Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Тайфун (ағылш. typhoon, қыт. тай фын – үлкен жел) – Тынық мұхиттың Оңтүстік-шығыс Азияға жақын бөлігінде пайда болып, сұрапыл дауыл түрінде әрекет ететін тропиктік циклонның аты. Тайфун көбінесе жаз бен күзде Филиппин және Маршалл аралдарының аралығында түзіліп, сағатына 10 – 20 км (тәулігіне 350 – 500 км) жылдамдықпен солтүстікке, солтүстік-батысқа жылжиды. Құрлыққа жеткеннен кейін солтүстіктен, солтүстік-шығыс бағытқа ауысып, сағатына 30 – 50 км (кейде 100 км-ге дейін) жылдамдықпен Жапон аралдарына барады. Тайфун жолында тропиктен тыс циклонға айналады. Одан әрі Амур-Сахалин аймағы мен Курилл аралдарына, кейде Камчатка түбегіне дейін өтеді. Жыл сайын 20 – 25 (кейде 45-ке дейін) Тайфун пайда болады. Әрекет ететін уақытының ұзақтығы бірнеше тәуліктен бірнеше аптаға дейін созылады. Орт-ндағы ауа қысымы 960 – 970 мбар, кейде 900 мбар-ға дейін төмендейді. Төмендеу қысымды орт-нда жел сағат тіліне қарсы бағытта ұйытқып, сұрапыл күшпен (жылдамдығы 50 м/с немесе 180 км/сағ., кейде. жылдамдығы сағатына 300 – 400 км-ге жетеді) соғады. Тайфунның төмендеу қысымды орт. мұхит бетін сорып, сол тұста деңгейін көтереді. Циклондағы мұхит деңгейінің айырмасы жағалауға жеткенде жойқын күшке айналады. Биіктігі 15 – 17 м, кейде 20 м-ге жететін толқын жолында кездескеннің бәрін қиратып, үлкен апат әкеледі. Мәселен, Жапон аралдарында өткен бір Тайфун кезінде мұхит деңгейі 2 м көтеріліп, 10 мин. ішінде екі ірі қала – Осака мен Кобе қатты қирап, 3 мыңдай адам шығыны болып, 15 мыңнан астамы жарақаттанды. Тайфун өткенде нөсер жаңбыр жауады (кейде тәуліктік мөлш. 1000 мм-ге жетеді). Тайфунды алдын ала болжаудың маңызы зор. Халықаралық келісім бойынша арнаулы метеоролог. Жер серіктері Тайфунды суретке түсіріп, оның түзілуін және ауысу бағытын хабарлап отырады. Бұл ашық мұхиттағы кемелердің бағытын өзгертуге, жағалаудағы халықты алдын ала сақтандыруға мүмкіндік береді. Дүние жүзі метеорологтарының келісімі бойынша жаңа түзілген әрбір Тайфун әйел атымен аталады.
Ең қатты тайфундар
| Күні | Апаттын болған жері | Тайфунның түрі | Қаза тапқан адамдардың саны |
|---|---|---|---|
| 13 қараша 1970 ж. | Бохола | 300 мыңнан 500 мыңға дейін | |
| 2 қыркүйек 1984 ж. | Филиппин | Айк | 1363 |
| 2—3 қараша 1995 ж. | Филиппин | Анджела | 722 |
| 31 шілде — 1 тамыз 1996 ж. | Тайвань | Херб | 400 |
| 2—3 қараша 1997 ж. | Вьетнам, Таиланд | Линда | 3 500 |
| 17 қыркүйек — 23 қазан 1998 ж. | Филиппин | Викки, Зеб, Бэбс | > 1 000 |
| 10 — 15 желтоқсан 1998 ж. | орталық Вьетнам, Филиппин | Фэйт | > 45 |
| 5 — 9 қыркүйек 2005 ж. | Наби | > 20 | |
| 10 — 11 тамыз 2006 ж. | Қытай | 134 | |
| 14 қазан — 13 қараша 2007 ж. | Вьетнам | Лекима және т.б | 155 |
| 7 тамыз — 10 тамыз 2009 ж. | Филиппин, Тайвань, Қытайдың оңтүстік-шығыс жағалауы | >700 |
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Сілтемелер
«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tajfun agylsh typhoon kyt taj fyn үlken zhel Tynyk muhittyn Ontүstik shygys Aziyaga zhakyn boliginde pajda bolyp surapyl dauyl tүrinde әreket etetin tropiktik ciklonnyn aty Tajfun kobinese zhaz ben kүzde Filippin zhәne Marshall araldarynyn aralygynda tүzilip sagatyna 10 20 km tәuligine 350 500 km zhyldamdykpen soltүstikke soltүstik batyska zhylzhidy Қurlykka zhetkennen kejin soltүstikten soltүstik shygys bagytka auysyp sagatyna 30 50 km kejde 100 km ge dejin zhyldamdykpen Zhapon araldaryna barady Tajfun zholynda tropikten tys ciklonga ajnalady Odan әri Amur Sahalin ajmagy men Kurill araldaryna kejde Kamchatka tүbegine dejin otedi Zhyl sajyn 20 25 kejde 45 ke dejin Tajfun pajda bolady Әreket etetin uakytynyn uzaktygy birneshe tәulikten birneshe aptaga dejin sozylady Ort ndagy aua kysymy 960 970 mbar kejde 900 mbar ga dejin tomendejdi Tomendeu kysymdy ort nda zhel sagat tiline karsy bagytta ujytkyp surapyl kүshpen zhyldamdygy 50 m s nemese 180 km sag kejde zhyldamdygy sagatyna 300 400 km ge zhetedi sogady Tajfunnyn tomendeu kysymdy ort muhit betin soryp sol tusta dengejin koteredi Ciklondagy muhit dengejinin ajyrmasy zhagalauga zhetkende zhojkyn kүshke ajnalady Biiktigi 15 17 m kejde 20 m ge zhetetin tolkyn zholynda kezdeskennin bәrin kiratyp үlken apat әkeledi Mәselen Zhapon araldarynda otken bir Tajfun kezinde muhit dengeji 2 m koterilip 10 min ishinde eki iri kala Osaka men Kobe katty kirap 3 myndaj adam shygyny bolyp 15 mynnan astamy zharakattandy Tajfun otkende noser zhanbyr zhauady kejde tәuliktik molsh 1000 mm ge zhetedi Tajfundy aldyn ala bolzhaudyn manyzy zor Halykaralyk kelisim bojynsha arnauly meteorolog Zher serikteri Tajfundy suretke tүsirip onyn tүziluin zhәne auysu bagytyn habarlap otyrady Bul ashyk muhittagy kemelerdin bagytyn ozgertuge zhagalaudagy halykty aldyn ala saktandyruga mүmkindik beredi Dүnie zhүzi meteorologtarynyn kelisimi bojynsha zhana tүzilgen әrbir Tajfun әjel atymen atalady 1980 2005 zhzh En katty tajfundarKүni Apattyn bolgan zheri Tajfunnyn tүri Қaza tapkan adamdardyn sany13 karasha 1970 zh Bohola 300 mynnan 500 mynga dejin2 kyrkүjek 1984 zh Filippin Ajk 13632 3 karasha 1995 zh Filippin Andzhela 72231 shilde 1 tamyz 1996 zh Tajvan Herb 4002 3 karasha 1997 zh Vetnam Tailand Linda 3 50017 kyrkүjek 23 kazan 1998 zh Filippin Vikki Zeb Bebs gt 1 00010 15 zheltoksan 1998 zh ortalyk Vetnam Filippin Fejt gt 455 9 kyrkүjek 2005 zh Nabi gt 2010 11 tamyz 2006 zh Қytaj 13414 kazan 13 karasha 2007 zh Vetnam Lekima zhәne t b 1557 tamyz 10 tamyz 2009 zh Filippin Tajvan Қytajdyn ontүstik shygys zhagalauy gt 700Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Siltemeler Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 VIII tom Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet