Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Мырыш (лат. Zincum; Zn) — элементтердің периодты жүйесінің II-тобындағы химиялық элемент, асыл металдардың бірі. Реттік нөмірі 30, атом массасы 65,39. Мырыш ерте заманда жез түрінде белгілі болған, таза түрі 16 ғасырда алынған. Жер қыртысындағы массасы бойынша мөлш. 8,3×10-3%. Ол полиметалды сульфид кендерінің құрамында кездеседі.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| сынғыш металл көкшіл-ақ түсті  | |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі | Мырыш, 30 | ||||||||||||||
| Топ типі | |||||||||||||||
| Топ, период, блок | 12, 4, d | ||||||||||||||
| Атомдық масса () | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация | [Ar] 3d10 4s2 | ||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар | 2, 8, 18, 2 | ||||||||||||||
| Атом радиусы | 138 | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| 122±4 | |||||||||||||||
| 139 | |||||||||||||||
| (+2e) 74 | |||||||||||||||
| 1,65 (Полинг шкаласы) | |||||||||||||||
| -0,76 В | |||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері | 0; +2 | ||||||||||||||
| 1-ші: 906.4 кДж/моль (эВ) | |||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық () | 7,133 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы | 419,6 °C | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы | 906,2 °C | ||||||||||||||
| 7,28 кДж/моль | |||||||||||||||
| Булану жылуы | 114,8 кДж/моль | ||||||||||||||
| 25,4 Дж/(K·моль) | |||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| алтыбұрышты | |||||||||||||||
| a=2,6648 c=4,9468 Å | |||||||||||||||
| c/a қатынас | 1,856 | ||||||||||||||
| 234 K | |||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| (300 K) 116 Вт/(м·К) | |||||||||||||||
| 108 ГПа | |||||||||||||||
| 43 ГПа | |||||||||||||||
| Пуассон коэффициенті | 0.25 | ||||||||||||||
| Моос қаттылығы | 2.5 | ||||||||||||||
| 327–412 | |||||||||||||||
| 7440-66-6 | |||||||||||||||
Негізгі минералдары: сфалерит (мырыш алдамышы) және вюрцит, смитсонит, каламин, цинкит. Мырыш гексагональды тығыз қапталған торы бар күміс түсті ақ металл, тығызд. 7,133 г/см3, балқу t 419,5 °С, қайнау t 906 °С. Тотығу дәрежесі +2. Ылғал ауада және суда 200°С-қа дейін тұрақты, тотығуға гидроксикарбонатты беттік пленкасы кедергі жасайды; қышқылдар және сілтілермен, аммиак және аммоний тұздарымен, ылғал күйіндегі Cl2, Br2-мен, қыздырғанда О2-мен әрекеттеседі.
Құрамында М. бар концентраттарды күйдіріп, әрі қарай алынған күйдіргіні Н2SO4-пен сілтісіздендіру және ZnSO4 ерітіндісінен Мырышты электрлік тұндыру арқылы алынады. Мырыш жез, нейзильбер, томпак, тағы басқа қорытпалардың құраушысы; болат және шойынды мырыштау үшін (бұл кезде коррозияға қарсы қаптама түзіледі), ұшақтар мен автомобильдердің майда бөлшектерін, химиялық ток көздерінің электродтарын жасауда, күміс пен алтынды қорғасыннан бөлуде қолданылады.
Жіктелуі
Мырышқұрамды шикізат А, Б, және Г кластарға бөлінген. А класы үш топқа таралады:
- ЦВ00, ЦВ0, ЦВ1, ЦВ, Ц0А, Ц0, Ц1, Ц2, Ц3 маркалы таза мырыш.
- ЦАМ -1, ЦАМ-1о, ЦАМ4-1в, ЦАМ4о, ЦА4, ЦАМ10-5, ЦАМ9-1,5 маркалы қорытпалар.
- 1 және 2 топтардың талаптарына сай келмейтің төмен сапалы металл сынықтары мен қалдықтары.
Көрсетілген топтардың металды сынықтары мен қалдықтарын құрамындағы металдың мөлшеріне байланысты 1 немесе 2 сортқа жатқызады. 1 және 2 топтағы металдың мөлшері сорттар бойынша келесідей бөлінеді: 1-сортта 97 %-дан, 2-сортта- 85 %-дан, ал 3-сортта металдың мөлшері сәйкесінше 60 % және 45 %-дан кем емес болады.
Мырыш пен оның қорытпаларының жоңқасын топтарға ұқсас түрде жіктейді. 1 және 2 топтағы жоңқаның құрамында металдың мөлшері85 %-дан кем емес, 3 топта - 65 %-дан жоғары.
Мырыш және оның қорытпаларының басқа да қалдықтары үш топқа бөлінеді.
- Мырыш қағы (изгарь) және үш сорттағы гартмырыш:
а- құрамындағы Zn мөлшері 90 %-дан кем емес гартмырыш,
б- құрамындағы Zn мөлшері 65 %-дан кем емес мырыш қағы,
в- құрамындағы Zn мөлшері 40 %-дан кем емес гартмырыш және мырыш қағы.
- Мырыш-қорғасынды қақ; мырыш пен қорғасынның қосындысы 1 сортта 50 %-дан кем емес, ал 2 сортта - 40 %-дан жоғары.
- Құрамындағы мырыштың мөлшері 20 %-дан жоғары қалдықтары.
Мырыш қосылыстары
Мырыш қосылыстары – мырыш элементі түзетін химиялық қосылыстар. Мырыштың оттекті қосылыстарының маңыздысы мырыш (ІІ) оксиді ZnO – түссіз кристалл, балқу t 1975ӘС. Су, спирт, эфирде ерімейді, ал қышқылдарда, сілтілерде ериді. Табиғатта “цинкит” деген атпен белгілі. ZnO – мырыш буларын ауада немесе оттекте жағу және табиғи ZnS-ті күйдіру арқылы алынады. Ол бояғыштарда ақ пигмент (мырыш әгі), электроникада шала өткізгіш материал ретінде, тағы басқа мақсаттарда қолданылады. Мырыш гидроксиді Zn(OH)2 – мырыштың ерігіш тұздары мен сілтілер арасындағы реакцияда түзіледі. Ол ақ түсті тұнба, қышқылдар және сілтілерде ериді. Аммиак ерітіндісінде еріп, кешенді қосылыстар түзеді. Мырыш тұздарының маңыздылары: ZnS, ZnCl2, ZnSO4, Zn(СН3CОО)2. Мырыш сульфиді ZnS – түссіз кристалл, балқу t 1775ӘС, суда ерімейді, қышқылдар әсерінен ыдырайды, литопон деген ақ бояу құрамына кіреді. Табиғатта сфалерит (мырыш алдамышы) және вюрцит минералдары түрінде кездеседі. ZnCl2 немесе ZnSO4 ерітінділерінен натрий немесе аммоний сульфидімен тұндыру арқылы алынады. Шала өткізгіш материал ретінде, тағы басқа қолданылады. Мырыш хлориді ZnCl2, түссіз кристалл, балқу t 318ӘС, қайнау t 732ӘС, суда (20ӘС кезінде 100 г-да 367 г), суда, спиртте, эфирде ериді, өте гигроскопты. Мырыш сульфидін (ZnS) натрий хлоридімен (NaCl) қыздыру және тұз қышқылын Zn, ZnСО3 немесе ZnО-мен әрекеттестіру арқылы алынады. Ол негізінен қағаздарды ағартуда, улағыш ерітінділердің құраушысы ретінде, ағашты шіруден сақтау мақсатында қолданады. Мырыш сульфаты ZnSO4 – түссіз кристалл, суда ериді (20ӘС кезінде 100 г-да 54,1 г). Ерітінділерден мырыш купоросы (ZnSO47Н2О) түрінде кристалданады. Zn немесе ZnO-ін Н2SO4-пен әрекеттестіру арқылы алынады. Мырышты электролиз арқылы алуда және мырыштауда электролит құраушысы, матаны бояуда улағыш, флотореагент, микротыңайтқыш ретінде, тағы басқа қолданылады. Мырыштың тағы бір маңызды қосылысы мырыш ацетаты Zn(СН3CОО)2 – балқу t 235 – 237ӘС кристалл, суда (20ӘС кезінде 100 г-да 30 г немесе 100ӘС-та 44,6 г), спиртте ериді. Ол Zn немесе ZnО сірке қышқылымен әрекеттескенде алынады. Органик. синтез өнеркәсібінде – катализатор ретінде, медицинада, тағы басқа қолданылады. Мырышорганикалық қосылыстар – құрамында Zn–С байланысы бар қосылыстар. Негізгі типтері: R2 Zn, RZnНаl. Олардың Аlk2Zn қосылысы – сұйық, Аr2Zn – кристалл, RZnHal – балқымайтын ақ зат, органик. еріткіштерде ериді. Аlk2Zn (С4-ке дейін) – ауада өздігінен жанады; су, спирт, қышқылдар және аминдермен қарқынды әрекеттеседі. Оны ZnHal2-ні магнийорганик. қосылыстармен (немесе Ar2Hg) не алкилгалогенидтерді Zn–Сu қорытпаларымен әрекеттестіру арқылы алады.
Табиғатта мырыш өздігінен метал ретінде кездеседі.
Мырыш сульфид түрінде 1-4% Zn, сондай-ақ Cu, Pb, Ag, Au, Cd, Bi бар полиметалл кендерінен өндіріледі. Кендер мырыш концентраттарын (50-60% Zn) және сонымен қатар қорғасын, мыс, кейде пирит концентраттарын ала отырып, селективті флотациямен байытады. Мырыш концентраттарын пештерде қайнаған қабатта күйдіреді, мырыш сульфидін ZnO оксидіне ауыстырады; бұл ретте түзілетін SO2 күкіртті газы күкірт қышқылын өндіруге жұмсалады. ZnO тотығынан таза мырыш екі жолмен алынады. Пирометаллургиялық (дистилляциялық) әдіс бойынша, бұрыннан бар, күйдірілген концентрат түйіршікті және газ өткізгіштікті беру үшін жентектеуге ұшырайды, содан кейін 1200-1300 °c: ZnO + С = Zn + CO кезінде көмірмен немесе кокспен қалпына келтіреді. Бұл ретте түзілетін металл булары конденсацияланады және металл қалыптарға құяды.
Дереккөздер
- Рахимбекова З.М. Материалдар механикасы терминдерінің ағылшынша-орысша-қазақша түсіндірме сөздігі ISBN 9965-769-67-2
 | Бұл — химия бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Myrysh lat Zincum Zn elementterdin periodty zhүjesinin II tobyndagy himiyalyk element asyl metaldardyn biri Rettik nomiri 30 atom massasy 65 39 Myrysh erte zamanda zhez tүrinde belgili bolgan taza tүri 16 gasyrda alyngan Zher kyrtysyndagy massasy bojynsha molsh 8 3 10 3 Ol polimetaldy sulfid kenderinin kuramynda kezdesedi 30 Mys Myrysh GallijZn Cd Periodicheskaya sistema elementov30 ZnZhaj zattyn syrtky bejnesisyngysh metall kokshil ak tүstiAtom kasietiAtauy simvol nomiriMyrysh 30Top tipiAuyr metaldarTop period blok12 4 dAtomdyk massa 65 38 2 m a b g mol Elektrondyk konfiguraciya Ar 3d10 4s2Қabykshalar bojynsha elektrondar2 8 18 2Atom radiusy138Himiyalyk kasietteri122 4139 2e 741 65 Poling shkalasy 0 76 VTotygu dәrezheleri0 21 shi 906 4 kDzh mol eV 2 shi 1733 3 kDzh mol eV 3 shi 3833 kDzh mol eV Zhaj zattyn termodinamikalyk kasietteriTermodinamikalyk fazaҚatty deneTygyzdyk 7 133 g sm Balku temperaturasy419 6 CҚajnau temperaturasy906 2 C7 28 kDzh molBulanu zhyluy114 8 kDzh mol25 4 Dzh K mol Molyarlyk kolem9 2 sm molkysymy P Pa 1 10 100 1000 10 000 100 000T K 610 670 750 852 990 1179Zhaj zattyn kristalldyk toryaltyburyshtya 2 6648 c 4 9468 Ac a katynas1 856234 KBaska da kasietteri 300 K 116 Vt m K 108 GPa43 GPaPuasson koefficienti0 25Moos kattylygy2 5327 4127440 66 6Myrysh Zn Negizgi mineraldary sfalerit myrysh aldamyshy zhәne vyurcit smitsonit kalamin cinkit Myrysh geksagonaldy tygyz kaptalgan tory bar kүmis tүsti ak metall tygyzd 7 133 g sm3 balku t 419 5 S kajnau t 906 S Totygu dәrezhesi 2 Ylgal auada zhәne suda 200 S ka dejin turakty totyguga gidroksikarbonatty bettik plenkasy kedergi zhasajdy kyshkyldar zhәne siltilermen ammiak zhәne ammonij tuzdarymen ylgal kүjindegi Cl2 Br2 men kyzdyrganda O2 men әrekettesedi Қuramynda M bar koncentrattardy kүjdirip әri karaj alyngan kүjdirgini N2SO4 pen siltisizdendiru zhәne ZnSO4 eritindisinen Myryshty elektrlik tundyru arkyly alynady Myrysh zhez nejzilber tompak tagy baska korytpalardyn kuraushysy bolat zhәne shojyndy myryshtau үshin bul kezde korroziyaga karsy kaptama tүziledi ushaktar men avtomobilderdin majda bolshekterin himiyalyk tok kozderinin elektrodtaryn zhasauda kүmis pen altyndy korgasynnan bolude koldanylady ZhikteluiMyryshkuramdy shikizat A B zhәne G klastarga bolingen A klasy үsh topka taralady CV00 CV0 CV1 CV C0A C0 C1 C2 C3 markaly taza myrysh CAM 1 CAM 1o CAM4 1v CAM4o CA4 CAM10 5 CAM9 1 5 markaly korytpalar 1 zhәne 2 toptardyn talaptaryna saj kelmejtin tomen sapaly metall synyktary men kaldyktary Korsetilgen toptardyn metaldy synyktary men kaldyktaryn kuramyndagy metaldyn molsherine bajlanysty 1 nemese 2 sortka zhatkyzady 1 zhәne 2 toptagy metaldyn molsheri sorttar bojynsha kelesidej bolinedi 1 sortta 97 dan 2 sortta 85 dan al 3 sortta metaldyn molsheri sәjkesinshe 60 zhәne 45 dan kem emes bolady Myrysh pen onyn korytpalarynyn zhonkasyn toptarga uksas tүrde zhiktejdi 1 zhәne 2 toptagy zhonkanyn kuramynda metaldyn molsheri85 dan kem emes 3 topta 65 dan zhogary Myrysh zhәne onyn korytpalarynyn baska da kaldyktary үsh topka bolinedi Myrysh kagy izgar zhәne үsh sorttagy gartmyrysh a kuramyndagy Zn molsheri 90 dan kem emes gartmyrysh b kuramyndagy Zn molsheri 65 dan kem emes myrysh kagy v kuramyndagy Zn molsheri 40 dan kem emes gartmyrysh zhәne myrysh kagy Myrysh korgasyndy kak myrysh pen korgasynnyn kosyndysy 1 sortta 50 dan kem emes al 2 sortta 40 dan zhogary Қuramyndagy myryshtyn molsheri 20 dan zhogary kaldyktary Myrysh kosylystaryMyrysh kosylystary myrysh elementi tүzetin himiyalyk kosylystar Myryshtyn ottekti kosylystarynyn manyzdysy myrysh II oksidi ZnO tүssiz kristall balku t 1975ӘS Su spirt efirde erimejdi al kyshkyldarda siltilerde eridi Tabigatta cinkit degen atpen belgili ZnO myrysh bularyn auada nemese ottekte zhagu zhәne tabigi ZnS ti kүjdiru arkyly alynady Ol boyagyshtarda ak pigment myrysh әgi elektronikada shala otkizgish material retinde tagy baska maksattarda koldanylady Myrysh gidroksidi Zn OH 2 myryshtyn erigish tuzdary men siltiler arasyndagy reakciyada tүziledi Ol ak tүsti tunba kyshkyldar zhәne siltilerde eridi Ammiak eritindisinde erip keshendi kosylystar tүzedi Myrysh tuzdarynyn manyzdylary ZnS ZnCl2 ZnSO4 Zn SN3COO 2 Myrysh sulfidi ZnS tүssiz kristall balku t 1775ӘS suda erimejdi kyshkyldar әserinen ydyrajdy litopon degen ak boyau kuramyna kiredi Tabigatta sfalerit myrysh aldamyshy zhәne vyurcit mineraldary tүrinde kezdesedi ZnCl2 nemese ZnSO4 eritindilerinen natrij nemese ammonij sulfidimen tundyru arkyly alynady Shala otkizgish material retinde tagy baska koldanylady Myrysh hloridi ZnCl2 tүssiz kristall balku t 318ӘS kajnau t 732ӘS suda 20ӘS kezinde 100 g da 367 g suda spirtte efirde eridi ote gigroskopty Myrysh sulfidin ZnS natrij hloridimen NaCl kyzdyru zhәne tuz kyshkylyn Zn ZnSO3 nemese ZnO men әrekettestiru arkyly alynady Ol negizinen kagazdardy agartuda ulagysh eritindilerdin kuraushysy retinde agashty shiruden saktau maksatynda koldanady Myrysh sulfaty ZnSO4 tүssiz kristall suda eridi 20ӘS kezinde 100 g da 54 1 g Eritindilerden myrysh kuporosy ZnSO4 7N2O tүrinde kristaldanady Zn nemese ZnO in N2SO4 pen әrekettestiru arkyly alynady Myryshty elektroliz arkyly aluda zhәne myryshtauda elektrolit kuraushysy matany boyauda ulagysh flotoreagent mikrotynajtkysh retinde tagy baska koldanylady Myryshtyn tagy bir manyzdy kosylysy myrysh acetaty Zn SN3COO 2 balku t 235 237ӘS kristall suda 20ӘS kezinde 100 g da 30 g nemese 100ӘS ta 44 6 g spirtte eridi Ol Zn nemese ZnO sirke kyshkylymen әreketteskende alynady Organik sintez onerkәsibinde katalizator retinde medicinada tagy baska koldanylady Myryshorganikalyk kosylystar kuramynda Zn S bajlanysy bar kosylystar Negizgi tipteri R2 Zn RZnNal Olardyn Alk2Zn kosylysy sujyk Ar2Zn kristall RZnHal balkymajtyn ak zat organik eritkishterde eridi Alk2Zn S4 ke dejin auada ozdiginen zhanady su spirt kyshkyldar zhәne amindermen karkyndy әrekettesedi Ony ZnHal2 ni magnijorganik kosylystarmen nemese Ar2Hg ne alkilgalogenidterdi Zn Su korytpalarymen әrekettestiru arkyly alady Tabigatta myrysh ozdiginen metal retinde kezdesedi Myrysh sulfid tүrinde 1 4 Zn sondaj ak Cu Pb Ag Au Cd Bi bar polimetall kenderinen ondiriledi Kender myrysh koncentrattaryn 50 60 Zn zhәne sonymen katar korgasyn mys kejde pirit koncentrattaryn ala otyryp selektivti flotaciyamen bajytady Myrysh koncentrattaryn peshterde kajnagan kabatta kүjdiredi myrysh sulfidin ZnO oksidine auystyrady bul rette tүziletin SO2 kүkirtti gazy kүkirt kyshkylyn ondiruge zhumsalady ZnO totygynan taza myrysh eki zholmen alynady Pirometallurgiyalyk distillyaciyalyk әdis bojynsha burynnan bar kүjdirilgen koncentrat tүjirshikti zhәne gaz otkizgishtikti beru үshin zhentekteuge ushyrajdy sodan kejin 1200 1300 c ZnO S Zn CO kezinde komirmen nemese kokspen kalpyna keltiredi Bul rette tүziletin metall bulary kondensaciyalanady zhәne metall kalyptarga kuyady DerekkozderRahimbekova Z M Materialdar mehanikasy terminderinin agylshynsha oryssha kazaksha tүsindirme sozdigi ISBN 9965 769 67 2 Bul himiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz