Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Сахара (араб.: صحراء) — жер бетіндегі ең үлкен шөл. Ауданы 9 065 000 км². Сахара Солтүстік Африкада 10 мемлекеттің территориясында орналасқан: Мысыр, Ливия, Тунис, Алжир, Марокко, Батыс Сахара, Мавритания, Мали, Нигер, Чад, Судан.
| Сахара араб.: الصحراء الكبرى | |
 | |
| Сахара | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Теңiз деңгейiнен биіктігі | 3415 м |
| Ұзындығы | 800−1200 км |
| Ені | 4800 км |
| Ауданы | 9 065 000 км² |
| Климаты | |
| Қаңтардағы орт. температура | 25 °C |
| Шілдедегі орт. температура | 38 °C |
| Жылдық жауын-шашын деңгейі | 25 мм |
| Орналасуы | |
| 23°00′ с. е. 12°36′ ш. б. / 23° с. е. 12.6° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 23°00′ с. е. 12°36′ ш. б. / 23° с. е. 12.6° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Елдер |  Алжир Мысыр Батыс Сахара Ливия Мавритания Мали Марокко Нигер Судан Тунис |
| Аймақ | Африка |
 Сахара Ортаққорда | |
Жалпы мәліметтер
Жер бедерінің 80%-ы - биіктігі 200-500 м болатын үстіртті жазықтар. Олардың негізін кристалдық және жанартаулық тау жыныстары құрайды. Орталық бөлігін Ахаггар ( тауы, 3003 м) және (Сахараның ең биік жері - жанартау, биіктігі 3415 м) таулы қыраттары, солтүстік және шығыс бөлігін тұйық ойыстар: , Каттара (-133м) алып жатыр. Сахарада тасты және қиыршықты (хамада), малтатасты (рег), құмды (эрг), сазды (серир) шөлдер тараған. Мұнай мен табиғи газдың ірі кен орындары, темір, алтын, мыс, уран кентастары бар. Климаты тропиктік шөлдік. Орташа айлық температура қаңтарда 25°C (тіркелген ең төменгі температура -10°C); шілдеде +38°C (ең жоғарғы температура +57,8°C). Сахарада Ніл, Нигер өзендерінен басқа ағысы тұрақты өзендер жоқтың қасы. Жер асты суының мол қоры бар. Ойпаң жерлерінде шұраттар кездеседі.
Түсініктемелер
Халықтың басым көпшілігі Ніл өзенінің аңғары мен атырауына, солтүстік, батыс, оңтүстік аудандарға және жеке шұраттарға шоғырланған; кейбір тайпалары мал шаруашылығымен айналысып, көшпелі өмір сүреді. Негізгі ауыл шаруашылығы дақылы құрма пальмасы, сонымен бірге жеміс ағаштары, көкөніс, дәнді дақылдар өсіріледі. Сахара аумағында Алжир, Марокко, Тунис, Ливия; Мысыр, Батыс Сахара, Мавритания, Мали, Нигер, ,Судан мемлекеттері толығымен немесе ішінара орналасқан.
Географиялық сипаттамалары
Аумағы
Әр түрлі ақпарат көздері Сахараның шекараларын әр түрлі анықтайды, сондықтан оның аумағын бағалау өзгеріп отырады. 100 және 200 мм , құрғақшылық индекстері, жемісті шекарасы және солтүстігінде шөптерінің өсуі, сондай-ақ оңтүстіктегі басқа ботаникалық ерекшеліктер қолданылады. Кейбір дереккөздерде Сахараның шығыс шекарасы Ніл алқабының бойымен сызылған ( мен Нубия шөлдері кірмейді). Үлкен кеңес энциклопедиясы 6-дан 8 миллион км2-ге дейінгі аралықты ұсынады.Британника энциклопедиясына сәйкес Сахара шамамен 8,6 миллион км2 аумақты алып жатыр, бұл Африка аумағының шамамен 30% құрайды. WWF (Дүниежүзілік жабайы табиғат қоры) «үлкен Сахараның» ауданын сипаттайтын 9,1 миллион км2 цифрды келтіреді.
Геология және пайдалы қазбалар
Сахара — ежелгі солтүстік-батыс бөлігінде, яғни Сахара тақтасында орналасқан. Орталық Сахара көтерілу аймағы тақтаның батыс бөлігінен шығысқа қарай орталық бөлігін бойлай созылып жатыр, ол жерге кембрийге дейінгі кристалды жертөле шығады: батыста Регибат массиві Танезруфт ойпатымен Ахаггар тауларынан бөлінеді, ол ауыспалы горсттар мен грабендер. Одан әрі шығысқа қарай Тибести, Эль-Увайнат, Эль-Эглаб массивтері, сонымен қатар Нубия-Араб қалқанының батыс шығыңқы бөлігі (Этбай жотасы).
Көтерілу аймағының солтүстігі мен оңтүстігінде Солтүстік Сахара мен Оңтүстік Сахараның шөгу аймақтары — фанерозой шөгінді тау жыныстарымен толтырылған платформалық шұңқырлар орналасқан. Осы белдеулерде ортаңғы бор дәуіріне дейін континентальды қабаттар жинақталып, кейінірек (бор дәуірінің аяғында - палеогеннің басында) теңіз шөгінділерімен жабылған (оның үстіне шөгу аймағының оңтүстік бөлігінде теңіз шөгінділері онша қалың емес). Олигоцен дәуірінен бастап теңіз шегініп, ежелгі массивтер (әсіресе Ахаггар мен Тибести) қатты көтерілісті бастан кешірді. Оңтүстік Сахараның шөгу аймағы жазық синеклизасын, Гао грабенін, Мали-Нигер синклизін және Чад синеклизасын қамтиды.
Платформаның тұрақтылығының арқасында палеозой түзілімдері көлденең қалып, аз өзгеріске ұшырады. Сахараның көп бөлігінде бұл түзілімдер мезозой шөгінділерімен жабылған, олармен көптеген маңызды байланысты. Шөлдің солтүстік бөлігінде бұл түзілімдер ұзартылған ойпаттармен және бассейндермен де байланысты: Батыс Египет оазистерінен Алжир атуына дейін. Шөлдің оңтүстік бөлігіндегі платформаның шұңқыры кайнозой көлдері алып жатқан үлкен бассейндерді құрды (мысалы, Чад мега-көлі және көлдер тобы).
Сахара аумағында мұнай мен газдың ( кен орнын қоса алғанда Сахара мұнай-газ бассейні), темір () және мыс () кендерінің бай кен орындары бар. Алтын, вольфрам, уран және сирек металдардың кен орындары кембрийге дейінгі жертөлемен байланысты.
Рельеф
Сахара ландшафты өте алуан түрлі болып келеді. Оның аумағының көп бөлігін (70% -ке дейін) биіктігі 500 м-ден аспайтын жай сазды сериялар, малтатас аймақтар және тасты үстірттер (хамада) алып жатыр, жағалау маңындағы аудандарда 200 м-ге дейін төмендейді. Тау жоталары Орталық Сахарадағы ең биік болып саналады - Тибести таулары (Сахарадағы ең биік шың - жанартауы, 3415 м) және Ахаггар (Тахат тауы, 3003 м). Бұл жерлерде неоген мен антропогендік кезеңдегі белсенді вулканизм іздері бар және терең аңғарлармен (ені 30 км-ге дейін, ұзындығы 400 км-ге дейін) ежелгі өзендердің құрғақ қабаттарымен бөлінеді. Биік таулардың айналасында биіктігі 1000 м-ге дейінгі куеста жоталары және сатылы Адрар-Ифорас үстірттері (728 м-ге дейін), (1900 м-ге дейін), Эннеди (1310 м-ге дейін), және т.б. Жазықтардың айрықша ерекшелігі - бұл шөлді тан, тастарды жабатын қара ферромарганец пленкасы. Сахара үстірттері негізінен Алжирдің Тадемаит үстірті сияқты ауа райының бұзылған жыныстарынан тұрады.
Жазықтардан, үстірттерден және таулардан басқа Сахара көптеген таяз тұзды дренажсыз алаптармен (себхи, шотт және дайлар) және оазистер кездесетін үлкен ойпаттармен сипатталады. Төменгі аудандар - Каттара (-133 м, Сахараның ең төменгі нүктесі), Эль-Файюм, Мельгир (-26 м) және Боделе.
Шұңқырлар мен үлкен вадилермен шектелген, құмды шөлдер (эргтер) мен шағылдар шөл бетінің шамамен 25% құрайды немесе шамамен 2,2 млн км². Ірі құм жинақтамалары: Игиди, Эрг-Шеш, Үлкен Западный Эрг, Үлкен Шығыс Эрг, Эрг-Шебби және т.с.с. жоталар негізінен әлсіз ксерофитті өсімдіктермен біріктірілген, сонымен қатар дөңгелек, жұлдыз тәрізді, көлденең құмыралар мен орақ-пішінді күмбездер; пирамидалы төбелер 150 м биіктікке жетеді, биіктігі 200-300 м-ге дейінгі жоталар бар.Солтүстік және солтүстік-шығыс бөліктердің оңтүстігінде (Аубари, Идехан-Марзук, Тенере, Ливия шөлі) жылжымалы құмдар бар. Кейбір жерлерде құмды құбылыстар байқалады.
Су ресурстары
Сахарадан тыс жерлерде пайда болатын бірнеше өзендер шөлдің беткі және жер асты суларын толықтырады. Ніл - тұрақты транзиттік су ағысы бар жалғыз өзен. Оның негізгі салалары - Көк және Ақ Ніл - Сахараның оңтүстік-шығысында бірігеді, ал шөлдің шығыс шетінде өзен сулары Жерорта теңізіне ағады. 1964-1968 жылдары Нілде үлкен Насер су қоймасы құрылды, ол төгілген кезде көлдерін құрды, оның ауданын Египет үкіметі оазиске айналдыруды жоспарлап отыр. Сахараның оңтүстігінде бірнеше өзен Чад көліне құяды, сол жерден судың едәуір бөлігі солтүстік-шығысқа қарай ағып, жергілікті сулы қабаттарды толықтырады. Нигер өзені Сахараның оңтүстік-батыс шетімен ағып өтеді, оның ішкі атырауының жанында Фагибин, Гару, Ниангай және т.б. көлдер бар.
Ағындар мен уәдилер (қатты жаңбырдан кейін сумен толтырылған құрғақ ағындар) шөлді Антиатлас, Атлас, Орес тауларынан және Ливия, Тунис, Алжир және Марокконың басқа жағалық биіктіктерінен ағатын шөлді солтүстік аймақтарға жеткізеді. Осы өзендердің ішіндегі ең ірілері - Драа, Саура, Зиз. Көптеген кішігірім уәдилер сияқты тұзды батпаққа ағып кетеді.
Сахараның ішінде Ахаггардан, Тассилин-Аджерден және Тибестиден байырғы ежелгі өзендер желісі - уәди Игаргар, Тафасасет, Таманрассет және т.б. Бұл уәдилердің кейбіреулері баяғы уақытта климаты ылғалды болған кезде пайда болды, ал қалғандары кенеттен табиғи апаттардан туындаған су ағындарының салдары, мысалы, 1922 жылғы тасқын Алжирдің Таманрассет қаласын қиратты. Сахараның құм төбелері жаңбыр суының едәуір қорын сақтайды, ол шөлді беткейлерде бұлақтарға еніп, сыртқа шығады. Жаңбырлар сондай-ақ гельттерді толтырады, олардың кейбіреулері кеуіп қалмайды (Аршей, Земмур және т.б.) Сахараның шетінде, сондай-ақ орталық тау жоталарында реликт көлдері, жартылай батпақты және көбінесе жоғары минералданған, сақталған , мысалы, Унианга көлдер тобынан Йоа көлі.
Сахара құмының астында жер асты суларының, оның ішінде артезиандық бассейндердің үлкен алаптары бар. Бұл бассейндер негізінен континентальды төменгі бор құмдастарымен шектелген және оазистерді сумен қамтамасыз етеді. Жер асты ағындарының үлкен көлеміне байланысты Сахараның солтүстік бөлігі жер асты суларына бай; оңтүстік бөлігінде сулар аз, ал сулы қабаттар тереңірек жатыр. Жер асты сулары суару үшін де қолданылады.
Топырақ
Сахараның көп бөлігінің топырағы шөлдерге және жартылай шөлдерге (қиыршықтас, малтатас, құмды) тән. Олардың құрамында органикалық заттар аз, топырақ қабаттары нашар ажыратылған. Кейбір жерлерде азотты бекітетін бактериялар бар, бірақ топырақтың көп бөлігі биологиялық белсенді емес. Шөлдің шеттерінде топырақта органикалық заттардың жоғары концентрациясы болады; ойпаттарда топырақ көбіне сортаң болады. Байланысты емес карбонаттың болуы сілтілеудің төмен дәрежесін көрсетеді.
Көбінесе шөлдің солтүстік-батыс бөлігінде қалыңдығы бірнеше см-ден 1-2 м-ге дейін тығыз әктас-гипс қабаттары (қабығы) кең таралған, олар әктас жыныстармен байланысты. Ұсақ дисперсті, оның ішінде диатомды компоненттердің таралуы дренажсыз депрессия мен депрессиямен шектеледі.
Өсімдік жамылғысына немқұрайлы қарау және жеңіл құмды топырақты жырту нәтижесінде жылжымалы құмдар оазистерге аяқ басады. 1974 жылы Алжирде «Жасыл қабырға» жобасы басталды, оның барысында эвкалипт пен басқа ағаштардың тосқауыл желілері 1500 шақырымға отырғызылды.
Дереккөздер
- Шөлдер Мұрағатталған 5 наурыздың 2016 жылы.
- Сахара — Үлкен кеңес энциклопедиясының мақаласы.
- http://www.britannica.com/EBchecked/topic/516375/Sahara — Britannica Online Encyclopedia (en.)
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Sahara arab صحراء zher betindegi en үlken shol Audany 9 065 000 km Sahara Soltүstik Afrikada 10 memlekettin territoriyasynda ornalaskan Mysyr Liviya Tunis Alzhir Marokko Batys Sahara Mavritaniya Mali Niger Chad Sudan Sahara arab الصحراء الكبرى SaharaSipattamasyTeniz dengejinen biiktigi3415 mҰzyndygy800 1200 kmEni4800 kmAudany9 065 000 km KlimatyҚantardagy ort temperatura25 CShildedegi ort temperatura38 CZhyldyk zhauyn shashyn dengeji25 mmOrnalasuy23 00 s e 12 36 sh b 23 s e 12 6 sh b 23 12 6 G O Ya Koordinattar 23 00 s e 12 36 sh b 23 s e 12 6 sh b 23 12 6 G O Ya T Elder Alzhir Mysyr Batys Sahara Liviya Mavritaniya Mali Marokko Niger Sudan TunisAjmakAfrikaSaharaSahara OrtakkordaZhalpy mәlimetterZher bederinin 80 y biiktigi 200 500 m bolatyn үstirtti zhazyktar Olardyn negizin kristaldyk zhәne zhanartaulyk tau zhynystary kurajdy Ortalyk boligin Ahaggar tauy 3003 m zhәne Saharanyn en biik zheri zhanartau biiktigi 3415 m tauly kyrattary soltүstik zhәne shygys boligin tujyk ojystar Kattara 133m alyp zhatyr Saharada tasty zhәne kiyrshykty hamada maltatasty reg kumdy erg sazdy serir sholder taragan Munaj men tabigi gazdyn iri ken oryndary temir altyn mys uran kentastary bar Klimaty tropiktik sholdik Ortasha ajlyk temperatura kantarda 25 C tirkelgen en tomengi temperatura 10 C shildede 38 C en zhogargy temperatura 57 8 C Saharada Nil Niger ozenderinen baska agysy turakty ozender zhoktyn kasy Zher asty suynyn mol kory bar Ojpan zherlerinde shurattar kezdesedi TүsiniktemelerHalyktyn basym kopshiligi Nil ozeninin angary men atyrauyna soltүstik batys ontүstik audandarga zhәne zheke shurattarga shogyrlangan kejbir tajpalary mal sharuashylygymen ajnalysyp koshpeli omir sүredi Negizgi auyl sharuashylygy dakyly kurma palmasy sonymen birge zhemis agashtary kokonis dәndi dakyldar osiriledi Sahara aumagynda Alzhir Marokko Tunis Liviya Mysyr Batys Sahara Mavritaniya Mali Niger Sudan memleketteri tolygymen nemese ishinara ornalaskan Geografiyalyk sipattamalaryAumagy Әr tүrli akparat kozderi Saharanyn shekaralaryn әr tүrli anyktajdy sondyktan onyn aumagyn bagalau ozgerip otyrady 100 zhәne 200 mm kurgakshylyk indeksteri zhemisti shekarasy zhәne soltүstiginde shopterinin osui sondaj ak ontүstiktegi baska botanikalyk erekshelikter koldanylady Kejbir derekkozderde Saharanyn shygys shekarasy Nil alkabynyn bojymen syzylgan men Nubiya sholderi kirmejdi Үlken kenes enciklopediyasy 6 dan 8 million km2 ge dejingi aralykty usynady Britannika enciklopediyasyna sәjkes Sahara shamamen 8 6 million km2 aumakty alyp zhatyr bul Afrika aumagynyn shamamen 30 kurajdy WWF Dүniezhүzilik zhabajy tabigat kory үlken Saharanyn audanyn sipattajtyn 9 1 million km2 cifrdy keltiredi Geologiya zhәne pajdaly kazbalar Sahara ezhelgi soltүstik batys boliginde yagni Sahara taktasynda ornalaskan Ortalyk Sahara koterilu ajmagy taktanyn batys boliginen shygyska karaj ortalyk boligin bojlaj sozylyp zhatyr ol zherge kembrijge dejingi kristaldy zhertole shygady batysta Regibat massivi Tanezruft ojpatymen Ahaggar taularynan bolinedi ol auyspaly gorsttar men grabender Odan әri shygyska karaj Tibesti El Uvajnat El Eglab massivteri sonymen katar Nubiya Arab kalkanynyn batys shygynky boligi Etbaj zhotasy Koterilu ajmagynyn soltүstigi men ontүstiginde Soltүstik Sahara men Ontүstik Saharanyn shogu ajmaktary fanerozoj shogindi tau zhynystarymen toltyrylgan platformalyk shunkyrlar ornalaskan Osy beldeulerde ortangy bor dәuirine dejin kontinentaldy kabattar zhinaktalyp kejinirek bor dәuirinin ayagynda paleogennin basynda teniz shogindilerimen zhabylgan onyn үstine shogu ajmagynyn ontүstik boliginde teniz shogindileri onsha kalyn emes Oligocen dәuirinen bastap teniz sheginip ezhelgi massivter әsirese Ahaggar men Tibesti katty koterilisti bastan keshirdi Ontүstik Saharanyn shogu ajmagy zhazyk sineklizasyn Gao grabenin Mali Niger sinklizin zhәne Chad sineklizasyn kamtidy Platformanyn turaktylygynyn arkasynda paleozoj tүzilimderi koldenen kalyp az ozgeriske ushyrady Saharanyn kop boliginde bul tүzilimder mezozoj shogindilerimen zhabylgan olarmen koptegen manyzdy bajlanysty Sholdin soltүstik boliginde bul tүzilimder uzartylgan ojpattarmen zhәne bassejndermen de bajlanysty Batys Egipet oazisterinen Alzhir atuyna dejin Sholdin ontүstik boligindegi platformanyn shunkyry kajnozoj kolderi alyp zhatkan үlken bassejnderdi kurdy mysaly Chad mega koli zhәne kolder toby Sahara aumagynda munaj men gazdyn ken ornyn kosa alganda Sahara munaj gaz bassejni temir zhәne mys kenderinin baj ken oryndary bar Altyn volfram uran zhәne sirek metaldardyn ken oryndary kembrijge dejingi zhertolemen bajlanysty Relef Sahara kartasy Sahara landshafty ote aluan tүrli bolyp keledi Onyn aumagynyn kop boligin 70 ke dejin biiktigi 500 m den aspajtyn zhaj sazdy seriyalar maltatas ajmaktar zhәne tasty үstirtter hamada alyp zhatyr zhagalau manyndagy audandarda 200 m ge dejin tomendejdi Tau zhotalary Ortalyk Saharadagy en biik bolyp sanalady Tibesti taulary Saharadagy en biik shyn zhanartauy 3415 m zhәne Ahaggar Tahat tauy 3003 m Bul zherlerde neogen men antropogendik kezendegi belsendi vulkanizm izderi bar zhәne teren angarlarmen eni 30 km ge dejin uzyndygy 400 km ge dejin ezhelgi ozenderdin kurgak kabattarymen bolinedi Biik taulardyn ajnalasynda biiktigi 1000 m ge dejingi kuesta zhotalary zhәne satyly Adrar Iforas үstirtteri 728 m ge dejin 1900 m ge dejin Ennedi 1310 m ge dejin zhәne t b Zhazyktardyn ajryksha ereksheligi bul sholdi tan tastardy zhabatyn kara ferromarganec plenkasy Sahara үstirtteri negizinen Alzhirdin Tademait үstirti siyakty aua rajynyn buzylgan zhynystarynan turady Zhazyktardan үstirtterden zhәne taulardan baska Sahara koptegen tayaz tuzdy drenazhsyz alaptarmen sebhi shott zhәne dajlar zhәne oazister kezdesetin үlken ojpattarmen sipattalady Tomengi audandar Kattara 133 m Saharanyn en tomengi nүktesi El Fajyum Melgir 26 m zhәne Bodele Shunkyrlar men үlken vadilermen shektelgen kumdy sholder ergter men shagyldar shol betinin shamamen 25 kurajdy nemese shamamen 2 2 mln km Iri kum zhinaktamalary Igidi Erg Shesh Үlken Zapadnyj Erg Үlken Shygys Erg Erg Shebbi zhәne t s s zhotalar negizinen әlsiz kserofitti osimdiktermen biriktirilgen sonymen katar dongelek zhuldyz tәrizdi koldenen kumyralar men orak pishindi kүmbezder piramidaly tobeler 150 m biiktikke zhetedi biiktigi 200 300 m ge dejingi zhotalar bar Soltүstik zhәne soltүstik shygys bolikterdin ontүstiginde Aubari Idehan Marzuk Tenere Liviya sholi zhylzhymaly kumdar bar Kejbir zherlerde kumdy kubylystar bajkalady Wan Caza kum tobelerinde kүn batuy Liviyadagy Fezzannyn Sahara sholdi ajmagyTadrart Akakus taulary LiviyaEnnedi ajmagyndagy Gelta ChadSu resurstary Saharadan tys zherlerde pajda bolatyn birneshe ozender sholdin betki zhәne zher asty sularyn tolyktyrady Nil turakty tranzittik su agysy bar zhalgyz ozen Onyn negizgi salalary Kok zhәne Ak Nil Saharanyn ontүstik shygysynda birigedi al sholdin shygys shetinde ozen sulary Zherorta tenizine agady 1964 1968 zhyldary Nilde үlken Naser su kojmasy kuryldy ol togilgen kezde kolderin kurdy onyn audanyn Egipet үkimeti oaziske ajnaldyrudy zhosparlap otyr Saharanyn ontүstiginde birneshe ozen Chad koline kuyady sol zherden sudyn edәuir boligi soltүstik shygyska karaj agyp zhergilikti suly kabattardy tolyktyrady Niger ozeni Saharanyn ontүstik batys shetimen agyp otedi onyn ishki atyrauynyn zhanynda Fagibin Garu Niangaj zhәne t b kolder bar Agyndar men uәdiler katty zhanbyrdan kejin sumen toltyrylgan kurgak agyndar sholdi Antiatlas Atlas Ores taularynan zhәne Liviya Tunis Alzhir zhәne Marokkonyn baska zhagalyk biiktikterinen agatyn sholdi soltүstik ajmaktarga zhetkizedi Osy ozenderdin ishindegi en irileri Draa Saura Ziz Koptegen kishigirim uәdiler siyakty tuzdy batpakka agyp ketedi Saharanyn ishinde Ahaggardan Tassilin Adzherden zhәne Tibestiden bajyrgy ezhelgi ozender zhelisi uәdi Igargar Tafasaset Tamanrasset zhәne t b Bul uәdilerdin kejbireuleri bayagy uakytta klimaty ylgaldy bolgan kezde pajda boldy al kalgandary kenetten tabigi apattardan tuyndagan su agyndarynyn saldary mysaly 1922 zhylgy taskyn Alzhirdin Tamanrasset kalasyn kiratty Saharanyn kum tobeleri zhanbyr suynyn edәuir koryn saktajdy ol sholdi betkejlerde bulaktarga enip syrtka shygady Zhanbyrlar sondaj ak geltterdi toltyrady olardyn kejbireuleri keuip kalmajdy Arshej Zemmur zhәne t b Saharanyn shetinde sondaj ak ortalyk tau zhotalarynda relikt kolderi zhartylaj batpakty zhәne kobinese zhogary mineraldangan saktalgan mysaly Unianga kolder tobynan Joa koli Sahara kumynyn astynda zher asty sularynyn onyn ishinde arteziandyk bassejnderdin үlken alaptary bar Bul bassejnder negizinen kontinentaldy tomengi bor kumdastarymen shektelgen zhәne oazisterdi sumen kamtamasyz etedi Zher asty agyndarynyn үlken kolemine bajlanysty Saharanyn soltүstik boligi zher asty sularyna baj ontүstik boliginde sular az al suly kabattar terenirek zhatyr Zher asty sulary suaru үshin de koldanylady taularynan Sahara sholine kuyatyn ozeniOazis Ahaggar tauly zherlerisu iship turgan tүjelerTopyrak Saharanyn kop boliginin topyragy sholderge zhәne zhartylaj sholderge kiyrshyktas maltatas kumdy tәn Olardyn kuramynda organikalyk zattar az topyrak kabattary nashar azhyratylgan Kejbir zherlerde azotty bekitetin bakteriyalar bar birak topyraktyn kop boligi biologiyalyk belsendi emes Sholdin shetterinde topyrakta organikalyk zattardyn zhogary koncentraciyasy bolady ojpattarda topyrak kobine sortan bolady Bajlanysty emes karbonattyn boluy siltileudin tomen dәrezhesin korsetedi Kobinese sholdin soltүstik batys boliginde kalyndygy birneshe sm den 1 2 m ge dejin tygyz әktas gips kabattary kabygy ken taralgan olar әktas zhynystarmen bajlanysty Ұsak dispersti onyn ishinde diatomdy komponentterdin taraluy drenazhsyz depressiya men depressiyamen shekteledi Өsimdik zhamylgysyna nemkurajly karau zhәne zhenil kumdy topyrakty zhyrtu nәtizhesinde zhylzhymaly kumdar oazisterge ayak basady 1974 zhyly Alzhirde Zhasyl kabyrga zhobasy bastaldy onyn barysynda evkalipt pen baska agashtardyn toskauyl zhelileri 1500 shakyrymga otyrgyzyldy DerekkozderSholder Muragattalgan 5 nauryzdyn 2016 zhyly Sahara Үlken kenes enciklopediyasynyn makalasy http www britannica com EBchecked topic 516375 Sahara Britannica Online Encyclopedia en