Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жошы хан (1187-1227 жылдары) – Шыңғыс ханның үлкен ұлы, моңғол қолбасшысы. Моңғол шапқыншылығынан кейін құрылған жаңа мемлекет - Жошы ұлысының негізін қалаушы, атақты Шыңғыс ханның қоңырат қызы Бөрте бәйбішесінен туған төрт ұлдың үлкені. Ол ересен күшті, ер жүрек, алған бетінен қайтпайтын қайсар адам болған. Ол, алдымен, моңғолдардың басқыншылық әскери жорықтарының бәріне қатысқан аса ірі әскери басшы ретінде танылады.
| Жошы хан | ||
 | ||
| Лауазымы | ||
|---|---|---|
| ||
| 1224-1227 | ||
| Ізбасары | Бату | |
| Өмірбаяны | ||
| Діні | тәңіршілдік | |
| Дүниеге келуі | 1182 Қарақорым, Моңғолия | |
| Қайтыс болуы | 1227 | |
| Жерленді | Ұлытау, Қазақстан | |
| Династия | Шыңғыс хан әулиеті | |
| Әкесі | Шыңғыс хан | |
| Анасы | Бөрте | |
| Жұбайы | ||
| Балалары | Орда Ежен Бату Берке Шайбани Тоқа Темір | |
өңдеу  | ||
Дүниеге келгені
Шешесі — қоңырат тайпасының қызы Бөрте. Шыңғыс хан Бөртеге үйленгеннен кейін меркіттер шабуыл жасап, Бөрте тұтқынға түсіп қалады. Кейін Шыңғыс хан әйелін Керей хандығының билеушісі Тұғырыл ханның көмегімен тұтқыннан босатып алады. Жошыны Шыңғыс ханның ұлы емес деген сөз ел ішінде осы оқиғадан кейін тараған. Жошы Шыңғыс ханның батысқа қарай бағытталған бірқатар шапқыншылық жорықтарын басқарып, , Алтайды, Жоңғар даласы мен Шығыс Түркістанды мекендеген көптеген тайпаларды бағындырып, Жетісу өңіріне жетеді.
Қолбасшы
Жошы жас кезінен көрнекті қолбасшы ретінде көзге түсті. Ол әкесі әскерлерінің жорықтарына белсене араласты. 1206 жылы Шыңғыс хан керей, найман, меркіт тағы да басқа тайпаларды бір орталыққа біріктіргеннен кейін, Жошы әкесінің тапсырмасы бойынша жасағымен жылдар аралығында Оңтүстік Сібірді, Алтайды, Шығыс Түркістан жерлерін өзіне бағындырды.
Содан үш жыл өткен соң, Жошы Қыпшақ даласына басып кіріп, Ырғыз даласына жеткенде Хорезм шахтың 60 мың әскерімен шайқасқа түседі. Күш арасалмағының кемдігіне қарамастан, Жошы қолбасшылық дарынымен ерекше көзге түседі. Хорезм шах әскері ашық шайқаста жеңіліп, қала қорғандарына барып тығылады.
- 1218 жылы Жошы жасағы Шыңғыс ханға бағынғысы келмеген меркіттерді қуа отырып, Ырғыз озенінің бойында Хорезм шаһы Мухаммедтің алпыс мың әскерімен шайқасады. Жошы өзінің шебер қолбасшылық дарыны арқасында шайқасты тең аяқтады. Осы шайқастан кейін Мухаммед шаһ әскерлері Жошыға қарсы соғыс әрекеттерінен бас тартты. Осы шайқастан кейін Жошы Жетісудағы барлық қалаларды өзіне бағындырды.
- 1220-1222 жылдар аралығында Сырдария бойындағы Отырар, Сығанақ, Үзкент, Баршынкент, Жанкент тағы басқа қалаларды бағындырды. Осылайша ол Хорезм мемлекетін толығымен жаулап алды.
- 1223 жылы әкесінің ұйымдастыруымен өткен Құланбасы жазығында өткен құрылтайға қатынасты. Осы құрылтайда Шыңғыс хан көзінің тірісінде жаулап алған ұланғайыр өлкені үлкен әйелі Бөртеден туған төрт ұлына бөліп береді. Жошының еншісіне Ертістен батысқа қарай, Жетісудың теріскей бөлігін қамти отырып, "моңғол атының тұяғы жеткен" төменгі Еділ бойына дейінгі жерді қоса, бүкіл Дешті Қыпшақ аймағы тиеді. Ордасы Ертіс өзені бойында орналасты.
Құрылтай
Бұдан кейін Жошы Сырдария бойындағы Отырар, Сығанақ, Үзкент, Баршынкент, , қалаларын алып, арада жыл өткенде Хорезмді бағындырып, Түркістанды иеленді. Келесі жылдың көктемінде Жошы әкесінің шақыруымен Сайрам мен Таластың арасындағы Құланбасы жазығында өткен құрылтайға қатысады. Құрылтай аяқталғаннан кейін Шыңғыс ханның басқа балалары әкелерімен бірге мемлекеттің астанасы Қарақорымға қайтқан кезде Жошы ілеспей өз ордасында қалып қояды. Жошы ұлысының негізін бұрын Дешті Қыпшаққа кірген түркі тілдес тайпалар құрады. Омаровский жерінде өз атасын өлтірді. Кедей баласын алып өзенге лақтырды. 1243 жылы қайтыс болды.
Қыпшақтармен қарым-қатынасы
Шешесі Бөрте қоңырат қызы болғандықтан, ол өз қол астындағылармен өте жақын қарым-қатынаста болды. Жошы бірінші болып тәуелсіз мемлекет құруға ашық түрде ұмтылды. Ал бұл саясат әке мен бала арасында араздық тууына себепкер болды.Сол заманда өмір сүрген шығыс тарихшыларының айтуынша, Жошы күш-қайраты мол, ержүрек, өткір адам болған. Баласының ақылдылығы мен ерекше батылдығынан Шыңғыс ханның өзі де сескенген. Жужани өзінің 1260 жылы жазылған "Табанат-и-Насири" тарихнамасында былай дейді: "Жошы қыпшақтарды жақсы көріп кеткені сонша, ол Хорезмде моңғолдарға қандай да бір қыпшақ баласының маңдайынан шерткізбейді."
Қайтыс болуы
Өзінің пікірлес адамдарына: "Шыңғыс қаған, сірә алжыған, өйткені осынша жерді ойрандап, мұншама халықты қырғынға ұшыратты. Сондықтан мен аңға шыққан кезде әкемді өлтіремін!" — дегенді айтқан. Оның осы ойын тете інісі Шағатай сезіп қап Шыңғысқанға жеткізеді. Қаһарына мінген қаған Хорезмге сенімді адамдарын аттандырып, Жошының тез арада әкесіне жетуін бұйырады. "Егер ол мұнда келуден қашқақтап, Хорезмде қалатын болса, үн-түнсіз қанжар сұғып, ләм-мим деместен өлтіре салыңдар!" — деп әмір етеді. Сырқаттығы себепті бара алмайтынын сылтауратқан Жошы кыпшақ даласында қала берді. Ал сенімді адамдары Шыңғысқа Жошының сап-сау екенін, тіпті, аң аулауға жиі шығып тұратынын айтып келген. Тұла бойын ашу оты алаулатқан Шыңғыс хан: "Шамасы, ол маған қарсы екен, әкесінің сөзін де ілтипатқа алмады" деп ойлап, оның соңынан Шағатай мен Үгедей бастаған әскер жіберді. Осы кезде Жошының қазаға ұшырағаны жөнінде қаралы хабар жеткен еді. Ол әкесінен алты ай бұрын қазаға ұшырады. Оның өлімі жайында халық арасында түрлі аңыз-әңгімелер тараған. Солардың бірінде "аң аулап жүргенде құланның айғыры шайнап өлтірген" десе, кейбір деректерде "жау жағына шығып кетеді деп қауіптеніп, құпия түрде өз әкесі Шыңғыс хан өлтірткен" деп көрсетіледі.
- Жошы Шығыс Еуропаға жорық жасау жоспарын жүзеге асыра алмай дүние салды. Жошының бірнеше әйелдері мен алғыншы арулары бар болатын. Оның қырыққа жуық ұлы болған, олардан сан жетпес немерелері өсіп-өрбіген. Ұлдарының ішінде тарихи деректерде кездесетіндері: Орда-Ежен, Бату, Берке, Шибан тағы басқа. Жошы өлгеннен кейін батыстағы әскер оның екінші ұлын, Батуды, так мұрагері деп таныды, бұл таңдауды Шыңғыс хан да мақұлдады.
- Жошының мазары Жезқазған қаласынан 45 км жердегі Кеңгір өзенінің сол жағалауында орналасқан. Жошының өлімі жөнінде қазақ халқында "Ақсақ құлан, Жошы хан" атты тарихи күй бар. "Ақсақ құлан" мультфильмі түсірілген. Ақ Орданың ханы болған.
Ұрпақтары
, , Натанзияның "Му ин-ад-дин" атты туындысына сүйене отырып, Орыс хан — Шымтай ханның ұлы, Жошы ханның немересі деп санайды". Басқа мәліметтер ("Бахр әл-Аскар", "Таурих-и ғузилдайы Нусреатнама") бойынша, Жошы ханның 13-ұлы, Тоқа Темірдің ұрпағы (Жошы — Тоқа Темір — — — Орыс хан) болып саналады.Орыс хан өз әкесінен кейін, 1361-1362 жылдары Ақ Орда тағына отырды. 1368-1369 жылдары Ақ Орданың астанасы Сығанақ қаласында бақыр ақша шыға бастады. Ақ Орданы Орыс хан өз бетінше басқарды. мәліметтері және басқа да деректер бойынша, Орыс хан жылдары қайтыс болған, енді кейбір деректерде 1380 жылға дейін өмір сүрген делінеді. Соңғы деректерге сай, оның бұйрығы бойынша Сарай қаласында шығарылған бақыр ақшалар табылған екен. 1379 жылға қарай Ақ Орда мен Еділ бойындағы қалаларды Тоқтамыстың басқарғаны белгілі.Орыс хан қашанда саяси жағынан Алтын Ордаға тәуелсіз Ақ Орданы басқаруға ұмтылған екен. Әбдіразақ Самарқанидің мәліметтері бойынша Орыс хан Сырдария өзенінің бойындағы қалалар мен егіншіліктің дамуына үлес қосқан, таққа отырған соң Ақ Ордадағы өзара қырқысуларды тоқтатқан. XIV ғасырдың 70-жылдарының орта шенінде Қажы-Тархан (Астрахан), 1374-1375 жылдары Сарай қаласын бағындырған.
Дереккөздер
- Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — тұлға туралы мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zhoshy han 1187 1227 zhyldary Shyngys hannyn үlken uly mongol kolbasshysy Mongol shapkynshylygynan kejin kurylgan zhana memleket Zhoshy ulysynyn negizin kalaushy atakty Shyngys hannyn konyrat kyzy Borte bәjbishesinen tugan tort uldyn үlkeni Ol eresen kүshti er zhүrek algan betinen kajtpajtyn kajsar adam bolgan Ol aldymen mongoldardyn baskynshylyk әskeri zhoryktarynyn bәrine katyskan asa iri әskeri basshy retinde tanylady Zhoshy hanLauazymyZhoshy Ұlysynyn bileushisi1224 1227Izbasary BatuӨmirbayanyDini tәnirshildikDүniege kelui 1182 1182 Қarakorym MongoliyaҚajtys boluy 1227 1227 Zherlendi Ұlytau ҚazakstanDinastiya Shyngys han әulietiӘkesi Shyngys hanAnasy BorteZhubajyBalalary Orda Ezhen Batu Berke Shajbani Toka Temirondeu Zhoshy hanDүniege kelgeniSheshesi konyrat tajpasynyn kyzy Borte Shyngys han Bortege үjlengennen kejin merkitter shabuyl zhasap Borte tutkynga tүsip kalady Kejin Shyngys han әjelin Kerej handygynyn bileushisi Tugyryl hannyn komegimen tutkynnan bosatyp alady Zhoshyny Shyngys hannyn uly emes degen soz el ishinde osy okigadan kejin taragan Zhoshy Shyngys hannyn batyska karaj bagyttalgan birkatar shapkynshylyk zhoryktaryn baskaryp Altajdy Zhongar dalasy men Shygys Tүrkistandy mekendegen koptegen tajpalardy bagyndyryp Zhetisu onirine zhetedi ҚolbasshyZhoshy zhas kezinen kornekti kolbasshy retinde kozge tүsti Ol әkesi әskerlerinin zhoryktaryna belsene aralasty 1206 zhyly Shyngys han kerej najman merkit tagy da baska tajpalardy bir ortalykka biriktirgennen kejin Zhoshy әkesinin tapsyrmasy bojynsha zhasagymen zhyldar aralygynda Ontүstik Sibirdi Altajdy Shygys Tүrkistan zherlerin ozine bagyndyrdy 1211 1215 zhyldary Қytajdy zhaulau zhorygyna katysady Sodan үsh zhyl otken son Zhoshy Қypshak dalasyna basyp kirip Yrgyz dalasyna zhetkende Horezm shahtyn 60 myn әskerimen shajkaska tүsedi Kүsh arasalmagynyn kemdigine karamastan Zhoshy kolbasshylyk darynymen erekshe kozge tүsedi Horezm shah әskeri ashyk shajkasta zhenilip kala korgandaryna baryp tygylady 1218 zhyly Zhoshy zhasagy Shyngys hanga bagyngysy kelmegen merkitterdi kua otyryp Yrgyz ozeninin bojynda Horezm shaһy Muhammedtin alpys myn әskerimen shajkasady Zhoshy ozinin sheber kolbasshylyk daryny arkasynda shajkasty ten ayaktady Osy shajkastan kejin Muhammed shaһ әskerleri Zhoshyga karsy sogys әreketterinen bas tartty Osy shajkastan kejin Zhoshy Zhetisudagy barlyk kalalardy ozine bagyndyrdy 1220 1222 zhyldar aralygynda Syrdariya bojyndagy Otyrar Syganak Үzkent Barshynkent Zhankent tagy baska kalalardy bagyndyrdy Osylajsha ol Horezm memleketin tolygymen zhaulap aldy 1223 zhyly әkesinin ujymdastyruymen otken Қulanbasy zhazygynda otken kuryltajga katynasty Osy kuryltajda Shyngys han kozinin tirisinde zhaulap algan ulangajyr olkeni үlken әjeli Borteden tugan tort ulyna bolip beredi Zhoshynyn enshisine Ertisten batyska karaj Zhetisudyn teriskej boligin kamti otyryp mongol atynyn tuyagy zhetken tomengi Edil bojyna dejingi zherdi kosa bүkil Deshti Қypshak ajmagy tiedi Ordasy Ertis ozeni bojynda ornalasty ҚuryltajBudan kejin Zhoshy Syrdariya bojyndagy Otyrar Syganak Үzkent Barshynkent kalalaryn alyp arada zhyl otkende Horezmdi bagyndyryp Tүrkistandy ielendi Kelesi zhyldyn kokteminde Zhoshy әkesinin shakyruymen Sajram men Talastyn arasyndagy Қulanbasy zhazygynda otken kuryltajga katysady Қuryltaj ayaktalgannan kejin Shyngys hannyn baska balalary әkelerimen birge memlekettin astanasy Қarakorymga kajtkan kezde Zhoshy ilespej oz ordasynda kalyp koyady Zhoshy ulysynyn negizin buryn Deshti Қypshakka kirgen tүrki tildes tajpalar kurady Omarovskij zherinde oz atasyn oltirdi Kedej balasyn alyp ozenge laktyrdy 1243 zhyly kajtys boldy Қypshaktarmen karym katynasySheshesi Borte konyrat kyzy bolgandyktan ol oz kol astyndagylarmen ote zhakyn karym katynasta boldy Zhoshy birinshi bolyp tәuelsiz memleket kuruga ashyk tүrde umtyldy Al bul sayasat әke men bala arasynda arazdyk tuuyna sebepker boldy Sol zamanda omir sүrgen shygys tarihshylarynyn ajtuynsha Zhoshy kүsh kajraty mol erzhүrek otkir adam bolgan Balasynyn akyldylygy men erekshe batyldygynan Shyngys hannyn ozi de seskengen Zhuzhani ozinin 1260 zhyly zhazylgan Tabanat i Nasiri tarihnamasynda bylaj dejdi Zhoshy kypshaktardy zhaksy korip ketkeni sonsha ol Horezmde mongoldarga kandaj da bir kypshak balasynyn mandajynan shertkizbejdi Қajtys boluyӨzinin pikirles adamdaryna Shyngys kagan sirә alzhygan ojtkeni osynsha zherdi ojrandap munshama halykty kyrgynga ushyratty Sondyktan men anga shykkan kezde әkemdi oltiremin degendi ajtkan Onyn osy ojyn tete inisi Shagataj sezip kap Shyngyskanga zhetkizedi Қaһaryna mingen kagan Horezmge senimdi adamdaryn attandyryp Zhoshynyn tez arada әkesine zhetuin bujyrady Eger ol munda keluden kashkaktap Horezmde kalatyn bolsa үn tүnsiz kanzhar sugyp lәm mim demesten oltire salyndar dep әmir etedi Syrkattygy sebepti bara almajtynyn syltauratkan Zhoshy kypshak dalasynda kala berdi Al senimdi adamdary Shyngyska Zhoshynyn sap sau ekenin tipti an aulauga zhii shygyp turatynyn ajtyp kelgen Tula bojyn ashu oty alaulatkan Shyngys han Shamasy ol magan karsy eken әkesinin sozin de iltipatka almady dep ojlap onyn sonynan Shagataj men Үgedej bastagan әsker zhiberdi Osy kezde Zhoshynyn kazaga ushyragany zhoninde karaly habar zhetken edi Ol әkesinen alty aj buryn kazaga ushyrady Onyn olimi zhajynda halyk arasynda tүrli anyz әngimeler taragan Solardyn birinde an aulap zhүrgende kulannyn ajgyry shajnap oltirgen dese kejbir derekterde zhau zhagyna shygyp ketedi dep kauiptenip kupiya tүrde oz әkesi Shyngys han oltirtken dep korsetiledi Zhoshy Shygys Europaga zhoryk zhasau zhosparyn zhүzege asyra almaj dүnie saldy Zhoshynyn birneshe әjelderi men algynshy arulary bar bolatyn Onyn kyrykka zhuyk uly bolgan olardan san zhetpes nemereleri osip orbigen Ұldarynyn ishinde tarihi derekterde kezdesetinderi Orda Ezhen Batu Berke Shiban tagy baska Zhoshy olgennen kejin batystagy әsker onyn ekinshi ulyn Batudy tak murageri dep tanydy bul tandaudy Shyngys han da makuldady Zhoshynyn mazary Zhezkazgan kalasynan 45 km zherdegi Kengir ozeninin sol zhagalauynda ornalaskan Zhoshynyn olimi zhoninde kazak halkynda Aksak kulan Zhoshy han atty tarihi kүj bar Aksak kulan multfilmi tүsirilgen Ak Ordanyn hany bolgan Ұrpaktary Natanziyanyn Mu in ad din atty tuyndysyna sүjene otyryp Orys han Shymtaj hannyn uly Zhoshy hannyn nemeresi dep sanajdy Baska mәlimetter Bahr әl Askar Taurih i guzildajy Nusreatnama bojynsha Zhoshy hannyn 13 uly Toka Temirdin urpagy Zhoshy Toka Temir Orys han bolyp sanalady Orys han oz әkesinen kejin 1361 1362 zhyldary Ak Orda tagyna otyrdy 1368 1369 zhyldary Ak Ordanyn astanasy Syganak kalasynda bakyr aksha shyga bastady Ak Ordany Orys han oz betinshe baskardy mәlimetteri zhәne baska da derekter bojynsha Orys han zhyldary kajtys bolgan endi kejbir derekterde 1380 zhylga dejin omir sүrgen delinedi Songy derekterge saj onyn bujrygy bojynsha Saraj kalasynda shygarylgan bakyr akshalar tabylgan eken 1379 zhylga karaj Ak Orda men Edil bojyndagy kalalardy Toktamystyn baskargany belgili Orys han kashanda sayasi zhagynan Altyn Ordaga tәuelsiz Ak Ordany baskaruga umtylgan eken Әbdirazak Samarkanidin mәlimetteri bojynsha Orys han Syrdariya ozeninin bojyndagy kalalar men eginshiliktin damuyna үles koskan takka otyrgan son Ak Ordadagy ozara kyrkysulardy toktatkan XIV gasyrdyn 70 zhyldarynyn orta sheninde Қazhy Tarhan Astrahan 1374 1375 zhyldary Saraj kalasyn bagyndyrgan DerekkozderTarihi tulgalar Tanymdyk kopshilik basylym Mektep zhasyndagy okushylar men kopshilikke arnalgan Қurastyrushy Togysbaev B Suzhikova A Almaty Almatykitap baspasy 2009 ISBN 978 601 01 0268 2 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul tulga turaly makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi auystyru kazhet