Африка — аумағы жағынан Еуразиядан кейінгі құрлық және дүние бөлігі.
Африка | |
Африка құрлығы | |
30 221 532 км² | |
Халық саны | 1,1 млрд (2013) адам |
Тығыздығы | 30,51 адам/км² |
Этнохороним | африкалықтар |
Енеді | 55 мемлекет |
Тәуелді аймақтар | Тізім |
Тілдері | қараңыз |
Уақыт белдеулері | — |
Ірі қалалары | |
Африка Ортаққорда |
Қысқаша мәлімет
Жерінің аумағы 29,2 млн. км2 (аралдарымен бірге 30,3 млн. км2). Тұрғыны 887,9 млн. адам(2010 жылғы мәлімет ). Солтүстіктен оңтүстікке қарай 8000 км-ге, батыстан шығысқа қарай 7500 км-ге (Сахарада) созылған, оңтүстігіндегі ені 810 км. Жағалауының жалпы ұзындығы 30500 км. Африканы экватор сызығы ортасынан кесіп өтеді. Құрлықты солтүстігінде Жерорта теңізі, батысында Атлант мұхиты, шығысында Үнді мұхиты мен Қызыл теңізі сулары шайып жатыр. Солтүстік-шығысында жіңішке Суэц мойнағы (112 км) арқылы Азиямен жалғасады. арқылы Еуропаның Пиреней түбегінен бөлінген. Ірі шығанақтары Гвинея, Сидра. Ең үлкен түбегі – Сомали, құрлықтың шығысында – Мадагаскар, Занзибар, Сокотра, Мафия, , , , және аралдары, батысында – , Канар, Жасыл мүйіс, Гвинея шығанағында , , , аралдары орналасқан.
Жер бедері
Ойпаттары мен аласа жазықтары көбіне жағалауда орналасқан (Сенегал, Гвинея жағалауы, Сомали, Мозамбик, Жерорта теңізі жағалауы). Экватордан солтүстікке қарай Африканың көп жерін Сахара және Судан жазықтары мен үстірттері алып жатыр. Сахараның солтүстік-батысында Атлас таулары (Тубкаль, 4165 м), шығысында Қызыл теңізді бойлай Этбай жотасы (Асотериба 2216 м) созылып жатыр. Ол оңтүстігінде Эфиопия таулы қыратына (Рас-Дашан, 4623 м) ұласады. Бұл таулы қыраттың аралығында Африканың ең терең ойысы – Афар жатыр. Оның солтүстік-батысында Камерун жанартауы (4070 м), солтүстігінде Азанде, батысында Оңтүстік Гвинея қыраты, оңтүстігінде Лунда-Катанга үстірті, шығысында Шығыс Африка таулы қыраты қоршай орналасқан. Олар сөнген және әлі сөнбеген жанартау конустарына, яғни батысында Рувензори (5109 м), Карисомба (4507 м), Рунгве (3175 м), шығысында Элгон (4322 м), Кения (5199 м), Меру (4567 м), Килиманджаро (5895 м) тауларына жалғасады. Оңтүстікке қарай жүрген сайын жер бедері біртіндеп аласарып, Калахари ойысы арқылы Кап және Айдаhар (Дракон) тауларына ұласады.
Пайдалы қазбалары
Африка жері қазба байлықтарға өте бай, әсіресе, минерал кендерінің қоры көп. Мұнай мен газдың ірі кен орындары Нигерияда, Ливияда, Египетте, Алжирда, ал тас көмірдің ірі кендері, Оңтүстік Африка Республикасы жерінде табылған. Кобальт пен мыстың аса ірі қоры Замбия мен Конгода, алмас, платина, алтын кендері Оңтүстік Африка Республикасында, уран Нигерия мен Намибия жерінде шоғырланған.
Топырағы
Африканың тропикалық аралық жерлерінде топырақ латерриттік процесспен құралған. Оның ылғалды, мәнгі жасыл ормандары - экваторлық бөлігі құнарлы қызыл-сары латерит топырақты жерлер. Өзендер баяу ағаиын Конго ойыс батыс бөлігінің топырағы латерит-глей топырақ және тропиктік батпақты топырақ. Жапырағын түсіретін мәнгі жасыл аралас ормандар мен ылғалды саванналарда қызыл топырақ, құрғақ саванна шөлейтте қызыл қоңыр жцне карбонатты қызғылт топырақ пайда болды. Суданның қазан шұңқырлары мен Шығыс және Оңтүстік Африка - негізінен гидроморфты қара топырақтық және тропиктік батпақ топырақты жерлер. Шығыс Африканың оңтүстігі мен Оңтүстік Африка әжептәуір қызыл қошқыл топырақты келеді. Оазистерге шалғын-сор және сор топырақ тән. Африканың жерортатеңіздік климатты, субтропиктік белдеуіндегі карбонатты, гипсты қошқыл топырақ, неғұрлым қуаң аудандарда сұр қошқыл топырақ шөлейт пен шөлде сұр топырақ кездеседі.
Климаты
Африка тропиктік белдеулер аралығында орналасқандықтан, жері өте қатты қызады. Жаз айларындағы орташа температурасы құрлықтың барлық бөлігінде дерлік 200С-тан жоғары, Сахара мен Суданның солтүстігінде 350 – 380С-қа жетеді. Жер шарындағы ең жоғары температура +580С 1933 жылы Сахараның (әл-Азизия) Жерорта теңізі жағалауында тіркелген. Жылдық жауын-шашынның ең көп түсетін жері Гвинея шығанағы жағалауындағы беткейінде (10470 мм, Дебунджа), ал ең аз жауын-шашын мөлшері Сахарада (0,5 мм, Асуан қаласы) тіркелген. Географиялық ерекшелігіне қарай Африка аумағы ыстық, ылғалды экваторлық, ауыспалы ылғалды (муссондық), субэкваторлық, ыстық әрі құрғақ, континенттік, тропиктік шөл, ыстық ылғалды тропиктік және субтропиктік жерортатеңіздік климат белдеулеріне бөлінеді.
Ішкі сулары
Африка- үлкен өзендер құрлығы. Ол құрлық ішкі суларының жылдық ағынының мөлшері (5400 км3) бойынша Еуразия мен Оңтүстік Америкадан кейінгі орында тұр. Өзендер экватор төңірегі мен құрлықтың оңтүстік-шығыс жағалауында жиі. Шөлді аудандарда, әсіресе, Сахарада климаттың ертеде ылғалды болғанын аңғартатын құрғақ өзен арналары (вади) көптеп кездеседі. Ірі өзендері – Ніл (6671 км, дүние жүзіндегі ең ұзын өзен), Конго, Замбези, Нигер, Оранж. Нілдің су алабының кеңдігі соншалық. ол бүкіл Африка құрлығының оннан бір бөлігін торлап жатыр. Ніл Руанда мен Эфиопияаның таулы аймақтарынан бастау алып, оңтүстіктен солтүстікке қарай қарай ағады. Оранж өзенінің төменгі бөлігі Калахари мен Намибия шөлдері арқылы ағады. Өзеннің сағасында өте бай гауһар кені бар. Асау Нигер өзені Батыс Африканың бес мемлекетінің қалқы үшін азық пен су көзі болып отыр. Африканың жиырмадан астам тайпасы тіршілігін Нигермен байланыстырып, осы өзенге үміт артады. Заир ( Конго) өзені ұзындығы жағынан әлемде бесінші орында. Ал қара құрлықта солтүстік шығыс Африкадағы Нілден кейін екінші орында. Замбези - Африканың Ніл, Заир, Нигер өзендерінен кейінгі төртінші өзен жүйесі. Ол Орталық Африкадан Үнді мұхитына қарай алты мемлекеттің жерінен ағып өтеді. Лимпопо өзені Ботсванадан бастау алады. Өзен арналарында шоңғалдар мен сарқырамалар көп кездеседі. Замбези өзенінің бойында атақты Виктория сарқырамасы бар (биіктігі 120 м, ені 1800 м). Құрлықтағы өзендердің гидроэнергетикалық мүмкіндігі өте жоғары. Ірі артезиан алаптары Сахара мен Калахари жерінде жатыр. Африка көлдерінің ірілері: Виктория, Танганьика, Ньяса, , Чад.
Өсімдіктер дүниесі
Африкада гүлді өсімдіктердің 40000-нан астам түрі бар, оның 9000-ға жуығы тек қана осы құрлықта өсетін өсімдіктер. Құрлықтың 8%-ын ылғалды тропиктік орман (гилея), 35%-ына жуығын саванна және сирек орман, 40%-ы құрлықтық шөл мен шөлейт белдемі алып жатыр. Гвинея жағалауы мен Конго ойысындағы ылғалды экваторлық орманда ағаштың 300-ден астам түрі бар. Олар бірнеше қабатты болып өседі, ең биік өсетін ағаштар – (биіктігі 60 – 70 м-ге жетеді). Олардың алып фикус, май және шарап пальмасы, , қола ағаштары сияқты түрлері бар. Төменгі бөліктерде банан, , ағашы және каучук беретін ағаш тәріздес кездеседі. Саваннаның негізгі ағашы – баобаб. Олардың аралығында биіктігі 2 – 3 м, кейде 5 м-ге жететін , , өседі. Сахара мен Калахари шөлдерінің шұраттарында құрғақшылыққа төзімді өсімдіктерден жусан, жантақ, акация, құрма пальмасы, шөлдерінде суккулентті өсімдіктерден сүттіген, вельвичия таралған. Африка – кофе мен құрғақшылыққа төзімді бидайдың отаны.
Жануарлар дүниесі
Африкада жануарлар өте көп және алуан түрлі. Құрлық сүтқоректі жануарларға, әсіресе, тұяқты жануарларға бай. Жер шарындағы 51 туысқа біріктірілетін 1/4-і осында шоғырланған. Тек қана Африкаға тән жануарлардан африка піл, керік, зебр, – шимпанзе мен горилла, басы итке ұқсас маймылдар павиан мен , сондай-ақ бегемоттар, Мадагаскар аралығындағы лемурды атауға болады. Құрлықтың жануарлар дүниесі 19 ғасырда, әсіресе, 20 ғасырдың басында аяусыз қыру нәтижесінде күрт азайып кеткен. Қазір құрлық бойынша 150-ден астам ұлттық саябақтар, қорықтар, қамашаулар құрылған. Ірі ұлттық саябақтарға , Кения, , Вирунга, , , , , Намиб жатады.
Тарихы
Африка туралы мәлімет өте ерте кезден-ақ белгілі болған, әсіресе, оның жерортатеңіздік жағалауындағы ірі мемлекеттер туралы деректер көп. қызметте жүрген финикиялықтар біздің заманымыздан бұрынғы 600 жылы шамасында бүкіл құрлықты айнала жүзіп шыққан. 14 ғасырда марокколық араб қазіргі Сомали мемлекеті аймағын, кейіннен Мали мен Тимбукту жерлеріне саяхат жасап, зерттеген. Құрлықты біздің заманымызда ең алғаш рет Үндістанға баратын қысқа жол іздеу мақсатында Васко да Гама (1497 – 1498) басқарған португал экспедициясы айналып шыққан, бірақ құрлықтың ішкі бөлігіне ешкім тереңдеп енбеген. Тек 19 ғасырдағы отаршылық науқаны кезінде көптеген зерттеу жұмыстары жүргізілген. Олардың ішінде ағылшын саяхатшысы 1840 – 1870 жылдары және орыс саяхатшысы 1876 – 1896 жылдары зерттеулерін атауға болады.
Мемлекеттік жағдайы
Африканың қазіргі саяси картасында 55 мемлекет бар. Олардың үшеуінде монархия (Марокко, Лесото, Эсватини), Намибияда федерациялық республика, ал қалғандарында республикалық мемлекеттік құрылым орныққан. Африка елдерінің көпшілігінде шаруашылықтың бір жақты мамандануы, яғни экспортқа бағытталған шикізат немесе азық-түлік өндіру сақталған.
Африка тайпалары
Африка осыдан 8-5 млн жыл бұрын алғашқы адамдардың отаны болған. Қазіргі таңда бұл құрлықты, негізінен жергілікті тұрғындар мекендейді. Дегенмен Африкадағы бір мемлекетті екіншісімен салыстыру қиын. Олар әртүрлі тілде сөйлейді, діни-ұстанымдары, салттары бір-бірінен өзгеше.
Африкалық бетперделер
Африкалық бетперделердің тарихына үңгілсек, олардың ежелгі тас дәуірінде пайда болғанына көз жеткіземіз. Ойын кезінде киетін бетпернені африкалықтар теріден, матадан және басқа да ағаш түрлерінен жасаған. Африкалық бетперделер әлемдегі өнертанушылардың ішінде ерекше орын алады. Өнер туындылармен жинақтаудын айналасатын мамандар тамаша бетпердені өте қымбатқа бағалайды. Бетперде жасау дәстүрі африкалықтар өмірінде тарихи, мәдени айрықша маңызға ие.
Африка шөлдері
Африка жер бетіндегі ең үлкен шөл - Сахара шөлінің отаны. Құрлықта негізінен үш шөл бар: Сахара, Намбий және Калахари. Жыл бойы күн сәулесі түсіп тұратын алып жазықтар Африканың ауқымды бөлігін қамптып жатыр. Шөл даланы өзінің құрғақ сағалары кесіп өтеді, мұнда құрғақшылыққа шыдамды бұлттар ғана тамыр жаяжы. Карас пен Хун сияқты кішкентай тау тізбектері де кездесіп қалады.
Сахара шөлі
Сахара шөлі жер бетіндегі ең ыстық мекендердің бірі. Бұл өлкеге жылына шамамен 8 см-дей ғана жауын-шашын түседі. Тіпті ең жаңбырлы аймақ дегенінің өзіне жауын аптасына екі рет жауып содан бірнеше жыл тамшы тамбай қалуы да мүмкін. Сахара шөлі Солтүстік Африканың 9 400 000 шаршы шақырымын алып жатыр. Нарлар және ешкілер ғана шөлге шыдамдылық танытады.
Дереккөздер
- 2013 World Population Data Sheet. Population Reference Bureau (2013).
- How many countries in Africa? How hard can the question be?
- Балаларға арналған танымдық энциклопедия. Географиялық аймақтар, 24-бет
- Балалар Энциклопедиясы, II- том
Сыртқы сілтемелер
- Malimetter.kz Африка реферат (қазақша)
- Malimetter.kz Африка территориясын геологиялы зерттеу реферат (қазақша)
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Afrika aumagy zhagynan Euraziyadan kejingi kurlyk zhәne dүnie boligi AfrikaAfrika kurlygy30 221 532 km Halyk sany1 1 mlrd 2013 adamTygyzdygy30 51 adam km EtnohoronimafrikalyktarEnedi55 memleketTәueldi ajmaktarTizim Majotta Reyunon Kanar araldary Seuta MelilyaTilderikaranyzUakyt beldeuleri Iri kalalaryAfrika OrtakkordaAfrikaҚyskasha mәlimetZherinin aumagy 29 2 mln km2 araldarymen birge 30 3 mln km2 Turgyny 887 9 mln adam 2010 zhylgy mәlimet Soltүstikten ontүstikke karaj 8000 km ge batystan shygyska karaj 7500 km ge Saharada sozylgan ontүstigindegi eni 810 km Zhagalauynyn zhalpy uzyndygy 30500 km Afrikany ekvator syzygy ortasynan kesip otedi Қurlykty soltүstiginde Zherorta tenizi batysynda Atlant muhity shygysynda Үndi muhity men Қyzyl tenizi sulary shajyp zhatyr Soltүstik shygysynda zhinishke Suec mojnagy 112 km arkyly Aziyamen zhalgasady arkyly Europanyn Pirenej tүbeginen bolingen Iri shyganaktary Gvineya Sidra En үlken tүbegi Somali kurlyktyn shygysynda Madagaskar Zanzibar Sokotra Mafiya zhәne araldary batysynda Kanar Zhasyl mүjis Gvineya shyganagynda araldary ornalaskan Zher bederiOjpattary men alasa zhazyktary kobine zhagalauda ornalaskan Senegal Gvineya zhagalauy Somali Mozambik Zherorta tenizi zhagalauy Ekvatordan soltүstikke karaj Afrikanyn kop zherin Sahara zhәne Sudan zhazyktary men үstirtteri alyp zhatyr Saharanyn soltүstik batysynda Atlas taulary Tubkal 4165 m shygysynda Қyzyl tenizdi bojlaj Etbaj zhotasy Asoteriba 2216 m sozylyp zhatyr Ol ontүstiginde Efiopiya tauly kyratyna Ras Dashan 4623 m ulasady Bul tauly kyrattyn aralygynda Afrikanyn en teren ojysy Afar zhatyr Onyn soltүstik batysynda Kamerun zhanartauy 4070 m soltүstiginde Azande batysynda Ontүstik Gvineya kyraty ontүstiginde Lunda Katanga үstirti shygysynda Shygys Afrika tauly kyraty korshaj ornalaskan Olar songen zhәne әli sonbegen zhanartau konustaryna yagni batysynda Ruvenzori 5109 m Karisomba 4507 m Rungve 3175 m shygysynda Elgon 4322 m Keniya 5199 m Meru 4567 m Kilimandzharo 5895 m taularyna zhalgasady Ontүstikke karaj zhүrgen sajyn zher bederi birtindep alasaryp Kalahari ojysy arkyly Kap zhәne Ajdahar Drakon taularyna ulasady Pajdaly kazbalaryUran Afrika zheri kazba bajlyktarga ote baj әsirese mineral kenderinin kory kop Munaj men gazdyn iri ken oryndary Nigeriyada Liviyada Egipette Alzhirda al tas komirdin iri kenderi Ontүstik Afrika Respublikasy zherinde tabylgan Kobalt pen mystyn asa iri kory Zambiya men Kongoda almas platina altyn kenderi Ontүstik Afrika Respublikasynda uran Nigeriya men Namibiya zherinde shogyrlangan TopyragyAfrika topyrak үlgisi Afrikanyn tropikalyk aralyk zherlerinde topyrak laterrittik processpen kuralgan Onyn ylgaldy mәngi zhasyl ormandary ekvatorlyk boligi kunarly kyzyl sary laterit topyrakty zherler Өzender bayau agaiyn Kongo ojys batys boliginin topyragy laterit glej topyrak zhәne tropiktik batpakty topyrak Zhapyragyn tүsiretin mәngi zhasyl aralas ormandar men ylgaldy savannalarda kyzyl topyrak kurgak savanna sholejtte kyzyl konyr zhcne karbonatty kyzgylt topyrak pajda boldy Sudannyn kazan shunkyrlary men Shygys zhәne Ontүstik Afrika negizinen gidromorfty kara topyraktyk zhәne tropiktik batpak topyrakty zherler Shygys Afrikanyn ontүstigi men Ontүstik Afrika әzheptәuir kyzyl koshkyl topyrakty keledi Oazisterge shalgyn sor zhәne sor topyrak tәn Afrikanyn zherortatenizdik klimatty subtropiktik beldeuindegi karbonatty gipsty koshkyl topyrak negurlym kuan audandarda sur koshkyl topyrak sholejt pen sholde sur topyrak kezdesedi KlimatyAfrika tropiktik beldeuler aralygynda ornalaskandyktan zheri ote katty kyzady Zhaz ajlaryndagy ortasha temperaturasy kurlyktyn barlyk boliginde derlik 200S tan zhogary Sahara men Sudannyn soltүstiginde 350 380S ka zhetedi Zher sharyndagy en zhogary temperatura 580S 1933 zhyly Saharanyn әl Aziziya Zherorta tenizi zhagalauynda tirkelgen Zhyldyk zhauyn shashynnyn en kop tүsetin zheri Gvineya shyganagy zhagalauyndagy betkejinde 10470 mm Debundzha al en az zhauyn shashyn molsheri Saharada 0 5 mm Asuan kalasy tirkelgen Geografiyalyk ereksheligine karaj Afrika aumagy ystyk ylgaldy ekvatorlyk auyspaly ylgaldy mussondyk subekvatorlyk ystyk әri kurgak kontinenttik tropiktik shol ystyk ylgaldy tropiktik zhәne subtropiktik zherortatenizdik klimat beldeulerine bolinedi Ishki sularyNil ozeni Afrika үlken ozender kurlygy Ol kurlyk ishki sularynyn zhyldyk agynynyn molsheri 5400 km3 bojynsha Euraziya men Ontүstik Amerikadan kejingi orynda tur Өzender ekvator toniregi men kurlyktyn ontүstik shygys zhagalauynda zhii Sholdi audandarda әsirese Saharada klimattyn ertede ylgaldy bolganyn angartatyn kurgak ozen arnalary vadi koptep kezdesedi Iri ozenderi Nil 6671 km dүnie zhүzindegi en uzyn ozen Kongo Zambezi Niger Oranzh Nildin su alabynyn kendigi sonshalyk ol bүkil Afrika kurlygynyn onnan bir boligin torlap zhatyr Nil Ruanda men Efiopiyaanyn tauly ajmaktarynan bastau alyp ontүstikten soltүstikke karaj karaj agady Oranzh ozeninin tomengi boligi Kalahari men Namibiya sholderi arkyly agady Өzennin sagasynda ote baj gauһar keni bar Asau Niger ozeni Batys Afrikanyn bes memleketinin kalky үshin azyk pen su kozi bolyp otyr Afrikanyn zhiyrmadan astam tajpasy tirshiligin Nigermen bajlanystyryp osy ozenge үmit artady Zair Kongo ozeni uzyndygy zhagynan әlemde besinshi orynda Al kara kurlykta soltүstik shygys Afrikadagy Nilden kejin ekinshi orynda Zambezi Afrikanyn Nil Zair Niger ozenderinen kejingi tortinshi ozen zhүjesi Ol Ortalyk Afrikadan Үndi muhityna karaj alty memlekettin zherinen agyp otedi Limpopo ozeni Botsvanadan bastau alady Өzen arnalarynda shongaldar men sarkyramalar kop kezdesedi Zambezi ozeninin bojynda atakty Viktoriya sarkyramasy bar biiktigi 120 m eni 1800 m Қurlyktagy ozenderdin gidroenergetikalyk mүmkindigi ote zhogary Iri artezian alaptary Sahara men Kalahari zherinde zhatyr Afrika kolderinin irileri Viktoriya Tanganika Nyasa Chad Өsimdikter dүniesiFinika palmasy Afrikada gүldi osimdikterdin 40000 nan astam tүri bar onyn 9000 ga zhuygy tek kana osy kurlykta osetin osimdikter Қurlyktyn 8 yn ylgaldy tropiktik orman gileya 35 yna zhuygyn savanna zhәne sirek orman 40 y kurlyktyk shol men sholejt beldemi alyp zhatyr Gvineya zhagalauy men Kongo ojysyndagy ylgaldy ekvatorlyk ormanda agashtyn 300 den astam tүri bar Olar birneshe kabatty bolyp osedi en biik osetin agashtar biiktigi 60 70 m ge zhetedi Olardyn alyp fikus maj zhәne sharap palmasy kola agashtary siyakty tүrleri bar Tomengi bolikterde banan agashy zhәne kauchuk beretin agash tәrizdes kezdesedi Savannanyn negizgi agashy baobab Olardyn aralygynda biiktigi 2 3 m kejde 5 m ge zhetetin osedi Sahara men Kalahari sholderinin shurattarynda kurgakshylykka tozimdi osimdikterden zhusan zhantak akaciya kurma palmasy sholderinde sukkulentti osimdikterden sүttigen velvichiya taralgan Afrika kofe men kurgakshylykka tozimdi bidajdyn otany Zhanuarlar dүniesiҚarapajym arystan Afrikada zhanuarlar ote kop zhәne aluan tүrli Қurlyk sүtkorekti zhanuarlarga әsirese tuyakty zhanuarlarga baj Zher sharyndagy 51 tuyska biriktiriletin 1 4 i osynda shogyrlangan Tek kana Afrikaga tәn zhanuarlardan afrika pil kerik zebr shimpanze men gorilla basy itke uksas majmyldar pavian men sondaj ak begemottar Madagaskar aralygyndagy lemurdy atauga bolady Қurlyktyn zhanuarlar dүniesi 19 gasyrda әsirese 20 gasyrdyn basynda ayausyz kyru nәtizhesinde kүrt azajyp ketken Қazir kurlyk bojynsha 150 den astam ulttyk sayabaktar koryktar kamashaular kurylgan Iri ulttyk sayabaktarga Keniya Virunga Namib zhatady TarihyBerlin konferenciyasy Afrika turaly mәlimet ote erte kezden ak belgili bolgan әsirese onyn zherortatenizdik zhagalauyndagy iri memleketter turaly derekter kop kyzmette zhүrgen finikiyalyktar bizdin zamanymyzdan buryngy 600 zhyly shamasynda bүkil kurlykty ajnala zhүzip shykkan 14 gasyrda marokkolyk arab kazirgi Somali memleketi ajmagyn kejinnen Mali men Timbuktu zherlerine sayahat zhasap zerttegen Қurlykty bizdin zamanymyzda en algash ret Үndistanga baratyn kyska zhol izdeu maksatynda Vasko da Gama 1497 1498 baskargan portugal ekspediciyasy ajnalyp shykkan birak kurlyktyn ishki boligine eshkim terendep enbegen Tek 19 gasyrdagy otarshylyk naukany kezinde koptegen zertteu zhumystary zhүrgizilgen Olardyn ishinde agylshyn sayahatshysy 1840 1870 zhyldary zhәne orys sayahatshysy 1876 1896 zhyldary zertteulerin atauga bolady Memlekettik zhagdajyAfrikanyn kazirgi sayasi kartasynda 55 memleket bar Olardyn үsheuinde monarhiya Marokko Lesoto Esvatini Namibiyada federaciyalyk respublika al kalgandarynda respublikalyk memlekettik kurylym ornykkan Afrika elderinin kopshiliginde sharuashylyktyn bir zhakty mamandanuy yagni eksportka bagyttalgan shikizat nemese azyk tүlik ondiru saktalgan Alzhir Angola Benin Botsvana Burkina Faso Burundi Gabon Gambiya Gana Gvineya Gvineya Bisau Dzhibuti Zambiya Zimbabve Kabo Verde Kamerun Keniya Komor araldary Kongo Demokratiyalyk Respublikasy Kongo Respublikasy Kot d Ivuar Lesoto Liberiya Liviya Mavrikij Mavritaniya Madagaskar Malavi Mali Marokko Mozambik Mysyr Namibiya Niger Nigeriya Ortalyk Afrika Respublikasy Ontүstik Afrika Respublikasy Ontүstik Sudan Ruanda San Tome zhәne Prinsipi Esvatini Sejshel araldary Senegal Somali Sudan Serra Leone Tanzaniya Togo Tunis Uganda Chad Ekvatorlyk Gvineya Eritreya EfiopiyaAfrika tajpalaryAfrika osydan 8 5 mln zhyl buryn algashky adamdardyn otany bolgan Қazirgi tanda bul kurlykty negizinen zhergilikti turgyndar mekendejdi Degenmen Afrikadagy bir memleketti ekinshisimen salystyru kiyn Olar әrtүrli tilde sojlejdi dini ustanymdary salttary bir birinen ozgeshe Afrikalyk betperdelerAfrikalyk betperdelerdin tarihyna үngilsek olardyn ezhelgi tas dәuirinde pajda bolganyna koz zhetkizemiz Ojyn kezinde kietin betperneni afrikalyktar teriden matadan zhәne baska da agash tүrlerinen zhasagan Afrikalyk betperdeler әlemdegi onertanushylardyn ishinde erekshe oryn alady Өner tuyndylarmen zhinaktaudyn ajnalasatyn mamandar tamasha betperdeni ote kymbatka bagalajdy Betperde zhasau dәstүri afrikalyktar omirinde tarihi mәdeni ajryksha manyzga ie Afrika sholderiAfrika zher betindegi en үlken shol Sahara sholinin otany Қurlykta negizinen үsh shol bar Sahara Nambij zhәne Kalahari Zhyl bojy kүn sәulesi tүsip turatyn alyp zhazyktar Afrikanyn aukymdy boligin kamptyp zhatyr Shol dalany ozinin kurgak sagalary kesip otedi munda kurgakshylykka shydamdy bulttar gana tamyr zhayazhy Karas pen Hun siyakty kishkentaj tau tizbekteri de kezdesip kalady Sahara sholiSahara sholi zher betindegi en ystyk mekenderdin biri Bul olkege zhylyna shamamen 8 sm dej gana zhauyn shashyn tүsedi Tipti en zhanbyrly ajmak degeninin ozine zhauyn aptasyna eki ret zhauyp sodan birneshe zhyl tamshy tambaj kaluy da mүmkin Sahara sholi Soltүstik Afrikanyn 9 400 000 sharshy shakyrymyn alyp zhatyr Narlar zhәne eshkiler gana sholge shydamdylyk tanytady Derekkozder2013 World Population Data Sheet Population Reference Bureau 2013 How many countries in Africa How hard can the question be Balalarga arnalgan tanymdyk enciklopediya Geografiyalyk ajmaktar 24 bet Balalar Enciklopediyasy II tomSyrtky siltemelerMalimetter kz Afrika referat kazaksha Malimetter kz Afrika territoriyasyn geologiyaly zertteu referat kazaksha Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet