Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Экваторлық Гвинея Республикасы (ис. República de Guinea Ecuatorial [reˈpuβlika ðe ɣiˈne.a ekwatoˈɾjal], фр. République de Guinée équatoriale) — Орталық Африкадағы мемлекет. Негізінен Атлант мұхитының батысындағы Гвинея жағалауында орналасқан. Материктік бөліктен (жалпы атауы – ) және аралдардан (, , , Үлкен және Кіші , т.б.) тұрады. Жер аумағы 28 мың км2. Халқы 486 мың адам (2001). Астанасы – қаласы ( аралында). Халқы негізінен фанг, буби, бенга, комбу, ленге, бухеба, дуала, фернандино, т.б. этникалық топтардан тұрады. Ресми тілі – және француз тілдері. Тұрғындарының басым бөлігі дінінің католик және тармақтарын, сонымен қатар ислам дінін, дәстүрлі ұстанады. Мемлекет және үкімет басшысы – президент. Жоғары заң шығарушы органы – халық өкілдері палатасы. Әкімшілік-аумақтық жағынан 7 провинцияға бөлінеді. Ұлттық мерекесі – 12 қазан, Тәуелсіздік жарияланған күн (1968). БҰҰ-ның (1968), Африка Бірлік Ұйымының (ОАЕ) мүшесі (1968). Ақша бірлігі – Африка ақша қауымдастығының франкі.
| Экваторлық Гвинея Республикасы ис. República de Guinea Ecuatorial фр. République de la Guinée Équatoriale порт. República da Guiné Equatorial | |||||
| |||||
| Ұран: «Unidad, Paz, Justicia («Бірлік, Бейбітшілік, Әділдік»)» | |||||
| Әнұран: | |||||
 | |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тәуелсіздік күні | 12 қазан 1968 жыл (Испаниядан) | ||||
| Мемлекеттік құрылымы | |||||
| Ресми тілдері | испан, француз, португал тілдері | ||||
| Елорда | Малабо | ||||
| Ірі қаласы | Бата | ||||
| Үкімет түрі | Президенттік республика | ||||
Вице-президенті | Франсиско Паскуаль Обама Асуэ | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аумағы • Барлығы | Әлем бойынша 141-ші орын 28 050 км² | ||||
| Жұрты • Сарап (2018) • Санақ (2015) • Тығыздығы | 1 358 276 адам 1 222 442 адам адам/км² | ||||
| Экономикасы | |||||
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | 29,162 млрд. $ 21,442 $ | ||||
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | 12,432 млрд. $ 9,141 $ | ||||
| АДИ (2017) | ▼ 0,591 (орташа) (141-ші) | ||||
| Валютасы | КФА франкы BEAC | ||||
| Қосымша мәліметтер | |||||
| Интернет үйшігі | |||||
| ISO коды | GQ | ||||
| ХОК коды | GEQ | ||||
| Телефон коды | +240 | ||||
| Уақыт белдеулері | UTC+1 | ||||
Материктік бөлігі таулы қыратты (биіктігі 1500 м.) Жағалауы тегіс. және аралдары таулы, жанартаулы, топырағы құнарлы. Биоко аралында елдің ең биік жері – Малабо тауы (3008 м.) орналасқан. Климаты ылғалды, экваторлық. Орташа айлық температурасы 24 – 28С. Жылдық жауын-шашынның орташа мөлш. 2000 мм, аралдарда 2500 мм. Басты өзені – . Латеритті күлгін топырағында мәңгі жасыл экваторлық орман өседі. Ормандарында 150-ден аса бағалы ағаштардың түрі (майлы және кокос пальмасы, нан ағашы, темір ағашы, окуме, ірі жапырақты кайя, Клайн аккумеясы, т.б.) өседі. Жануарлар түрлеріне өте бай: піл, леопард, киік, елік, ақ тиін тұқымдастар, қолтырауын, әр түрлі маймылдар, т.б. кездеседі. Кен байлықтары – алтын, мұнай, табиғи газ, уран, тантал, темір, колумбит, боксит. Монте- ұлттық саябағы мен қорығы ұйымдастырылған. Бұл аралдардың ежелгі және орта ғасыр тарихы жөнінде жазба деректер жоқ. Экваторлық Гвинеяның Масиас-Нгуэма-Биега аралын португалдар алғаш 1472 жылы ашты. Аралдарды отарлау 1592 жылы басталып, 18 ғасырға дейін олар Португалияның басқаруында болды. 1778 жылы Испанияның қарамағына көшті. 19 ғасырда испандар Фернандо-По аралында (қазіргі Биоко аралы) какао-боб ағашын өсіруге арналған плантациялар құрып, онда жұмыс істету үшін Батыс Африкадан құлдар әкелді. 1827 – 1833 жылдары Биоко аралын ағылшындар жаулап алып, 1843 жылы Испания оны өзіне қайтарды. 1900 жылы оған елдің қазіргі материктік бөлігі Мбини қосылып, аралдар мен материктік аумақ деп аталды. Жергілікті буби тайпасы басқыншыларға қарсы бірнеше рет қарулы көтеріліске шыққанымен жеңіліске ұшырап, құнарсыз таулы жерлерге ығыстырылды. Дегенмен, жергілікті тұрғындар 1937, 1947, 1959 жылдары ірі бас көтерулер жасады. 1959 жылы елде алғашқы саяси партиялар құрылды. Осы бас көтерулер мен жергілікті саяси партиялардың қызметі нәтижесінде 1964 жылы елге ішкі автономия мәртебесі берілді. 1968 жылы тәуелсіздік алып, Экваторлық Гвинея республикасы деп аталынды, алғашқы президент сайлауы өткізілді. 1970 – 1979 жылдары елде әскери диктатура орнап, халықтың әлеуметтік жағдайы күрт нашарлап кетті. 1979 жылы әскери төңкеріс болды. Билікке әскерилердің келесі тобы келді. Бірақ, ұзаққа созылған әскери диктатура елді қайыршылыққа және экономикалық құлдырауға алып келді. 80-жылдардың аяқ кезінен бастап ел аумағында мұнай қоры табылып, Экваторлық Гвинеяға шетелден инвестиция тартыла бастады. Көп ұзамай ішкі және сыртқы күштердің қысымымен 1991 жылы жаңа конституция қабылданып, 1995 жылы ішінара өзгерістер енгізілді.
Экваторлық Гвинея – экономикасы дамымаған аграрлық ел. Шаруашылығы негізінен – егіншілік және ағаш дайындаудан тұрады. Соңғы жылдары елде мұнай өндірісіне байланысты кірістің мөлшері күрт өсті. Соған қарамастан жергілікті халықтың хал-ахуалы нашар күйінде қалып отыр. Биоко аралында плантация шаруашылық дамыған. Аумағының 65%-ы орман. Шағын ағаш өңдеу, ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеу, май зауыты (майлы пальмадан), керамикалық бұйымдар шығару, жиїаз жасау жақсы дамыған. Ішкі қажетті өтеу мақсатында , күріш, арахис, , қант қамысы, көкөніс өсіріледі. Мал шаруашылығыны нашар дамыған. Мүйізді ірі қара, қой, ешкі, шошқа өсіріледі. Су айдындарынан балық ауланады. Өзендерінің гидроэнергетикалық потенциалы мол. Басты теңіз порттары – Бата, Малабо қалалары. Экспортқа какао, бағалы ағаш түрлерін, кофе, майлы және кокос пальмасын, банан, темекі шығарады. Импортқа мұнай өнімдерін, өндіріс жабдықтарын, құрал-жабдықтар, кемелер, қайықтар, электроника, азық-түлік әкеледі. Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлшері шамамен 3600 АҚШ долларына тең. Негізгі сауда серіктестері: АҚШ, Испания, Франция, Италия, Нидерланд, Камерун, Либерия, Нигерия.
Дереккөздер
- 2015 Census Preliminary Results. inege.gq. Басты дереккөзінен мұрағатталған 15 маусым 2016.
- https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=62&pr.y=7&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=642&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=
- https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=62&pr.y=7&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=642&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=
- 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2016). Тексерілді, 21 наурыз 2017.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 1 37 00 s e 10 29 00 sh b 1 61667 s e 10 48333 sh b 1 61667 10 48333 G O Ya Ekvatorlyk Gvineya Respublikasy is Republica de Guinea Ecuatorial reˈpublika de ɣiˈne a ekwatoˈɾjal fr Republique de Guinee equatoriale Ortalyk Afrikadagy memleket Negizinen Atlant muhitynyn batysyndagy Gvineya zhagalauynda ornalaskan Materiktik bolikten zhalpy atauy zhәne araldardan Үlken zhәne Kishi t b turady Zher aumagy 28 myn km2 Halky 486 myn adam 2001 Astanasy kalasy aralynda Halky negizinen fang bubi benga kombu lenge buheba duala fernandino t b etnikalyk toptardan turady Resmi tili zhәne francuz tilderi Turgyndarynyn basym boligi dininin katolik zhәne tarmaktaryn sonymen katar islam dinin dәstүrli ustanady Memleket zhәne үkimet basshysy prezident Zhogary zan shygarushy organy halyk okilderi palatasy Әkimshilik aumaktyk zhagynan 7 provinciyaga bolinedi Ұlttyk merekesi 12 kazan Tәuelsizdik zhariyalangan kүn 1968 BҰҰ nyn 1968 Afrika Birlik Ұjymynyn OAE mүshesi 1968 Aksha birligi Afrika aksha kauymdastygynyn franki Ekvatorlyk Gvineya Respublikasy is Republica de Guinea Ecuatorial fr Republique de la Guinee Equatoriale port Republica da Guine EquatorialҰran Unidad Paz Justicia Birlik Bejbitshilik Әdildik Әnuran TarihyTәuelsizdik kүni 12 kazan 1968 zhyl Ispaniyadan Memlekettik kurylymyResmi tilderi ispan francuz portugal tilderiElorda MalaboIri kalasy BataҮkimet tүri Prezidenttik respublikaVice prezidenti Fransisko Paskual Obama AsueGeografiyasyZher aumagy Barlygy Әlem bojynsha 141 shi oryn 28 050 km Zhurty Sarap 2018 Sanak 2015 Tygyzdygy 1 358 276 adam 1 222 442 adam adam km EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2019 Zhan basyna shakkanda 29 162 mlrd 21 442 ZhIӨ nominal Қorytyndy 2019 Zhan basyna shakkanda 12 432 mlrd 9 141 ADI 2017 0 591 ortasha 141 shi Valyutasy KFA franky BEACҚosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody GQHOK kody GEQTelefon kody 240Uakyt beldeuleri UTC 1 Materiktik boligi tauly kyratty biiktigi 1500 m Zhagalauy tegis zhәne araldary tauly zhanartauly topyragy kunarly Bioko aralynda eldin en biik zheri Malabo tauy 3008 m ornalaskan Klimaty ylgaldy ekvatorlyk Ortasha ajlyk temperaturasy 24 28 S Zhyldyk zhauyn shashynnyn ortasha molsh 2000 mm araldarda 2500 mm Basty ozeni Lateritti kүlgin topyragynda mәngi zhasyl ekvatorlyk orman osedi Ormandarynda 150 den asa bagaly agashtardyn tүri majly zhәne kokos palmasy nan agashy temir agashy okume iri zhapyrakty kajya Klajn akkumeyasy t b osedi Zhanuarlar tүrlerine ote baj pil leopard kiik elik ak tiin tukymdastar koltyrauyn әr tүrli majmyldar t b kezdesedi Ken bajlyktary altyn munaj tabigi gaz uran tantal temir kolumbit boksit Monte ulttyk sayabagy men korygy ujymdastyrylgan Bul araldardyn ezhelgi zhәne orta gasyr tarihy zhoninde zhazba derekter zhok Ekvatorlyk Gvineyanyn Masias Nguema Biega aralyn portugaldar algash 1472 zhyly ashty Araldardy otarlau 1592 zhyly bastalyp 18 gasyrga dejin olar Portugaliyanyn baskaruynda boldy 1778 zhyly Ispaniyanyn karamagyna koshti 19 gasyrda ispandar Fernando Po aralynda kazirgi Bioko araly kakao bob agashyn osiruge arnalgan plantaciyalar kuryp onda zhumys istetu үshin Batys Afrikadan kuldar әkeldi 1827 1833 zhyldary Bioko aralyn agylshyndar zhaulap alyp 1843 zhyly Ispaniya ony ozine kajtardy 1900 zhyly ogan eldin kazirgi materiktik boligi Mbini kosylyp araldar men materiktik aumak dep ataldy Zhergilikti bubi tajpasy baskynshylarga karsy birneshe ret karuly koteriliske shykkanymen zheniliske ushyrap kunarsyz tauly zherlerge ygystyryldy Degenmen zhergilikti turgyndar 1937 1947 1959 zhyldary iri bas koteruler zhasady 1959 zhyly elde algashky sayasi partiyalar kuryldy Osy bas koteruler men zhergilikti sayasi partiyalardyn kyzmeti nәtizhesinde 1964 zhyly elge ishki avtonomiya mәrtebesi berildi 1968 zhyly tәuelsizdik alyp Ekvatorlyk Gvineya respublikasy dep atalyndy algashky prezident sajlauy otkizildi 1970 1979 zhyldary elde әskeri diktatura ornap halyktyn әleumettik zhagdajy kүrt nasharlap ketti 1979 zhyly әskeri tonkeris boldy Bilikke әskerilerdin kelesi toby keldi Birak uzakka sozylgan әskeri diktatura eldi kajyrshylykka zhәne ekonomikalyk kuldyrauga alyp keldi 80 zhyldardyn ayak kezinen bastap el aumagynda munaj kory tabylyp Ekvatorlyk Gvineyaga shetelden investiciya tartyla bastady Kop uzamaj ishki zhәne syrtky kүshterdin kysymymen 1991 zhyly zhana konstituciya kabyldanyp 1995 zhyly ishinara ozgerister engizildi Ekvatorlyk Gvineya ekonomikasy damymagan agrarlyk el Sharuashylygy negizinen eginshilik zhәne agash dajyndaudan turady Songy zhyldary elde munaj ondirisine bajlanysty kiristin molsheri kүrt osti Sogan karamastan zhergilikti halyktyn hal ahualy nashar kүjinde kalyp otyr Bioko aralynda plantaciya sharuashylyk damygan Aumagynyn 65 y orman Shagyn agash ondeu auyl sharuashylygy shikizatyn ondeu maj zauyty majly palmadan keramikalyk bujymdar shygaru zhiyiaz zhasau zhaksy damygan Ishki kazhetti oteu maksatynda kүrish arahis kant kamysy kokonis osiriledi Mal sharuashylygyny nashar damygan Mүjizdi iri kara koj eshki shoshka osiriledi Su ajdyndarynan balyk aulanady Өzenderinin gidroenergetikalyk potencialy mol Basty teniz porttary Bata Malabo kalalary Eksportka kakao bagaly agash tүrlerin kofe majly zhәne kokos palmasyn banan temeki shygarady Importka munaj onimderin ondiris zhabdyktaryn kural zhabdyktar kemeler kajyktar elektronika azyk tүlik әkeledi Ұlttyk tabystyn zhan basyna shakkandagy molsheri shamamen 3600 AҚSh dollaryna ten Negizgi sauda seriktesteri AҚSh Ispaniya Franciya Italiya Niderland Kamerun Liberiya Nigeriya Derekkozder2015 Census Preliminary Results inege gq Basty derekkozinen muragattalgan 15 mausym 2016 https www imf org external pubs ft weo 2019 01 weodata weorept aspx pr x 62 amp pr y 7 amp sy 2017 amp ey 2024 amp scsm 1 amp ssd 1 amp sort country amp ds amp br 1 amp c 642 amp s NGDPD 2CPPPGDP 2CNGDPDPC 2CPPPPC amp grp 0 amp a https www imf org external pubs ft weo 2019 01 weodata weorept aspx pr x 62 amp pr y 7 amp sy 2017 amp ey 2024 amp scsm 1 amp ssd 1 amp sort country amp ds amp br 1 amp c 642 amp s NGDPD 2CPPPGDP 2CNGDPDPC 2CPPPPC amp grp 0 amp a 2018 Human Development Report United Nations Development Programme 2016 Tekserildi 21 nauryz 2017 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet