Солтүстік Мұзды Мұхит — Жер шарындағы аумағы жөнінен ең кіші мұхит. Ауданы 14,75 млн. км², суының көлемі 18 млн. км³. Орташа тереңдігі 1220 м, ең терең жері – 5527 м. Солтүстік Мұзды мұхиттың орта тұсында Солтүстік полюс орналасқан. Барлық жағынан дерлік Еуразия мен Солтүстік Америка құрлықтарының солт. ш Мұзды мұхит (кейде Солтүстік Мұзды мұхит, не Арктика мұхиты) — солтүстік жарты шарындағы полюсқа жақын су өңірі, бес мұхиттың ең кішісі.
Мұзды мұхиттың және төңірегінің батиметриялық/топографикалық картасы Солтүстік Мұзды мұхит алабының басты өзені. оның ұзындығы 4248 км, тек 1700 км-ге жуық бөлігі ғана Қазақстан жері арқылы ағып өтеді. Ол Қытайдан Бала Ертіс деп басталып, Қазақстанда қара ертіс деп аталып, Зайсан көліне келіп құяды. Көлден ағып шыққанда өзен Ақ Ертіс немесе Ертіс деп аталады да, Ресей аумағындағы Обь өзеніне барып құяды. Ертіс алғашында белесті-төбелі жазықпен ағып, Алтайдың Нарын, Қалба Жоталары т.б тау сілемдерінің аралығындағы тар шатқалдармен Өскемен қаласына дейін ағады. Оған Семей мен Өскемен Қаласының аралығында көптеген салалар келіп құядыю Бұлардың ішіндегі суы моләрі ең ірісі - Бұқтырма өзені.
Бөлінулері
Физика-географиялық ерекшеліктеріне және геологиялық құрылысына қарай негізгі 3 бөлікке бөлінеді: Солтүстік Европалық алап (Гренландия, Норвегия, Баренц және Ақ теңіздер), материктік қайраңға таяу жатқан теңіздер (Кара, Лаптевтер, Шығыс Сібір, Чукот, Бофорт, Баффин теңіздері және Гудзон шығанағы), Арктикалық алап - мұхиттың орталық терең бөлігі. Ірі аралдары мен архипелагтары: Гренландия, Исландия, Канаданың Арктикалық архипелагы, Шпицберген, Франц-Иосиф Жері, Жаңа Жер, Солтүстік Жер, Жаңасібір аралдары. Аралдарының жалпы ауданы 4 млн. км².
Түбінің рельефінде кең материктік қайраң (1200-1300 м-ге дейін), су асты жоталарымен Гаккель (ең саяз бөлігі 400 м), Ломоносов (954 м), Менделеев (1500 м) бөлінген тік материктік беткейлер және терең шұңғымалар [Нансен (5449 м), Амундсен (4321 м) Макаров (3940 м), Канада (3838 м)] ажыратылады. Климаты арктикалық. Ауаның орташа температурасы қаңтарда Атлант мұхиты мен Солтүстік Европа алабының шегінде - 2°, -4° С-тан - 32°С-қа дейін, Арктикалық алапта -40°С; шілдеде Арктикалық алапта 0°, -1° С, теңізде 4°, -6°С. Жылдық жауын-шашын мөлшері 75-300 мм. Қыста мұхит айдынының 9/10 бөлігін көп жылдық мұз (орташа қалыңдығы 3 м-дей) басады. Жарты тәуліктік толысуының биіктігі 1 м, ең биік жерінде (Баренц теңізінде) 6,1 м. Ағыс жылдамдығы 2,0-5,0 м/сек-тан 10,0-20,0 м/сек-қа дейін. Өсімдік және жануар дүниесі арктикалық және атланттық түрлерден қалыптасқан. Фитопланктонның (негізінен диатомды балдырлар) 67 түрі кездеседі. Мұхит түбін фукус, ламинария, алярия т. б. алып жатыр. Зоопланктонның 300 түрі бар. Балықтардың солтүстік атлант түрлері (май шабақ, треска, пикша) және кит, морж, ит балық, ақ аю тіршілік етеді. Солтүстік Европа алабындағы теңіздерден, Баффин теңізінен балық және аң ауланады. Солтүстік Мұзды мұхитың транспорттық маңызы күшеюде (Солтустік теңіз жолы, Солтустік-Батыс теңіз өткелі). Маңызды теңіз порттары - Мурманск (Баренц теңізі), Кандалакша, Беломорск, Архангельск (Ақ теңіз), Диксон (Кара теңізі), Тикси (Лаптевтер теңізі), Певек (Шығыс Сібір теңізі), Тромсё және Тронхейм (Норвегия теңізі), Черчилл (Гудзон шығанағы).
Бойлық-ені: 90° N 0° E
Теңіздері
- Әдеб.: Советская Арктика. Моря и острова Северного Ледовитого океана. М., 1970; Короткевич Е. С. Полярные пустыни. Л., 1972.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Soltүstik Muzdy Muhit Zher sharyndagy aumagy zhoninen en kishi muhit Audany 14 75 mln km suynyn kolemi 18 mln km Ortasha terendigi 1220 m en teren zheri 5527 m Soltүstik Muzdy muhittyn orta tusynda Soltүstik polyus ornalaskan Barlyk zhagynan derlik Euraziya men Soltүstik Amerika kurlyktarynyn solt sh Muzdy muhit kejde Soltүstik Muzdy muhit ne Arktika muhity soltүstik zharty sharyndagy polyuska zhakyn su oniri bes muhittyn en kishisi Muzdy muhittyn zhәne tonireginin batimetriyalyk topografikalyk kartasy Soltүstik Muzdy muhit alabynyn basty ozeni onyn uzyndygy 4248 km tek 1700 km ge zhuyk boligi gana Қazakstan zheri arkyly agyp otedi Ol Қytajdan Bala Ertis dep bastalyp Қazakstanda kara ertis dep atalyp Zajsan koline kelip kuyady Kolden agyp shykkanda ozen Ak Ertis nemese Ertis dep atalady da Resej aumagyndagy Ob ozenine baryp kuyady Ertis algashynda belesti tobeli zhazykpen agyp Altajdyn Naryn Қalba Zhotalary t b tau silemderinin aralygyndagy tar shatkaldarmen Өskemen kalasyna dejin agady Ogan Semej men Өskemen Қalasynyn aralygynda koptegen salalar kelip kuyadyyu Bulardyn ishindegi suy molәri en irisi Buktyrma ozeni BolinuleriFizika geografiyalyk erekshelikterine zhәne geologiyalyk kurylysyna karaj negizgi 3 bolikke bolinedi Soltүstik Evropalyk alap Grenlandiya Norvegiya Barenc zhәne Ak tenizder materiktik kajranga tayau zhatkan tenizder Kara Laptevter Shygys Sibir Chukot Bofort Baffin tenizderi zhәne Gudzon shyganagy Arktikalyk alap muhittyn ortalyk teren boligi Iri araldary men arhipelagtary Grenlandiya Islandiya Kanadanyn Arktikalyk arhipelagy Shpicbergen Franc Iosif Zheri Zhana Zher Soltүstik Zher Zhanasibir araldary Araldarynyn zhalpy audany 4 mln km Tүbinin relefinde ken materiktik kajran 1200 1300 m ge dejin su asty zhotalarymen Gakkel en sayaz boligi 400 m Lomonosov 954 m Mendeleev 1500 m bolingen tik materiktik betkejler zhәne teren shungymalar Nansen 5449 m Amundsen 4321 m Makarov 3940 m Kanada 3838 m azhyratylady Klimaty arktikalyk Auanyn ortasha temperaturasy kantarda Atlant muhity men Soltүstik Evropa alabynyn sheginde 2 4 S tan 32 S ka dejin Arktikalyk alapta 40 S shildede Arktikalyk alapta 0 1 S tenizde 4 6 S Zhyldyk zhauyn shashyn molsheri 75 300 mm Қysta muhit ajdynynyn 9 10 boligin kop zhyldyk muz ortasha kalyndygy 3 m dej basady Zharty tәuliktik tolysuynyn biiktigi 1 m en biik zherinde Barenc tenizinde 6 1 m Agys zhyldamdygy 2 0 5 0 m sek tan 10 0 20 0 m sek ka dejin Өsimdik zhәne zhanuar dүniesi arktikalyk zhәne atlanttyk tүrlerden kalyptaskan Fitoplanktonnyn negizinen diatomdy baldyrlar 67 tүri kezdesedi Muhit tүbin fukus laminariya alyariya t b alyp zhatyr Zooplanktonnyn 300 tүri bar Balyktardyn soltүstik atlant tүrleri maj shabak treska piksha zhәne kit morzh it balyk ak ayu tirshilik etedi Soltүstik Evropa alabyndagy tenizderden Baffin tenizinen balyk zhәne an aulanady Soltүstik Muzdy muhityn transporttyk manyzy kүsheyude Soltustik teniz zholy Soltustik Batys teniz otkeli Manyzdy teniz porttary Murmansk Barenc tenizi Kandalaksha Belomorsk Arhangelsk Ak teniz Dikson Kara tenizi Tiksi Laptevter tenizi Pevek Shygys Sibir tenizi Tromsyo zhәne Tronhejm Norvegiya tenizi Cherchill Gudzon shyganagy Bojlyk eni 90 N 0 E Muzdy muhittyn zhәne tonireginin batimetriyalyk topografikalyk kartasyTenizderiBarenc tenizi Kara tenizi Laptevter tenizi Shygys Sibir tenizi Norveg teniziӘdeb Sovetskaya Arktika Morya i ostrova Severnogo Ledovitogo okeana M 1970 Korotkevich E S Polyarnye pustyni L 1972