy memlekettik karym katynas zhaksy deuge bolmajdy zhәne olar odan turaksyzdyk sipattalady kezde atap ajtkanda zharkyn oryn Perejil Lejla aralynda kaktygys bolyp tabylady 2002 zhyly 2004 zhyldyn sәuir ajynda kajtyp bilikke kelgen socialister Hose Luis Rodriges Sapatero bastagan en aldymen Marokko otyryp korshilerimen karym katynastardy zhaksartu үshin berik nieti boldy 2005 zhyly VI Mohamed men Huan Karlos arasyndagy kezdesuden kejin eki monarhtyn arasyndagy karym katynas ajtarlyktaj zhaksardy Batys Saharanyn kaktygysy burynnan beri tuyndagan әrkashan eki el arasyndagy karym katynaska zhagymsyz әser etti Birde 1975 zhyly tort zhakty konferenciya Marokko ajyrylgan ol Ispaniyadan Batys Saharanyn tazartuga maksatynda Batys Sahara ishine Grin Mart uәkiletti nәtizhesi Marokko zhәne Mavritaniya Sahara astam uakytsha bakylau audaru turaly Ispaniya Marokko zhәne Mavritaniya arasyndagy kelisim boldy Eki el arasyndagy manyzdy tygyz bajlanystar tygyz ekonomikalyk bajlanystar bolyp tabylady 1995 zhyly Marokko үkimeti sheteldik investorlarga bәrin koyuga sheshim kabyldady olardyn en manyzdysy Ispaniya men Franciya Tagy karanyzIspan Respublikasy Ispan imperiyasy Ispaniyanyn әkimshilik bolinisiDerekkozderSonymen katar Katalan tili Kataloniyada Valensiyada Balear araldarynda Galisiyada Basktar elinde zhәne Navarre Val d Aranda Anuario estadistico de Espana 2008 1ª parte entorno fisico y medio ambiente Basty derekkozinen muragattalgan 24 kyrkүjek 2015 Tekserildi 14 sәuir 2015 Population Figures at 01 July 2018 Migrations Statistics First half of 2018 isp INE 13 December 2018 Basty derekkozinen muragattalgan 28 mausym 2017 World Economic Outlook Database October 2019 2016 Human Development Report United Nations Development Programme 2016 Basty derekkozinen muragattalgan 22 nauryz 2017 Tekserildi 23 nauryz 2017 Global Christianity agyl The Pew Forum on Religion amp Public Life 19 December 2011 Basty derekkozinen muragattalgan 22 mamyr 2013 Tekserildi 13 mamyr 2013 The Global Religious Landscape agyl pdf Pew Research Center December 2012 Tekserildi 2 shilde 2015 Centro de Investigaciones Sociologicas BARoMETRO DE JUNIO 2015 CIS Junio 2015 Tekserildi 28 akpan 2016 Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar Category Spain