Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мәскеу (орыс. Москва́, (айтылуы )) — Ресей Федерациясының астанасы. Ресейдің еуропа бөлігінің ортасында, жағасында орналасқан. Жер аумағы 1000 км2. Климаты . Орташа температура қаңтарда –10,2 , шілдеде 18,1 °C; жылдық жауын-шашын мөлшері 600 мм-ге жуық. Мәскеу – дүние жүзіндегі ең ірі қалалардың бірі. Халқы 11,5 млн (2011). Мәскеу – 13 – 14 ғасырларда ұлы кінәздіктерінің, 15 ғасырдың соңғы ширегінен 1712 жылға дейін бір орталыққа бағынған орыс мемлекетінің, 1918 жылы наурыздан – 1922 жылдың желтоқсанға дейін РКФСР-дің, 1922 жылы желтоқсаннан – 1992 жылға дейін КСРО-ның астанасы болды. Мәскеу аумағындағы алғашқы қоныстар б.з.б. 2-мыңжылдықта пайда болды. 10 – 11 ғасырларда мұнда шығыс славян тайпасы – қалашығы орналасты. Шежіре деректерінде 1147-жылдан ұшырасады.
| Ресей астанасы, | |||||
| Мәскеу | |||||
| орыс. Москва | |||||
 | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ел | |||||
| Федерация субъектiсі | |||||
| Ішкі бөлінісі |
| ||||
|
| |||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Координаттары | 55°45′21″ с. е. 37°37′04″ ш. б. / 55.75583° с. е. 37.61778° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 55°45′21″ с. е. 37°37′04″ ш. б. / 55.75583° с. е. 37.61778° ш. б. (G) (O) (Я) | ||||
| Алғашқы дерек | |||||
| Ресей астанасы | |||||
| Жер аумағы | 2561,5 км² | ||||
| Орталығының биiктігі | 118—255 м | ||||
| Климаты | |||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны | ▲ 12 678 079 адам (2020) | ||||
| Тығыздығы | 4949,47 адам/км² | ||||
| Агломерация | 15 512 000 адам | ||||
| Ұлттық құрамы | орыстар (91,65 %), украиндар (1,42 %), татарлар (1,38 %), армяндар (0,98 %), әзербайжандар (0,53 %), еврейлер (0,49 %) | ||||
| Конфессиялар | христиандар, мұсылмандар, иудейлер, буддисттер және басқалары | ||||
| Этнохороним | мәскеулік, мәскеуліктер | ||||
| Ресми тілі | |||||
| Сандық идентификаторлары | |||||
| Телефон коды | +7 495, 499 | ||||
| Пошта индекстері | 101000—135999 | ||||
| Автомобиль коды | 77, 97, 99, 177, 197, 199 | ||||
| ОКАТО коды | 45 | ||||
| Басқалары | |||||
| Марапаттары |
| ||||
| mos.ru | |||||
Мәскеу шекарасы | |||||
 Ортаққордағы санаты: Мәскеу | |||||
Басқа мағыналар үшін Мәскеу (айрық) деген бетті қараңыз.
Халқы
| Ұлт өкілдері | Саны, адам (барлығы — 11 млн) | Пайызбен |
|---|---|---|
| Орыстар | 9 930 410 | 91,65% |
| Украиндар | 154 104 | 1,42% |
| Татарлар | 149 043 | 1,38% |
| Армяндар | 106 466 | 0,98% |
| Әзербайжандар | 57 123 | 0,53% |
| Еврейлер | 53 142 | 0,49% |
| Белорустар | 39 225 | 0,36% |
| Грузиндер | 38 934 | 0,36% |
| Қазақтар | 9 393 | 0,09% |
| Басқа ұлттар | 668 409 | 5,81% |
Тарихы
Мәскеу (Ресей империясы) 1908 жылы (Бейнекөрініс)
Мәскеу жөніндегі ең алғашқы дерек жылнамасында кездеседі. 1147 жылғы сәуірдегі жазбада князь Чернигов-Северск князі Святослав Ольговичті өз мекеніне, “Московқа” кеңес өткізу үшін шақырғаны баяндалады. Осы жыл (1147) Мәскеудің (Москваның) іргесі қаланған мерзім болып есептеледі. Мәскеудің өсуіне, жетекші рөл атқаруына оның тұрған жері (орыс халқының қалыптасуына ықпал еткен орталық, сауда жолдарының торабы) себеп болды. 15 – 16 ғасырларда Мәскеу саудамен, қолөнермен айналысатын ірі қалаға айналып, біртіндеп бүкіл орыс жерінің мәдени орталығы бола бастады. Кремль, Покров соборы (Василий Блаженный), т. б. салынды. Мәскеуде орыстың кітап басу өнері дами бастады. 1607-12 жылы поляк-литван интервенттері Мәскеуді басып алды. Оларға қарсы К.Минин мен Д.Пожарский бастаған азаттық күрес орыс халқының жеңісімен аяқталды. Бірте-бірте Мәскеу бүкіл ресейлік нарықтық орталыққа айналып, Еуропа, Азия көпестерінің назарын аударды. 1678 жылы славян-грек-латын академиясы ашылды. Мәскеу тұрғындары И.Болотников бастаған шаруалар соғысына, 17 ғасырдағы көтерілістерге (1648 жылы “Тұз бүлігі”, 1662 жылы – “Мыс бүлігі”, 1682 жылы “Хованщина”) белсене қатысты.
- Мәскеу 19 ғасыр мен 20 ғасырдың бас кезінде күрестің басты орталықтарының бірі болды.
- 1935 жылы 10-шілдеде Кеңес үкіметі Мәскеуді көркейтудің бас жоспарын қабылдау жөнінде арнайы қаулы шығарды, сол жылы метро пайдалануға берілді.
- 1941 жылы Мәскеу түбінде неміс- әскерлеріне алғаш күйрете соққы берілді. (қала Мәскеу шайқасы).
- 1945 жылы 24 маусымда Мәскеудегі Қызыл алаңда жеңіс шеруі болып өтті.
- 1947 жылы Мәскеудің 800 жылдық, 1997 жылы 850 жылдық мерейтойлары атап өтілді.
Экономикасы
1712 жылы Петр І астананы Санкт-Петербургке көшіргеннен кейін де Мәскеу ірі экономикалық мәдени орталық болып қала берді, Ресейдің екінші астанасының рөлін атқарды. Мәскеуде 1702 жылы Ресейлік тұңғыш театр, 1703 жылы газет (“Ведомости”), 1755 жылы университет ашылды. 1918 жылы 12 наурызда Кеңес үкіметінің астанасы Петроградтан Мәскеуге көшірілді. Мәскеу кеңес экономикасының орталықна айналып, қала халқы жедел өсті. Мәскеудегі Кремльдің іргетасы 11 ғасырдан қалана бастап, дүниежүзілік сәулет өнерінің қайталанбас ескерткішіне айналды. Кремльде 20 мұнара бар, олар негізінен 1485 – 1495 жылы салынды. мұнарасына 1625 жылы Кремль куранттары, 1937 жылы Спасск, Троицк, , мұнараларына асыл минералдардан бесжұлдыздар орнатылды. Мәскеудегі негізгі алаң – Қызыл алаң. Жылнамалардағы жазу бойынша Қызыл алаң 15 ғасырдың соңына қарай сауда алаңы ретінде пайда болған (16 ғасырда Троицк алаңы, ал 17 ғасырдан Қызыл алаң). Қызыл алаңда В.И. Лениннің мазары, Белгісіз жауынгердің зираты, Мәңгі алау орналасқан. Мәскеуде әр түрлі тарихи кезеңдерде тек Ресей мәдениеті ғана емес, дүниежүзілік мәдениетке елеулі үлес қосқан әйгілі ақындар мен жазушылар, ғалымдар, суретшілер, сазгерлер, әртістер, т.б. өнер адамдары өмір сүріп, шығармашылық қызметпен айналысты. 1980 жылы жазда Мәскеуде 22-Олимпиадалық ойындар өтті. Мәскеу – көлік торабы әрі Еуропадағы аса ірі әуе жолдары тораптарының бірі. Мәскеуден 11 бағытқа темір жол тарайды, мұнда үлкен өзен порты орналасқан. , , , әуежайлары жұмыс істейді. 80-нен аса жоғарғы оқу орындары мен 70-ке жуық түрлі мұражайлар бар.
Фотосуретте мұнаралар (солдан оңға қарай): Боровицкая, Водовзводная, Благовещенская, Тайницкая, Бірінші атаусыз, Екінші атаусыз, Петровская, Беклемишевская бейнеленген.
Қабырғалардың үстінде Үлкен Кремль сарайы, Архангел соборының күмбездері және Ұлы Иванның қоңырау мұнарасы көтеріледі.
Қазақстан мен Мәскеу қарым қатынастары
19 – 20 ғасырларда Мәскеу мен қазақ елі арасында кең көлемді мәдени, ғылыми, экономикалық қарым-қатынастар орнады. Әр жылдары Ғани Мұратбаев, Тұрар Рысқұлов, Мұхтар Әуезов, т.б. қазақ халқының айтулы азаматтары Мәскеуде тұрып, жұмыс істеді. Қазақ өнері мен ғылымының көрнекті өкілдері Мәскеуде оқып, білім алды. 1936 жылы Мәскеуде қазақ әдебиеті мен өнерінің алғашқы онкүндігі өткізілді. 2-дүниежүзілік соғыс жылдарында Қазақстанда Мәскеуден көшіріліп әкелінген көптеген кәсіпорындар жұмыс істеді. Мәскеу ғалымдары мен өнер қайраткерлері (“Мосфильм” киностудиясының қызметкерлері) соғыс жылдары Алматыда тұрып, еңбектенді. 1942 жылы эвакуациямен келген “Мосфильм” мен “Ленфильм” киностудиялары Алматы көркемфильмдер киностудиясымен қосылып, 1944 жылға дейін біріккен Орталық киностудия (ЦОКС) деген атпен жұмыс істеді. С.Эйзенштейн, Ю.Я. Райзман, Г.Л. Рошаль, В.И. Пудовкин, Д.Вертов сынды кеңес кино өнерінің майталмандары қазақ шеберлерімен шығармашылық бірлікте болды. Мәскеуден көшіріліп келген ғылыми мекемелер мен академиялфп , А.Обручев, А.И. Понкратова, А.Скочинский, т.б. ғалымдар соғыс жылдарында Қазақстанда жұмыс істеді. Қазіргі таңда қалада 8,5 мыңнан аса (1989) қазақтар тұрады. Мәскеуде Қазақстан елшілігі, Мәскеу қазақтарының ұлттық орталығы жұмыс істейді. Мәскеу Астана және Алматы қалаларымен экономикалық, мәдени тығыз байланыстар орнатқан. Қаладағы жоғарғы оқу орындарында көптеген қазақ жастары білім алуда.
Дереккөздер
- Москва в 2000-2013 гг.: Краткий статистический справочник/ Мосгорстат- М., 2014. - 74 с. ISBN 978-5-904548-11-7 с.8 (орыс.)
- Demographia. World Urban Areas & Population Projections. 8th Annual Edition April 2012 Demographia. World Urban Areas & Population Projections. 8th Annual Edition April 2012 (ағыл.). Demographia.com. Тексерілді, 2 шілде 2012.
- Перепись 2002 года показала изменение национального состава населения Москвы. «Демоскоп» — Электронная версия бюллетеня «Население и общество». Институт демографии Государственного университета — Высшей школы экономики. Тексерілді, 13 қаңтар 2009. (орыс.)
- "Ордабасы": Энциклопедия.- Шымкент:"Ордабасы".2008.
- Приложения к итогам ВПН 2010 ж. в городе Москве
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Mәskeu orys Moskva ajtyluy akp Resej Federaciyasynyn astanasy Resejdin europa boliginin ortasynda zhagasynda ornalaskan Zher aumagy 1000 km2 Klimaty Ortasha temperatura kantarda 10 2 shildede 18 1 C zhyldyk zhauyn shashyn molsheri 600 mm ge zhuyk Mәskeu dүnie zhүzindegi en iri kalalardyn biri Halky 11 5 mln 2011 Mәskeu 13 14 gasyrlarda uly kinәzdikterinin 15 gasyrdyn songy shireginen 1712 zhylga dejin bir ortalykka bagyngan orys memleketinin 1918 zhyly nauryzdan 1922 zhyldyn zheltoksanga dejin RKFSR din 1922 zhyly zheltoksannan 1992 zhylga dejin KSRO nyn astanasy boldy Mәskeu aumagyndagy algashky konystar b z b 2 mynzhyldykta pajda boldy 10 11 gasyrlarda munda shygys slavyan tajpasy kalashygy ornalasty Shezhire derekterinde 1147 zhyldan ushyrasady Resej astanasy Mәskeuorys MoskvaӘkimshiligiEl Resej ResejFederaciya subektisiMәskeuIshki bolinisiTarihy men geografiyasyKoordinattary55 45 21 s e 37 37 04 sh b 55 75583 s e 37 61778 sh b 55 75583 37 61778 G O Ya Koordinattar 55 45 21 s e 37 37 04 sh b 55 75583 s e 37 61778 sh b 55 75583 37 61778 G O Ya Algashky derek1147 zhylResej astanasy1478 zhyly1993 zhylZher aumagy2561 5 km Ortalygynyn biiktigi118 255 mKlimatykontinenttikTurgyndaryTurgyny 12 678 079 adam 2020 Tygyzdygy4949 47 adam km Aglomeraciya15 512 000 adamҰlttyk kuramyorystar 91 65 ukraindar 1 42 tatarlar 1 38 armyandar 0 98 әzerbajzhandar 0 53 evrejler 0 49 Konfessiyalarhristiandar musylmandar iudejler buddistter zhәne baskalaryEtnohoronimmәskeulik mәskeulikterResmi tiliorysSandyk identifikatorlaryTelefon kody 7 495 499Poshta indeksteri101000 135999Avtomobil kody77 97 99 177 197 199OKATO kody45BaskalaryMarapattarymos ru orys agyl MәskeuMәskeu shekarasyOrtakkordagy sanaty Mәskeu Baska magynalar үshin Mәskeu ajryk degen betti karanyz Eski Mәskeu kalasynyn kartasyMәskeu kalasynyn kartasy 1784 zhylyMәskeu kalasynyn zher seriginen karagandagy korinisiHalkyҰlt okilderi Sany adam barlygy 11 mln PajyzbenOrystar 9 930 410 91 65 Ukraindar 154 104 1 42 Tatarlar 149 043 1 38 Armyandar 106 466 0 98 Әzerbajzhandar 57 123 0 53 Evrejler 53 142 0 49 Belorustar 39 225 0 36 Gruzinder 38 934 0 36 Қazaktar 9 393 0 09 Baska ulttar 668 409 5 81 Mәskeu kalasynyn tuu turaly statiktikasy 1350 2009 Mәskeu kalasynyn tuu turaly statiktikasy 1350 2009 TarihyMәskeu Resej imperiyasy 1908 zhyly Bejnekorinis source source source source source track Mәskeu zhonindegi en algashky derek zhylnamasynda kezdesedi 1147 zhylgy sәuirdegi zhazbada knyaz Chernigov Seversk knyazi Svyatoslav Olgovichti oz mekenine Moskovka kenes otkizu үshin shakyrgany bayandalady Osy zhyl 1147 Mәskeudin Moskvanyn irgesi kalangan merzim bolyp esepteledi Mәskeudin osuine zhetekshi rol atkaruyna onyn turgan zheri orys halkynyn kalyptasuyna ykpal etken ortalyk sauda zholdarynyn toraby sebep boldy 15 16 gasyrlarda Mәskeu saudamen kolonermen ajnalysatyn iri kalaga ajnalyp birtindep bүkil orys zherinin mәdeni ortalygy bola bastady Kreml Pokrov sobory Vasilij Blazhennyj t b salyndy Mәskeude orystyn kitap basu oneri dami bastady 1607 12 zhyly polyak litvan interventteri Mәskeudi basyp aldy Olarga karsy K Minin men D Pozharskij bastagan azattyk kүres orys halkynyn zhenisimen ayaktaldy Birte birte Mәskeu bүkil resejlik naryktyk ortalykka ajnalyp Europa Aziya kopesterinin nazaryn audardy 1678 zhyly slavyan grek latyn akademiyasy ashyldy Mәskeu turgyndary I Bolotnikov bastagan sharualar sogysyna 17 gasyrdagy koterilisterge 1648 zhyly Tuz bүligi 1662 zhyly Mys bүligi 1682 zhyly Hovanshina belsene katysty Mәskeu 19 gasyr men 20 gasyrdyn bas kezinde kүrestin basty ortalyktarynyn biri boldy 1935 zhyly 10 shildede Kenes үkimeti Mәskeudi korkejtudin bas zhosparyn kabyldau zhoninde arnajy kauly shygardy sol zhyly metro pajdalanuga berildi 1941 zhyly Mәskeu tүbinde nemis әskerlerine algash kүjrete sokky berildi kala Mәskeu shajkasy 1945 zhyly 24 mausymda Mәskeudegi Қyzyl alanda zhenis sherui bolyp otti 1947 zhyly Mәskeudin 800 zhyldyk 1997 zhyly 850 zhyldyk merejtojlary atap otildi Ekonomikasy1712 zhyly Petr I astanany Sankt Peterburgke koshirgennen kejin de Mәskeu iri ekonomikalyk mәdeni ortalyk bolyp kala berdi Resejdin ekinshi astanasynyn rolin atkardy Mәskeude 1702 zhyly Resejlik tungysh teatr 1703 zhyly gazet Vedomosti 1755 zhyly universitet ashyldy 1918 zhyly 12 nauryzda Kenes үkimetinin astanasy Petrogradtan Mәskeuge koshirildi Mәskeu kenes ekonomikasynyn ortalykna ajnalyp kala halky zhedel osti Mәskeudegi Kremldin irgetasy 11 gasyrdan kalana bastap dүniezhүzilik sәulet onerinin kajtalanbas eskertkishine ajnaldy Kremlde 20 munara bar olar negizinen 1485 1495 zhyly salyndy munarasyna 1625 zhyly Kreml kuranttary 1937 zhyly Spassk Troick munaralaryna asyl mineraldardan beszhuldyzdar ornatyldy Mәskeudegi negizgi alan Қyzyl alan Zhylnamalardagy zhazu bojynsha Қyzyl alan 15 gasyrdyn sonyna karaj sauda alany retinde pajda bolgan 16 gasyrda Troick alany al 17 gasyrdan Қyzyl alan Қyzyl alanda V I Leninnin mazary Belgisiz zhauyngerdin ziraty Mәngi alau ornalaskan Mәskeude әr tүrli tarihi kezenderde tek Resej mәdenieti gana emes dүniezhүzilik mәdenietke eleuli үles koskan әjgili akyndar men zhazushylar galymdar suretshiler sazgerler әrtister t b oner adamdary omir sүrip shygarmashylyk kyzmetpen ajnalysty 1980 zhyly zhazda Mәskeude 22 Olimpiadalyk ojyndar otti Mәskeu kolik toraby әri Europadagy asa iri әue zholdary toraptarynyn biri Mәskeuden 11 bagytka temir zhol tarajdy munda үlken ozen porty ornalaskan әuezhajlary zhumys istejdi 80 nen asa zhogargy oku oryndary men 70 ke zhuyk tүrli murazhajlar bar korinis Sol zhagynda Bogdan Hmelnickij kopiri Ortasynda Europa Alany zhәne Kievskij vokzaly artky koriste salynyp zhatkan Moskva Siti Mәskeu halykaralyk iskerlik ortalygy on zhagynda zhәne Smolenskij metrokopir artky koriniste 2006 zhyl Mәskeu Kremldin panoramasy Kreml zhagalaularynyn korinisi Fotosurette munaralar soldan onga karaj Borovickaya Vodovzvodnaya Blagoveshenskaya Tajnickaya Birinshi atausyz Ekinshi atausyz Petrovskaya Beklemishevskaya bejnelengen Қabyrgalardyn үstinde Үlken Kreml sarajy Arhangel soborynyn kүmbezderi zhәne Ұly Ivannyn konyrau munarasy koteriledi Қazakstan men Mәskeu karym katynastary19 20 gasyrlarda Mәskeu men kazak eli arasynda ken kolemdi mәdeni gylymi ekonomikalyk karym katynastar ornady Әr zhyldary Ғani Muratbaev Turar Ryskulov Muhtar Әuezov t b kazak halkynyn ajtuly azamattary Mәskeude turyp zhumys istedi Қazak oneri men gylymynyn kornekti okilderi Mәskeude okyp bilim aldy 1936 zhyly Mәskeude kazak әdebieti men onerinin algashky onkүndigi otkizildi 2 dүniezhүzilik sogys zhyldarynda Қazakstanda Mәskeuden koshirilip әkelingen koptegen kәsiporyndar zhumys istedi Mәskeu galymdary men oner kajratkerleri Mosfilm kinostudiyasynyn kyzmetkerleri sogys zhyldary Almatyda turyp enbektendi 1942 zhyly evakuaciyamen kelgen Mosfilm men Lenfilm kinostudiyalary Almaty korkemfilmder kinostudiyasymen kosylyp 1944 zhylga dejin birikken Ortalyk kinostudiya COKS degen atpen zhumys istedi S Ejzenshtejn Yu Ya Rajzman G L Roshal V I Pudovkin D Vertov syndy kenes kino onerinin majtalmandary kazak sheberlerimen shygarmashylyk birlikte boldy Mәskeuden koshirilip kelgen gylymi mekemeler men akademiyalfp A Obruchev A I Ponkratova A Skochinskij t b galymdar sogys zhyldarynda Қazakstanda zhumys istedi Қazirgi tanda kalada 8 5 mynnan asa 1989 kazaktar turady Mәskeude Қazakstan elshiligi Mәskeu kazaktarynyn ulttyk ortalygy zhumys istejdi Mәskeu Astana zhәne Almaty kalalarymen ekonomikalyk mәdeni tygyz bajlanystar ornatkan Қaladagy zhogargy oku oryndarynda koptegen kazak zhastary bilim aluda DerekkozderMoskva v 2000 2013 gg Kratkij statisticheskij spravochnik Mosgorstat M 2014 74 s ISBN 978 5 904548 11 7 s 8 orys Demographia World Urban Areas amp Population Projections 8th Annual Edition April 2012 Demographia World Urban Areas amp Population Projections 8th Annual Edition April 2012 agyl Demographia com Tekserildi 2 shilde 2012 Perepis 2002 goda pokazala izmenenie nacionalnogo sostava naseleniya Moskvy Demoskop Elektronnaya versiya byulletenya Naselenie i obshestvo Institut demografii Gosudarstvennogo universiteta Vysshej shkoly ekonomiki Tekserildi 13 kantar 2009 orys Ordabasy Enciklopediya Shymkent Ordabasy 2008 Prilozheniya k itogam VPN 2010 zh v gorode Moskve Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet