Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жүгері (лат. Zea mays) — астық тұқымдасына жататын бір жылдық дақылдардың бірі.
| Жүгері | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| Zea mays L. |
Еуропалықтар Оңтүстік Американы ашқан кезде «маис» деп аталатын, осы күнгі жүгері дақылдарын кездестірген. Оның алғашқы өкілін Еуропаға Христофор Колумб әкелген. Бұл данасын Х.Колумб испан короліне сыйға тартады. Ал біздің жүгерінің алғаш орныққан жері Молдавия болған. Дала ауылына кең таралуына оның мол өнім, көк балаусаны аса көп беруі де себепші болды. Бір жылдық астық тұқымдас жылылықты сүйетін өсімдік. Дара жынысты, бір үйлі өсімдік. Жүгері 12-140 С-та қаулап өседі. Аталық гүлшоғыры – собық. Тамыр жүйесі – шашақ, қосалқы тамырлары болады. В,Е дәрімендері, техникалық май, линолеум, желім, жасанды жібек алынады. Азот, фосфор тыңайтқыштары қажет.
Әлемдегі өндіріс
| Әлем бойынша жүгері өнімі (мың тонна) | |
|---|---|
| 1965 | 226 544 |
| 1970 | 265 831 |
| 1975 | 341 661 |
| 1980 | 396 623 |
| 1985 | 485 527 |
| 1990 | 483 343 |
| 1995 | 517 329 |
| 2000 | 592 039 |
| 2005 | 714 191 |
| 2010 | 851 680 |
| 2015 | 1 052 097 |
| 2016 | 1 100 226 |
| 2017 | 1 134 747 |
| 2018 | 1 147 689 |
| Ең көп жүгері өндіретін елдер (мың тонна) | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ел | 2014 | 2016 | 2018 | |||||
 АҚШ | 361091 | 384778 | 392451 | |||||
 Қытай | 215646 | 231674 | 257174 | |||||
 Бразилия | 79882 | 64143 | 82288 | |||||
 Аргентина | 33087 | 39793 | 43462 | |||||
 Украина | 28497 | 28075 | 35801 | |||||
 Индонезия | 19008 | 20370 | 30254 | |||||
 Үндістан | 24170 | 26260 | 27820 | |||||
 Мексика | 23273 | 28251 | 27170 | |||||
 Румыния | 11989 | 10746 | 18664 | |||||
 Канада | 11487 | 12349 | 13885 | |||||
Басқа да астық тұқымдастар секілді піскен жүгері дәні өте қоректі келеді, оның құрамында: көмірсу, ақуыз, май, калий, фосфор, магний, кальций т. б. минералдық тұздар, витаминдер бар. Азықтық жүгері дәнінен ұн, әртүрлі жарма, ал жүгері жармасынан — жүгері үлпілдегі, және қытырлауық «таяқша» алынады. Жүгері үлпілдегі , үлпек дәні және қытырлауық «таяқша » — қосымша баптаулы қажет етпейтін дәмді тағам. Организмге жақсы сіңеді. Оны үш мезгілгі аста: шай, суп, қуырылған нан қосылған сорпа, компот, шырын, кисель, простокваша, айранмен т.б. жеуге болады. Ол әсіресе балаларға пайдалы (ыстық сүтке қосып береді). Қант себілген жүгері үлпілдегі мен тәтті қытырлауық «таяқшаны» ет-женді және тез толатын адамдарға, сондай-ақ қант диабетімен ауыратындарға жеуге болмайды. Жүгері үлпілдегін, «таяқшаны» үлпек дәнді құрғақ жерде сақтаған жөн. Егер үлпілдек жұмсаңқырап кетсе оны духовкаға салып келтіреді. Дымқыл тартқан үлпілдек тез көгеріп, жеуге жарамайды.
Дереккөздер
- Қазақ тілі терминдер сөздігі I том
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zhүgeri lat Zea mays astyk tukymdasyna zhatatyn bir zhyldyk dakyldardyn biri ZhүgeriDүniesi Өsimdikter unranked Dara zharnaktylar unranked Saby Tukymdasy PoaceaeKishi tukymdasy Tajpasy Tegi Tүri Z maysZea mays L Europalyktar Ontүstik Amerikany ashkan kezde mais dep atalatyn osy kүngi zhүgeri dakyldaryn kezdestirgen Onyn algashky okilin Europaga Hristofor Kolumb әkelgen Bul danasyn H Kolumb ispan koroline syjga tartady Al bizdin zhүgerinin algash ornykkan zheri Moldaviya bolgan Dala auylyna ken taraluyna onyn mol onim kok balausany asa kop berui de sebepshi boldy Bir zhyldyk astyk tukymdas zhylylykty sүjetin osimdik Dara zhynysty bir үjli osimdik Zhүgeri 12 140 S ta kaulap osedi Atalyk gүlshogyry sobyk Tamyr zhүjesi shashak kosalky tamyrlary bolady V E dәrimenderi tehnikalyk maj linoleum zhelim zhasandy zhibek alynady Azot fosfor tynajtkyshtary kazhet Әlemdegi ondirisӘlem bojynsha zhүgeri onimi myn tonna 1965 226 5441970 265 8311975 341 6611980 396 6231985 485 5271990 483 3431995 517 3292000 592 0392005 714 1912010 851 6802015 1 052 0972016 1 100 2262017 1 134 7472018 1 147 689En kop zhүgeri ondiretin elder myn tonna El 2014 2016 2018AҚSh 361091 384778 392451Қytaj 215646 231674 257174Braziliya 79882 64143 82288Argentina 33087 39793 43462Ukraina 28497 28075 35801Indoneziya 19008 20370 30254Үndistan 24170 26260 27820Meksika 23273 28251 27170Rumyniya 11989 10746 18664Kanada 11487 12349 13885 Mәdeni osiru үshin suryptalatyn ekzotikalyk zhүgeri tүrleri Baska da astyk tukymdastar sekildi pisken zhүgeri dәni ote korekti keledi onyn kuramynda komirsu akuyz maj kalij fosfor magnij kalcij t b mineraldyk tuzdar vitaminder bar Azyktyk zhүgeri dәninen un әrtүrli zharma al zhүgeri zharmasynan zhүgeri үlpildegi zhәne kytyrlauyk tayaksha alynady Zhүgeri үlpildegi үlpek dәni zhәne kytyrlauyk tayaksha kosymsha baptauly kazhet etpejtin dәmdi tagam Organizmge zhaksy sinedi Ony үsh mezgilgi asta shaj sup kuyrylgan nan kosylgan sorpa kompot shyryn kisel prostokvasha ajranmen t b zheuge bolady Ol әsirese balalarga pajdaly ystyk sүtke kosyp beredi Қant sebilgen zhүgeri үlpildegi men tәtti kytyrlauyk tayakshany et zhendi zhәne tez tolatyn adamdarga sondaj ak kant diabetimen auyratyndarga zheuge bolmajdy Zhүgeri үlpildegin tayakshany үlpek dәndi kurgak zherde saktagan zhon Eger үlpildek zhumsankyrap ketse ony duhovkaga salyp keltiredi Dymkyl tartkan үlpildek tez kogerip zheuge zharamajdy Variegated maize earsZea mays Ottofile giallo Tortonese Lihtenshtejndegi zhүgeri alanyDerekkozderҚazak tili terminder sozdigi I tom Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet