Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Арагон (ис. Aragón [aɾaˈɰon], кат. Aragó [aɾaˈɣo]) — Испанияның солтүстігінде орналасқан автономды бірлестік. Франциямен және автономды Кастилия — Ла-Манча, Кастилия және Леон, Каталония, Риоха, Наварра, Валенсия бірлестіктерімен шектеседі. Арагон күні 23 сәуір — аймақ қамқоршысы күні (ис. San Jorge).
| Автономды бірлестік | |||||
| Арагон | |||||
| ис. Aragón кат. Aragó | |||||
| |||||
|
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Әкімшілік орталығы | |||||
|
| |||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Координаттары | 41°00′ с. е. 1°00′ б. б. / 41.000° с. е. 1.000° б. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 41°00′ с. е. 1°00′ б. б. / 41.000° с. е. 1.000° б. б. (G) (O) (Я) | ||||
| Жер аумағы | 47 719 км² (4 орын) | ||||
| Биіктігі · Ең биік |
| ||||
| Ірі қаласы | |||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны | ▲348 098 255€ (2010) адам (2018)(11 орын) | ||||
| Тығыздығы | 28,27 адам/км² | ||||
| Ресми тілі | |||||
| Сандық идентификаторлары | |||||
| ISO 3166-2 коды | ES-AR | ||||
| aragob.es | |||||
|
| |||||
| Координаттар: 41°00′ с. е. 1°00′ б. б. / 41.000° с. е. 1.000° б. б. (G) (O) (Я) | |||||
Демография
Аудан астаналарының халық саны:
Басқа қалалар:
- Калатаюд (Calatayud) — 20 263.
- Эхеа-де-лос-Кабальерос (ис. Ejea de los Caballeros) — 16 941.
- Монсон (ис. Monzón) — 15 806.
- (ис. Barbastro) — 15 778.
- Альканьис (ис. Alcañiz) — 15 130.
- Утебо (ис. Utebo) — 14 037.
- (ис. Fraga) — 13 284.
- (ис. Jaca) — 12 553.
- Тарасона (ис. Tarazona) — 10 875.
- (ис. Sabiñánigo) — 9 023.
- (ис. Binéfar) — 8 890.
- Каспе (ис. Caspe) — 8 206.
1991 жылдың халық санағы бойынша Арагонда 1 178 000 тұрғын болды, бүкіл елдің 2,95%. Халық тығыздығы 25,2 адам/км² көрсеткішіне ие болды.
халық саны 1 269 027 дейін өсті. Бұл көрсеткіш Арагонның халқының жартысындай бөлігі Сарагосада тұратынын көрсетеді.
Тілі
Арагон халқының көбісі кастиль (испан) тілінде, ресми тілде сөйлейді. Аймақтың кейбір аудандарында арагон және каталон тілдерінің иелері тұрады.
- ресми тіл болып есептеледі және аймақтың бүкіл территориясында тараған. Арагон тілінің ықпалынан жергілікті Кастильдық тілі өзіндік өзгешілік белгілерге ие.
- кішігірім елді мекендерінде сөйлейді. Тіл иелерінің жуық саны — 12 000 адам.
- Каталан тілінде Арагонның шығысындағы кейбір комаркаларда ғана сөйлейді, .
Тағыда қараңыз: Испан тілінің .
Физика-географиялық сипаттамасы
Арагон жер аумағы 47 719 км² құрайды (Испанияның Андалусия, Кастилия — Ла-Манча және Кастилия және Леонннан кейінгі жер аумағы бойынша төртінші ), соның ішіндегі 17 274 км² жері , 15 636 км² жері және 14 808 км² жері тиесілі.
Рельеф
Арагондық тауларында осы тау жүйесінің Испания мен Францияны бөліп тұрған ең биік таулары орналасқан, соның ішіндегі ең үлкендері: (ис. Aneto, 3 404 м), (ис. Monte Perdido, 3 355 м), (ис. Perdiguero, 3 221 м), (ис. Cotiella, 2 912 м). Пиренеиде (ис. Parque Nacional de Ordesa y Monte Perdido) орналасқан.
Климаты
Арагонның климаты және аралығына жатқызуға болатындығымен, бұл территорияда ауданның орографиясына байланысты өзіндік микроклиматқа ие болатын жерлер көп. Орташа температуралар орналасу биіктігіне байланысты. Эбро алқабында қысы біршама жұмсақ болғанымен, жазы ңқ градусқа дейін көтерілуі әбден ықтимал. Таулы аудандарда қысы ұзағырақ болғанымен орташа температурасы алқаппен салыстырғанда 10 градусқа төменірек.
Гидрография
Арагонның өзендерінің көбісі Эброның, ауданды екіге бөлетін және Испанияның ең сулы өзенінің тармақтары болып есептеледі. Өзеннің сол жағалауы тармақтарынан немесе басталатын өзендерден, бастамасын ауданынан алатын, бірақ территориясында Эброға құйылатын , (ис. Gállego) және Эброға құйылуынан бұрын (ис. Segre) қосылып кететін (ис. Cinca) өзендері ерекше көзге түседі. Ал, оң жағалауында (ис. Jalón), (ис. Huerva) және (ис. Guadalupe) ерекше көзге түседі.
Эбро арнасында, Каталониямен шекарасының маңында, орналасқан (ис. Embalse de Mequinenza, 1530 , ұзындығы — 110 км). Ел ішінде «Арагон теңізі» (ис. Mar de Aragón) атымен танымал.
Пиренеилерде (ис. Ibones) атты кішігірім таулы көлдер орналасқан. Бұл көлдер соңғы мұз басудан пайда болған және әдетте 2000 метрден жоғары биіктіктерде орналасады. (Тағы қараңыз: ).
Тарихы
Бұл жерлерге адамдар Римге дейінгі дәуірде келген, бірақ Арагон қазіргі Испанияның солтүстік аймақтарының көбісі сияқты Орта ғасырларда пайда болған. Арагон атауы алғаш рет екі Арагон (ис. Río Aragón) және оның тармағы (ис. Río Aragón Subordán) өзендерінің арасында кішігірім графтік пайда болған кезде, 828 жылы ресми тіркелген болатын. Арагон территориясы ғасырдың басына дейін корольдігіне кірген болатын.
Тәуелсіздік
1035 жылы Арагон дербес атанды. 1118 жылы королі, кейін Арагонның астанасы болған Сарагосаны жаулап алып мемлекеттің шек арасын Эбро өзеніне дейін кеңейтті. 1137 жылы Арагонмен қосылған болатын. Соңыра Арагонға Каталонияның басқа да жерлері қосылып, Арагон корольдері Барселон графтары болып тағайындалды. 1172 жылы графтігі қосылды, 1229 – 35 жылдары маврлардан Балеар аралдары жауланып алынды (осы жерде 1276 жылы егемен корольдігі құрылып, Арагонмен 1344 – 94 жылдары қайтадан жауланып алынды), 1238 жылы - Валенсия. 1282 – 1302 жылдар аралығында Арагон корольдері Сицилияда орналасты, 1326 жылы Сардинияда, 1442 жылы - .
құрамында экономикалық тұрғыда жақсы дамыған, өзінің айтарлықтай дербестігін сақтап тұрған Каталония және Валенсия еді. Шынында, экономикалық тұрғыда Арагон артта қалып қойған аудандардың бірі болатын. Сонда да, саясатты өктемділік Арагонға тиесілі болатын. Арагонның мықты топтасқан ақсүйектері өзін Арагонның тұрғындарын ғана емес, оның өктемдігінде жатқан жерлердің де тұрғындарын пайдалануды айрықша құқықпен қамтамасыз етті. XIII – XIV ғасырларда Арагон және Каталонияда басыбайлы шаруа құқығы күшейді (Арагонда XVII ғасырға дейін сақталды, ал Каталонияда 1486 жылы жойылды). Арагон корольдерінің саясаты кортестермен (Арагонда 1071 жылы пайда болған, ақсүйектердің мүдделерін қамтып корсететін) анықталатын. (1276—85) «Генеральная привилегия» 1283 жылы және (1285—91) «Привилегия унии» 1287 жылы ақсүйектерге өз бостандығын қарумен қорғауға құқық берді (корольді тақтан тайдыруға да құқық берген). XIV ғасырда «Привилегия униидің» жойылуы ақсүйектердің мемлекеттің басқару ісіне араласуына шек қойды, бірақ феодалдардың шаруалардан билік артықшылығы толығымен сақталды.
және 1469 жылы Вальядолидте өткен некелесуі екі мемлекетің қосылуына әкелді.
Карлистік соғыстар
Испандық мұра үшін соғыс уақытында Арагон, Каталония, Валенсия және бурбондық үміткер қарсы соғыста эрцгерцогты (archiduque Carlos) ( ) қолдады. 1707 жылы болған Фелипе V Арагондық фуэросты (құқық), Арагонның ескі заңдарын жойып, бірнеше орталықтандыру шараларын қабылдады. Арагон провинцияға айналып кетті
1822 жылғы Испанияның бірінші провинциалды жүйесін құру барысында, Арагон 4 ауданнан тұран болатын. төртінші аудан болып кетуіне дейін және либералдардың соңына дейін қала берген. 1833 жылы болған екінші территориалды реформадан кейін үш аудан (, и ) ғана қалды. XIX ғасырдың барысында жаңа жақтастарды іздеген бұрынғы фуэросты қайтадан орнатуды ұсынған болатын.
1982 жылдың 10-шы тамызында және қабылданған қол қойды. Бұл заңда Арагонның автономиялығы туралы статут жазылған. 1992 жылы 7-ші мамыр күні арнайы комиссиясы Арагон кортестерімен және Испаниямен қабылданған заңға жаңа еңгізулер қабылдады.
Саясат
Арагонның автономиялығы туралы статуттың бірінші бөлімі бойынша, Арагонда саясатты билікке ие институттар: , , және .
Арагонның заң шығарушы орны болып есептеледі. Кортестер құрамына қазіргі кезде 5 партияға бөлінген 67 депутат кіреді (, , , , ). Кортестер сарайында орналасады.
Кортестегі орын бөлінуі (2006):
- : 27 орын.
- : 22 орын.
- : 9 орын.
- : 8 орын.
- : 1 орын.
1999 жылдың 2 тамызынан бастап (Marcelino Iglesias Ricou).
—Арагон Үкіметі — Төраға және кеңесшілерден тұрады(ис. consejeros). Депутация Пиньятелли (ис. Pignatelli) ғимаратында орналасады.
— бұл лауазым лауазымына ұқсас (Испанияда - «Халық қамқоршысы», Defensor del Pueblo), міндетіне арагондықтардың құқығы мен бас бостандығын қорғау болып есептеледі. (ис. Palacio de Armijo) сарайында орналасқан.
Арагонның үкіметінің консультациялық органы «Арагонның экономикалық және әлеуметтік кеңесі» (ис. Consejo Económico y Social de Aragón) және «Заңдық консультациялық комиссиясы» (ис. Comisión Jurídica Asesora).
Мәдениет
Арагондықтардың ұлттық биі деп аталады. Арагондық музыкада дәстүрлі түрде , (флейта), (), және аккордеон аспаптары қолданылады. Кейбір аудандарда би маврлармен және христиандар арасындағы соғысты бейнелеп, семсерлермен орындалады,
Тағы қараңыз
Дереккөздер
- Contabilidad Regional de España., .
Сілтемелер
| Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: Aragon |
- Арагон үкіметі (исп.)
- Арагон кортестері (исп.)
- Gastronomía Aragonesa Мұрағатталған 22 сәуірдің 2007 жылы. (исп.)
- Gran Enciclopedia Aragonesa Мұрағатталған 27 сәуірдің 2007 жылы. (исп.)
| Арагон провинциялары |  |
|---|---|
| Сарагоса • Теруэль • Уэска | |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Aragon is Aragon aɾaˈɰon kat Arago aɾaˈɣo Ispaniyanyn soltүstiginde ornalaskan avtonomdy birlestik Franciyamen zhәne avtonomdy Kastiliya La Mancha Kastiliya zhәne Leon Kataloniya Rioha Navarra Valensiya birlestikterimen shektesedi Aragon kүni 23 sәuir ajmak kamkorshysy kүni is San Jorge Avtonomdy birlestikAragonis Aragon kat AragoӘkimshiligiӘkimshilik ortalygySaragosaTarihy men geografiyasyKoordinattary41 00 s e 1 00 b b 41 000 s e 1 000 b b 41 000 1 000 G O Ya Koordinattar 41 00 s e 1 00 b b 41 000 s e 1 000 b b 41 000 1 000 G O Ya Zher aumagy47 719 km 4 oryn Biiktigi En biik3 404 mIri kalasySaragosaTurgyndaryTurgyny 348 098 255 2010 adam 2018 11 oryn Tygyzdygy28 27 adam km Resmi tiliispan tiliSandyk identifikatorlaryISO 3166 2 kodyES ARaragob esKoordinattar 41 00 s e 1 00 b b 41 000 s e 1 000 b b 41 000 1 000 G O Ya DemografiyaAudan astanalarynyn halyk sany Saragosa is Zaragoza 647 373 is Huesca 48 530 Teruel is Teruel 33 238 Baska kalalar Kalatayud Calatayud 20 263 Ehea de los Kabaleros is Ejea de los Caballeros 16 941 Monson is Monzon 15 806 is Barbastro 15 778 Alkanis is Alcaniz 15 130 Utebo is Utebo 14 037 is Fraga 13 284 is Jaca 12 553 Tarasona is Tarazona 10 875 is Sabinanigo 9 023 is Binefar 8 890 Kaspe is Caspe 8 206 Akparat kozi INE Instituto Nacional de Estadistica Ұlttyk statistika instituty 1 kantar 2005 1991 zhyldyn halyk sanagy bojynsha Aragonda 1 178 000 turgyn boldy bүkil eldin 2 95 Halyk tygyzdygy 25 2 adam km korsetkishine ie boldy halyk sany 1 269 027 dejin osti Bul korsetkish Aragonnyn halkynyn zhartysyndaj boligi Saragosada turatynyn korsetedi Tili Tolyk makalasy Aragon halkynyn kobisi kastil ispan tilinde resmi tilde sojlejdi Ajmaktyn kejbir audandarynda aragon zhәne katalon tilderinin ieleri turady resmi til bolyp esepteledi zhәne ajmaktyn bүkil territoriyasynda taragan Aragon tilinin ykpalynan zhergilikti Kastildyk tili ozindik ozgeshilik belgilerge ie kishigirim eldi mekenderinde sojlejdi Til ielerinin zhuyk sany 12 000 adam Katalan tilinde Aragonnyn shygysyndagy kejbir komarkalarda gana sojlejdi Tagyda karanyz Ispan tilinin Fizika geografiyalyk sipattamasyAragon zher aumagy 47 719 km kurajdy Ispaniyanyn Andalusiya Kastiliya La Mancha zhәne Kastiliya zhәne Leonnnan kejingi zher aumagy bojynsha tortinshi sonyn ishindegi 17 274 km zheri 15 636 km zheri zhәne 14 808 km zheri tiesili Relef Aragondyk taularynda osy tau zhүjesinin Ispaniya men Franciyany bolip turgan en biik taulary ornalaskan sonyn ishindegi en үlkenderi is Aneto 3 404 m is Monte Perdido 3 355 m is Perdiguero 3 221 m is Cotiella 2 912 m Pireneide is Parque Nacional de Ordesa y Monte Perdido ornalaskan Aragonskij pejzazh Klimaty Aragonnyn klimaty zhәne aralygyna zhatkyzuga bolatyndygymen bul territoriyada audannyn orografiyasyna bajlanysty ozindik mikroklimatka ie bolatyn zherler kop Ortasha temperaturalar ornalasu biiktigine bajlanysty Ebro alkabynda kysy birshama zhumsak bolganymen zhazy nk graduska dejin koterilui әbden yktimal Tauly audandarda kysy uzagyrak bolganymen ortasha temperaturasy alkappen salystyrganda 10 graduska tomenirek Gidrografiya Saragosadagy Ebro Aragonnyn ozenderinin kobisi Ebronyn audandy ekige boletin zhәne Ispaniyanyn en suly ozeninin tarmaktary bolyp esepteledi Өzennin sol zhagalauy tarmaktarynan nemese bastalatyn ozenderden bastamasyn audanynan alatyn birak territoriyasynda Ebroga kujylatyn is Gallego zhәne Ebroga kujyluynan buryn is Segre kosylyp ketetin is Cinca ozenderi erekshe kozge tүsedi Al on zhagalauynda is Jalon is Huerva zhәne is Guadalupe erekshe kozge tүsedi Ebro arnasynda Kataloniyamen shekarasynyn manynda ornalaskan is Embalse de Mequinenza 1530 uzyndygy 110 km El ishinde Aragon tenizi is Mar de Aragon atymen tanymal Pireneilerde is Ibones atty kishigirim tauly kolder ornalaskan Bul kolder songy muz basudan pajda bolgan zhәne әdette 2000 metrden zhogary biiktikterde ornalasady Tagy karanyz TarihyTolyk makalasy Bul zherlerge adamdar Rimge dejingi dәuirde kelgen birak Aragon kazirgi Ispaniyanyn soltүstik ajmaktarynyn kobisi siyakty Orta gasyrlarda pajda bolgan Aragon atauy algash ret eki Aragon is Rio Aragon zhәne onyn tarmagy is Rio Aragon Subordan ozenderinin arasynda kishigirim graftik pajda bolgan kezde 828 zhyly resmi tirkelgen bolatyn Aragon territoriyasy gasyrdyn basyna dejin koroldigine kirgen bolatyn Tәuelsizdik Daroka kakpasy 1035 zhyly Aragon derbes atandy 1118 zhyly koroli kejin Aragonnyn astanasy bolgan Saragosany zhaulap alyp memlekettin shek arasyn Ebro ozenine dejin kenejtti 1137 zhyly Aragonmen kosylgan bolatyn Sonyra Aragonga Kataloniyanyn baska da zherleri kosylyp Aragon korolderi Barselon graftary bolyp tagajyndaldy 1172 zhyly graftigi kosyldy 1229 35 zhyldary mavrlardan Balear araldary zhaulanyp alyndy osy zherde 1276 zhyly egemen koroldigi kurylyp Aragonmen 1344 94 zhyldary kajtadan zhaulanyp alyndy 1238 zhyly Valensiya 1282 1302 zhyldar aralygynda Aragon korolderi Siciliyada ornalasty 1326 zhyly Sardiniyada 1442 zhyly kuramynda ekonomikalyk turgyda zhaksy damygan ozinin ajtarlyktaj derbestigin saktap turgan Kataloniya zhәne Valensiya edi Shynynda ekonomikalyk turgyda Aragon artta kalyp kojgan audandardyn biri bolatyn Sonda da sayasatty oktemdilik Aragonga tiesili bolatyn Aragonnyn mykty toptaskan aksүjekteri ozin Aragonnyn turgyndaryn gana emes onyn oktemdiginde zhatkan zherlerdin de turgyndaryn pajdalanudy ajryksha kukykpen kamtamasyz etti XIII XIV gasyrlarda Aragon zhәne Kataloniyada basybajly sharua kukygy kүshejdi Aragonda XVII gasyrga dejin saktaldy al Kataloniyada 1486 zhyly zhojyldy Aragon korolderinin sayasaty kortestermen Aragonda 1071 zhyly pajda bolgan aksүjekterdin mүddelerin kamtyp korsetetin anyktalatyn 1276 85 Generalnaya privilegiya 1283 zhyly zhәne 1285 91 Privilegiya unii 1287 zhyly aksүjekterge oz bostandygyn karumen korgauga kukyk berdi koroldi taktan tajdyruga da kukyk bergen XIV gasyrda Privilegiya uniidin zhojyluy aksүjekterdin memlekettin baskaru isine aralasuyna shek kojdy birak feodaldardyn sharualardan bilik artykshylygy tolygymen saktaldy zhәne 1469 zhyly Valyadolidte otken nekelesui eki memleketin kosyluyna әkeldi Karlistik sogystar Ispandyk mura үshin sogys uakytynda Aragon Kataloniya Valensiya zhәne burbondyk үmitker karsy sogysta ercgercogty archiduque Carlos koldady 1707 zhyly bolgan Felipe V Aragondyk fuerosty kukyk Aragonnyn eski zandaryn zhojyp birneshe ortalyktandyru sharalaryn kabyldady Aragon provinciyaga ajnalyp ketti 1822 zhylgy Ispaniyanyn birinshi provincialdy zhүjesin kuru barysynda Aragon 4 audannan turan bolatyn tortinshi audan bolyp ketuine dejin zhәne liberaldardyn sonyna dejin kala bergen 1833 zhyly bolgan ekinshi territorialdy reformadan kejin үsh audan i gana kaldy XIX gasyrdyn barysynda zhana zhaktastardy izdegen buryngy fuerosty kajtadan ornatudy usyngan bolatyn XX gasyr 1982 zhyldyn 10 shy tamyzynda zhәne kabyldangan kol kojdy Bul zanda Aragonnyn avtonomiyalygy turaly statut zhazylgan 1992 zhyly 7 shi mamyr kүni arnajy komissiyasy Aragon kortesterimen zhәne Ispaniyamen kabyldangan zanga zhana engizuler kabyldady SayasatAragonnyn avtonomiyalygy turaly statuttyn birinshi bolimi bojynsha Aragonda sayasatty bilikke ie instituttar zhәne Aragondyk Kortester Aragonnyn zan shygarushy orny bolyp esepteledi Kortester kuramyna kazirgi kezde 5 partiyaga bolingen 67 deputat kiredi Kortester sarajynda ornalasady Kortestegi oryn bolinui 2006 27 oryn 22 oryn 9 oryn 8 oryn 1 oryn 1999 zhyldyn 2 tamyzynan bastap Marcelino Iglesias Ricou Aragon Үkimeti Toraga zhәne kenesshilerden turady is consejeros Deputaciya Pinyatelli is Pignatelli gimaratynda ornalasady bul lauazym lauazymyna uksas Ispaniyada Halyk kamkorshysy Defensor del Pueblo mindetine aragondyktardyn kukygy men bas bostandygyn korgau bolyp esepteledi is Palacio de Armijo sarajynda ornalaskan Aragonnyn үkimetinin konsultaciyalyk organy Aragonnyn ekonomikalyk zhәne әleumettik kenesi is Consejo Economico y Social de Aragon zhәne Zandyk konsultaciyalyk komissiyasy is Comision Juridica Asesora MәdenietAragondyktardyn ulttyk bii dep atalady Aragondyk muzykada dәstүrli tүrde flejta zhәne akkordeon aspaptary koldanylady Kejbir audandarda bi mavrlarmen zhәne hristiandar arasyndagy sogysty bejnelep semserlermen oryndalady Tagy karanyzDerekkozderContabilidad Regional de Espana SiltemelerOrtakkorda bugan katysty media sanaty bar AragonAragon үkimeti isp Aragon kortesteri isp Gastronomia Aragonesa Muragattalgan 22 sәuirdin 2007 zhyly isp Gran Enciclopedia Aragonesa Muragattalgan 27 sәuirdin 2007 zhyly isp Aragon provinciyalarySaragosa Teruel Ueska