Алтын Орда, немесе Ұлық Ұлыс, Жошы Ұлысы — Басында моңғол — кейінірек түркіленген — 1240 жылдары Русь князьдіктері жаулап алғаннан кейін Моңғол империясының батыс бөлігінде орнаған хандық; ол қазіргі Ресей, Украина, Молдова, Қазақстан және Кавказдың жерінде орналасқан. Шарықтау дәуірінде Алтын Орда Шығыс Еуропаның Орал тауларынан Днепр өзенінің оң жақ жағалауына дейінгі жерлерді алып, Сібірге терең бойлап еніп жатты. Оңтүстігінде Орданың жері Қара теңізбен, Кавказ тауларымен және моңғол Хулагу мемлекетінің қол астындағы Персиямен шектесіп жатты.
Алтын Орда Ұлық Ұлыс, Жошы Ұлысы Ортағасырлық мемлекет | |||||||
| |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
Астанасы | Сарай-Бату Сарай-Берке | ||||||
Ірі қалалары | Сарай-Бату, Қазан, Астрахан және т.б. | ||||||
Тіл(дер)і | алғашқы кезен: қыпшақ тілі, моңғол тілі, соңғы уақыт: ескітатар тілі | ||||||
Діні | тәңіршілдік, ислам | ||||||
Аумағы | шм. 6 млн км² | ||||||
Халқы | Түркілер, түркіленген моңғолдар және т.б. | ||||||
Негізін салған хан | |||||||
- 1182 — 1227 | Жошы хан | ||||||
Соңғы ханы | |||||||
- 1465 — 1481 | |||||||
Атауы
Моңғолия тарихы Алтын деген атау төрт шартараптың түсінен келген деген жорамал бар: солтүстіктің түсі — қара, шығыстың түсі — көк, оңтүстіктің түсі — қызыл, батыстың түсі — ақ, ал сары (немесе алтын) түс — орталықтың түсі.
Басқа бір болжам бойынша, Алтын Орда атауы орыс тіліндегі «Золотая Орда», яғни Бату ханның Еділ өзенінің жағасында өзінің болашақ астанасының орнын белгілеу үшін алтын түсті үйлерден тіккізген салтанатты қаласының атынан шыққан, Моңғол тілінде «Алтын Орда» деген сөз тіркесі Алтын түсті орданы, немесе патша сарайын білдіреді.
Моңғолдың билеуші руы да өздерін «алтын әулет» деп атаған, «Алтын Орда» атауы да осыдан келіп шыққан болуы мүмкін.
Бұл мемлекетті Алтын Орда деп атайтын бізге келіп жеткен ең алғашқы құжаттар 17-ші ғасырға жатады (Алтын Орда күйрегеннен көп кейін). Одан ертерек құжаттарда ол мемлекет Жошы ұлысы деп аталды.
Кейбір ғалымдар оның басқа атауын, Қыпшақ хандығы деген атауды қолданғанды дұрыс көреді, себебі ортағасырлық құжаттарда қыпшақ сөзі осы мемлекетке қатысты жиі аталған.
Әуелгі тарихы
Қайтыс боларының алдында Шыңғыс хан өз иелігіндегі жерлерді төрт ұлына бөліп берді. Жошының үлкен ұлдары Бату мен Орда-Еженнің еншісіне моңғол иеліктерінің қиыр батысында жатқан оңтүстік Ресей мен Қазақстанның жерлері тиді. Бату Алтын Орданы, Орда-Ежен Ақ Орданы билей бастады.
1235 жылы Бату (тұңғыштық жолымен) қолбасшы Сүбедей баһадурдың көмегімен батысқа қарай жаңа жорық бастап, алдымен башқұрттарды, сосын 1236 жылы Еділ Бұлғариясын жаулап алады. 1237 жылы ол Украинаның оңтүстік даласын жаулап, ондағы құмандарды батысқа қарай ығыстырды. Содан ол солтүстікке қарай бұрылып, Руське басып кірді де үш жыл бойы орыс княздықтарын жаулаумен болды, сол кезде Күйік пен Қадан оңтүстікке қарай жылжыды.
Құмандардың батысқа қашып, Мажарстан королінің жерін паналап отырғанын желеу етіп, Бату, Шайбан, Орда-Ежен, Байдар және Мөңке хан сияқты Шыңғыс әулеті мен өз бауырларымен бірге батысқа жорық жасады. Легница және Мухи маңында неміс-поляк рыцарьларынан жиналған әскермен шайқасып, оларды талқандады. Бірақ сол 1241 жылы Үгедей хан қайтыс болып, Бату енді ғана қоршап-қамай бастаған Венаны тастап, елге қайтып кетті. Моңғол әскерінің ең батыстағы жаулап алуы осы болды.
1242 жылы Мажарстан арқылы қайтып (жолшыбай Пешт қаласын жаулап), Болгарияны бағындырды. Бату астанасын ежелгі Хазар қағанатының астанасының орнында орналасқан, Еділдің төменгі ағысындағы Сарай-Жүк қаласында орнатты. Содан сәл бұрын Бату мен Орданың бауыры Шайбан Орал тауларының шығысында Обь пен Ертістің бойында өз еншісіне ұлыс алып, сонда кетіп қалған болатын.
Алтын Орданың шарықтау дәуірі
Ішкі құрылымы
Одақтастары мен бағыныштылары
Жошы Ұлысының (Алтын Орданың) хандары
- Жошы хан (1182—1227 ара.), Шыңғыс ханның баласы, Жошы Ұлысының ханы (1224—1227 ара.)
- Бату хан (1208—1255 ара.), Жошы ханның баласы, Алтын Орда ханы (1227—1255 ара.)
- Сартақ хан, Бату ханның баласы, Алтын Орда ханы (1255/1256)
- Ұлақшы хан, Сартақтың баласы, Алтын Орда ханы (1256—1257)
- Берке, Жошы ханның баласы, Алтын Орда ханы (1257—1266)
- Мөңгу-Темір хан, Тұғанның баласы, Алтын Орда ханы (1266—1282)
- Тұда Мөңгү хан, Алтын Орда ханы (1282—1287)
- Тұла Бұға хан, Алтын Орда ханы (1287—1291)
- Тоқта хан, Алтын Орда ханы (1291—1312)
- Өзбек хан, Алтын Орда ханы (1312—1342)
- Тыныбек хан, Алтын Орда ханы (1342)
- Жәнібек I хан, Алтын Орда ханы (1342—1357)
- Бердібек хан, Алтын Орда ханы (1357—1359)
- Кұлпа хан, Алтын Орда ханы (1359—1360)
- Наурызбек хан, Алтын Орда ханы (1360—1361)
- Қыдыр хан, Алтын Орда ханы (1361), (1360—1362)
- Темір Қожа хан, Алтын Орда ханы (1361)
- Орда-Мәлік хан, Алтын Орда ханы (1361)
- Бауыржан хан, Алтын Орда ханы (1361)
- Келдібек хан, Алтын Орда ханы (1361)
- Базаршы хан, Алтын Орда ханы (1361)
- Мұрад хан, Жошы Ұлысының ханы (1363)
- Қаир-Болат хан, Жошы Ұлысының ханы (1363)
- Абдуллаһ хан, Жошы Ұлысының ханы (1363—1364), (1367—1369)
- Болат I хан, Жошы Ұлысының ханы (1364—1365)
- Әзіз Шейх хан, Жошы Ұлысының ханы (1365—1367)
- Жанибек II, Жошы Ұлысының ханы (1367)
- Хасан хан, Жошы Ұлысының ханы (1369—1370)
- Бұлақ хан, Жошы Ұлысының ханы (1370—1372)
- Орыс хан, Жошы Ұлысының ханы (1372—1375)
- Шеркес хан, Жошы Ұлысының ханы (1375)
- Қағанбек хан, Жошы Ұлысының ханы (1375)
- Тоқтамыс хан, Жошы Ұлысының ханы (1375—1377), (1379—1395)
- Арабшах хан, Жошы Ұлысының ханы (1377—1379)
- Темір Құтлық хан, Жошы Ұлысының ханы (1395—1399)
- Шәдібек хан, Жошы Ұлысының ханы (1399—1407)
- Болат II хан, Жошы Ұлысының ханы (1409—1411)
- Темір хан, Жошы Ұлысының ханы (1411—1412)
- Жәлеләддин хан, Жошы Ұлысының ханы (1412—1413)
- Керімберды хан, Жошы Ұлысының ханы (1413)
- Кепек хан, Жошы Ұлысының ханы (1413)
- Шөкре хан, Жошы Ұлысының ханы (1413—1416)
- Жаппарберді хан, Жошы Ұлысының ханы (1416)
- Дербес хан, Жошы Ұлысының ханы (1416—1419)
- Кадырберды хан, Жошы Ұлысының ханы (1419)
- Қажы Мұхаммед хан, Жошы Ұлысының ханы (1419)
- Ұлы Мұхаммед хан, Жошы Ұлысының ханы (1419—1421), (1424—1428), (1428—1432)
- Дәулетберді хан, Жошы Ұлысының ханы (1421—1422)
- Құдайдат хан, Жошы Ұлысының ханы (1422), (1423—1424)
- Барақ хан, Жошы Ұлысының ханы (1422—1423)
- Кіші Мұхаммед хан, Жошы Ұлысының ханы (1428), (1432—1459)
- Махмұд хан, Жошы Ұлысының ханы (1459—1465)
- Ахмат хан, Жошы Ұлысының ханы (1465—1481)
Саяси дамуы
Бөлшектенуі
Ордаға жойқын соққыны Тоқтамыстың әскерін талқандап, астанасын қиратып, Қырым сауда қалаларын тонап, ең шебер қолөнершілерін өзінің астанасы Самарқандқа айдап әкеткен Әмір Темір берді.
15-ші ғасырдың алғашқы бөлігінде Литуанияның патшасы Витаутастың әскерлерін талқандаған Едіге билікті қолға түсіріп, Ноғай ордасын құрды.
1440-шы жылдары Ордада тағы бір азамат соғысы бұрқ ете түсті. Енді ол бірнеше хандықтарға бөлшектеніп кетті: Қасым хандығы, Қазан хандығы, Астрахан хандығы, Қазақ хандығы, Өзбек хандығы және Қырым хандығы әрқайсысы өз алдына билік құра бастады.
Бұл хандықтардың ешқайсысы да күш сынаса алмады; ақыры 1480 жылы «» кейін Мәскеу бағынудан мүлдем шықты. Мәскеу княздығы түбінде сол хандықтардың әрқайсысын (1550 жылдары Қазан мен Астарханнан бастап) басып алды. Ғасырдың соңына қарай Сібір хандығы Ресейдің құрамына кіріп, оның хандарының ұрпақтары орыстың патшасының қызметіне кірді.
Қырым хандығы 1475 жылы Осман империясына бағынышты мемлекетке айналып, 1502 жылға қарай Ордадан қалғанды өздеріне бағындырып болды. 16-шы ғасырда және 17-ші ғасырдың басында Қырым татарлары оңтүстік Ресей, Украина және тіпті Польшаны жиі-жиі шауып отырды, бірақ Ресейді жеңуге немесе Мәскеуді басып алуға күштері жетпеді. Османлылардың көмегінің арқасында Қырым хандығы жалғаса беріп, тек 1783 жылғы сәуірдің 8-інде ғана ІІ-ші Екатеринаны оны тарқатып, жерін қосып алды. Алтын Орда мемлекетінің ең ұзаққа созылған мұрагер мемлекеттерінің бірі осы еді.
Тағы қараңыз
- Оба індеті
- Орыс-казактар
- Құмандар
- Моңғол империясындағы күнделікті өмір
- Еуразиялықтар
- Еуропадағы Ислам
- Алтын Орданың хандарының тізімі
- Көшпенділер
- Моңғол жорықтары
Еренсілтемелер
- Алтын Ордада соғылған ақша Мұрағатталған 10 қаңтардың 2016 жылы.
Дереккөздер
- Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
- , M. Karpovich: "The Mongols and Russia", , 1953
- "Empire of the Golden Horde Мұрағатталған 5 мамырдың 2009 жылы.", , Sixth Edition, 2001-05.
- T. May, "Khanate of the Golden Horde", North Georgia College and State University.
- "Golden Horde", in , 2007. Дәйексөз: "сонымен бірге Қыпшақ хандығы деп аталған, Жошы ұлысының орысша атауы, 13-ші ғасырдың ортасынан 14-ші ғасырдың соңына дейін шарықтау шыңынан өткен, Моңғол империясының батыс бөлігі. Алтын Орданың халқы түркілер мен моңғолдардан тұрған, ақсүйектердің арасында жалпы алғанда моңғолдар көбірек болған. Дәл осы себепті Алтын Орда хандығының санатына қазақ халқын қосуға болады."
- Edward L. Keenan, article
- B.D. Grekov and A.Y. Yakubovski "The Golden Horde and its Downfall"
- Denis Sinor, "The Mongols in the West Мұрағатталған 1 қыркүйектің 2009 жылы.", Journal of Asian History v.33 n.1 (1999).
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Altyn Orda nemese Ұlyk Ұlys Zhoshy Ұlysy Basynda mongol kejinirek tүrkilengen 1240 zhyldary Rus knyazdikteri zhaulap algannan kejin Mongol imperiyasynyn batys boliginde ornagan handyk ol kazirgi Resej Ukraina Moldova Қazakstan zhәne Kavkazdyn zherinde ornalaskan Sharyktau dәuirinde Altyn Orda Shygys Europanyn Oral taularynan Dnepr ozeninin on zhak zhagalauyna dejingi zherlerdi alyp Sibirge teren bojlap enip zhatty Ontүstiginde Ordanyn zheri Қara tenizben Kavkaz taularymen zhәne mongol Hulagu memleketinin kol astyndagy Persiyamen shektesip zhatty Altyn Orda Ұlyk Ұlys Zhoshy Ұlysy Ortagasyrlyk memleket1242 1502 bojynsha tu shamamen 1375 zhyly shygarylgan baska derekter bojynsha tu sary tүsti bolgan Astanasy Saraj Batu Saraj BerkeIri kalalary Saraj Batu Қazan Astrahan zhәne t b Til der i algashky kezen kypshak tili mongol tili songy uakyt eskitatar tiliDini tәnirshildik islamAumagy shm 6 mln km Halky Tүrkiler tүrkilengen mongoldar zhәne t b Negizin salgan han 1182 1227 Zhoshy hanSongy hany 1465 1481Batu han ortagasyrlyk kytaj suretiAtauyMongoliya tarihy Altyn degen atau tort shartaraptyn tүsinen kelgen degen zhoramal bar soltүstiktin tүsi kara shygystyn tүsi kok ontүstiktin tүsi kyzyl batystyn tүsi ak al sary nemese altyn tүs ortalyktyn tүsi Baska bir bolzham bojynsha Altyn Orda atauy orys tilindegi Zolotaya Orda yagni Batu hannyn Edil ozeninin zhagasynda ozinin bolashak astanasynyn ornyn belgileu үshin altyn tүsti үjlerden tikkizgen saltanatty kalasynyn atynan shykkan Mongol tilinde Altyn Orda degen soz tirkesi Altyn tүsti ordany nemese patsha sarajyn bildiredi Mongoldyn bileushi ruy da ozderin altyn әulet dep atagan Altyn Orda atauy da osydan kelip shykkan boluy mүmkin Bul memleketti Altyn Orda dep atajtyn bizge kelip zhetken en algashky kuzhattar 17 shi gasyrga zhatady Altyn Orda kүjregennen kop kejin Odan erterek kuzhattarda ol memleket Zhoshy ulysy dep ataldy Kejbir galymdar onyn baska atauyn Қypshak handygy degen ataudy koldangandy durys koredi sebebi ortagasyrlyk kuzhattarda kypshak sozi osy memleketke katysty zhii atalgan Әuelgi tarihyTolyk makalasy Altyn Orda tarihy Қajtys bolarynyn aldynda Shyngys han oz ieligindegi zherlerdi tort ulyna bolip berdi Zhoshynyn үlken uldary Batu men Orda Ezhennin enshisine mongol ielikterinin kiyr batysynda zhatkan ontүstik Resej men Қazakstannyn zherleri tidi Batu Altyn Ordany Orda Ezhen Ak Ordany bilej bastady Mongol әskerlerinin Suzdal kalasyn kolga tүsirui Ortagasyrlyk orys zhylnamasyndagy suret 1235 zhyly Batu tungyshtyk zholymen kolbasshy Sүbedej baһadurdyn komegimen batyska karaj zhana zhoryk bastap aldymen bashkurttardy sosyn 1236 zhyly Edil Bulgariyasyn zhaulap alady 1237 zhyly ol Ukrainanyn ontүstik dalasyn zhaulap ondagy kumandardy batyska karaj ygystyrdy Sodan ol soltүstikke karaj burylyp Ruske basyp kirdi de үsh zhyl bojy orys knyazdyktaryn zhaulaumen boldy sol kezde Kүjik pen Қadan ontүstikke karaj zhylzhydy Altyn Orda eskertkishteri keramika Қumandardyn batyska kashyp Mazharstan korolinin zherin panalap otyrganyn zheleu etip Batu Shajban Orda Ezhen Bajdar zhәne Monke han siyakty Shyngys әuleti men oz bauyrlarymen birge batyska zhoryk zhasady Legnica zhәne Muhi manynda nemis polyak rycarlarynan zhinalgan әskermen shajkasyp olardy talkandady Birak sol 1241 zhyly Үgedej han kajtys bolyp Batu endi gana korshap kamaj bastagan Venany tastap elge kajtyp ketti Mongol әskerinin en batystagy zhaulap aluy osy boldy 1242 zhyly Mazharstan arkyly kajtyp zholshybaj Pesht kalasyn zhaulap Bolgariyany bagyndyrdy Batu astanasyn ezhelgi Hazar kaganatynyn astanasynyn ornynda ornalaskan Edildin tomengi agysyndagy Saraj Zhүk kalasynda ornatty Sodan sәl buryn Batu men Ordanyn bauyry Shajban Oral taularynyn shygysynda Ob pen Ertistin bojynda oz enshisine ulys alyp sonda ketip kalgan bolatyn Altyn Ordanyn sharyktau dәuiriIshki kurylymy Odaktastary men bagynyshtylaryZhoshy Ұlysynyn Altyn Ordanyn handaryZhoshy han 1182 1227 ara Shyngys hannyn balasy Zhoshy Ұlysynyn hany 1224 1227 ara Batu han 1208 1255 ara Zhoshy hannyn balasy Altyn Orda hany 1227 1255 ara Sartak han Batu hannyn balasy Altyn Orda hany 1255 1256 Ұlakshy han Sartaktyn balasy Altyn Orda hany 1256 1257 Berke Zhoshy hannyn balasy Altyn Orda hany 1257 1266 Mongu Temir han Tugannyn balasy Altyn Orda hany 1266 1282 Tuda Mongү han Altyn Orda hany 1282 1287 Tula Buga han Altyn Orda hany 1287 1291 Tokta han Altyn Orda hany 1291 1312 Өzbek han Altyn Orda hany 1312 1342 Tynybek han Altyn Orda hany 1342 Zhәnibek I han Altyn Orda hany 1342 1357 Berdibek han Altyn Orda hany 1357 1359 Kulpa han Altyn Orda hany 1359 1360 Nauryzbek han Altyn Orda hany 1360 1361 Қydyr han Altyn Orda hany 1361 1360 1362 Temir Қozha han Altyn Orda hany 1361 Orda Mәlik han Altyn Orda hany 1361 Bauyrzhan han Altyn Orda hany 1361 Keldibek han Altyn Orda hany 1361 Bazarshy han Altyn Orda hany 1361 Murad han Zhoshy Ұlysynyn hany 1363 Қair Bolat han Zhoshy Ұlysynyn hany 1363 Abdullaһ han Zhoshy Ұlysynyn hany 1363 1364 1367 1369 Bolat I han Zhoshy Ұlysynyn hany 1364 1365 Әziz Shejh han Zhoshy Ұlysynyn hany 1365 1367 Zhanibek II Zhoshy Ұlysynyn hany 1367 Hasan han Zhoshy Ұlysynyn hany 1369 1370 Bulak han Zhoshy Ұlysynyn hany 1370 1372 Orys han Zhoshy Ұlysynyn hany 1372 1375 Sherkes han Zhoshy Ұlysynyn hany 1375 Қaganbek han Zhoshy Ұlysynyn hany 1375 Toktamys han Zhoshy Ұlysynyn hany 1375 1377 1379 1395 Arabshah han Zhoshy Ұlysynyn hany 1377 1379 Temir Қutlyk han Zhoshy Ұlysynyn hany 1395 1399 Shәdibek han Zhoshy Ұlysynyn hany 1399 1407 Bolat II han Zhoshy Ұlysynyn hany 1409 1411 Temir han Zhoshy Ұlysynyn hany 1411 1412 Zhәlelәddin han Zhoshy Ұlysynyn hany 1412 1413 Kerimberdy han Zhoshy Ұlysynyn hany 1413 Kepek han Zhoshy Ұlysynyn hany 1413 Shokre han Zhoshy Ұlysynyn hany 1413 1416 Zhapparberdi han Zhoshy Ұlysynyn hany 1416 Derbes han Zhoshy Ұlysynyn hany 1416 1419 Kadyrberdy han Zhoshy Ұlysynyn hany 1419 Қazhy Muhammed han Zhoshy Ұlysynyn hany 1419 Ұly Muhammed han Zhoshy Ұlysynyn hany 1419 1421 1424 1428 1428 1432 Dәuletberdi han Zhoshy Ұlysynyn hany 1421 1422 Қudajdat han Zhoshy Ұlysynyn hany 1422 1423 1424 Barak han Zhoshy Ұlysynyn hany 1422 1423 Kishi Muhammed han Zhoshy Ұlysynyn hany 1428 1432 1459 Mahmud han Zhoshy Ұlysynyn hany 1459 1465 Ahmat han Zhoshy Ұlysynyn hany 1465 1481 Sayasi damuyMitropolit Aleksijdin Zhәnibektin әjelin sokyrlyktan sauyktyruy BolshektenuiToktamystyn 1382 zhylgy Resejge zhorygy Altyn Ordanyn 1389 zhyly shamasyndagy ielikteri Қonyr tүsti syzyktar kazirgi sayasi shekaralardy bildiredi Tәueldi memleket Mәskeu knyazdygy akshyl sargysh tүske boyalgan Ordaga zhojkyn sokkyny Toktamystyn әskerin talkandap astanasyn kiratyp Қyrym sauda kalalaryn tonap en sheber kolonershilerin ozinin astanasy Samarkandka ajdap әketken Әmir Temir berdi 15 shi gasyrdyn algashky boliginde Lituaniyanyn patshasy Vitautastyn әskerlerin talkandagan Edige bilikti kolga tүsirip Nogaj ordasyn kurdy 1440 shy zhyldary Ordada tagy bir azamat sogysy burk ete tүsti Endi ol birneshe handyktarga bolshektenip ketti Қasym handygy Қazan handygy Astrahan handygy Қazak handygy Өzbek handygy zhәne Қyrym handygy әrkajsysy oz aldyna bilik kura bastady Bul handyktardyn eshkajsysy da kүsh synasa almady akyry 1480 zhyly kejin Mәskeu bagynudan mүldem shykty Mәskeu knyazdygy tүbinde sol handyktardyn әrkajsysyn 1550 zhyldary Қazan men Astarhannan bastap basyp aldy Ғasyrdyn sonyna karaj Sibir handygy Resejdin kuramyna kirip onyn handarynyn urpaktary orystyn patshasynyn kyzmetine kirdi Қyrym handygy 1475 zhyly Osman imperiyasyna bagynyshty memleketke ajnalyp 1502 zhylga karaj Ordadan kalgandy ozderine bagyndyryp boldy 16 shy gasyrda zhәne 17 shi gasyrdyn basynda Қyrym tatarlary ontүstik Resej Ukraina zhәne tipti Polshany zhii zhii shauyp otyrdy birak Resejdi zhenuge nemese Mәskeudi basyp aluga kүshteri zhetpedi Osmanlylardyn komeginin arkasynda Қyrym handygy zhalgasa berip tek 1783 zhylgy sәuirdin 8 inde gana II shi Ekaterinany ony tarkatyp zherin kosyp aldy Altyn Orda memleketinin en uzakka sozylgan murager memleketterinin biri osy edi Tagy karanyzOba indeti Orys kazaktar Қumandar Mongol imperiyasyndagy kүndelikti omir Euraziyalyktar Europadagy Islam Altyn Ordanyn handarynyn tizimi Koshpendiler Mongol zhoryktaryErensiltemelerAltyn Ordada sogylgan aksha Muragattalgan 10 kantardyn 2016 zhyly DerekkozderAjbyn Enciklopediya Bas red B Ө Zhakyp Almaty Қazak enciklopediyasy 2011 880 bet ISBN 9965 893 73 H M Karpovich The Mongols and Russia 1953 Empire of the Golden Horde Muragattalgan 5 mamyrdyn 2009 zhyly Sixth Edition 2001 05 T May Khanate of the Golden Horde North Georgia College and State University Golden Horde in 2007 Dәjeksoz sonymen birge Қypshak handygy dep atalgan Zhoshy ulysynyn oryssha atauy 13 shi gasyrdyn ortasynan 14 shi gasyrdyn sonyna dejin sharyktau shynynan otken Mongol imperiyasynyn batys boligi Altyn Ordanyn halky tүrkiler men mongoldardan turgan aksүjekterdin arasynda zhalpy alganda mongoldar kobirek bolgan Dәl osy sebepti Altyn Orda handygynyn sanatyna kazak halkyn kosuga bolady Edward L Keenan article B D Grekov and A Y Yakubovski The Golden Horde and its Downfall Denis Sinor The Mongols in the West Muragattalgan 1 kyrkүjektin 2009 zhyly Journal of Asian History v 33 n 1 1999 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet