Молдова (рум. Moldova), ресми атауы — Молдова Республикасы (рум. Republica Moldova) — Оңтүстік-Шығыс Еуропада орналасқан мемлекет. Украинамен және Румыниямен шектеседі. Аумағы 33 846 км², дегенмен де-факто аумақтың шамамен 12,3% (танылмаған Приднестровия Молдова Республикасы) Молдова билігінің бақылауында емес. 2014 жылғы халық санағының қорытындысы бойынша халық саны 2 913 281 адамды құрайды. Ақша бірлігі – Молдова лейі.
Молдова Республикасы рум. Republica Moldova | |||||
| |||||
Әнұран: (тыңдау ) | |||||
Тарихы | |||||
---|---|---|---|---|---|
Құрылды | 1359 жылы | ||||
Тәуелсіздік күні | 27 тамыз 1991 жыл (КСРО-дан) | ||||
Мемлекеттік құрылымы | |||||
Ресми тілі | (румын тілі) | ||||
Елорда | Кишинев | ||||
Ірі қалалары | Кишинев, , , , , | ||||
Үкімет түрі | Парламенттік республика | ||||
Майя Санду | |||||
Географиясы | |||||
Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 135-ші орын 33 846 км² 1,4 | ||||
Жұрты • Сарап (2019) • Тығыздығы | ▼ 2 681 735 (Транснистрия қоспағанда) адам (138-ші) 90,5 адам/км² (93-ші) | ||||
Экономикасы | |||||
ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2022) • Жан басына шаққанда | 42,483 млрд. $ 16,719 $ | ||||
ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2022) • Жан басына шаққанда | 13,811 млрд. $ 5,435 $ | ||||
АДИ (2019) | ▲ 0,750 (жоғары) (90-шы) | ||||
Этнохороним | молдовандар | ||||
Валютасы | (MDL, код 92) | ||||
Қосымша мәліметтер | |||||
Интернет үйшігі | |||||
ISO коды | MDL | ||||
ХОК коды | MDA | ||||
Телефон коды | +373 | ||||
Уақыт белдеулері | UTC+2, жазда UTC+3 |
Астанасы - Кишинев. 2020 жылдың 24 желтоқсанынан бастап президенттік қызметті Майя Санду атқаруда. Премьер-министр – Наталья Гаврилица 2021 жылғы 6 тамыздан бастап. Әкімшілік жағынан 32 ауданға, 13 муниципалитетке, Гагаузия автономиялық аумақтық бірлігіне және Днестрдің сол жағалауындағы (Приднестровье) әкімшілік-аумақтық бірліктерге бөлінген.
Сенушілердің көпшілігі (2014 жылғы халық санағы бойынша халықтың 90,16%) православие дінін ұстанады.
БҰҰ, ЕҚЫҰ, Еуропа Кеңесі, ДСҰ, ТМД, ГУАМ мүшесі. Еуропалық Одаққа кіруге ресми үміткер.
Халқы
Негізгі халқын молдовандар құрайды (70%). Сонымен бірге, украиндар, орыстар, ғағауыздар, еврейлер, болгарлар, т.б. тұрады. Негізгі ұстанатын діні – христиан дінінің православие тармағы.
Мемлекеттік құрылым
Президент
Президент Молдова мемлекетінің басшысы болып табылады.
Молдова президенті азаматтардың тікелей жасырын еркін дауыс беруі арқылы сайланады. 2000-2016 жылдар аралығында президент парламент депутаттарының жасырын дауыс беруі арқылы сайланды. Көптеген наразылықтар мен бір топ депутаттардың Конституциялық сотқа жолдаған өтінішінен кейін 2016 жылдың 4 наурызында парламентке президентті сайлау құқығын беретін Конституцияға өзгерістер енгізу туралы заң конституциялық емес деп танылды.
2020 жылдың 15 қарашасында президент және тәуелсіз кандидат Игорь Додон сайлаудың екінші турында 57,27% дауыс жинаған «Әрекет және ынтымақтастық» партиясының жетекшісі Майя Сандудан жеңіліп қалды.
Парламент
Елдің ең жоғары заң шығарушы органы – бір палаталы парламент (101 орын).
Сыртқы саясат
Еуропа Одағы
Молдова 2014 жылдың 27 маусымында Брюссельде Еуропалық Одақпен Қауымдастық туралы келісімге қол қойды.
2014 жылы Еуропалық комиссияның «ЕО-ға мүше елдермен және Шенген келісіміне қатысушы елдермен визалық режимді ырықтандыру» директивасын бекіту қарым-қатынастағы маңызды кезең болды.
Молдова ЕО-ға кіру туралы өтінішке 2022 жылдың 3 наурызында қол қойды. 2022 жылдың 23 маусымында Молдоваға ЕО басшылары ресми түрде кандидат мәртебесін берді.
Географиясы
Шығыс Еуропа жазығының Днестр мен өзендері аралығында орналасқан. Жері жоталы, жазықты келеді. Орталығын алып жатыр. Ең биік нүктесі – (429 м). Днестр өзенінің оң жағалауы – Днестр маңы қыраты (биіктігі 250 – 345 м), сол жағалауы – қиыр шеті және солтүстігінде Солтүстік Молдовия жазығына ұласады. Молдованың оңтүстігіндегі Оңтүстік Молдовия жазығы Қара теңіз маңы ойпатына жалғасады. Климаты – қоңыржай континенттік; қысы қысқа, қары жұқа, жазы ұзақ, ыстық келеді. Жаздағы орташа температура 22°С (шілде айында 40°С-қа дейін), қыстағы орташа температура –3 – 5°С (қаңтар айында –30°С-қа дейін). Жылдық жауын-шашын мөлшері 370 – 500 мм. Өзендері – Қара теңіз алабына жатады. Ірі өзендері – Днестр (Молдова жеріндегі ұзындығы – 657 км), Прут (Молдова жеріндегі ұзындығы – 695). Ірі көлдері – , , және т.б. Кеме қатынасы жақсы дамыған. Аумағының 75%-ы қара топырақты, 9%-ы орманды алқап болып келеді. Әктас, гипс, шынылық құм (әйнек), мұнай-газ, т.б. табиғи байлықтар бар.
Табиғаты
Климаты . Жазы ұзақ әрі ыстық. Қысы қысқа әрі жұмсақ. Жылына түсетін жауын-шашын мөлшері аз (солтүстікте – 500 мм, ал оңтүстікте 400 мм-ге деін). Сондықтан егістер қолдан суландыруды қажет етеді. Топырақ-климат ресурстары республиканың негізгі табиғи байлығы болып саналады. Климаттың температуралық режимі және құнарлы бау-бақша және жүзімдіктер өсіруге өте қолайлы. Аумағының 80%-ы ауыл шаруашылығының үлесіне тисе, оның 12%-ын гүл плантациялары, бақтар мен жүзімдіктер алады. , өзендерінің және оның салаларының Молдова шаруашылығында маңызы өте зор. Олар су мен энергияның негізгі көзі болып табылып қана қоймай, кеме қатынасында да қолданылды. Республика аумағы пайдалы қазбаларға өте кедей. Мұнда тек құрылыс материалдар өндірісіне керекті шикізаттар қоры ғана бар. Молдовада отын ресурстары аз болғандықтан оны ТМД-ның республикаларынан тасымалдайды.
Халқы
Молдова халқы өте тығыз орналасқан республика. Мұндағы халықтың орташа тығыздығы 1км жерге 119 адамнан келеді. Тұрғындарының негізгі бөлігін молдовандар (64%) құрайды. Басқа ұлттардың ішінен орыстар (14%), украиндар (13%) басым. Олар сол жақ жағалауында көп қоныстанған. Елдің оңтүстігіндегі (3,5%) тұрады. Халықтың үлкен бөлігін ауыл тұрғындары (54%) алады. Соңғы онжылдықта өнеркәсіптің өркендеуіне байланысты қала тұрғындарының саны да өсіп отыр. Кишинев, , сияқты қалалардағы халқының саны 100 мың адамға жетті.
Экономика
Молдова агроиндустриалды елдер санатына жатады.
Артықшылықтары: Төмен инфляция (3,3%). Салыстырмалы түрде жоғары экономикалық өсу (орташа еуропалық деңгейден жоғары) және мемлекеттік қарыздың төмендігі (орташа еуропалық деңгейден төмен). Еуропа елдерімен салыстырғанда әлі де салыстырмалы түрде арзан және жақсы білімді, жұмыс күші.
Әлсіз жақтары: нашар ресурстық база. Сыбайлас жемқорлықтың жоғары деңгейі. Нарықтық реформаларды баяу ілгерілету. Инфрақұрылымға және ҒЗТКЖ-ға төмен инвестиция. Ең үлкен проблема – туу деңгейінің төмендігі мен халықтың әлемнің басқа, бай елдеріне көп эмиграциялануының салдарынан еңбекке қабілетті жұмыс күшінің жыл сайын өсіп келе жатқан тапшылығы және зейнеткерлер санының артуы.
2020 жылдың 1 мамырынан бастап ең төменгі жалақы 2935 лейді (146,21 еуро) құрайды. 2022 жылдың 1 сәуірінен бастап ең төменгі жалақы 3500 лей (€172,97) құрайды.
Туризм
Қолайлы географиялық орналасуына қарамастан, Молдова әлі де Еуропадағы ең аз саяхаттайтын ел болып табылады, бірақ ол туристерге баруға ұсынылған үздік 10 елдің қатарына кіреді. Қауіпсіздік рейтингінде Молдова 133 елдің ішінде 59-орында.
Шарап өнеркәсібі
Елде шарап өнеркәсібі жақсы дамыған. Оның 147 000 га жүзімдік алаңы бар, оның 102 500 га коммерциялық өндіріс үшін пайдаланылады. Елдегі шарап өндірісінің басым бөлігі экспортқа шығарылады. Көптеген отбасылардың ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан өз рецептілері мен жүзім сорттары бар. 3 тарихи шарап аймағы бар: Valul lui Traian (оңтүстік-батыс), Ștefan Vodă (оңтүстік-шығыс) және Codru (орталық) қорғалған географиялық шараптарды өндіруге арналған. Mileștii Mici - әлемдегі ең үлкен шарап жертөлесі. Ол 200 м-ге созылып, 2 миллионға жуық бөтелке шарапты сақтайды.
- Сахарнадағы сарқырама
- Молдавия экономикасында шарап жасау маңызды рөл атқарады
- Ескі Орхеидегі үңгір шіркеулері
- Mileștii Mici - әлемдегі ең үлкен шарап жертөлелерінің үйі.
- Днестр өзенімен Молдовадағы пейзаждар
- Мими сарайы
- Манук Бейдің сарайы
Қысқаша тарихы
Молдова жерін адамзат төменгі палеолит дәуірінде мекендеген. 6-ғасырдан бастап, алғашқы мемлекеттік бірлестіктер құрыла бастады. 10 – 12-ғасырларда бұл өлкеге көшпелі , келді. 13-ғасырдың ортасы мен 14-ғасырдың 1-жартысында Молдова жері Алтын Ордаға бағынды. 14-ғасырдың 2-жартысында тәуелсіз құрылды. Ол 15 – 18-ғасырларда Осман империясына тәуелді болды. 18-ғасырдағы орыс-түрік соғыстарынан кейін Молдова Ресей империясының қол астына кірді. 1917 – 18 ж. Молдовада Кеңес өкіметі орнады. Бірақ, елдің негізгі бөлігі — Бессарабия Румынияның қол астында қалды. Азамат соғысы біткеннен кейін, 1924 ж. құрамына енген құрылды. 1939 ж. жасалған Кеңес – герман келісім шарты бойынша 1940 ж. Қызыл Армия бөлімдері Бессарабияны Румыниядан тартып алды. 1940 ж. 2-тамызда осы Бессарабия жерін қоса отырып, тұтас Молдован КСР-і құрылды. 1941 – 44 ж. Молдованы неміс-фашист әскерлері басып алды. 1944 – 90 ж. Кеңес Одағы құрамында болды. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін, Молдова тәуелсіз мемлекетке айналды.
Географиялық орны
Елдің отын-шикізат базасы жоқ, пайдалы қазбаларды сырттан тасиды. Өнеркәсіптегі жетекші сала – тамақ өндірісі (жалпы өнеркәсіптегі үлесі – 50%). Шарап, жеміс, көкөніс қалбырлау, эфир майын өндіру алдыңғы қатарда. Машина жасау (, ауыл шаруашылығы машиналарын жинақтау және т.б.), химия және жеңіл өнеркәсіп салалары жұмыс істейді. Қант, темекі, шарап секілді жеңіл өнеркәсіп өнімдері өндіріледі және бидай, жүгері, қант қызылшасы, жеміс-көкөністер өсіріледі. Ет-сүт өнімдерін өндіру де жақсы жолға қойылған. Сыртқы саудада тамақ өнімдері мен шарап шығару басым. Негізгі импортталатын тауарлар қатарында отын, шикізат, машиналар, химия өнімдері және т.б. бар. Басты сауда серіктестері – Ресей, Украина, Беларусь. Ресейдегі Молдова елшілігі Қазақстандағы Молдова елшілігі қызметін қоса атқарады.
Молдова — бұрынғы кеңестік республикалар ішіндегі ең кіші және халық ең тығыз қоныстанған республика. Оның теңізге шығатын жолы жоқ және Еуропаның ең кедей елдерінің қатарына жатады.
Молдованы екі жағынан Украина қоршап тұр, ал батысында Румыниямен шектеседі. Елдің негізгі аумағын орташа биіктігі теңіз деңгейінен 140 м-ден аспайтын төбелі, ойпатты жазықтар алып жатыр. Батысында пен өзендерінің аралығында биіктігі 340 м-ге дейін жететін орманды Кодру үстірті орналасқан. Молдова аумағының 35%-ынан астам бөлігін жалпақ жапырақты ормандар қамтыған. Өзендердің ең ұзыны — Днестр Шығыс Молдова арқылы ағып өтіп, Украина жерінде Қара теңізге құяды.
Шаруашылығы
Молдованың шаруашылық кешендеріндегі алдыңғы орынды ауыл шаруашылығы, тамақ өнеркәсібі, машина жасау және жеңіл индустрия алады. Сонымен қатар электр энергетикасы мен құрылыс материалдарын дайындау өнеркәсібі де дамыған. әр түрлі шаруашылығы өнімдерін өңдеумен тығыз байланысты. Оның консервілеу, қант, , май шайқау және темекі сияқты салалары бар. Бау-бақша дақылдарын консервілеу өнеркәсіптері тасымалдауға қиындық туғызады. Өндірістердің көбі республиканың оңтүстік-шығыс шоғырланған. Зауыт Кишинев, , , сияқты ірі қалаларда салынған.
Қант щығаратын зауыттар Молдованың солтүстігінде, яғни қант қызылшасы көп егілетін жерлерде орналасқан. Олардың ең ірілері – , , сияқты қалаларда шоғырланған.
Май шайқайтын (эфир майын, жүгері мен күнбағыстан өсімдік майын алатын) өнеркәсіптер ел аумағында біркелкі орналасқан. Қазіргі кездегі ең ірі зауыттар Бельцы мен Бендеры қалаларында жұмыс жасайды.
Шарап жасау – шаруашылықтың көне саласы болып табылады. Шарап пен коньяк шағаратын кәсіпорындар жүзімдіктері көп аудандарда (орталық және оңтүстік Молдова) орын тепкен. Ал ең ірі шарап-коньяк комбинаттары :Кишинев пен Тираспольде.
Темекі өнеркәсібі – негізінен, республиканың темекі өсіретін солтүстік және орталық аймақтарында дамыған.
Машина жасау – соңғы жылдары қалыпстақандығына қарамастан, мұнда тракторлар (Кишинев), қызан жинайтын комбайндар (Бельцы), ауыл шаруашылығына және тамақ өнеркәсібіне қажетті құралдар шығаратын зауыттар мен электроника (Кишинев) қарқынды дамуда. Машина жасау өнеркәсібі.
Молдова аумағының 70%-дан астамы құнарлы қара топырақпен жабылған. Негізгі ауыл шаруашылығы дақылдары — бидай, темекі, жүгері, күнбағыс, ал елдің оңтүстігінде жүзім өсіріледі. Шарап жасау — 1991 жылы ел өз тәуелсіздігін алғаннан кейінгі өндірістің гүлденген санаулы салаларының қатарына жатады. Ауыл шаруашылығы Молдова экономикасындағы экспорттың негізгі бөлігін құрайтын аса маңызды сектор. Мұнда еңбекке қабілетті елдің 40%-ға жуығы жұмыс істейді. Молдова халқының жартысынан астамы ауылды жерде тұрады. Өнеркәсіп өнімінің 42%-ын тамақ өнеркөсібі өндіреді. кедей және ірі көлік магистральдарынан алыста орналасқан елдің экономикасы құлдырау сатысын басынан өткізуде.
Жеңіл өнеркәсіп шеттен әкелінетін шикізатты қолданады. өнеркәсібінің кәсіпорындары мақта мата (Тирасполь комбинаты) және жібек мата (Бендеры) шығарады. Кілем тоқитын үлкен комбинат та (Унгены) жұмыс жасайды. Сонымен қатар тігін, тоқыма, былғары аяқкиім фабрикалары (Кишинев, Тирасполь) бар. Құрылыс материалдары өнеркәсібі жабынқыш (черепица), бақалшықтардан түрлі , шифер, сияқты құрылыс өнімдерін шығарады. Электр энергетикасы республика экономикасында үлкен рөл атқарады. Днестр өзеніне , ал өзеніне Румыниямен бірлесе отырып СЭС салынған. Аса қуатты Молдова ГРЭС-і Днестровск қаласының маңында жұмыс жасаса, ал Кишинев, Тирасполь мен Бельцы қалаларында сырттан әкелінетін отынды пайдаланатын ЖЭО бар.
Дереккөздер
- BNS:Official estimate
- https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2022/April/weo-report?c=921,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2022&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1
- {{cite web |url=https://hdr.undp.org/data-center/specific-country-data#/countries/MDA
- Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. —Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-216-5
- , 6 том.
- Географи. Дүние жүзіне жалпы шолу. ТМД елдері. Ә.Бейсенова., К.Каймулдинова., С.Әбілмәжінова., Қ.Баймырзаев., Ж.Достай.Алматы: 2006. ISBN 9965-33-575-3
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — география бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 47 13 s e 28 35 sh b 47 217 s e 28 583 sh b 47 217 28 583 G O Ya Moldova rum Moldova resmi atauy Moldova Respublikasy rum Republica Moldova Ontүstik Shygys Europada ornalaskan memleket Ukrainamen zhәne Rumyniyamen shektesedi Aumagy 33 846 km degenmen de fakto aumaktyn shamamen 12 3 tanylmagan Pridnestroviya Moldova Respublikasy Moldova biliginin bakylauynda emes 2014 zhylgy halyk sanagynyn korytyndysy bojynsha halyk sany 2 913 281 adamdy kurajdy Aksha birligi Moldova leji Moldova Respublikasy rum Republica MoldovaBajrakӘnuran tyndau akp TarihyҚuryldy 1359 zhylyTәuelsizdik kүni 27 tamyz 1991 zhyl KSRO dan Memlekettik kurylymyResmi tili rumyn tili Elorda KishinevIri kalalary Kishinev Үkimet tүri Parlamenttik respublikaMajya SanduGeografiyasyZher aumagy Barlygy su beti Әlem bojynsha 135 shi oryn 33 846 km 1 4Zhurty Sarap 2019 Tygyzdygy 2 681 735 Transnistriya kospaganda adam 138 shi 90 5 adam km 93 shi EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2022 Zhan basyna shakkanda 42 483 mlrd 16 719 ZhIӨ nominal Қorytyndy 2022 Zhan basyna shakkanda 13 811 mlrd 5 435 ADI 2019 0 750 zhogary 90 shy Etnohoronim moldovandarValyutasy MDL kod 92 Қosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody MDLHOK kody MDATelefon kody 373Uakyt beldeuleri UTC 2 zhazda UTC 3 Astanasy Kishinev 2020 zhyldyn 24 zheltoksanynan bastap prezidenttik kyzmetti Majya Sandu atkaruda Premer ministr Natalya Gavrilica 2021 zhylgy 6 tamyzdan bastap Әkimshilik zhagynan 32 audanga 13 municipalitetke Gagauziya avtonomiyalyk aumaktyk birligine zhәne Dnestrdin sol zhagalauyndagy Pridnestrove әkimshilik aumaktyk birlikterge bolingen Senushilerdin kopshiligi 2014 zhylgy halyk sanagy bojynsha halyktyn 90 16 pravoslavie dinin ustanady BҰҰ EҚYҰ Europa Kenesi DSҰ TMD GUAM mүshesi Europalyk Odakka kiruge resmi үmitker HalkyNegizgi halkyn moldovandar kurajdy 70 Sonymen birge ukraindar orystar gagauyzdar evrejler bolgarlar t b turady Negizgi ustanatyn dini hristian dininin pravoslavie tarmagy Memlekettik kurylymPrezident sarajy KishinevPrezident Prezident Moldova memleketinin basshysy bolyp tabylady Moldova prezidenti azamattardyn tikelej zhasyryn erkin dauys berui arkyly sajlanady 2000 2016 zhyldar aralygynda prezident parlament deputattarynyn zhasyryn dauys berui arkyly sajlandy Koptegen narazylyktar men bir top deputattardyn Konstituciyalyk sotka zholdagan otinishinen kejin 2016 zhyldyn 4 nauryzynda parlamentke prezidentti sajlau kukygyn beretin Konstituciyaga ozgerister engizu turaly zan konstituciyalyk emes dep tanyldy 2020 zhyldyn 15 karashasynda prezident zhәne tәuelsiz kandidat Igor Dodon sajlaudyn ekinshi turynda 57 27 dauys zhinagan Әreket zhәne yntymaktastyk partiyasynyn zhetekshisi Majya Sandudan zhenilip kaldy Moldova parlamentiParlament Eldin en zhogary zan shygarushy organy bir palataly parlament 101 oryn Syrtky sayasatEuropa Odagy Moldova 2014 zhyldyn 27 mausymynda Bryusselde Europalyk Odakpen Қauymdastyk turaly kelisimge kol kojdy 2014 zhyly Europalyk komissiyanyn EO ga mүshe eldermen zhәne Shengen kelisimine katysushy eldermen vizalyk rezhimdi yryktandyru direktivasyn bekitu karym katynastagy manyzdy kezen boldy Moldova EO ga kiru turaly otinishke 2022 zhyldyn 3 nauryzynda kol kojdy 2022 zhyldyn 23 mausymynda Moldovaga EO basshylary resmi tүrde kandidat mәrtebesin berdi GeografiyasyShygys Europa zhazygynyn Dnestr men ozenderi aralygynda ornalaskan Zheri zhotaly zhazykty keledi Ortalygyn alyp zhatyr En biik nүktesi 429 m Dnestr ozeninin on zhagalauy Dnestr many kyraty biiktigi 250 345 m sol zhagalauy kiyr sheti zhәne soltүstiginde Soltүstik Moldoviya zhazygyna ulasady Moldovanyn ontүstigindegi Ontүstik Moldoviya zhazygy Қara teniz many ojpatyna zhalgasady Klimaty konyrzhaj kontinenttik kysy kyska kary zhuka zhazy uzak ystyk keledi Zhazdagy ortasha temperatura 22 S shilde ajynda 40 S ka dejin kystagy ortasha temperatura 3 5 S kantar ajynda 30 S ka dejin Zhyldyk zhauyn shashyn molsheri 370 500 mm Өzenderi Қara teniz alabyna zhatady Iri ozenderi Dnestr Moldova zherindegi uzyndygy 657 km Prut Moldova zherindegi uzyndygy 695 Iri kolderi zhәne t b Keme katynasy zhaksy damygan Aumagynyn 75 y kara topyrakty 9 y ormandy alkap bolyp keledi Әktas gips shynylyk kum әjnek munaj gaz t b tabigi bajlyktar bar TabigatyKlimaty Zhazy uzak әri ystyk Қysy kyska әri zhumsak Zhylyna tүsetin zhauyn shashyn molsheri az soltүstikte 500 mm al ontүstikte 400 mm ge dein Sondyktan egister koldan sulandyrudy kazhet etedi Topyrak klimat resurstary respublikanyn negizgi tabigi bajlygy bolyp sanalady Klimattyn temperaturalyk rezhimi zhәne kunarly bau baksha zhәne zhүzimdikter osiruge ote kolajly Aumagynyn 80 y auyl sharuashylygynyn үlesine tise onyn 12 yn gүl plantaciyalary baktar men zhүzimdikter alady ozenderinin zhәne onyn salalarynyn Moldova sharuashylygynda manyzy ote zor Olar su men energiyanyn negizgi kozi bolyp tabylyp kana kojmaj keme katynasynda da koldanyldy Respublika aumagy pajdaly kazbalarga ote kedej Munda tek kurylys materialdar ondirisine kerekti shikizattar kory gana bar Moldovada otyn resurstary az bolgandyktan ony TMD nyn respublikalarynan tasymaldajdy HalkyMoldova halky ote tygyz ornalaskan respublika Mundagy halyktyn ortasha tygyzdygy 1km zherge 119 adamnan keledi Turgyndarynyn negizgi boligin moldovandar 64 kurajdy Baska ulttardyn ishinen orystar 14 ukraindar 13 basym Olar sol zhak zhagalauynda kop konystangan Eldin ontүstigindegi 3 5 turady Halyktyn үlken boligin auyl turgyndary 54 alady Songy onzhyldykta onerkәsiptin orkendeuine bajlanysty kala turgyndarynyn sany da osip otyr Kishinev siyakty kalalardagy halkynyn sany 100 myn adamga zhetti EkonomikaMoldova agroindustrialdy elder sanatyna zhatady Artykshylyktary Tomen inflyaciya 3 3 Salystyrmaly tүrde zhogary ekonomikalyk osu ortasha europalyk dengejden zhogary zhәne memlekettik karyzdyn tomendigi ortasha europalyk dengejden tomen Europa elderimen salystyrganda әli de salystyrmaly tүrde arzan zhәne zhaksy bilimdi zhumys kүshi Әlsiz zhaktary nashar resurstyk baza Sybajlas zhemkorlyktyn zhogary dengeji Naryktyk reformalardy bayau ilgeriletu Infrakurylymga zhәne ҒZTKZh ga tomen investiciya En үlken problema tuu dengejinin tomendigi men halyktyn әlemnin baska baj elderine kop emigraciyalanuynyn saldarynan enbekke kabiletti zhumys kүshinin zhyl sajyn osip kele zhatkan tapshylygy zhәne zejnetkerler sanynyn artuy 2020 zhyldyn 1 mamyrynan bastap en tomengi zhalaky 2935 lejdi 146 21 euro kurajdy 2022 zhyldyn 1 sәuirinen bastap en tomengi zhalaky 3500 lej 172 97 kurajdy Turizm Қolajly geografiyalyk ornalasuyna karamastan Moldova әli de Europadagy en az sayahattajtyn el bolyp tabylady birak ol turisterge baruga usynylgan үzdik 10 eldin kataryna kiredi Қauipsizdik rejtinginde Moldova 133 eldin ishinde 59 orynda Sharap onerkәsibi Elde sharap onerkәsibi zhaksy damygan Onyn 147 000 ga zhүzimdik alany bar onyn 102 500 ga kommerciyalyk ondiris үshin pajdalanylady Eldegi sharap ondirisinin basym boligi eksportka shygarylady Koptegen otbasylardyn urpaktan urpakka zhalgasyp kele zhatkan oz receptileri men zhүzim sorttary bar 3 tarihi sharap ajmagy bar Valul lui Traian ontүstik batys Ștefan Vodă ontүstik shygys zhәne Codru ortalyk korgalgan geografiyalyk sharaptardy ondiruge arnalgan Mileștii Mici әlemdegi en үlken sharap zhertolesi Ol 200 m ge sozylyp 2 millionga zhuyk botelke sharapty saktajdy Saharnadagy sarkyrama Moldaviya ekonomikasynda sharap zhasau manyzdy rol atkarady Eski Orheidegi үngir shirkeuleri Mileștii Mici әlemdegi en үlken sharap zhertolelerinin үji Dnestr ozenimen Moldovadagy pejzazhdar Mimi sarajy Manuk Bejdin sarajyҚyskasha tarihyMoldova zherin adamzat tomengi paleolit dәuirinde mekendegen 6 gasyrdan bastap algashky memlekettik birlestikter kuryla bastady 10 12 gasyrlarda bul olkege koshpeli keldi 13 gasyrdyn ortasy men 14 gasyrdyn 1 zhartysynda Moldova zheri Altyn Ordaga bagyndy 14 gasyrdyn 2 zhartysynda tәuelsiz kuryldy Ol 15 18 gasyrlarda Osman imperiyasyna tәueldi boldy 18 gasyrdagy orys tүrik sogystarynan kejin Moldova Resej imperiyasynyn kol astyna kirdi 1917 18 zh Moldovada Kenes okimeti ornady Birak eldin negizgi boligi Bessarabiya Rumyniyanyn kol astynda kaldy Azamat sogysy bitkennen kejin 1924 zh kuramyna engen kuryldy 1939 zh zhasalgan Kenes german kelisim sharty bojynsha 1940 zh Қyzyl Armiya bolimderi Bessarabiyany Rumyniyadan tartyp aldy 1940 zh 2 tamyzda osy Bessarabiya zherin kosa otyryp tutas Moldovan KSR i kuryldy 1941 44 zh Moldovany nemis fashist әskerleri basyp aldy 1944 90 zh Kenes Odagy kuramynda boldy Kenes Odagy ydyragannan kejin Moldova tәuelsiz memleketke ajnaldy Geografiyalyk ornyEldin otyn shikizat bazasy zhok pajdaly kazbalardy syrttan tasidy Өnerkәsiptegi zhetekshi sala tamak ondirisi zhalpy onerkәsiptegi үlesi 50 Sharap zhemis kokonis kalbyrlau efir majyn ondiru aldyngy katarda Mashina zhasau auyl sharuashylygy mashinalaryn zhinaktau zhәne t b himiya zhәne zhenil onerkәsip salalary zhumys istejdi Қant temeki sharap sekildi zhenil onerkәsip onimderi ondiriledi zhәne bidaj zhүgeri kant kyzylshasy zhemis kokonister osiriledi Et sүt onimderin ondiru de zhaksy zholga kojylgan Syrtky saudada tamak onimderi men sharap shygaru basym Negizgi importtalatyn tauarlar katarynda otyn shikizat mashinalar himiya onimderi zhәne t b bar Basty sauda seriktesteri Resej Ukraina Belarus Resejdegi Moldova elshiligi Қazakstandagy Moldova elshiligi kyzmetin kosa atkarady Moldova buryngy kenestik respublikalar ishindegi en kishi zhәne halyk en tygyz konystangan respublika Onyn tenizge shygatyn zholy zhok zhәne Europanyn en kedej elderinin kataryna zhatady Moldovany eki zhagynan Ukraina korshap tur al batysynda Rumyniyamen shektesedi Eldin negizgi aumagyn ortasha biiktigi teniz dengejinen 140 m den aspajtyn tobeli ojpatty zhazyktar alyp zhatyr Batysynda pen ozenderinin aralygynda biiktigi 340 m ge dejin zhetetin ormandy Kodru үstirti ornalaskan Moldova aumagynyn 35 ynan astam boligin zhalpak zhapyrakty ormandar kamtygan Өzenderdin en uzyny Dnestr Shygys Moldova arkyly agyp otip Ukraina zherinde Қara tenizge kuyady SharuashylygyMoldovanyn sharuashylyk keshenderindegi aldyngy oryndy auyl sharuashylygy tamak onerkәsibi mashina zhasau zhәne zhenil industriya alady Sonymen katar elektr energetikasy men kurylys materialdaryn dajyndau onerkәsibi de damygan әr tүrli sharuashylygy onimderin ondeumen tygyz bajlanysty Onyn konservileu kant maj shajkau zhәne temeki siyakty salalary bar Bau baksha dakyldaryn konservileu onerkәsipteri tasymaldauga kiyndyk tugyzady Өndiristerdin kobi respublikanyn ontүstik shygys shogyrlangan Zauyt Kishinev siyakty iri kalalarda salyngan Қant shygaratyn zauyttar Moldovanyn soltүstiginde yagni kant kyzylshasy kop egiletin zherlerde ornalaskan Olardyn en irileri siyakty kalalarda shogyrlangan Maj shajkajtyn efir majyn zhүgeri men kүnbagystan osimdik majyn alatyn onerkәsipter el aumagynda birkelki ornalaskan Қazirgi kezdegi en iri zauyttar Belcy men Bendery kalalarynda zhumys zhasajdy Sharap zhasau sharuashylyktyn kone salasy bolyp tabylady Sharap pen konyak shagaratyn kәsiporyndar zhүzimdikteri kop audandarda ortalyk zhәne ontүstik Moldova oryn tepken Al en iri sharap konyak kombinattary Kishinev pen Tiraspolde Temeki onerkәsibi negizinen respublikanyn temeki osiretin soltүstik zhәne ortalyk ajmaktarynda damygan Mashina zhasau songy zhyldary kalypstakandygyna karamastan munda traktorlar Kishinev kyzan zhinajtyn kombajndar Belcy auyl sharuashylygyna zhәne tamak onerkәsibine kazhetti kuraldar shygaratyn zauyttar men elektronika Kishinev karkyndy damuda Mashina zhasau onerkәsibi Moldova aumagynyn 70 dan astamy kunarly kara topyrakpen zhabylgan Negizgi auyl sharuashylygy dakyldary bidaj temeki zhүgeri kүnbagys al eldin ontүstiginde zhүzim osiriledi Sharap zhasau 1991 zhyly el oz tәuelsizdigin algannan kejingi ondiristin gүldengen sanauly salalarynyn kataryna zhatady Auyl sharuashylygy Moldova ekonomikasyndagy eksporttyn negizgi boligin kurajtyn asa manyzdy sektor Munda enbekke kabiletti eldin 40 ga zhuygy zhumys istejdi Moldova halkynyn zhartysynan astamy auyldy zherde turady Өnerkәsip oniminin 42 yn tamak onerkosibi ondiredi kedej zhәne iri kolik magistraldarynan alysta ornalaskan eldin ekonomikasy kuldyrau satysyn basynan otkizude Zhenil onerkәsip shetten әkelinetin shikizatty koldanady onerkәsibinin kәsiporyndary makta mata Tiraspol kombinaty zhәne zhibek mata Bendery shygarady Kilem tokityn үlken kombinat ta Ungeny zhumys zhasajdy Sonymen katar tigin tokyma bylgary ayakkiim fabrikalary Kishinev Tiraspol bar Қurylys materialdary onerkәsibi zhabynkysh cherepica bakalshyktardan tүrli shifer siyakty kurylys onimderin shygarady Elektr energetikasy respublika ekonomikasynda үlken rol atkarady Dnestr ozenine al ozenine Rumyniyamen birlese otyryp SES salyngan Asa kuatty Moldova GRES i Dnestrovsk kalasynyn manynda zhumys zhasasa al Kishinev Tiraspol men Belcy kalalarynda syrttan әkelinetin otyndy pajdalanatyn ZhEO bar DerekkozderBNS Official estimate https www imf org en Publications WEO weo database 2022 April weo report c 921 amp s NGDPD PPPGDP NGDPDPC PPPPC amp sy 2020 amp ey 2022 amp ssm 0 amp scsm 1 amp scc 0 amp ssd 1 amp ssc 0 amp sic 0 amp sort country amp ds amp br 1 cite web url https hdr undp org data center specific country data countries MDA Қazirgi dүnie geografiyasy Hrestomatiya Zhalpy bilim beretin mekteptin kogamdyk gumanitarlyk bagytyndagy 11 synybyna arnalgan oku kuraly Қ Ahmetov T Uvaliev G Tүsipbekova Almaty Mektep baspasy 2007 ISBN 9965 36 216 5 6 tom Geografi Dүnie zhүzine zhalpy sholu TMD elderi Ә Bejsenova K Kajmuldinova S Әbilmәzhinova Қ Bajmyrzaev Zh Dostaj Almaty 2006 ISBN 9965 33 575 3 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul geografiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi auystyru kazhet