Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Азот ( гр. ázōos – тіршіліксіз; латын. Nitrogenium; N) — химиялық элемент – түссіз, иіссіз, дәмсіз – суда аз еритін газ. Бұл элемент аминқышқылдарының амидтердің ақуыздардың-нуклейін қышқылдарының-нуклеотидтердің және өмірде өте маңызды басқада көптеген органикалық қоспалардың құрамына енеді. N – элементтердің периодты жүйесінің V тобындағы химиялық элемент, реттік нөмірі – 7, атом салмағы – 14.0067. Табиғатта екі изотопы кездеседі: 14N (99.635%), 15N (0.365%).
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| қалыпты және стандартты жағдайларда-түсі, дәмі мен иісі жоқ газ.  Сұйық азот | |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі | Азот, 7 | ||||||||||||||
| Топ типі | Бейметалдар | ||||||||||||||
| Топ, период, блок | 15, 2, p | ||||||||||||||
| Атомдық масса () | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация | [He] 2s2 2p3 | ||||||||||||||
| Атом радиусы | 75 | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| 71±1 pm | |||||||||||||||
| 155 пм | |||||||||||||||
| 13 (+5e) 171 (−3e) | |||||||||||||||
| 3,04 (Полинг шкаласы) | |||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері | 5, 4, 3, 2, 1, 0, −1, −2, −3 | ||||||||||||||
| 1-ші: 1402.3 (14,53) кДж/моль (эВ) | |||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық () | 0,808 г/см3 (-195,8 °C); МЕМСТ 2939-63 бойынша стандартты жағдайларда 1,1649 кг / м3; н. у. 0,001251 кезінде г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы | 63,29 K (−209,86 °C) | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы | 77,4 K (−195,75 °C) | ||||||||||||||
| (N2) 0,720 кДж/моль | |||||||||||||||
| Булану жылуы | (N2) 5,57 кДж/моль | ||||||||||||||
| 29,125 Дж/(K·моль) | |||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| кубтық | |||||||||||||||
| 5,661 Å | |||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| (300 K) 0,026 Вт/(м·К) | |||||||||||||||
| 17778-88-0 | |||||||||||||||
Жалпы мәліметтер
Азотты 1772 жылы ағылшын ғалымы ашқан. Жер қыртысындағы азоттың мөлшері . Табиғатта азот дербес және қосылыстар күйінде кездеседі және негізгі қоры екі атомнан тұратын молекула түрінде ауа құрамында болады. Азоттың ауадағы салмақ үлесі , көлем үлесі . Жер қыртысының 1 т массасына 1 кг азоттан келеді, әрі ол бейорганикалық және органикалық қосылыстар күйінде кездеседі. Оның бейорганикалық қосылыстарының негізгілеріне натрий нитраты (чили селитрі), калий нитраты (үнді селитрі) жатады. Органикалық қосылыстар күйіндегі азоттың негізгі қоры барлық тірі ағзалардың ақуыздарында құрамына кіреді. Кезінде жанбайтын қасиетіне байланысты “тіршіліксіз” деп аталып кеткенімен азот тіршілікке өте керек элемент. Қалыпты температурада азот түссіз, иіссіз газ. Қайнау температурасы – 196 °C, – 210 °C. бір өлшем көлемінде (20 °C-та) 0.0154 көлем азот ериді, яғни азоттың суда ерігіштігі оттектің ерігігтігінен төмен. Ауадан аздап жеңіл болады.
Азот молекуласының атомдары өзара үш байланыспен тартылатындықтан, оларды бір-бірінен ажыратуға көп энергия керек. Сол себепті азот кәдімгі жағдайда тұрақты болып келеді де, литийден басқа ешқандай жай және күржелі затпен әрекеттеспейді. Химиялық белсенділігінің төмендіг жөнінен азот инертті газдардан кейінгі орынды иемденеді. Азотты қыздырса, көптеген металдармен әрекеттесіп, нитридтер түзеді. Бейметалдармен аса жоғары температурада ғана әрекеттеседі. Мысалы, оның оттекпен әрекеттесуі 3000-4000 °C-та басталады. Өнеркәсіпте азот ауаны сұйылту арқылы алынса, лабораториялық жағдайда аммоний нитритін немесе бихроматын қыздырып алады. Азот негізінен аммиак өндіруге, ал инертті болғандықтан, электр шамдарын толтыруға қолданылады. Химиялық элементтердің периодтық жүйесінде азот II периодта, V топтың негізгі топшасында орналасқан. Азоттан басқа ол топшаны, фосфор Р, мышьяк As, сурьма Sb және висмут Ві элементтері кұрайды. Азотты алғаш рет 1772 жылы ағылшын ғалымы Д. Резерфорд ашты. Азот грекше «өмірді қуаттамайды» деген мағына береді.
Периодтық жүйедегі орны. Азот екінші периодтың, бесінші топтың негізгі топшасының элементі, реттік нөмірі 7. Олай болса азоттың ядросында 7 протон мен 7 нейтрон бар. Электрондарының жалпы саны да 7. Осы 7 электрон екі электрондық қабатта былай бөлініп орналасқан: 1s22s22p3.
Сондықтан азот қосылыстарында үш валентті, негізгі жағдайдағы қосылыстарында азоттың тотығу дәрежелері -3, 0, +3 болады, мысалы:
- NH3, N2, N2O3
Қосылыс түзген кезде азот атомында бос d қабаты болмағандықтан 2s деңгейшесіндегі электрон жұбы ажырайды. Байланыс түзу үшін бір электрон электртерістілігі басымырақ элементке ауысып, азоттың тотығу дәрежесі +1, әрі қарай +2, +3, +4, +5-ке дейін жетеді.
Бұл тізбеде N2О мен NО тұз тұзбейтін оксидтер. Қалғандары қышқылдық оксидтер; оларға сәйкес қышқылдарының формулалары HNО2 - азотты қышқыл, HNО3 - .
Физикалық қасиеттері
Азот көлемі бойынша ауаның 78%-ын құрайды. Ол - түссіз, иіссіз, суда нашар еритін, ауадан сәл ғана жеңіл D (ауа) = 0,97,D (H2) = 14 болатын, жануды қолдамайтын, алуға жарамсыз газ. Ауадағы 1 л азот газының массасы 1,25 г. Азот -196°С-та сұйылады, -210°С-та қатады (қар тектес). 209,86 °C кезінде азот қатты күйде қарға ұқсас масса немесе үлкен қарлы ақ кристалдар түрінде өтеді. Ауамен жанасқан кезде одан оттегіні сіңіреді, бұл ретте азотта оттегі ерітіндісін түзе отырып, ерітіледі.
Қатты азоттың үш кристалды модификациялары белгілі. 3.гексагональды тығыз қаптамасы бар β — N2 фазасы бар, p63/mmc кеңістіктік тобы, тор параметрлері a=3,93 Å и c=6,50 Å. 36,61 К-ден төмен температурада pa3 немесе P213 кеңістіктік тобы және A=5,660 Å периоды бар α-N2 текше торлы фазасы бар. 3500 атмосферадан астам қысым мен 83 K төмен температура астында γ-N2 гексагоналды фаза түзіледі.
Құрылысы
Азот молекуласында екі азот атомы өзара үш еселі байланыспен байланысқан, сондықтан оның химиялық, белсенділігі төмен газ. Азот - 19б°С температурада сұйықка айналады.
Ол тіпті ауадағы күшті тотықтырғыш оттегімен де әрекеттеспейді, бірақ найзағай отында мына реакция жүреді: N2 + О2 = 2NO
Азоттың маңызды қосылыстары селитралар: NaNО3 (чили селитрасы), KNO3 (үнді селитрасы). Топырақта нитраттар күйінде кездеседі. Өсімдік пен жануарлар ағзасында маңызды рөл атқарады. Азоттың молекулааралық күштер әлсіз Ван-дер-Ваальса күштері. Диатомды молекулалар еркін болады. Үш есе байланыс болғандықтан, байланыс энергиясы өте жоғары. Азоттың байланыс диссоциациясының энергиясы 945,4 кДж / моль құрайды. Осы жоғары байланыстың диссоциациялану энергиясына азот қалыпты жағдайда белсенді емес көрінеді. сондықтан азот белсенді емес газ болып саналады. N2 неге соншалықты белсенді емес? N2 гидросфера, биосфера және атмосфераның температурасы мен қысымында , оның үштік байланысы әсерінен химиялық белсенді емес. Бұл үштік байланыс тек экстремалды температурада және / немесе қысым кезінде немесе селективті ферменттер болған кезде бұзылуы мүмкін.
Биологиялық маңызы
Азот нәруызды заттардың негізгі құрам бөлігі болғандықтан, тіршілік үшін аса маңызды элемент. сіңіре алатын кейбір азот бактериялары болмаса, басқа тірі организмдер азотты қосылыс түрінде ғана сіңіре алады. Өсімдіктер топырақтан азотты нитрат және аммоний тұздары түрінде алады. Электрон беріп немесе қосып алып, -3 дәрежесі +5 түріндегі жай зат түзеді. Жануарлар организмінде азот мөлшері 1%-дан 10%-ға, ал малдың мүйізінде, жүнінде 15%-ға дейін жетеді. Азот адам денесінің 3%-ын құрайды.Адам азотты ауадан емес, азотты қосылысы бар тағамдар арқылы алады. "Нәруызсыз тіршілік жоқ, азотсыз нәруыз жоқ" деген қағидалы сөз осының дәлелі болса керек.
Химиялық қасиеттері
химиялық реакцияларда әрі тотықтырғыш, әрі тотықсыздандырғыш. Азот оттегімен, фтормен әрекеттескенде тотықсыздандырғыш болса; фосформен, сутегімен, алюминиймен әрекеттескенде тотықтырғыш болады. Азот молекуласы өте берік болуына байланысты реакцияга түсу қабілеті төмен, химиялык енжар зат. Жоғары температура мен кысымда, өршіткі (катализатор) қатысында азот сутекпен тікелей әрекеттесіп, аммиак түзеді:
N2 + 3H2 = 2NH3
Бос күйдегі азот оттекпен электр ұшқыны кезінде әрекеттеседі. Табиғатта бұл реакция найзағай жарқылдағанда жүреді:
N2 + О2 = 2NO
Бөлме температурасында азот тотықтырғыш ретінде тек металл литиймен әрекеттеседі:
N2 + 6Li = 2Li3N
Қыздырғанда басқа металдармен де осылайша әрекеттеседі:
3Mg + N2 = Mg3N2
Қолданылуы
Азот химиялық синтезде инертті атмосфера жасау үшін пайдаланылады. Тоңазытқышта, медицинада, аммиак алу үшін қолданылады. Сұйық азот салқындаткыш жүйелер саласында кеңінен қолданылады. Азот, негізінен, аммиак алуға, одан әрі азот қышкылы және азот тыңайтқыштарын алу үшін қолданылады. Азотты салғырт (инертті) атмосфералық орта жасау үшін де пайдаланады (электр лампасын толтыруға, т.б.).
Азот молекуласы — берік қосылыс. Ол тотықтырғыш ретінде ерекше жағдайда металлдармен, сутекпен әрекеттеседі. Табиғатта азот бос күйінде кездеседі, ол ауаның негізгі құрам бөлігі. Селигралардың құрамында болады. Азот адам және жануарлар, өсімдіктер организмінде маңызды тіршілік процестерін жүзеге асыратын нәруыздың құрамына кіреді.
Түрлері
- Байланысқан азот — молекулалық азоттан басқа кез келген химиялық қосылыстың құрамына кіретін азот.
- Молекулалық азот - N2 молекуласы түріндегі азот.
- Нәруыздық азот — нәруыз құрамындағы азот.
- Нитраттық азот - қосылыстардың құрамына түрінде кіретін азот.
- Сіңімтал азот— өсімдіктер сіңіре алатын түрдегі азот.
Азот қышқылы
HNO3 Азот қышқылы — күшті бір негізді қышқыл, түссіз сұйықтық.
Азот фиксациясы
Азот фиксациясы — ауадағы азотты химиялық қосылыстар түзе байланыстыру процесі; ауадағы молекулалық азотты өсімдіктерге сіңімтал азотты қосылыстарға ауыстыру, табиғи жағдайда арнайы микроорганизмдердің көмегімен іске асады.
Азот өлшегіш
Азот өлшегіш — реакция нәтижесінде бөлініп шыққан бос азотты өлшеуге арналған аспап.
Азоттау
Азоттау — металл бұйымдарының беткі қабатын азотпен қанықтыру процесі; олардың қаттылығын, жемірілуге тұрақтылығын және тозуға беріктігін арттыру үшін қолданылады. Азоттау (нитрлеу) — болат және титан бұйымдарының сыртқы бетін қатайту және тот баспайтын ету үшін аммиакке салып (қызуы 480—650°С) азотқа қанықтыру процесі. Бұл процесті нитрлеу деп атайды..
Азоттың табиғаттағы айналымы
Азот табиғатта өте көп тараған элементтің бірі болып есептеледі. Жер бетіндегі оның негізгі түрлері — литосферадағы байланысқан және атмосферадағы молекулалық азот. Атмосферадағы бос азотты өсімдіктер өздігінен сіңіре алмайды. Органикалық заттар шірігенде ондағы азоттың біраз бөлігі аммиакқа айналады. Топырақтағы нитрлеуші бактериялардың көмегімен сол аммиак азот қышқылына дейін тотығады. Өз кезегінде топырақтағы карбонаттар СаС03 қышқылмен реакцияға түсіп, нитратқа айналады да өсімдікке сіңеді. Шіру процесі кезінде азоттың біраз бөлігі атмосфераға бос күйінде бөлініп отырады. Табиғи жағдайда топырақтағы байланысқан азоттың мөлшері кемімейді. Ауадағы бос азот та түрлі себептермен толықтырылып отырады. Мысалы, ағаш, шымтезек , таскөмірді жаққанда, органикалық заттар шірігенде, атмосфераға азот бөлінеді. Топырақта тіршілік ететін кейбір бактериялар да ауа жетіспейтін жағдайда нитраттардан оттекті өзіне тартып, атмосфераға бос азот бөледі (19-сурет). Осы процестер нәтижесінде табиғатта үздіксіз азот айналымы жүріп отырады.
Азот — өсімдікке қажетті қоректік элемент. Азот қышқылының тұздары — нитраттар және аммоний тұздары минералдық тыңайтқыштар ретінде қолданылады. Күміс нитраты хлорид ионын табуға қажетті реактив. Ағаш, таскөмір, органикалық заттар жанғанда, шірігенде ауаға бос азот бөлінеді. Организмдегі азот нәруыз (белок) синтездеуге қатысады.
Дереккөздер
- Nitrogen: electronegativities (ағыл.). WebElements. Тексерілді, 5 тамыз 2010.
- Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
- Полиграфия, өлшеу техникасы, ағаш өңдеу жабдықтары және металл өңдеу техникасы мен технологиясы: Қазақша-орысша терминдердің түсіндірме сөздігі.
- "Қазақ Энциклопедиясы"
- Химия: Усманова М. Б., Сақариянова Қ. Н. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. — Алматы: «Атамұра» баспасы, 2009. - 288 бет. ISBN 9965-34-929-0
- Химия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңделген, толықтырылған 2-бас. / Н. Нұрахметов, К. Сарманова, К. Жексембина, т.б. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 208 бет: суретті. ISBN 9965-36-702-7
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Химия. Н.Нұрахметов, А.Ниязбаева, Р.Рысқалиева, Н.Далабаева. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 336 бет. ISBN 9965-36-416-8
- Орысша-қазақша түсіндірме сөздік. (Тау-кен ісі, кен байыту және металлургия салалары бойынша) Жалпы редакциясын басқарған Ә. Бектібаев. Алматы: Ғылым, 1999.ISBN5—628—00001—9
Сілтемелер
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Nitrogen |
- Азот на Webelements
- Азот в Популярной библиотеке химических элементов Мұрағатталған 15 қазанның 2007 жылы.
- Азот и адсорбционные генераторы азота
- Азот. Производство и получение азота.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — химия бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Azot gr azōos tirshiliksiz latyn Nitrogenium N himiyalyk element tүssiz iissiz dәmsiz suda az eritin gaz Bul element aminkyshkyldarynyn amidterdin akuyzdardyn nuklejin kyshkyldarynyn nukleotidterdin zhәne omirde ote manyzdy baskada koptegen organikalyk kospalardyn kuramyna enedi N elementterdin periodty zhүjesinin V tobyndagy himiyalyk element rettik nomiri 7 atom salmagy 14 0067 Tabigatta eki izotopy kezdesedi 14N 99 635 15N 0 365 7 Komirtegi Azot OttegiN P Periodicheskaya sistema elementov7 NZhaj zattyn syrtky bejnesikalypty zhәne standartty zhagdajlarda tүsi dәmi men iisi zhok gaz Sujyk azotAtom kasietiAtauy simvol nomiriAzot 7Top tipiBejmetaldarTop period blok15 2 pAtomdyk massa 14 00643 14 00728 m a b g mol Elektrondyk konfiguraciya He 2s2 2p3Atom radiusy75Himiyalyk kasietteri71 1 pm155 pm13 5e 171 3e 3 04 Poling shkalasy Totygu dәrezheleri5 4 3 2 1 0 1 2 31 shi 1402 3 14 53 kDzh mol eV 2 shi 2856 kDzh mol eV 3 shi 4578 1 kDzh mol eV Zhaj zattyn termodinamikalyk kasietteriTermodinamikalyk fazaGazTygyzdyk 0 808 g sm3 195 8 C MEMST 2939 63 bojynsha standartty zhagdajlarda 1 1649 kg m3 n u 0 001251 kezinde g sm Balku temperaturasy63 29 K 209 86 C Қajnau temperaturasy77 4 K 195 75 C N2 0 720 kDzh molBulanu zhyluy N2 5 57 kDzh mol29 125 Dzh K mol Molyarlyk kolem22 4 103sm molkysymy P Pa 1 10 100 1000 10 000 100 000T K 37 41 46 53 62 77Zhaj zattyn kristalldyk torykubtyk5 661 ABaska da kasietteri 300 K 0 026 Vt m K 17778 88 0 7727 37 9 N2 Azot NZhalpy mәlimetterAzotty 1772 zhyly agylshyn galymy ashkan Zher kyrtysyndagy azottyn molsheri Tabigatta azot derbes zhәne kosylystar kүjinde kezdesedi zhәne negizgi kory eki atomnan turatyn molekula tүrinde aua kuramynda bolady Azottyn auadagy salmak үlesi kolem үlesi Zher kyrtysynyn 1 t massasyna 1 kg azottan keledi әri ol bejorganikalyk zhәne organikalyk kosylystar kүjinde kezdesedi Onyn bejorganikalyk kosylystarynyn negizgilerine natrij nitraty chili selitri kalij nitraty үndi selitri zhatady Organikalyk kosylystar kүjindegi azottyn negizgi kory barlyk tiri agzalardyn akuyzdarynda kuramyna kiredi Kezinde zhanbajtyn kasietine bajlanysty tirshiliksiz dep atalyp ketkenimen azot tirshilikke ote kerek element Қalypty temperaturada azot tүssiz iissiz gaz Қajnau temperaturasy 196 C 210 C bir olshem koleminde 20 C ta 0 0154 kolem azot eridi yagni azottyn suda erigishtigi ottektin erigigtiginen tomen Auadan azdap zhenil bolady Azot molekulasynyn atomdary ozara үsh bajlanyspen tartylatyndyktan olardy bir birinen azhyratuga kop energiya kerek Sol sebepti azot kәdimgi zhagdajda turakty bolyp keledi de litijden baska eshkandaj zhaj zhәne kүrzheli zatpen әrekettespejdi Himiyalyk belsendiliginin tomendig zhoninen azot inertti gazdardan kejingi oryndy iemdenedi Azotty kyzdyrsa koptegen metaldarmen әrekettesip nitridter tүzedi Bejmetaldarmen asa zhogary temperaturada gana әrekettesedi Mysaly onyn ottekpen әrekettesui 3000 4000 C ta bastalady Өnerkәsipte azot auany sujyltu arkyly alynsa laboratoriyalyk zhagdajda ammonij nitritin nemese bihromatyn kyzdyryp alady Azot negizinen ammiak ondiruge al inertti bolgandyktan elektr shamdaryn toltyruga koldanylady Himiyalyk elementterdin periodtyk zhүjesinde azot II periodta V toptyn negizgi topshasynda ornalaskan Azottan baska ol topshany fosfor R myshyak As surma Sb zhәne vismutVi elementteri kurajdy Azotty algash ret 1772 zhyly agylshyn galymy D Rezerford ashty Azot grekshe omirdi kuattamajdy degen magyna beredi Periodtyk zhүjedegi orny Azot ekinshi periodtyn besinshi toptyn negizgi topshasynyn elementi rettik nomiri 7 Olaj bolsa azottyn yadrosynda 7 proton men 7 nejtron bar Elektrondarynyn zhalpy sany da 7 Osy 7 elektron eki elektrondyk kabatta bylaj bolinip ornalaskan 1s22s22p3 Sondyktan azot kosylystarynda үsh valentti negizgi zhagdajdagy kosylystarynda azottyn totygu dәrezheleri 3 0 3 bolady mysaly NH3 N2 N2O3 dd Қosylys tүzgen kezde azot atomynda bos d kabaty bolmagandyktan 2s dengejshesindegi elektron zhuby azhyrajdy Bajlanys tүzu үshin bir elektron elektrteristiligi basymyrak elementke auysyp azottyn totygu dәrezhesi 1 әri karaj 2 3 4 5 ke dejin zhetedi Bul tizbede N2O men NO tuz tuzbejtin oksidter Қalgandary kyshkyldyk oksidter olarga sәjkes kyshkyldarynyn formulalary HNO2 azotty kyshkyl HNO3 Fizikalyk kasietteriAzot kolemi bojynsha auanyn 78 yn kurajdy Ol tүssiz iissiz suda nashar eritin auadan sәl gana zhenil D aua 0 97 D H2 14 bolatyn zhanudy koldamajtyn aluga zharamsyz gaz Auadagy 1 l azot gazynyn massasy 1 25 g Azot 196 S ta sujylady 210 S ta katady kar tektes 209 86 C kezinde azot katty kүjde karga uksas massa nemese үlken karly ak kristaldar tүrinde otedi Auamen zhanaskan kezde odan ottegini siniredi bul rette azotta ottegi eritindisin tүze otyryp eritiledi Қatty azottyn үsh kristaldy modifikaciyalary belgili 3 geksagonaldy tygyz kaptamasy bar b N2 fazasy bar p63 mmc kenistiktik toby tor parametrleri a 3 93 A i c 6 50 A 36 61 K den tomen temperaturada pa3 nemese P213 kenistiktik toby zhәne A 5 660 A periody bar a N2 tekshe torly fazasy bar 3500 atmosferadan astam kysym men 83 K tomen temperatura astynda g N2 geksagonaldy faza tүziledi ҚurylysyAzot molekulasynda eki azot atomy ozara үsh eseli bajlanyspen bajlanyskan sondyktan onyn himiyalyk belsendiligi tomen gaz Azot 19b S temperaturada sujykka ajnalady Ol tipti auadagy kүshti totyktyrgysh ottegimen de әrekettespejdi birak najzagaj otynda myna reakciya zhүredi N2 O2 2NO Azottyn manyzdy kosylystary selitralar NaNO3 chili selitrasy KNO3 үndi selitrasy Topyrakta nitrattar kүjinde kezdesedi Өsimdik pen zhanuarlar agzasynda manyzdy rol atkarady Azottyn molekulaaralyk kүshter әlsiz Van der Vaalsa kүshteri Diatomdy molekulalar erkin bolady Үsh ese bajlanys bolgandyktan bajlanys energiyasy ote zhogary Azottyn bajlanys dissociaciyasynyn energiyasy 945 4 kDzh mol kurajdy Osy zhogary bajlanystyn dissociaciyalanu energiyasyna azot kalypty zhagdajda belsendi emes korinedi sondyktan azot belsendi emes gaz bolyp sanalady N2 nege sonshalykty belsendi emes N2 gidrosfera biosfera zhәne atmosferanyn temperaturasy men kysymynda onyn үshtik bajlanysy әserinen himiyalyk belsendi emes Bul үshtik bajlanys tek ekstremaldy temperaturada zhәne nemese kysym kezinde nemese selektivti fermentter bolgan kezde buzyluy mүmkin Biologiyalyk manyzyAzot nәruyzdy zattardyn negizgi kuram boligi bolgandyktan tirshilik үshin asa manyzdy element sinire alatyn kejbir azot bakteriyalary bolmasa baska tiri organizmder azotty kosylys tүrinde gana sinire alady Өsimdikter topyraktan azotty nitrat zhәne ammonij tuzdary tүrinde alady Elektron berip nemese kosyp alyp 3 dәrezhesi 5 tүrindegi zhaj zat tүzedi Zhanuarlar organizminde azot molsheri 1 dan 10 ga al maldyn mүjizinde zhүninde 15 ga dejin zhetedi Azot adam denesinin 3 yn kurajdy Adam azotty auadan emes azotty kosylysy bar tagamdar arkyly alady Nәruyzsyz tirshilik zhok azotsyz nәruyz zhok degen kagidaly soz osynyn dәleli bolsa kerek Himiyalyk kasietterihimiyalyk reakciyalarda әri totyktyrgysh әri totyksyzdandyrgysh Azot ottegimen ftormen әreketteskende totyksyzdandyrgysh bolsa fosformen sutegimen alyuminijmen әreketteskende totyktyrgysh bolady Azot molekulasy ote berik boluyna bajlanysty reakciyaga tүsu kabileti tomen himiyalyk enzhar zat Zhogary temperatura men kysymda orshitki katalizator katysynda azot sutekpen tikelej әrekettesip ammiak tүzedi N2 3H2 2NH3 Bos kүjdegi azot ottekpen elektr ushkyny kezinde әrekettesedi Tabigatta bul reakciya najzagaj zharkyldaganda zhүredi N2 O2 2NO Bolme temperaturasynda azot totyktyrgysh retinde tek metall litijmen әrekettesedi N2 6Li 2Li3N Қyzdyrganda baska metaldarmen de osylajsha әrekettesedi 3Mg N2 Mg3N2ҚoldanyluyAzot himiyalyk sintezde inertti atmosfera zhasau үshin pajdalanylady Tonazytkyshta medicinada ammiak alu үshin koldanylady Sujyk azot salkyndatkysh zhүjeler salasynda keninen koldanylady Azot negizinen ammiak aluga odan әri azot kyshkyly zhәne azot tynajtkyshtaryn alu үshin koldanylady Azotty salgyrt inertti atmosferalyk orta zhasau үshin de pajdalanady elektr lampasyn toltyruga t b Azot molekulasy berik kosylys Ol totyktyrgysh retinde erekshe zhagdajda metalldarmen sutekpen әrekettesedi Tabigatta azot bos kүjinde kezdesedi ol auanyn negizgi kuram boligi Seligralardyn kuramynda bolady Azot adam zhәne zhanuarlar osimdikter organizminde manyzdy tirshilik procesterin zhүzege asyratyn nәruyzdyn kuramyna kiredi TүrleriBajlanyskan azot molekulalyk azottan baska kez kelgen himiyalyk kosylystyn kuramyna kiretin azot Molekulalyk azot N2 molekulasy tүrindegi azot Nәruyzdyk azot nәruyz kuramyndagy azot Nitrattyk azot kosylystardyn kuramyna tүrinde kiretin azot Sinimtal azot osimdikter sinire alatyn tүrdegi azot Azot kyshkylyHNO3 Azot kyshkyly kүshti bir negizdi kyshkyl tүssiz sujyktyk Azot fiksaciyasyAzot fiksaciyasy auadagy azotty himiyalyk kosylystar tүze bajlanystyru procesi auadagy molekulalyk azotty osimdikterge sinimtal azotty kosylystarga auystyru tabigi zhagdajda arnajy mikroorganizmderdin komegimen iske asady Azot olshegishAzot olshegish reakciya nәtizhesinde bolinip shykkan bos azotty olsheuge arnalgan aspap AzottauAzottau metall bujymdarynyn betki kabatyn azotpen kanyktyru procesi olardyn kattylygyn zhemiriluge turaktylygyn zhәne tozuga beriktigin arttyru үshin koldanylady Azottau nitrleu bolat zhәne titan bujymdarynyn syrtky betin katajtu zhәne tot baspajtyn etu үshin ammiakke salyp kyzuy 480 650 S azotka kanyktyru procesi Bul procesti nitrleu dep atajdy Azottyn tabigattagy ajnalymyAzot tabigatta ote kop taragan elementtin biri bolyp esepteledi Zher betindegi onyn negizgi tүrleri litosferadagy bajlanyskan zhәne atmosferadagy molekulalyk azot Atmosferadagy bos azotty osimdikter ozdiginen sinire almajdy Organikalyk zattar shirigende ondagy azottyn biraz boligi ammiakka ajnalady Topyraktagy nitrleushi bakteriyalardyn komegimen sol ammiak azot kyshkylyna dejin totygady Өz kezeginde topyraktagy karbonattar SaS03 kyshkylmen reakciyaga tүsip nitratka ajnalady da osimdikke sinedi Shiru procesi kezinde azottyn biraz boligi atmosferaga bos kүjinde bolinip otyrady Tabigi zhagdajda topyraktagy bajlanyskan azottyn molsheri kemimejdi Auadagy bos azot ta tүrli sebeptermen tolyktyrylyp otyrady Mysaly agash shymtezek taskomirdi zhakkanda organikalyk zattar shirigende atmosferaga azot bolinedi Topyrakta tirshilik etetin kejbir bakteriyalar da aua zhetispejtin zhagdajda nitrattardan ottekti ozine tartyp atmosferaga bos azot boledi 19 suret Osy procester nәtizhesinde tabigatta үzdiksiz azot ajnalymy zhүrip otyrady Azot osimdikke kazhetti korektik element Azot kyshkylynyn tuzdary nitrattar zhәne ammonij tuzdary mineraldyk tynajtkyshtar retinde koldanylady Kүmis nitraty hlorid ionyn tabuga kazhetti reaktiv Agash taskomir organikalyk zattar zhanganda shirigende auaga bos azot bolinedi Organizmdegi azot nәruyz belok sintezdeuge katysady DerekkozderNitrogen electronegativities agyl WebElements Tekserildi 5 tamyz 2010 Oryssha kazaksha tүsindirme sozdik Biologiya Zhalpy redakciyasyn baskargan e g d professor E Aryn Pavlodar EKO ҒӨF 2007 1028 b ISBN 9965 08 286 3 Poligrafiya olsheu tehnikasy agash ondeu zhabdyktary zhәne metall ondeu tehnikasy men tehnologiyasy Қazaksha oryssha terminderdin tүsindirme sozdigi Қazak Enciklopediyasy Himiya Usmanova M B Sakariyanova Қ N Zhalpy bilim beretin mekteptin 9 synybyna arnalgan okulyk 2 basylymy ondelgen tolyktyrylgan Almaty Atamura baspasy 2009 288 bet ISBN 9965 34 929 0 Himiya Zhalpy bilim beretin mekteptin 9 synybyna arnalgan okulyk Өndelgen tolyktyrylgan 2 bas N Nurahmetov K Sarmanova K Zheksembina t b Almaty Mektep baspasy 2009 208 bet suretti ISBN 9965 36 702 7 Қazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Himiya N Nurahmetov A Niyazbaeva R Ryskalieva N Dalabaeva Almaty Mektep baspasy 2007 336 bet ISBN 9965 36 416 8 Oryssha kazaksha tүsindirme sozdik Tau ken isi ken bajytu zhәne metallurgiya salalary bojynsha Zhalpy redakciyasyn baskargan Ә Bektibaev Almaty Ғylym 1999 ISBN5 628 00001 9SiltemelerOrtakkorda bugan katysty media fajldar bar NitrogenAzot na Webelements Azot v Populyarnoj biblioteke himicheskih elementov Muragattalgan 15 kazannyn 2007 zhyly Azot i adsorbcionnye generatory azota Azot Proizvodstvo i poluchenie azota Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul himiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz