Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қазан хандығы (тат. قزان خانلغی ,Qazan xanlığı, Казан ханлыгы, орыс. Казанское царство) – XV ғасырда Алтын Орданың ыдырауы нәтижесінде бұлғарларының аумағында құрылған (1438 – 1552) мемлекет.
| Қазан хандығы قزان خانلغی | |||||||
| |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
 | |||||||
| Астанасы | Қазан | ||||||
| Тіл(дер)і | татар тілі, ескі татар тілі | ||||||
| Діні | ислам | ||||||
| Ақша бірлігі | |||||||
| Аумағы | 750 000 км² | ||||||
| Халқы | 450,000 адам | ||||||
| Басқару формасы | монархия | ||||||
Ұлттық құрамы
Оған қазан татарлары (Еділ бұлғарларының ұрпағы), марийлер, чуваштар, , сонымен бірге ішінара мордвалар мен башқұрттар кірген.
Шаруашылығы
Қазан Хандығы тұрғындарының негізгі кәсібі егіншілік болды; оған қосымша мал шаруашылығы, бау-бақша, жабайы араның балын жинау, аңшылық, балықшылық кәсіптерімен айналысты. Бұлғарлардың дамыған қолөнерін Қазан жұртының шеберлері ыждағаттылықпен қабылдай білді. Тастан салынған ғимарат сарайлар, биік мұнаралы , кесенелер мұнда сәулет өнері мен құрылыс техникасының дамығандығын дәлелдейді. Қазанның географиялық жағдайының тиімділігі оның , Сібір, Иран, Кавказ, Орталық Азия елдерімен сауда-саттық қарым-қатынасын жасауына мүмкіндік берді.
Әлеуметтік құрылымы
Қазан Хандығында жоғары өкімет билігі ханның қолында болды, бірақ оған (диуан) бағыт сілтеп, бақылау жүргізіп отырды. Ақсүйектердің ең ықпалды жоғары тобы, негізінен, 4 рудан шыққандар болды. Олардан кейін мен , бұлардан төменіректе мырзалар, ұландар, жауынгерлер тұрды. Аса маңызды мемлекеттік мәселелерді шешу үшін хан ақсүйектердің құрылтай жиналысын шақырды. Ислам дінінің өкілдері де Қазан Хандығында зор рөл атқарды, олар ірі жер иеліктерін пайдаланды.
Әкімшілік бөлінуі
Әкімшілік тұрғыдан Қазан Хандығы даруға (аймақ), ұлыстарға (уәлаят) бөлінді.
Тарихы
Қазан хандары әулетінің алғашқы өкілі – Алтын Орданың ханы Ұлық Мұхаммед (1438–1445). Оның баласы 1445 жылы Қазанға орнығып, бұл хандықтың дербес болуына негіз салды.
Русьтегі бөлшектенуді, өзара қырқысуларды пайдаланып Қазан Хандығы 15 ғасырдың бірінші жартысында Мәскеудің ұлы князі тұсында орыс жерінің шығыс бөліктеріне ықпал жүргізуге тырысты. Бір орталыққа бағынған біріккеннен кейін, тұсында Қазан Хандығына қарсы күрес күшейді. Мәскеуліктердің тарапынан 1467–1469 жылы Қазан мен жасалған шапқыншылықтарынан соң Қазан Хандығы орыс жеріне шабуылын тоқтатты, Алтын Орда құлағаннан кейін (1480), Қазан Хандығына шабуылды қайта бастады. 1487 жылы 9 маусымда орыс әскерлері Қазанды алды. тақтан түсіріліп, оның орнына інісі (Иван ІІІ-нің қол жаулығы) хан болып тағайындалды, Қазан Хандығы Ресейге 1521 жылға дейін вассалдық тәуелділікте болды. Мұхаммед Әмин өлгеннен (1518) кейін, оның орнына Қасым хандығының ханзадасы хан болып тағайындалды. Оны 1521 жылы інісі құлатып, таққа өзі отырды. Оның тұсында Қазан Хандығы Қырым, Астрахан хандықтарымен, Ноғай ордасымен одақтасып, татар жұртының ауыз бірлігін сақтауға ұмтылды. Бұл бағытты Түркия қолдады. 1521 жылы Қазан Хандығы кірді.
1524 жылы Түркияның протектораттығын қабылдады. Таққа отырды (1524–1549). Бұл одақтан қауіптеніп, одан сақтану мақсатымен Василий ІІІ өзенінің сағасында қаласын салғызып, бекініс жасады (1523). Иван ІV нығайып алғаннан кейін Қазан Хандығына қарсы шапқыншылықты күшейтті, 1546 жылы татар ақсүйектерінің үлкен бір тобы Руське қарсы күресті тоқтатып, Иван ІV-нің жағына шықты, оның артынша Қазан Хандығынан бүкіл “тау жағы” (батыс жақтағы чуваштар) бөлініп кетті.
1545–1552 жылы Қазан жорықтары Қазан қаласын орыс әскерлерінің басып алуымен (1552) аяқталды. Қазан Хандығы жойылып, оның бүкіл жері Ресей мемлекетінің қарамағына көшті.
Қазан хандары
Әдебиет
Галерея
Дереккөздер
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Khanate of Kazan |
 | Бұл — Қазақстан тарихы бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қazan handygy tat قزان خانلغی Qazan xanligi Kazan hanlygy orys Kazanskoe carstvo XV gasyrda Altyn Ordanyn ydyrauy nәtizhesinde bulgarlarynyn aumagynda kurylgan 1438 1552 memleket Қazan handygy قزان خانلغی 1438 1445 1552bajrakAstanasy ҚazanTil der i tatar tili eski tatar tiliDini islamAksha birligiAumagy 750 000 km Halky 450 000 adamBaskaru formasy monarhiyaҰlttyk kuramyOgan kazan tatarlary Edil bulgarlarynyn urpagy marijler chuvashtar sonymen birge ishinara mordvalar men bashkurttar kirgen SharuashylygyҚazan Handygy turgyndarynyn negizgi kәsibi eginshilik boldy ogan kosymsha mal sharuashylygy bau baksha zhabajy aranyn balyn zhinau anshylyk balykshylyk kәsipterimen ajnalysty Bulgarlardyn damygan kolonerin Қazan zhurtynyn sheberleri yzhdagattylykpen kabyldaj bildi Tastan salyngan gimarat sarajlar biik munaraly keseneler munda sәulet oneri men kurylys tehnikasynyn damygandygyn dәleldejdi Қazannyn geografiyalyk zhagdajynyn tiimdiligi onyn Sibir Iran Kavkaz Ortalyk Aziya elderimen sauda sattyk karym katynasyn zhasauyna mүmkindik berdi Әleumettik kurylymyҚazan Handygynda zhogary okimet biligi hannyn kolynda boldy birak ogan diuan bagyt siltep bakylau zhүrgizip otyrdy Aksүjekterdin en ykpaldy zhogary toby negizinen 4 rudan shykkandar boldy Olardan kejin men bulardan tomenirekte myrzalar ulandar zhauyngerler turdy Asa manyzdy memlekettik mәselelerdi sheshu үshin han aksүjekterdin kuryltaj zhinalysyn shakyrdy Islam dininin okilderi de Қazan Handygynda zor rol atkardy olar iri zher ielikterin pajdalandy Әkimshilik bolinuiӘkimshilik turgydan Қazan Handygy daruga ajmak ulystarga uәlayat bolindi TarihyTolyk makalasy Қazan handary әuletinin algashky okili Altyn Ordanyn hany Ұlyk Muhammed 1438 1445 Onyn balasy 1445 zhyly Қazanga ornygyp bul handyktyn derbes boluyna negiz saldy Rustegi bolshektenudi ozara kyrkysulardy pajdalanyp Қazan Handygy 15 gasyrdyn birinshi zhartysynda Mәskeudin uly knyazi tusynda orys zherinin shygys bolikterine ykpal zhүrgizuge tyrysty Bir ortalykka bagyngan birikkennen kejin tusynda Қazan Handygyna karsy kүres kүshejdi Mәskeulikterdin tarapynan 1467 1469 zhyly Қazan men zhasalgan shapkynshylyktarynan son Қazan Handygy orys zherine shabuylyn toktatty Altyn Orda kulagannan kejin 1480 Қazan Handygyna shabuyldy kajta bastady 1487 zhyly 9 mausymda orys әskerleri Қazandy aldy taktan tүsirilip onyn ornyna inisi Ivan III nin kol zhaulygy han bolyp tagajyndaldy Қazan Handygy Resejge 1521 zhylga dejin vassaldyk tәueldilikte boldy Muhammed Әmin olgennen 1518 kejin onyn ornyna Қasym handygynyn hanzadasy han bolyp tagajyndaldy Ony 1521 zhyly inisi kulatyp takka ozi otyrdy Onyn tusynda Қazan Handygy Қyrym Astrahan handyktarymen Nogaj ordasymen odaktasyp tatar zhurtynyn auyz birligin saktauga umtyldy Bul bagytty Tүrkiya koldady 1521 zhyly Қazan Handygy kirdi 1524 zhyly Tүrkiyanyn protektorattygyn kabyldady Takka otyrdy 1524 1549 Bul odaktan kauiptenip odan saktanu maksatymen Vasilij III ozeninin sagasynda kalasyn salgyzyp bekinis zhasady 1523 Ivan IV nygajyp algannan kejin Қazan Handygyna karsy shapkynshylykty kүshejtti 1546 zhyly tatar aksүjekterinin үlken bir toby Ruske karsy kүresti toktatyp Ivan IV nin zhagyna shykty onyn artynsha Қazan Handygynan bүkil tau zhagy batys zhaktagy chuvashtar bolinip ketti 1545 1552 zhyly Қazan zhoryktary Қazan kalasyn orys әskerlerinin basyp aluymen 1552 ayaktaldy Қazan Handygy zhojylyp onyn bүkil zheri Resej memleketinin karamagyna koshti Қazan handaryӘdebietGalereyaDerekkozderҚazak Enciklopediyasy Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar Category Khanate of KazanBul Қazakstan tarihy bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz