Папуа — Жаңа Гвинея

Координаттар: 6°29′00″ о. е. 147°22′00″ ш. б. / 6.48333° о. е. 147.36667° ш. б. / -6.48333; 147.36667 ^{(G) (O) (Я)}

Папуа — Жаңа Гвинея (толық атауы — Папуа — Жаңа Гвинея тәуелсіз мемлекеті ағылш. Papua New Guinea [ˈpæpuːə njuː ˈɡɪni] (ˈpɑːpuːə, ˈpæpjuːə), Papua Niugini, ) — Тынық мұхиттың оңтүстік-батыс бөлігінде орналасқан. Ел аумағы құрамына Жаңа Гвинея аралының шығыс бөлігі, және (Соломон аралдары), және архипелагтарының аралдары кіреді. Жер аумағы 462840 км². Халық саны — 5 млн адам (2001). Астанасы – Порт-Морсби қаласы.

Папуа — Жаңа Гвинея тәуелсіз мемлекеті ағылш. Independent State of Papua New Guinea Independen Stet bilong Papua Niugini
Ұран: «Unity in diversity» «(Алуандылықтағы бірлік)»
Әнұран: ( )
Тарихы
Тәуелсіздік күні	16 қыркүйек 1975 жыл (Аустралиядан)
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілдері	ағылшын тілі, және және
Елорда	Порт-Морсби
Ірі қалалары	Порт-Морсби,
Үкімет түрі	Унитарлы парламентік конституциялық монархия
Патшасы	III Чарльз
Мемлекеттік діні	зайырлы мемлекет
Географиясы
Жер аумағы • Барлығы • % су беті	Әлем бойынша 54 орын 462 840 км² 2
Жұрты • Сарап (2016) • Санақ (2000) • Тығыздығы	8 084 999 адам (101) 5 190 783 адам 15 адам/км² (201)
Экономикасы
ЖІӨ (АҚТ)  • Қорытынды  • Жан басына шаққанда	32,382 млрд. $ (124) 3,764 $
ЖІӨ (номинал)  • Қорытынды (2019)  • Жан басына шаққанда	21,543 млрд. $ (110) 2,504 $
АДИ (2017)	▲ 0,544 (төмен) (153)
Валютасы	(PGK)
Қосымша мәліметтер
Интернет үйшігі
ISO коды	PG
ХОК коды	PNG
Телефон коды	+675
Уақыт белдеулері	+10

Ресми тілдері – ағылшын тілі, пиджин, тілдері де қолданылады. Тұрғындарының 50%-ы протестанттар, 22%-ы католиктер, қалғандары жергілікті дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанады. Елбасы – Ұлыбритания монархы тағайындайтын жергілікті . Билік басындағы Үкімет басшысы – . Жоғарғы заң шығарушы органы – Ұлттық парламенті. Әкімшілік жағынан 19 провинцияға және 1 астаналық округке бөлінеді. Ұлттық мейрамы – 16 қыркүйектегі Ұлт күні (1975). 1975 жылдан БҰҰ мүшесі. Ақша бірлігі – .

Оуэн — Стэнли

Ел аумағы негізінен таулы, қыратты. Жағалау бойындағы ойпаттар мен жайпақ тау бөктерлері тау сілемдерін құрайды. Кейбір тау жоталарының биіктігі 3000 – 4000 м. Елдің ең биік нүктесі – тауы (4509 м).

Климаты

• Климаты субэкваторлық және ылғалды.
• Жылдық орташа температура 25 – 28ӘС.
• Жауын-шашынның орташа мөлшемі жазық жерлерде 1000 – 4000 мм, таулы жерлерде одан да көп. Тайфун дауылы жиі болып тұрады.

Гидрографиясы

• Негізгі ірі өзендері – , және .

Флора және фаунасы

• Елдің үштен екі бөлігін орман алқабы алып жатыр.
• Өсімдік әлемі бай, әр түрлі. 1000 – 2000 м биіктікте қылқан жапырақты орман басым. Аралдың оңтүстігінде эвкалипт және акация ағаштары, жағалауларда саго пальмасы мен өседі.
• Жан-жануарлар дүниесін негізінен бауырымен жорғалаушылар, құстар (500-ге жуық түрі) және жәндіктер құрайды. Қолтырауын, улы жыландар, геккондар көп кездеседі. Казуарлар, тотықұстар, және кең тараған. , , кенгуру, , жабайы ит – динго, кускустар, қалталы борсық, , т.б. мекен етеді.

Tабиғи қорлары

Негізгі табиғи қорлары:

• алтын, күміс, мыс, кобальт, никель, кварц, хромит кені, мұнай, табиғи газ, ағаш.

Тарихы

Австронезийліктердің (меланезийліктердің) алғашқы қоныстары б.з.б. 3-мыңжылдықта пайда болған. Жаңа Гвинея аралын 16 ғасырдың 1-жартысында португалдар ашты. Жергілікті тұрғындардың африкалықтармен ұқсастығына байланысты арал осылай аталды.

• 1828 ж. Голландия аралдың батыс бөлігін өз меншігі деп жариялады.
• 1862 ж. аралдың бұл бөлігі Индонезия қарамағына өтті.
• 1884 ж. Жаңа Гвинея аралының оңтүстік-шығыс бөлігі Ұлыбританияның протекторатына айналды, ал солтүстік-шығыс бөлігін Германия басып алды.
• 1906 ж. Аустралия неміс протекторатының жерін басып алды.
• Аралдың Жаңа Гвинея деп аталатын бұл бөлігі 1920 ж. Ұлттар лигасының мандатты аумағы ретінде Аустралия Одағына берілді.
• 1946 ж. мемлекет БҰҰ қамқорлығындағы аумаққа айналды.
• 1973 ж. желтоқсанда Папуа — Жаңа Гвинея ел ішінде өзін-өзі басқару құқығын алды.
• 1975 ж. тәуелсіздік жариялап, мүше болып кірді.

Уагифа аралындағы Итімен отырған қыз

Экономикасы

Экономикасының негізгі саласы – ауыл шаруашылығы мен тау-кен өнеркәсібі.

• Басты ауыл шаруашылық дақылдары: кофе, какао, банан, кокос пальмасы, каучук өсімдігі. Жүгері, , , батат, таро, қант құрағы өсіріледі.
• Ет өндірісі үшін мал шаруашылығы жолға қойылған. Балық шаруашылығы жақсы дамыған.
• Тау-кен өнеркәсібінде алтын, күміс, мырыш, мыс өндіріледі.

Экспортқа кофе, , , шай, кокос жаңғағы, каучук, алтын, мыс кентасы, , ағаш шығарады. Сырттан машина және көлік жабдықтары, азық-түлік сусын, темекі, өнеркәсіп тауарлары, химия өнеркәсібі өнімі, минералдық отын әкелінеді.

• Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлшері 2390 АҚШ долл. (1997).
• Негізгі сауда серіктестері: Аустралия, АҚШ, Ұлыбритания, Жапония, Германия, Сингапур, Оңтүстік Корея.

Дереккөздер

1. Papua New Guinea Population (2016). Тексерілді, 19 қазан 2017.
2. World Economic Outlook Database, October 2018. .
3. 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Тексерілді, 14 қыркүйек 2018.

Сыртқы сілтеме

• Папуастар Мұрағатталған 6 қыркүйектің 2011 жылы.