Дүниежүзілік сауда ұйымы

Дүниежүзілік сауда ұйымы (ДСҰ) — халықаралық сауда ережелерін либерализм принциптеріне қарай реттейтін халықаралық экономикалық ұйым, ол 1995 жылғы 1 қаңтардан бастап жұмыс істей бастады. Алғашқы кезеңде ДСҰ-ға 77 мемлекет кірсе, 2023 соңғы мәлімет бойынша оған 178 ел мүше болды. Бұрынғы кеңестік елдерден оның қатарында Литва, Латвия, Эстония, Грузия, Армения, Молдова, Қырғызстан, Украина Ресей және Қазақстан бар. ДСҰ-ға кіретін елдердің үлесі әлемдік тауар айналымның 95% құрайды, яғни Ресейді қоспағанда бүкіл дүниежүзілік нарықты қамтып отыр деуге болады. Және де 30-ға жуық ел осы ұйымға кіру ниеттерін білдірді, олар бүгінгі таңда бақылаушы мәртебесіне ие.

Дүниежүзілік сауда ұйымы World Trade Organization (ағылш.) Organisation mondiale du commerce (франц.) Organización Mundial del Comercio  (исп.)
ДСҰ-ға мүше мемлекеттер      Еуропалық Одақ арқылы да ұсынылған мүше мемлекеттер      Бақылаушылар      Мүше емес
Құрылуы	қаңтар 1, 1995
Бас кеңсесі	, Женева, Швейцария
Мүшелері	178 member states
Ресми тілдері	Ағылшын, Француз, Испан
	189 миллион (2009 ж. шамамен 182 миллион АҚШ доллары).
Қызметкерлер саны	625
Ресми торабы	wto.org

Міндеттері

ДСҰ басты міндеті — іркіліссіз халықаралық сауда-саттыққа мүмкіндіктер жасау. Дамыған елдердің бастамасымен құрылған аталған ұйым халықаралық саудада экономикалық өсім мен адамдардың тұрмыс тіршілігін көтеруге ықпал етеді деп есептеледі. Бүгінгі таңда әлемдік сауда жүйесі негізгі бес ұстанымға сәйкес келуі тиіс:

— Саудада еш кемсітушіліктің болмау шарты, яғни бірде-бір мемлекет қайсыбір мемлекетке экспорт пен импортқа шектеушілік қоюға құқығы болмайды;

— Сауда кедергілерін азайту, немесе қайсыбір елдің нарығына шетелдік тауарлардың келуіне кедергі келтіретін факторларды жою, оларға бірінші кезекте кедендік алымдар мен импорттық квоталар жатады, басқаша айтқанда импортқа қойылатын көлемдік шектеулер;

— Тұрақтылық пен сауда шартының алдын-ала болжамдылығы, бұл шетелдік компаниялар, инвесторлар мен үкіметтер қолданыстағы сауда шарттарының кенеттен және бір тараптың еркімен өзгерілмейтініне кепілдік береді;

— Халықаралық саудадағы бәсекелестікті ынталандыру, яғни түрлі елдер фирмаларының тең құқықты бәсекелестігі үшін «әділетсіз» тәсілдерді жою, оған экспорттық субсидиялар (экспортшы-фирмаларға мемлекет демеушілігі), жаңа сату нарықтарын иелену мақсатында демпингтік бағаларды пайдалану;

— Жоғары дамымаған мемлекеттер үшін халықаралық саудада жеңілдіктер жасау. Нақ осы бап жоғарыда көрсетілген ұстанымдарға кереғар келеді, алайда ол әлемдік шаруашылыққа осал дамыған елдерді тарту үшін қажет болды. Бұл елдер алғашқы кезеңде дамыған мемлекеттермен бәсекелесе алмайтыны айдан анық, сондықтан да нашар дамыған елдерге ерекше жеңілдіктер қарастыру «әділетті» болар деп есептеледі.

ДСҰ-ға кіру және мүшелік

ДСҰ-да 178 қатысушы бар, оның ішінде: БҰҰ-ға мүше 160 халықаралық танылған мемлекет, ішінара танылған Тайвань, 2 тәуелді аумақ (Гонконг және Макао) және Еуропалық Одақ. ДСҰ-ға кіру үшін мемлекет меморандум беруі керек, ол арқылы ДСҰ ұйымға қатысты сауда және экономикалық саясатты қарастырады.

Посткеңестік елдер және ДСҰ

Посткеңестік елдер осылайша ДСҰ-ға қосылды:

• Қырғызстан, 20 желтоқсан 1998 года (ДСҰ-ның 133-ші мүшесі).
• Латвия, 10 ақпан 1999 года (ДСҰ-ның 134-ші мүшесі).
• Эстония, 13 қараша 1999 года (ДСҰ-ның 135-ші мүшесі).
• Грузия, 14 маусым 2000 года (ДСҰ-ның 137-ші мүшесі).
• Литва, 31 мамыр 2001 года (ДСҰ-ның 141-ші мүшесі).
• Молдова, 26 шілде 2001 года (ДСҰ-ның 142-ші мүшесі).
• Армения, 5 ақпан 2003 года (ДСҰ-ның 145-ші мүшесі).
• Украина 16 мамыр 2008 года (ДСҰ-ның 152-ші мүшесі).
• Ресей, 22 тамыз 2012 года (ДСҰ-ның 156-ші мүшесі)
• Тәжікстан, 2 марта 2013 года (ДСҰ-ның 159-ші мүшесі).
• Қазақстан, 30 қараша 2015 года (ДСҰ-ның 162-ші мүшесі).

ДСҰ шеңберінен тыс посткеңестік төрт ел қалады: Әзірбайжан, Беларусь, Түрікменстан және Өзбекстан.

Түрікменстан

2013 жылы Түрікменстан ДСҰ - ға кіру туралы бастама көтерді. 2020 жылдың мамырында Түрікменстан Үкіметі ДСҰ хатшылығына бақылаушы мәртебесін алуға өтініш берді және осы мәртебеге ие болды, ал 2020 жылдың 22 шілдесінде келесі бес жыл ішінде ДСҰ-ға кіру процесін бастау шартымен.

Беларусь

2016 жылы Беларусь ДСҰ-ға кіру бойынша белсенді келіссөздерді бастады.

Өзбекстан

2020 жылдың шілдесінде Өзбекстанның ДСҰ-ға кіруі жөніндегі жұмыс тобының төртінші отырысы өтті-соңғы ресми отырыстан 15 жыл өткен соң, ал 2023 жылы алтыншы отырыс өтті.

Сыртқы сілтемелер

• Ресми сайты

Дереккөздер

1. General Information on Recruitment in the World Trade Organization, World Trade Organization
2. WTO Secretariat budget for 2008, World Trade Organization. Тексерілді 25 тамыздың 2008.
3. Overview of the WTO Secretariat All WTO staff are based in Geneva.
4. ВТО. Члены и наблюдатели ВТО. Басты дереккөзінен мұрағатталған 4 ақпан 2012.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 16 қыркүйек 2009.
5. WTO: 2012 PRESS RELEASES PRESS/668 23 July 2012 PRESS RELEASE: Lamy hails Russia’s WTO accession ratification.(қолжетпейтін сілтеме)
6. Україна стала 152-им членом СОТ — Офіцiйне представництво Президента України Мұрағатталған 17 наурыздың 2013 жылы.
7. Туркменистан намерен вступить в ВТО.(қолжетпейтін сілтеме)
8. Заседание Кабинета Министров Туркменистана.(қолжетпейтін сілтеме)
9. Members endorse Turkmenistan’s WTO observer status  (ағыл.).(қолжетпейтін сілтеме)
10. Uzbekistan resumes WTO membership negotiations  (ағыл.).(қолжетпейтін сілтеме)
11. В Женеве проходит шестое заседание рабочей группы по вступлению Узбекистана в ВТО  (орыс.) (15 марта 2023).(қолжетпейтін сілтеме)

Ортаққорда бұған қатысты медиа санаты бар: World Trade Organization