Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Тунис (араб.: تونس), ресми атауы — Тунис Республикасы (араб.: الجمهورية التونسية, әл-Джумхуриййа ат-Тунисиййа) — солтүстік Африкадағы, Жерорта теңізінің жағалауында орналасқан мемлекет. Аумағы 163,6 мың км². Халқы 9,3 млн. (2003). Астанасы – Тунис қаласы. Әкімшілік-аумақтық жағынан 20 уәлаятқа бөлінеді. Халқының 98%-ын арабтар мен берберлер, қалған бөлігін еуропалықтар (негізінен француздар мен италиялықтар) құрайды. Ресми тілі – араб тілі. Дінге сенушілердің 98%-ы – суннит бағытындағы мұсылмандар. Мемлекеттік басқару формасы – республика. Мемлекет басшысы – президент, ол бір мезгілде Мемлекеттік Кеңестің басшысы болып табылады. Заң шығарушы органы бір палаталы парламент – Депутаттар палатасы. Ақша бірлігі – тунис динары. Ұлттық мейрамы – ұлт күні – 20 наурыз (1956). Біріккен Ұлттар Ұйымының (1956), Африка Бірлігі Ұйымының (АБҰ) (1957) мүшесі.
| Тунис Республикасы араб.: الجمهورية التونسية | |||||
| |||||
| Әнұран: | |||||
 | |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тәуелсіздік күні | 20 наурыз 1956 жыл (Франциядан) | ||||
| Мемлекеттік құрылымы | |||||
| Ресми тілі | араб тілі | ||||
| Елорда | Тунис | ||||
| Ірі қалалары | Тунис, , | ||||
| Үкімет түрі | Президенттік республика | ||||
төрағасы | |||||
| Мемлекеттік діні | Ислам Әһл әс-Сунна бағыты | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 91-ші орын 163 610 км² 5,0 | ||||
| Жұрты • Сарап (2017) • Тығыздығы | 11 434 994 адам (79-шы) 63 адам/км² (133-ші) | ||||
| Экономикасы | |||||
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда | 144,222 млрд. $ 12,369 $ | ||||
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда | 41,662 млрд. $ 3,573 $ | ||||
| АДИ (2017) | ▲ 0,735 (жоғары) (95-ші) | ||||
| Валютасы | |||||
| Қосымша мәліметтер | |||||
| Интернет үйшігі | |||||
| ISO коды | TN | ||||
| ХОК коды | TUN | ||||
| Телефон коды | +216 | ||||
| Уақыт белдеулері | UTC+1, Central European Time, UTC+2 және Africa/Tunis | ||||
Табиғаты
Аумағының 1/3 бөлігіне жуығын Атлас таулары (ең биік жері – 1544 м) мен тауаралық үстірт (Солтүстік және Биік Тель) алып жатыр, қалған бөлігінде қыраттар мен ойпатты жазықтар басым. Фосфорит, мұнай, темір кентастарының кен орындары бар. Тунистің көп бөлігінің климаты – жерортатеңіздік субтропиктік, оңтүстігінде – тропиктік. Солтүстігінде қаңтар айының орташа температурасы 10°С, шілдеде 26°С болса, оңтүстігінде тиісінше 21 және 33°С. Жауын-шашынның ең көп мөлшері (жылына 1000 – 1500 мм) таулар мен солтүстік Тель үстіртіне, солтүстік пен Оңтүстік бөлігінде 400-ден 600 мм-ге дейін түседі. Елдегі ең ірі өзені жер суару мен электр қуатын өндіруге пайдаланылады. Тауларда мәңгі жасыл ормандар, маквис тектес бұталар, жазықтарда – сирек шөптесін өсімдіктер өседі. , , т.б. ұлттық бақтары бар.
Тарихы
Біздің заманымыздан бұрын 12 ғасырда Тунис аумағында финикиялық колониялар пайда болды. Олардың ішіндегі негізгісі – Карфаген. Біздің заманымыздан бұрын 2 ғасырда римдіктер Тунистің солтүстік-батыс бөлігін, кейіннен қалған бөлігін жаулап алды. 5 ғасырдан бастап Тунис вандалдардың, соңынан Византияның билігінде болды. 8 ғасырдан бастап Араб халифатының құрамына енді. 909 – 1160 жылы Тунис Фатимидтер мемлекетінің, 1229 – 1574 жылы Хафсидтер әулетінің билігінде болды. 1574 – 1881 жылы Осман сұлтандығының құрамына кіріп, 1881 – 1956 жылы француз протектораты. 1956 жылдың наурызынан бастап тәуелсіз мемлекет.
Экономикасы
Тунис – Африкадағы салыстырмалы түрде дамыған тау-кен өнеркәсібі бар аграрлы ел. Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы жылдық мөлшері 1820 АҚШ долларына тең (2003). Тунис экономикасының негізін мұнай, фосфорит өндірісі мен туризм құрайды. Ел аумағының 32%-ы ауыл шаруашылығына қолайлы. Ауыл шаруашылығының негізгі саласы – егіншілік. Бидай, қара бидай, зәйтүн ағашы, құрма, цитрустық жемістер, жүзім өсіріледі. орталығы және Оңтүстік аудандарда мал шаруашылығы басым (қой, ешкі, ірі қара мал). Аздаған мөлшерде ағаш дайындалады. Балық кәсіпшілігі (жылына 84 т), электр өндірісі, өңдеуші өнеркәсіп дамыған. Қолөнер өндірісі (кілемдер, қышқұмыра бұйымдары) бар. Негізгі порттары: Тунис, , Бизерта, , . Экспортқа тоқыма, тері, фосфорит, эәйтүн майын, шарап, ерте пісетін көкөніс, мұнай мен мұнай өнімдерін шығарады. Машиналар мен құрал-жабдықтар, азық-түлік пен тұтыну тауарларын әкеледі. Негізгі сауда серіктестері: Франция, Италия, Германия, АҚШ, Бельгия, Ливия, Жапония.
Дереккөздер
- National Institute of Statistics-Tunisia. National Institute of Statistics-Tunisia (2019). Басты дереккөзінен мұрағатталған 4 қыркүйек 2015.
- Tunisia. International Monetary Fund.
- 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Тексерілді, 14 қыркүйек 2018.
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 34 06 00 s e 9 39 00 sh b 34 10000 s e 9 65000 sh b 34 10000 9 65000 G O Ya Tunis arab تونس resmi atauy Tunis Respublikasy arab الجمهورية التونسية әl Dzhumhurijja at Tunisijja soltүstik Afrikadagy Zherorta tenizinin zhagalauynda ornalaskan memleket Aumagy 163 6 myn km Halky 9 3 mln 2003 Astanasy Tunis kalasy Әkimshilik aumaktyk zhagynan 20 uәlayatka bolinedi Halkynyn 98 yn arabtar men berberler kalgan boligin europalyktar negizinen francuzdar men italiyalyktar kurajdy Resmi tili arab tili Dinge senushilerdin 98 y sunnit bagytyndagy musylmandar Memlekettik baskaru formasy respublika Memleket basshysy prezident ol bir mezgilde Memlekettik Kenestin basshysy bolyp tabylady Zan shygarushy organy bir palataly parlament Deputattar palatasy Aksha birligi tunis dinary Ұlttyk mejramy ult kүni 20 nauryz 1956 Birikken Ұlttar Ұjymynyn 1956 Afrika Birligi Ұjymynyn ABҰ 1957 mүshesi Tunis Respublikasy arab الجمهورية التونسية Әnuran TarihyTәuelsizdik kүni 20 nauryz 1956 zhyl Franciyadan Memlekettik kurylymyResmi tili arab tiliElorda TunisIri kalalary Tunis Үkimet tүri Prezidenttik respublikatoragasyMemlekettik dini Islam Әһl әs Sunna bagytyGeografiyasyZher aumagy Barlygy su beti Әlem bojynsha 91 shi oryn 163 610 km 5 0Zhurty Sarap 2017 Tygyzdygy 11 434 994 adam 79 shy 63 adam km 133 shi EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2018 Zhan basyna shakkanda 144 222 mlrd 12 369 ZhIӨ nominal Қorytyndy 2018 Zhan basyna shakkanda 41 662 mlrd 3 573 ADI 2017 0 735 zhogary 95 shi ValyutasyҚosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody TNHOK kody TUNTelefon kody 216Uakyt beldeuleri UTC 1 Central European Time UTC 2 zhәne Africa TunisTabigatyAumagynyn 1 3 boligine zhuygyn Atlas taulary en biik zheri 1544 m men tauaralyk үstirt Soltүstik zhәne Biik Tel alyp zhatyr kalgan boliginde kyrattar men ojpatty zhazyktar basym Fosforit munaj temir kentastarynyn ken oryndary bar Tunistin kop boliginin klimaty zherortatenizdik subtropiktik ontүstiginde tropiktik Soltүstiginde kantar ajynyn ortasha temperaturasy 10 S shildede 26 S bolsa ontүstiginde tiisinshe 21 zhәne 33 S Zhauyn shashynnyn en kop molsheri zhylyna 1000 1500 mm taular men soltүstik Tel үstirtine soltүstik pen Ontүstik boliginde 400 den 600 mm ge dejin tүsedi Eldegi en iri ozeni zher suaru men elektr kuatyn ondiruge pajdalanylady Taularda mәngi zhasyl ormandar makvis tektes butalar zhazyktarda sirek shoptesin osimdikter osedi t b ulttyk baktary bar TarihyBizdin zamanymyzdan buryn 12 gasyrda Tunis aumagynda finikiyalyk koloniyalar pajda boldy Olardyn ishindegi negizgisi Karfagen Bizdin zamanymyzdan buryn 2 gasyrda rimdikter Tunistin soltүstik batys boligin kejinnen kalgan boligin zhaulap aldy 5 gasyrdan bastap Tunis vandaldardyn sonynan Vizantiyanyn biliginde boldy 8 gasyrdan bastap Arab halifatynyn kuramyna endi 909 1160 zhyly Tunis Fatimidter memleketinin 1229 1574 zhyly Hafsidter әuletinin biliginde boldy 1574 1881 zhyly Osman sultandygynyn kuramyna kirip 1881 1956 zhyly francuz protektoraty 1956 zhyldyn nauryzynan bastap tәuelsiz memleket EkonomikasyTunis Afrikadagy salystyrmaly tүrde damygan tau ken onerkәsibi bar agrarly el Ұlttyk tabystyn zhan basyna shakkandagy zhyldyk molsheri 1820 AҚSh dollaryna ten 2003 Tunis ekonomikasynyn negizin munaj fosforit ondirisi men turizm kurajdy El aumagynyn 32 y auyl sharuashylygyna kolajly Auyl sharuashylygynyn negizgi salasy eginshilik Bidaj kara bidaj zәjtүn agashy kurma citrustyk zhemister zhүzim osiriledi ortalygy zhәne Ontүstik audandarda mal sharuashylygy basym koj eshki iri kara mal Azdagan molsherde agash dajyndalady Balyk kәsipshiligi zhylyna 84 t elektr ondirisi ondeushi onerkәsip damygan Қoloner ondirisi kilemder kyshkumyra bujymdary bar Negizgi porttary Tunis Bizerta Eksportka tokyma teri fosforit eәjtүn majyn sharap erte pisetin kokonis munaj men munaj onimderin shygarady Mashinalar men kural zhabdyktar azyk tүlik pen tutynu tauarlaryn әkeledi Negizgi sauda seriktesteri Franciya Italiya Germaniya AҚSh Belgiya Liviya Zhaponiya DerekkozderNational Institute of Statistics Tunisia National Institute of Statistics Tunisia 2019 Basty derekkozinen muragattalgan 4 kyrkүjek 2015 Tunisia International Monetary Fund 2018 Human Development Report United Nations Development Programme 2018 Tekserildi 14 kyrkүjek 2018 Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 VIII tom Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet