Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жерорта теңізі — Атлант мұхитының Еуразия мен Африка құрлықтары арасындағы теңізі. арқылы Атлант мұхитымен, Босфор бұғазы арқылы Қара теңізбен, Суэц каналы арқылы Қызыл теңізбен жалғасады. Ауданы 2505 мың км², орташа тереңдігі 1498 м, ең терең жері 5121 м. Жерорта теңізінің еуразиялық жағалауы қатты тілімденген. Онда түбектер және аралдармен бөлінген шағын , , Лигурий, Тиррен, Адрия, Ион, Эгей және теңіздері орналасқан.
| Жерорта теңізі | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Ауданы | 2 500 000 км² |
| Көлемі | 3 839 000 км³ |
| Тереңдігі | 5121 м |
| Орташа тереңдігі | 1541 м |
| Орналасуы | |
| 35°00′00″ с. е. 18°00′00″ ш. б. / 35.00000° с. е. 18.00000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 35°00′00″ с. е. 18°00′00″ ш. б. / 35.00000° с. е. 18.00000° ш. б. (G) (O) (Я) | |
 Жерорта теңізі Ортаққорда | |
Теңіз алабына , Азов, Мәрмәр теңіздері де кіреді. Ірі шығанақтары: Валенсия, Лион, Генуя, Таранто, Сидра (Үлкен Сирт), Габес (Кіші Сирт). Ірі аралдары: Балеар, Корсика, Сардиния, Сицилия, Крит және Кипр. Теңізге ірі Ніл, По, Рона, Эбро өзендері құяды. Жас альпілік геосинклинальдік аймақта орналасуынан, түпкі бедері күрделі. Ең ірі қазаншұңқырлары: Алжир-Прованс, Орталық қазаншұңқыр және Геллен шұңғымасы. Тиррен теңізінің қазаншұңқырының төңірегінде сөнген және әрекетті жанартаулар да бар.
Бүкіл Жерорта теңізі аймағына климаттың “жерортатеңіздік” деп аталатын ерекше типі тән: қысы ылғалды әрі жылы, жазы құрғақ және ыстық. Судың беткі қабатының температурасы ақпанда теңіздің солтүстігінде 12° С-тан оңтүстікте 18° С-қа дейін, тамызда батысында 20 — 25° С-тан оңтүстік-шығысында 28 — 30° С-қа дейін көтеріледі. Су көп буланады, сондықтан тұздылығы жоғары. Батысында 36ү-ден, шығысында 39,5ү-ге дейін құбылады. Толысу толқынының биікт. 0,1 — 0,5 м, Тунистің шығысында 1,7 м-ге жетеді. Негізгі ағыс Гибралтардан Ливанның жағасына дейін Африканы бойлап өтеді. Оқшау теңіздерде су циклондық айналым жасайды. Теңізде балықтың 550-дей түрі бар. Сардина, тунец, макрель, скумбрия, т.б. ауланады. Жерорта теңізінің Адрия және Эгей теңіздерінің қайраңдарында мұнай, газ өндіріледі.
Бұл теңіз арқылы аса маңызды халықаралық теңіз жолдары өтеді. Басты порттары: Барселона (Испания), Марсель (Франция), Генуя, Неаполь, Венеция, (Италия), (Хорватия), Пирей және Салоники (Грекия), Бейрут (Ливан), Александрия, Порт-Саид (Мысыр), Триполи (Ливия), Алжир (Алжир). Түркия жағалауында дүние жүзіне әйгілі курорттар бар. Жерорта теңізінің жағалауында Испания, Франция, Италия, Монако, Мальта, Хорватия, , Хорватия, Албания, Грекия, Түркия, Кипр, Сирия, Ливан, Араб елдерінің аумағы, Израиль, Египет, Ливия, Тунис, Алжир, Марокко елдері орналасқан.
Физико-географиялық орны
Жерорта теңізі Еуропа, Африка және Азия арасында орналасқан.
Солтүстік-шығыста Дарданелл бұғазы арқылы Мәрмәр теңізімен, одан әрі Босфор бұғазымен — Қара теңізбен, оңтүстік-шығыста Суэц каналымен — Қызыл теңізбен жалғасады.
Ауданы 2500 мың км². Шығыстан батысқа қарай ұзындығы 3700 км-ден астам, ал солтүстіктен оңтүстікке қарай ең үлкен ені 1600 км. Су көлемі 3839 мың км³. Жағалау сызығының ұзындығы шамамен 46 000 км.
Орташа тереңдігі 1541 м, максимум 5121 м (Орталық бассейн).
Жерорта теңізінің таулы жағалауларға жақын жағалаулары негізінен абразивті, тегістелген, аласа жағалауларға жақын жерде лагуна-самандық және атыраулық; Адриатика теңізінің шығыс жағалауы Далматиялық типтегі жағалаулармен сипатталады.
Ең маңызды шығанақтар: Валенсия, Лион, Генуя, Таранто, (Үлкен Сирт), (Кіші Сирт).
Ең үлкен аралдар: Сицилия, Сардиния, Кипр, Корсика, Крит, Балеар аралдары және Эвбея.
Жерорта теңізіне Эбро, Рона, Тибр, По, Ніл және басқа ірі өзендер құяды; олардың жылдық жалпы ағыны шамамен 430 км³ құрайды.
Жағалаудағы елдер
Жерорта теңізі БҰҰ-ға мүше 21 мемлекеттің жағалауларын шайып жатыр:
- Еуропа (батыстан шығысқа қарай): Испания, Франция, Монако, Италия, Мальта, Словения, Хорватия, Босния және Герцеговина, Черногория, Албания, Грекия, Түркия ();
- Азия (солтүстіктен оңтүстікке қарай): Түркия (Кіші Азия), Сирия, Кипр, Ливан, Израиль және Египет (Синай түбегі);
- Африка (шығыстан батысқа қарай): Египет (Африка бөлігі), Ливия, Тунис, Алжир, Марокко және Испания (Сеута, Мелилья және т.б.);
- сондай-ақ басқа мәртебедегі үш аумақ: мойындалмаған Солтүстік Кипр Түрік Республикасы, Гибралтар және .
Сыртқы сілтемелер
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Mediterranean Sea |
- http://www.1yachtua.com/Chartr/medit/MedSea.htm(қолжетпейтін сілтеме)
- http://www.1yachtua.com/Chartr/medit/GeoStr.htm Мұрағатталған 22 маусымның 2013 жылы.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zherorta tenizi Atlant muhitynyn Euraziya men Afrika kurlyktary arasyndagy tenizi arkyly Atlant muhitymen Bosfor bugazy arkyly Қara tenizben Suec kanaly arkyly Қyzyl tenizben zhalgasady Audany 2505 myn km ortasha terendigi 1498 m en teren zheri 5121 m Zherorta tenizinin euraziyalyk zhagalauy katty tilimdengen Onda tүbekter zhәne araldarmen bolingen shagyn Ligurij Tirren Adriya Ion Egej zhәne tenizderi ornalaskan Zherorta teniziSipattamasyAudany2 500 000 km Kolemi3 839 000 km Terendigi5121 mOrtasha terendigi1541 mOrnalasuy35 00 00 s e 18 00 00 sh b 35 00000 s e 18 00000 sh b 35 00000 18 00000 G O Ya Koordinattar 35 00 00 s e 18 00 00 sh b 35 00000 s e 18 00000 sh b 35 00000 18 00000 G O Ya Zherorta teniziZherorta tenizi Ortakkorda Teniz alabyna Azov Mәrmәr tenizderi de kiredi Iri shyganaktary Valensiya Lion Genuya Taranto Sidra Үlken Sirt Gabes Kishi Sirt Iri araldary Balear Korsika Sardiniya Siciliya Krit zhәne Kipr Tenizge iri Nil Po Rona Ebro ozenderi kuyady Zhas alpilik geosinklinaldik ajmakta ornalasuynan tүpki bederi kүrdeli En iri kazanshunkyrlary Alzhir Provans Ortalyk kazanshunkyr zhәne Gellen shungymasy Tirren tenizinin kazanshunkyrynyn tonireginde songen zhәne әreketti zhanartaular da bar Bүkil Zherorta tenizi ajmagyna klimattyn zherortatenizdik dep atalatyn erekshe tipi tәn kysy ylgaldy әri zhyly zhazy kurgak zhәne ystyk Sudyn betki kabatynyn temperaturasy akpanda tenizdin soltүstiginde 12 S tan ontүstikte 18 S ka dejin tamyzda batysynda 20 25 S tan ontүstik shygysynda 28 30 S ka dejin koteriledi Su kop bulanady sondyktan tuzdylygy zhogary Batysynda 36ү den shygysynda 39 5ү ge dejin kubylady Tolysu tolkynynyn biikt 0 1 0 5 m Tunistin shygysynda 1 7 m ge zhetedi Negizgi agys Gibraltardan Livannyn zhagasyna dejin Afrikany bojlap otedi Okshau tenizderde su ciklondyk ajnalym zhasajdy Tenizde balyktyn 550 dej tүri bar Sardina tunec makrel skumbriya t b aulanady Zherorta tenizinin Adriya zhәne Egej tenizderinin kajrandarynda munaj gaz ondiriledi Bul teniz arkyly asa manyzdy halykaralyk teniz zholdary otedi Basty porttary Barselona Ispaniya Marsel Franciya Genuya Neapol Veneciya Italiya Horvatiya Pirej zhәne Saloniki Grekiya Bejrut Livan Aleksandriya Port Said Mysyr Tripoli Liviya Alzhir Alzhir Tүrkiya zhagalauynda dүnie zhүzine әjgili kurorttar bar Zherorta tenizinin zhagalauynda Ispaniya Franciya Italiya Monako Malta Horvatiya Horvatiya Albaniya Grekiya Tүrkiya Kipr Siriya Livan Arab elderinin aumagy Izrail Egipet Liviya Tunis Alzhir Marokko elderi ornalaskan Tel Aviv Teniz zhagasynyn panoramasyFiziko geografiyalyk ornyZherorta tenizi Europa Afrika zhәne Aziya arasynda ornalaskan Soltүstik shygysta Dardanell bugazy arkyly Mәrmәr tenizimen odan әri Bosfor bugazymen Қara tenizben ontүstik shygysta Suec kanalymen Қyzyl tenizben zhalgasady Audany 2500 myn km Shygystan batyska karaj uzyndygy 3700 km den astam al soltүstikten ontүstikke karaj en үlken eni 1600 km Su kolemi 3839 myn km Zhagalau syzygynyn uzyndygy shamamen 46 000 km Ortasha terendigi 1541 m maksimum 5121 m Ortalyk bassejn Zherorta tenizinin tauly zhagalaularga zhakyn zhagalaulary negizinen abrazivti tegistelgen alasa zhagalaularga zhakyn zherde laguna samandyk zhәne atyraulyk Adriatika tenizinin shygys zhagalauy Dalmatiyalyk tiptegi zhagalaularmen sipattalady En manyzdy shyganaktar Valensiya Lion Genuya Taranto Үlken Sirt Kishi Sirt En үlken araldar Siciliya Sardiniya Kipr Korsika Krit Balear araldary zhәne Evbeya Zherorta tenizine Ebro Rona Tibr Po Nil zhәne baska iri ozender kuyady olardyn zhyldyk zhalpy agyny shamamen 430 km kurajdy Tel Aviv zhagazhajynyn panoramasyZhagalaudagy elder Zherorta tenizi BҰҰ ga mүshe 21 memlekettin zhagalaularyn shajyp zhatyr Europa batystan shygyska karaj Ispaniya Franciya Monako Italiya Malta Sloveniya Horvatiya Bosniya zhәne Gercegovina Chernogoriya Albaniya Grekiya Tүrkiya Aziya soltүstikten ontүstikke karaj Tүrkiya Kishi Aziya Siriya Kipr Livan Izrail zhәne Egipet Sinaj tүbegi Afrika shygystan batyska karaj Egipet Afrika boligi Liviya Tunis Alzhir Marokko zhәne Ispaniya Seuta Melilya zhәne t b sondaj ak baska mәrtebedegi үsh aumak mojyndalmagan Soltүstik Kipr Tүrik Respublikasy Gibraltar zhәne Syrtky siltemelerOrtakkorda bugan katysty media fajldar bar Mediterranean Seahttp www 1yachtua com Chartr medit MedSea htm kolzhetpejtin silteme http www 1yachtua com Chartr medit GeoStr htm Muragattalgan 22 mausymnyn 2013 zhyly Derekkozder Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9