Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Монако (фр. Monaco), ресми атауы — Монако кінәздігі (фр. Principauté de Monaco) — Оңтүстік Еуропада, Жерорта теңізінің жағалауына орналасқан шағын мемлекет. Жер аумағы 1950 км2. Халқы 39 мың (2001). Этностық құрамының 47%-ын француздар, 16%-ын италиялықтар, 16%-ын монаколықтар (байырғы тұрғындары), т.б. құрайды.
| Монако кінәздігі фр. Principauté de Monaco | |||||
| |||||
| Ұран: «Deo Juvante» | |||||
| Әнұран: (тыңдау ) | |||||
 | |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тәуелсіздік күні | 8 қаңтар 1297 жыл () | ||||
| Мемлекеттік құрылымы | |||||
| Ресми тілі | француз тілі | ||||
| Елорда | Монако | ||||
| Ірі қалалары | Монако, Монте-Карло, , | ||||
| Үкімет түрі | Конституциялық монархия | ||||
| Альбер II | |||||
| Мемлекеттік діні | католицизм | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 194-ші орын 2,2 км² 0 | ||||
| Жұрты • Сарап (2015) • Санақ (2016) • Тығыздығы | 38 400 адам (217-ші) 38 897 адам 18,713 адам/км² (1-ші) | ||||
| Экономикасы | |||||
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2015) | 115,700 $ | ||||
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2017) • Жан басына шаққанда | 6,401 млрд. $ (148-ші) 166,726 $ (1-ші) | ||||
| Валютасы | Еуро | ||||
| Қосымша мәліметтер | |||||
| Интернет үйшігі | |||||
| ISO коды | MC | ||||
| ХОК коды | MON | ||||
| Телефон коды | +377 | ||||
| Уақыт белдеулері | UTC+1, жазғы уақытта UTC+2 | ||||
Монако 4 шағын қала-округтерден: Монако-Виль (астана), Ля Кондамин, Монте-Карло мен Фонтвелльден құралады. Ресми тілі – француз тілі.
Халқының 96%-ы христиан-католиктер.
Ұлттық мейрамы – ұлт күні – 19 қараша.
Монако — конституциялық монархия. Конституциясы бойынша мемлекет басшысы — княз. Жоғарғы заң шығарушы органы бір палаталы парламент – ұлттық Кеңес. Жоғарғы атқарушы орган – Үкімет кеңесін мемлекеттік министр басқарады. Монако 1993 жылдан БҰҰ-ға мүше. Климаты – жерортатеңіздік, субтропиктік.
Тарихы
Ежелгі заманда Монако аумағын кельт тайпалары мекендеген. Б.з.б. 10 – 1 ғасырларда бастапқыда финикиялық, соңынан грек иеліктерінің құрамында болды. Б.з.б. 1 ғасырда Монако Римнің қол астына өтсе, 8 – 10 ғасырларда арабтардың билігі орнады. 11 ғасырдың 2-жартысында Монаконы генуялықтар басып алды. 1215 жылы олар қазіргі Монако жеріне қамал салды. 1419 жылы Гримальдилер әулеті түпкілікті орнығып, Генуяның қамқорлығындағы жеке князьдікке айналды. Монако 1524 жылдан бастап қағаз жүзінде өз дербестігін сақтаған, іс жүзінде испан билігіне тәуелді ел болды. 1641 жылы Францияның қамқорлығына өтті. 1814 жылы Вена Конгресінің шешімімен Сардиния корольдігіне қарады. 1848 жылғы төңкеріс Монакодағы князь өкіметін жойғанымен, келесі жылы қайта қалпына келтірілді. 1865 жылы Франциямен кедендік одақ жасалды. 1868 жылы Франция мен Монако арасындағы темір жол құрылысы аяқталған соң, Монте-Карлодағы кешен даңқы дүние жүзіне жайылып, Монаконың негізгі табыс көзіне айналды. 1899 жылы Монакода мұхиттық зерттеулердің халықаралық орталығына айналған мұражай ашылды. 1911 жылы Монаконың бірінші Конституциясы өз күшіне енді. 1951 жылы Монако мен Франция арасында кедендік алым-салық, пошта, телекоммуникация, т.б. салаларда өзара қарым-қатынас орнату жөніндегі конвенцияға қол қойылды. 1962 жылы 17 желтоқсанда Конституциясы қабылданды. Монакода Еуропадағы орта толқынды ең қуатты радиостансалардың бірі – “Монте-Карло” орналасқан. Монако көптеген халықаралық ұйымдардың орталығы болып саналады.
Экономикасы
Монако — Еуропадағы туризмнің негізгі орттарының бірі. Елде халықараралық деңгейде танымал курорттар орналасқан. Мемлекеттік кірістің негізгі көздері – шетелдік туристерге қызмет көрсету мен ойын-сауық үйлері. Тамақ, жеңіл өнеркәсіп орындары бар. Сыртқа дәл өлшегіш аспаптар, дәрі-дәрмектер шығарады. ұлттық жалпы өнімнің жан басына шаққандағы мөлшері 26170 АҚШ доллорына тең (1995).
Географиялық орны
Монако Еуропа оңтүстігінде жағалауында, Ниццадан солтүстік-шығыста 20 км жерде орналасқан. Құрлықта князьдік Франциямен шекараласады.
Елдің ауданы 2,02 км² құрайды. Жағалау сызығының ұзындығы - 4,1 км, құрлықтағы шекаралардың ұзындығы - 4,4 км. Соңғы 20 жылда теңіз аумақтарын құрғату есебінен ел аумағы 40 гектарға ұлғайды.
Климаты
Монако климаты субтропикалық, жылы, құрғақ жазы бар (орташа температура 20-25 °C) және жұмсақ жаңбырлы қыста (орташа температура 10-12 °C). Жауын-шашынның басым бөлігі күзде және қыста түседі, жылдың шуақты күндері — шамамен 300, жаңбырлы — шамамен 60. Монаконың климаты Францияның оңтүстік жағалауына ұқсас.
Білім
Монакода 10 мемлекеттік білім беру мекемесі бар, оның ішінде 7 балабақша мен бастауыш мектеп және бір орта мектеп (Чарльз III колледжі), жалпы және техникалық білім беретін бір лицей (Альберт I лицейі) және туризм бойынша білім беретін бір лицей. Сондай-ақ, Монакода діни қауымдастықтар қаржыландыратын екі жеке мектеп (Ассиси Николас Барр Франциск институты және Доминикан мектебі) және бір халықаралық мектеп (Монако халықаралық мектебі) бар. Монакода бір ғана жоғары оқу орны бар — Монако халықаралық университеті.
Халқы
2020 жылда болған жағдай бойынша Монаконың тұрғындары 39 039 адамды құрайды, бірақ азаматтарының шамамен 20% -ы монегаскалар екенін ескерген жөн. Олар салықтан босатылған және ескі қала аймағында қоныстануға құқылы. Халық тығыздығы 18 679 адам/км² құрайды. Халықтың жоғары тығыздығы Монаконың ергежейлі мемлекет болуына байланысты. Халықтың жылдық өсу қарқыны жылына 0,386% құрайды (2007 жылғы мәліметтер). 2015 жылғы мәліметтер бойынша орташа өмір сүру ұзақтығы 89,63 жылды құрайды. Халықтың ішінде әйелдер аздап басым. Ерлер мен әйелдердің арақатынасының қатынасы 1000 әйелге шаққанда 947,34 еркекті құрайды (2008 жылғы мәліметтер бойынша). Халықтың 62% -ы еңбекке қабілетті. Сауаттылық деңгейі 99% құрайды.
Ұлттық құрам (2008):
- Француздар- 28,24%;
- Монегасктар - 21,5%;
- Итальяндықтар - 18,57%;
- Британдықтар - 7,5%;
- басқалары - 24,19%.
Ең үлкен діни топ - католиктер. Оларға князьдік халқының 82% -ы кіреді.
Дереккөздер
- Le Ministre d'État / Ministère d'État / Le Gouvernement / Gouvernement et Institutions / Portail du Gouvernement - Monaco
- Monaco Statistics / IMSEE — Monaco IMSEE (фран.). Imsee.mc. Тексерілді, 3 тамыз 2016.
- The World Bank Group. The World Bank Group. Тексерілді, 18 қыркүйек 2019.
- The World Bank Group - GDP per capita.
- Страны мира, краткий политико-экономический справочник, Минск, 1999; Страны мира, Полный универсальный информационный справочник, М., 2004.
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев — Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, XI том 27 бет.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 43 44 00 s e 7 25 00 sh b 43 73333 s e 7 41667 sh b 43 73333 7 41667 G O Ya Monako fr Monaco resmi atauy Monako kinәzdigi fr Principaute de Monaco Ontүstik Europada Zherorta tenizinin zhagalauyna ornalaskan shagyn memleket Zher aumagy 1950 km2 Halky 39 myn 2001 Etnostyk kuramynyn 47 yn francuzdar 16 yn italiyalyktar 16 yn monakolyktar bajyrgy turgyndary t b kurajdy Monako kinәzdigi fr Principaute de MonacoҰran Deo Juvante Әnuran tyndau akp TarihyTәuelsizdik kүni 8 kantar 1297 zhyl Memlekettik kurylymyResmi tili francuz tiliElorda MonakoIri kalalary Monako Monte Karlo Үkimet tүri Konstituciyalyk monarhiyaAlber IIMemlekettik dini katolicizmGeografiyasyZher aumagy Barlygy su beti Әlem bojynsha 194 shi oryn 2 2 km 0Zhurty Sarap 2015 Sanak 2016 Tygyzdygy 38 400 adam 217 shi 38 897 adam 18 713 adam km 1 shi EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2015 115 700 ZhIӨ nominal Қorytyndy 2017 Zhan basyna shakkanda 6 401 mlrd 148 shi 166 726 1 shi Valyutasy EuroҚosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody MCHOK kody MONTelefon kody 377Uakyt beldeuleri UTC 1 zhazgy uakytta UTC 2 Monako 4 shagyn kala okrugterden Monako Vil astana Lya Kondamin Monte Karlo men Fontvellden kuralady Resmi tili francuz tili Halkynyn 96 y hristian katolikter Ұlttyk mejramy ult kүni 19 karasha Monako konstituciyalyk monarhiya Konstituciyasy bojynsha memleket basshysy knyaz Zhogargy zan shygarushy organy bir palataly parlament ulttyk Kenes Zhogargy atkarushy organ Үkimet kenesin memlekettik ministr baskarady Monako 1993 zhyldan BҰҰ ga mүshe Klimaty zherortatenizdik subtropiktik TarihyEzhelgi zamanda Monako aumagyn kelt tajpalary mekendegen B z b 10 1 gasyrlarda bastapkyda finikiyalyk sonynan grek ielikterinin kuramynda boldy B z b 1 gasyrda Monako Rimnin kol astyna otse 8 10 gasyrlarda arabtardyn biligi ornady 11 gasyrdyn 2 zhartysynda Monakony genuyalyktar basyp aldy 1215 zhyly olar kazirgi Monako zherine kamal saldy 1419 zhyly Grimaldiler әuleti tүpkilikti ornygyp Genuyanyn kamkorlygyndagy zheke knyazdikke ajnaldy Monako 1524 zhyldan bastap kagaz zhүzinde oz derbestigin saktagan is zhүzinde ispan biligine tәueldi el boldy 1641 zhyly Franciyanyn kamkorlygyna otti 1814 zhyly Vena Kongresinin sheshimimen Sardiniya koroldigine karady 1848 zhylgy tonkeris Monakodagy knyaz okimetin zhojganymen kelesi zhyly kajta kalpyna keltirildi 1865 zhyly Franciyamen kedendik odak zhasaldy 1868 zhyly Franciya men Monako arasyndagy temir zhol kurylysy ayaktalgan son Monte Karlodagy keshen danky dүnie zhүzine zhajylyp Monakonyn negizgi tabys kozine ajnaldy 1899 zhyly Monakoda muhittyk zertteulerdin halykaralyk ortalygyna ajnalgan murazhaj ashyldy 1911 zhyly Monakonyn birinshi Konstituciyasy oz kүshine endi 1951 zhyly Monako men Franciya arasynda kedendik alym salyk poshta telekommunikaciya t b salalarda ozara karym katynas ornatu zhonindegi konvenciyaga kol kojyldy 1962 zhyly 17 zheltoksanda Konstituciyasy kabyldandy Monakoda Europadagy orta tolkyndy en kuatty radiostansalardyn biri Monte Karlo ornalaskan Monako koptegen halykaralyk ujymdardyn ortalygy bolyp sanalady EkonomikasyMonako Europadagy turizmnin negizgi orttarynyn biri Elde halykararalyk dengejde tanymal kurorttar ornalaskan Memlekettik kiristin negizgi kozderi sheteldik turisterge kyzmet korsetu men ojyn sauyk үjleri Tamak zhenil onerkәsip oryndary bar Syrtka dәl olshegish aspaptar dәri dәrmekter shygarady ulttyk zhalpy onimnin zhan basyna shakkandagy molsheri 26170 AҚSh dolloryna ten 1995 Geografiyalyk ornyMonako Europa ontүstiginde zhagalauynda Niccadan soltүstik shygysta 20 km zherde ornalaskan Қurlykta knyazdik Franciyamen shekaralasady Eldin audany 2 02 km kurajdy Zhagalau syzygynyn uzyndygy 4 1 km kurlyktagy shekaralardyn uzyndygy 4 4 km Songy 20 zhylda teniz aumaktaryn kurgatu esebinen el aumagy 40 gektarga ulgajdy KlimatyMonako klimaty subtropikalyk zhyly kurgak zhazy bar ortasha temperatura 20 25 C zhәne zhumsak zhanbyrly kysta ortasha temperatura 10 12 C Zhauyn shashynnyn basym boligi kүzde zhәne kysta tүsedi zhyldyn shuakty kүnderi shamamen 300 zhanbyrly shamamen 60 Monakonyn klimaty Franciyanyn ontүstik zhagalauyna uksas BilimMonakoda 10 memlekettik bilim beru mekemesi bar onyn ishinde 7 balabaksha men bastauysh mektep zhәne bir orta mektep Charlz III kolledzhi zhalpy zhәne tehnikalyk bilim beretin bir licej Albert I liceji zhәne turizm bojynsha bilim beretin bir licej Sondaj ak Monakoda dini kauymdastyktar karzhylandyratyn eki zheke mektep Assisi Nikolas Barr Francisk instituty zhәne Dominikan mektebi zhәne bir halykaralyk mektep Monako halykaralyk mektebi bar Monakoda bir gana zhogary oku orny bar Monako halykaralyk universiteti Halky2020 zhylda bolgan zhagdaj bojynsha Monakonyn turgyndary 39 039 adamdy kurajdy birak azamattarynyn shamamen 20 y monegaskalar ekenin eskergen zhon Olar salyktan bosatylgan zhәne eski kala ajmagynda konystanuga kukyly Halyk tygyzdygy 18 679 adam km kurajdy Halyktyn zhogary tygyzdygy Monakonyn ergezhejli memleket boluyna bajlanysty Halyktyn zhyldyk osu karkyny zhylyna 0 386 kurajdy 2007 zhylgy mәlimetter 2015 zhylgy mәlimetter bojynsha ortasha omir sүru uzaktygy 89 63 zhyldy kurajdy Halyktyn ishinde әjelder azdap basym Erler men әjelderdin arakatynasynyn katynasy 1000 әjelge shakkanda 947 34 erkekti kurajdy 2008 zhylgy mәlimetter bojynsha Halyktyn 62 y enbekke kabiletti Sauattylyk dengeji 99 kurajdy Ұlttyk kuram 2008 Francuzdar 28 24 Monegasktar 21 5 Italyandyktar 18 57 Britandyktar 7 5 baskalary 24 19 En үlken dini top katolikter Olarga knyazdik halkynyn 82 y kiredi DerekkozderLe Ministre d Etat Ministere d Etat Le Gouvernement Gouvernement et Institutions Portail du Gouvernement Monaco Monaco Statistics IMSEE Monaco IMSEE fran Imsee mc Tekserildi 3 tamyz 2016 The World Bank Group The World Bank Group Tekserildi 18 kyrkүjek 2019 The World Bank Group GDP per capita Strany mira kratkij politiko ekonomicheskij spravochnik Minsk 1999 Strany mira Polnyj universalnyj informacionnyj spravochnik M 2004 Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 XI tom 27 bet Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet