Жылнама оқиғалардың болған жылы күні бойынша баяндайтын аса маңызды жазба деректер Ерте заманда абыздар тарихшылар дін қ

Жылнама — оқиғалардың болған жылы, күні бойынша баяндайтын аса маңызды жазба деректер. Ерте заманда абыздар, тарихшылар, дін қызметкерлері, патша хатшылары жыл ішінде болған елеулі тарихи оқиғалар мен тарихи құбылыстарды рет-ретімен тіркеп, кітапқа жазып отырған.

Жылнамалар жазу дәстүрі ежелгі Мысыр, Үндістан, Қытай, Иран, Арабия, тағы басқа елдерден басталған.

Ертедегі жылнамашылар, көбінесе, патшалардың іс-әрекеттерін дәріптеп, солардың беделі мен үстемдігін нығайтуды көздеген. Қазақстан тарихына байланысты Жылнамалар, негізінен, парсы және түркі тілдерінде жазылған. Бұлардың көрнектілері "Шайбанинама", "Тарихи Әбілхайырхани", "Тарих-и-Рашиди", "Бабырнама", "Шежіре - и турк", тағы басқа. Бізге жеткен Жылнаманың бірі - "Өткен уақыт хикаясы".

Бұл хикая 10 ғасырдың 2-жартысындағы оқиғалардан баяндап, 1110 жылмен аяқталады. Жылнамалар энциклопедиялық сипаттағы дерек көзі. Олардан ғылымның әр түрлі салалары үшін, медициналық, астрономия, тағы басқа бойынша көптеген ақпараттар алуға болады. Көне Русте II ғасырда Георгий Амортола, Малалдың Византия жылнамалары аударылды.

Осы жылнамалар негізінде орыс авторлары "Еллин және Рим жылнамашысын" құрастырды. 15 ғасырда Иоанна Зонардың, Константин Манассидің 12 ғасыр жылнамасы белгілі болды. Кейбір жылнамалар ерекше көркемделді. Осындай Жылнаманың бірі - 15 ғасырдағы К.Манассидің "Үлкен француз жылнамасы". Орыс әдебиетінде жылнама летопись деген атпен белгілі болды. Орыс Жылнамалары қазақ халқының тарихы үшін маңызды дерек көзі болып табылады. Оны О.Сүлейменовтың "АЗ и Я" кітабынан көруге болады.

Қазақтар туралы деректер Сібір Жылнамаларында, тағы басқа. Жылнамаларда көптеп кездеседі. Мысалы, Ш.Уәлиханов Никон жылнамасынан Ер Көкше батыр туралы мағлұматтар тапқан. Орыс Жылнамаларында жиі айтылатын "көшпелілер", "далалықтар", "түркілер", тағы басқа біздің ата-бабаларымыз болып табылады.

Қазақ тарихы үшін Қадырғали би Қосымүлының "Жылнамалар жинағының" маңызы ерекше. Бұл еңбек 1602 жылы жазылып, бізге толық емес екі тізім және бір үзінді түрінде жеткен. Көшірмесі 1854 жылы Қазан қаласында жарияланған. Ол туралы Ш.Уәлиханов "Осы басылым қазақтардың откені туралы ең қүнды, ең алғашқы жазба ескерткіш деп жазды.

Дереккөздер

Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6

Бұл мақала — қазақ әдебиеті туралы бастама мақала. Оны толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.

[1] Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6