Экономикалық өсу қоғамдық еңбек нәтижесін, оның өнегелік, рухани сипаттамаларын көрсетеді. Ол — көрсеткіші және қайнар көзі. Бұл экономикалық теорияның предметі мәселелерінің екінші жүйесі.
Экономикалық өсудің мақсаты — бұл адамдардың материалдық және рухани қажеттіктерін қамтамасыз ету, қоғам дамуының өнегелік негіздерін күшейту. Адамдардың білімі, дағды-тәжірибесі, қабілеті адамдар капиталын құрайды. Бұл адамдардың болашақтағы өмір-жағдай дәрежесінің кепілі болып табылады.
Экономикалық өсудің негізгі мақсаты материалдық әл-ауқаттың жоғарлауы болып табылады, осының құрамына кіретіндер: Орта есеппен бір адамға келетін ұлттық табыстың өсуі. бұл мақсатқа жетуді ұлттық табыстың жан басына шаққанда келетін өсу шапшандығы көрсетеді. Бос уақыттың көбеюі. Бұл елдің нақты жалпы ұлттық өнім немесе ұлттық табыс көрсеткіштерінде орын алмаған. Сондықтан, осы мақсатқа жету дәрежесін бағалағанда, байқалып отырған мерзімде жұмыс аптасы мен жұмыс жылы қысқарғанына, жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек әрекеттерінің жалпы ұзақтығына назар аудары керек. Ұлттық табыстың халықтың әр топтараның арасында бөлінуін жақсарту. Шығарылған тауарлар мен қызметтердің сапасын жақсартып, түрлерін көбейту.Осыған сәйкес шын байлықпен айналысушы саланы экономика (ойкос - шаруашылық, номос - заңдылық, яғни шаруашылықты жүргізу), Нәтижесінде экономикаға - натуральды шаруашылықты, хрематистикаға - ірі сауданы (есімқорлық, баю мақсатындағы) жатқызады. Осыған сәйкес байлықты да Аристотель екі түрлі мағынада түсіндіреді: натуральды (заттай) және ақшалай. Шын байлық - тұтыну құнының жиынтығы дей келіп, бұл шектеулі, ал ақшалай байлықтың шегі жоқ дейді.
Экономикалық өсім белгілі бір уақыт кезеңінде (ай, тоқсан, жыл) ұлттық экономиканың нақты өнім өндіруі деп анықталады. Экономикалық дамумен салыстырғанда экономикалық өсу - сандық көрсеткіш болып саналады. Шынайы өндіріс деп шынайы жалпы ішкі өнімді, кейде - шынайы жалпы ұлттық өнімді, таза ұлттық өнімді немесе ұлттық табысты атайды. Экономикалық өсу жалпы әл-ауқатының дамуымен байланысты: өмір сүру ұзақтығының өсуі, медициналық қызмет көрсетуінің сапасы, білім беру деңгейі, жұмыс күнінің ұзақтығының қысқартылуы және т. б. Экономикалық өсімнің экстенсивті және интенсивті факторларын ажыратады.
Экономикалық өсудің өлшеу тәсілдерін екі топқа бөлуге болады:
1.Нақты жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) өсуі. Бұл әдіс экономикалық мүмкіншілігінің молаю шапшандығын бағалау үшін қолданылады.
2.Жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) бір адамға шаққандағы өсуі. Халықтың әл-ауқатының дамуын талдағанда, немесе елдер мен аймақтардағы тұрмыс дәрежесін салыстырғанда қолданылады.
Қоғамдық өндірістің типіне байланысты, өнімнің өсу шапшандығы мен өндіріс факторлары көлемі өзгерістерінің арасындағы сәйкестік әр түрлі болуы мүмкін, сондықтан экономикалық өсу де бірнеше типке бөлінеді.
1.Интенсивті типі - техника мен технологияның жетілдірілуі арқылы ұлттық өнімнің өсуі. Тиімді экономика экономикалық өсудің интенсивті типін қолдануға тырысады. Экономикалық өсудің интенсивтік факторлары: қолданылатын ресурстар сапасының өсуі (жұмыс күшінің сапасын өсіру және заттық капиталдың сапасын жақсарту); ресурстарды пайдалану әдістерін жақсарту (технологияны жетілдіру, өндірісті және өткізуді ұйымдастыру мен басқаруды жетілдіру).
2.Экстенсивті типі – қосымша өндіріс факторларын тарту арқылы ұлттық өнімінің өсуі. Экономикалық өсудің экстенсивтік факторлары: жұмыс күшінің санының өсуі; капиталдың көлемі өсуі.
3.Аралас типі - факторлардың өсуімен қатар техникамен технологияның жетілдірілуі арқылы ұлттық өнімнің өсуі.
Экономикалық теорияда экономикалық өсудің сапасы деген ұғым әлеуметтік бағытталуының күшеюімен байланыстырылады, оның сипаттайтын келесі көрсеткіштер:
1.халықтың материалдық әл-ауқатының жақсаруы;
2.адамның бос уақытының көбеюі;
3.әлеуметтік инфрақұрылым салаларының даму дәрежесінің жоғарылауы;
4.адам капиталына инвестицияны өсіру;
5.адамдардың еңбек және өмір жағдайларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
6.жұмыссыздар мен жұмысқа қабілеті жоқтарды әлеуметтік қорғау;
7.еңбек нарығында ұсыныс көлемінің өсуі жағдайында жұмыспен толық қамтуды қолдау.
Экономикалық өсудің факторлары дегеніміз өндірістің нақты көлемін және оның тиімділігі мен сапасын арттыратын құбылыстар ықпалына мен процестер.
Тигізетін ықпалына қарай экономикалық өсудің факторлары жанама және тікелей факторларға бөлінеді.
Экономикалық өсудің факторлары:
Тікелей факторлар:
- Еңбек ресурстарының саны мен сапасының өсуі.
-Негізгі капитал көлемінің өсуі және сапалық құрамының жақсаруы.
-Өндірісті ұйымдастырумен қатар технологияның жетілдірілуі.
-Пайдаланатын табиғи ресурстардың саны мен сапалылығының артуы.
-Қоғамдағы кәсіпкерлік қабілетінің өсуі.
Жанама факторлар:
-Сұраныс факторлары – тұтыну, инвестициялық, мемлекеттік шығындардың өсуі.
-Ұсыныс факторлары – бәсекенің дамуы, ресурстардың бағасының төмендеуі, несие алу мүмкіншілігінің өсуі.
-Бөлу факторлары – қоғамдағы барлық ресурстарды тиімді пайдалану.
Дереккөздер
- Қаржы-экономика сөздігі. — Алматы: ҚР Білім және ғылым министрлігінің Экономика институты, «Зияткер» ЖШС, 2007. ISBN 978-601-215-003-2
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ekonomikalyk osu kogamdyk enbek nәtizhesin onyn onegelik ruhani sipattamalaryn korsetedi Ol korsetkishi zhәne kajnar kozi Bul ekonomikalyk teoriyanyn predmeti mәselelerinin ekinshi zhүjesi Ekonomikalyk osudin maksaty bul adamdardyn materialdyk zhәne ruhani kazhettikterin kamtamasyz etu kogam damuynyn onegelik negizderin kүshejtu Adamdardyn bilimi dagdy tәzhiribesi kabileti adamdar kapitalyn kurajdy Bul adamdardyn bolashaktagy omir zhagdaj dәrezhesinin kepili bolyp tabylady Ekonomikalyk osudin negizgi maksaty materialdyk әl aukattyn zhogarlauy bolyp tabylady osynyn kuramyna kiretinder Orta eseppen bir adamga keletin ulttyk tabystyn osui bul maksatka zhetudi ulttyk tabystyn zhan basyna shakkanda keletin osu shapshandygy korsetedi Bos uakyttyn kobeyui Bul eldin nakty zhalpy ulttyk onim nemese ulttyk tabys korsetkishterinde oryn almagan Sondyktan osy maksatka zhetu dәrezhesin bagalaganda bajkalyp otyrgan merzimde zhumys aptasy men zhumys zhyly kyskarganyna zhumysshylar men kyzmetkerlerdin enbek әreketterinin zhalpy uzaktygyna nazar audary kerek Ұlttyk tabystyn halyktyn әr toptaranyn arasynda bolinuin zhaksartu Shygarylgan tauarlar men kyzmetterdin sapasyn zhaksartyp tүrlerin kobejtu Osygan sәjkes shyn bajlykpen ajnalysushy salany ekonomika ojkos sharuashylyk nomos zandylyk yagni sharuashylykty zhүrgizu Nәtizhesinde ekonomikaga naturaldy sharuashylykty hrematistikaga iri saudany esimkorlyk bayu maksatyndagy zhatkyzady Osygan sәjkes bajlykty da Aristotel eki tүrli magynada tүsindiredi naturaldy zattaj zhәne akshalaj Shyn bajlyk tutynu kunynyn zhiyntygy dej kelip bul shekteuli al akshalaj bajlyktyn shegi zhok dejdi Ekonomikalyk osim belgili bir uakyt kezeninde aj toksan zhyl ulttyk ekonomikanyn nakty onim ondirui dep anyktalady Ekonomikalyk damumen salystyrganda ekonomikalyk osu sandyk korsetkish bolyp sanalady Shynajy ondiris dep shynajy zhalpy ishki onimdi kejde shynajy zhalpy ulttyk onimdi taza ulttyk onimdi nemese ulttyk tabysty atajdy Ekonomikalyk osu zhalpy әl aukatynyn damuymen bajlanysty omir sүru uzaktygynyn osui medicinalyk kyzmet korsetuinin sapasy bilim beru dengeji zhumys kүninin uzaktygynyn kyskartyluy zhәne t b Ekonomikalyk osimnin ekstensivti zhәne intensivti faktorlaryn azhyratady Ekonomikalyk osudin olsheu tәsilderin eki topka boluge bolady 1 Nakty zhalpy ulttyk onimnin ZhҰӨ osui Bul әdis ekonomikalyk mүmkinshiliginin molayu shapshandygyn bagalau үshin koldanylady 2 Zhalpy ulttyk onimnin ZhҰӨ bir adamga shakkandagy osui Halyktyn әl aukatynyn damuyn taldaganda nemese elder men ajmaktardagy turmys dәrezhesin salystyrganda koldanylady Қogamdyk ondiristin tipine bajlanysty onimnin osu shapshandygy men ondiris faktorlary kolemi ozgeristerinin arasyndagy sәjkestik әr tүrli boluy mүmkin sondyktan ekonomikalyk osu de birneshe tipke bolinedi 1 Intensivti tipi tehnika men tehnologiyanyn zhetildirilui arkyly ulttyk onimnin osui Tiimdi ekonomika ekonomikalyk osudin intensivti tipin koldanuga tyrysady Ekonomikalyk osudin intensivtik faktorlary koldanylatyn resurstar sapasynyn osui zhumys kүshinin sapasyn osiru zhәne zattyk kapitaldyn sapasyn zhaksartu resurstardy pajdalanu әdisterin zhaksartu tehnologiyany zhetildiru ondiristi zhәne otkizudi ujymdastyru men baskarudy zhetildiru 2 Ekstensivti tipi kosymsha ondiris faktorlaryn tartu arkyly ulttyk oniminin osui Ekonomikalyk osudin ekstensivtik faktorlary zhumys kүshinin sanynyn osui kapitaldyn kolemi osui 3 Aralas tipi faktorlardyn osuimen katar tehnikamen tehnologiyanyn zhetildirilui arkyly ulttyk onimnin osui Ekonomikalyk teoriyada ekonomikalyk osudin sapasy degen ugym әleumettik bagyttaluynyn kүsheyuimen bajlanystyrylady onyn sipattajtyn kelesi korsetkishter 1 halyktyn materialdyk әl aukatynyn zhaksaruy 2 adamnyn bos uakytynyn kobeyui 3 әleumettik infrakurylym salalarynyn damu dәrezhesinin zhogarylauy 4 adam kapitalyna investiciyany osiru 5 adamdardyn enbek zhәne omir zhagdajlarynyn kauipsizdigin kamtamasyz etu 6 zhumyssyzdar men zhumyska kabileti zhoktardy әleumettik korgau 7 enbek narygynda usynys koleminin osui zhagdajynda zhumyspen tolyk kamtudy koldau Ekonomikalyk osudin faktorlary degenimiz ondiristin nakty kolemin zhәne onyn tiimdiligi men sapasyn arttyratyn kubylystar ykpalyna men procester Tigizetin ykpalyna karaj ekonomikalyk osudin faktorlary zhanama zhәne tikelej faktorlarga bolinedi Ekonomikalyk osudin faktorlary Tikelej faktorlar Enbek resurstarynyn sany men sapasynyn osui Negizgi kapital koleminin osui zhәne sapalyk kuramynyn zhaksaruy Өndiristi ujymdastyrumen katar tehnologiyanyn zhetildirilui Pajdalanatyn tabigi resurstardyn sany men sapalylygynyn artuy Қogamdagy kәsipkerlik kabiletinin osui Zhanama faktorlar Suranys faktorlary tutynu investiciyalyk memlekettik shygyndardyn osui Ұsynys faktorlary bәsekenin damuy resurstardyn bagasynyn tomendeui nesie alu mүmkinshiliginin osui Bolu faktorlary kogamdagy barlyk resurstardy tiimdi pajdalanu DerekkozderҚarzhy ekonomika sozdigi Almaty ҚR Bilim zhәne gylym ministrliginin Ekonomika instituty Ziyatker ZhShS 2007 ISBN 978 601 215 003 2Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet