Экономикалық ресурстар

Экономикалық ресурстар – өндірісті қамтамасыз ету көздері, құралдары деген мағынаны білдіретін іргелі экономикалық теория ұғымы.

Олардың мынадай түрлері бар: табиғат (шикізат, геофизика), еңбек (адам капиталы), айналым құралдары (материалдар), ақпараттық, қаржы () ресурстары.

Өндіріс факторы дегеніміз - тауарларды немесе қызметтерді жасауға керек экономикалық ресурстар.

Өндіріс факторлары

Негізінде өндіріс факторлардың арасында: Жер - табиғи ресурс, адамзаттың өмір сүруіне өте зор үлес қосады. Еңбек - адамның маңыздандырылған жігерлігі. Ол тұлғаның немесе қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыруды мақсат етеді. Осы жігерліктің барысында адам құралдардың көмегімен табиғи заттарды өзгертеді және өз қажеттілігіне қарап бейімдейді. Сонымет қатар ол осы объекттердің механикалық, химиялық және физикалық қасиеттерін пайдаланып алдына қойған мақсатқа жетеді. Адамның (еңбек субъектінің) мақсатқа бағытталған жұмысы барысында өзі жасаған құралдар арқылы табиғи ресурстарды өзіне керек ресурстарға айналдырады. Капитал - пайда алу үшін арналған меншіктердің жиынтығы. Өндіріс немесе қызмет атқару саласына пайда алу үшін активтардың бағыттандырылуы капитал жұмсалымы немесе инвестиция деп аталады. Қазіргі кезде каптал деген термині бухгалтерлік есеп беруде дербес қолданылмайды. Алайда оған жақын қаржы анализінің бірнеше көрсеткіштері бар. Мысалы, меншікті капитал дегеніміз - компанияның активтерінің және міндіттемелердің қосындысының айырмашылығы. Осы өлшем жарғылық капитал, қосымша капитал (эмиссиялық пайда) және бөлінбеген пайда арқылы саналады. Кәсіпкерлік қабілет - қалған экономикалық ресурстарын барлығын байланыстыратын фактор. Оның ішіне кәсіпкерлерді, кәсәпкерлікті, кәсіпкерлік инфраструктура және кәсіпкерлік этика мен мәдениетін қосу керек. Кәсіпкерлердің арасына алдымен компаниялардың иелері, менеджерлер, және бизнес ұйымдастырушылар кіреді. Осы терминмен қатар "кәсіпкерлік потенциал" термині пайдаланады. Тұтас алғанда кәсіпкерлік потенциалды адамдардың кәсіпкерлерлік қабілеттерін іске асыру мүмкіншілігі ретінде сипаттау болады. Оның ерекшелігі - барлық экономикалық ресурстардың (еңбек, капитал, жер, білім) басын қосуы. Кәсіпкерлердің нарықтық механизмге көбейтілген бастамалары мен икемділіктері экономикалық ресурстарды ең жоғары тиімділікпен қолдануына және экономиканың өсуіне үлес қосады. Ақпарат - экономикалық үдерісінде қолданылатын ресурсы. Ақпарат еңбек үдерісінің күрделі элементі болып табылады. Ақпараттың көп атқарымдылығы және басқа еңбек факторларына тез қайта түрленуі қазіргі күнгі қоғамның өндіріс күшуінің дамуы үшін жетекші рол атқарады. Адамзаттың тарихы барысында адамдар тек қана қоршаған ауданы өзгерткен жоқ бірақ оның ішіндегі ақпаратты өзгертті. Өзен арнасын өзгерткен кезде адам оның физикалық және географиялық сипаттарын өзгертеді. Үй салған кезде адам жер рельефіне қатысты ақпаратты өзгертеі. Өсімдіктің және хайуаныттардың жаңа түрлерін шығарған кезде адам олардың генотипіндегі ақпаратты өзгертеді. Сенімді ақпарат экономикалық субъектінің мәселелерінің шешуі үшін өте маңызды шарты. Сонымен қатар тіпті толық ақпарат жетістіктің кепілдемесі емес. Берілген жағдайда ең жақсы шешім қабылдау үшін ақпаратты дұрыс қолдану қабілеті білім ресурсын сипаттайды. Осы ресурс бизнеске ең үлкен үлесім қосады.

Өндіріс факторлардың пайдалары

Нарықтық экономика шартында экономикалық ресурстар иелеріне пайда әкеліп еркін сатылады.

• Жер - Рента
• Еңбек - Жалақы
• Капитал - Пайыз
• Кәсіпкерлік қабілеті - Пайда
• Ақпарат - Роялти

Өндіріс факторларын экономикалық теорияда зерттелуі

XIX ғасырда неміс экономисті және философы Карл Маркс өндіріс факторларын меншікті және материалдық ретінде бөлген. Меншікті фактор адамды еңбек күшін көтеруші ретінде сипатталанады. Ал материалдық өндіріс фактор ретінде еңбек жабдықтары сипатталады. Еңбек жабдықтары еңбек құралдар сияқты көліктерді, білдектерді, өндіріс ғимараттары, жерді, арықтарды, жолдарды және т. б. сипатталанады. Еңбек жабдықтардың жасалуы және қолдануы адамның еңбек тіршілігінің басты қасиеті. Кең маңызында еңбек жабдықтарына барлық еңбекке керек материалдық шарттары жатады. Сонымен қатар оның ішіне жер, өндірістік ғимараттары, жер кіреді. Табиғатты зерттеу нәтижелері еңбек жабдықтардың техникасы, және олардың өндірістегі қолдануында іске асырылынады. Техника дамуының деңгейі табиғат күштерінің меңгеруілінің ең басты сипаты болып табылады. "Технология адамның табиғатқа деген активті қатынсаын білдіреді." Еңбек жабдықтары дегеніміз табиғаттың заты. Адам өз немесе өндіріс қолданысына бейімдеу үшін еңбек барысында осы табиғат затына әсер етеді. Адамның еңбегінің әсеріне ұшыраған бірақ келешек өндіріске дайын еңбек жабдығы шикізат деп аталады. Кейбір дайын өнімдер де өндіріске еңбек барысы ретінде кіруі болады (мысалы шарап жасайтын өндірісте қолданылатын жүзім, наубайханада қолдынылатын малдың майы). "Егер барлық процесске нәтижесі - өнім - жағынан қарасақ, еңбек жабдығы және еңбек құралы өндіріс фактор ретінде қарастырылады, ал еңбек өндіріш еңбек ретінде сипатталынады".

Карл Маркс арқылы барлық өндіріс факторлардың жиынтығы өндіріс күш ретінде қарастырылуы тиіс. Олар өндіріс байланыстармен ажырағысыз. Кейбіреулері қоғамдық өндірістің процессінің материалдық құрылымын, ал басқалары оның тарихи белгілі формасын сипаттайды. Эволюция барысында өндіріс күштерінің даму сатысы осы кезге сәйкес ерекше өндіріс тәсілін құрайды. Марксисттік емес экономикалық теоретиктары Карл Маркстың қалыпымен келіспейді. Маркс жаңа бағалауы тек қана жалданушы қызметкерлер арқылы жасалынады деп ойлаған. Алайда оның оппоненттері жаңа бағалауға барлық өндіріс факторлыры үлес қосады деп есептейді. Альфред Маршалл "негізінде капитал және еңбек ұлттық дивиденді өндірісінде өзара әрекет жасайды және олардың пайдасы олардың өнімділігінің шегімен қамтамасыз етіледі" деп жазған. Олардың өзара байланысы өте тығыс; еңбексіз капитал пайдасыз; еңбекші өзінің немесе басқа біреудің капиталы болмаса көп өмір сүре алмайды. Еңбек жігерлі болған кезде капитал жемісті болып тез өседі; капитал және білім арқылы батыс елдердің жұмысшысы азықтанады, киінеді, тіпті өткен замандардың патшайымнан қарай тұрғын үйі жақсы. Капитал мен еңбек ынтымақтастығы иіруші мен тоқушы серіктестігі сияқты міндетті. Иірушінің шамалы басымдығы болса да ол маңызды емес, өйткені иірушіге ешқандай артықшылықты ұсынбайды. Олардың әрқайсысының өркендеуі басқасының күші мен энергиясымен байланысты. Алайда олардың әрқайсысы басқасының арқасында өзіне уақытша немесе әрдайым ұлттық дивидендтің үлкенірек болімін алуы мүмкін.[1]

Негізгі өндіріс факторлармен қатар басқа дереккөздерде келесі өндіріс факторлар бөлінеді - нарықпен талап етілген процесстердің немесе өнімдердің тиімділігінің өсуін қамтамас ететін еңгізілген жаңа тәртібі. Адамның интеллектуалдық әрекетшілдігінің, қиялының, шығармашылық үдерісінің, ашылымдардың, өнертабыстарының жңне рационализацияның соңғы нәтижесі болып табылады. Инновация мысалы жаңа тұтынушы ерекшелігімен сипатталынатын тауарларды нарыққа шығаруы. Капиталисттік өндіріс түрі дамығаннан және дүниежүзілік нарық механизмнің дамуынан кейін ғылым көрнекті өндіріс факторы болып табылады. Оны өндірістің барысынан ажыратуы болмайды. Ғылым тек қана өндірістегі қатар еңбекшіден ажыратады. Нәтижесінде, ғылымды немесе ғылым нәтижесің өндіріске қосуын немесе интеграция жасауы тиянақсыз. Қоғамдық мәні бар және оған адекваттық пайдасымен сипатталған ғылымды өндірісте қолдануы нақтырақ болады.

Дереккөздер

1. Қаржы-экономика сөздігі. — Алматы: ҚР Білім және ғылым министрлігінің Экономика институты, «Зияткер» ЖШС, 2007. ISBN 978-601-215-003-2