Марганец лат Manganum Mn элементтердің периодты жүйесінің VII тобындағы химиялық элемент асыл металдардың бірі Реттік нө

Марганец (лат. Manganum; Mn) — элементтердің периодты жүйесінің VII-тобындағы химиялық элемент, асыл металдардың бірі. Реттік нөмірі 25, 54, 938.

25	Хром ← Марганец → Темір
Mn ↓ Tc	Периодическая система элементов 25Mn

Жай заттың сыртқы бейнесі

Қатты, сынғыш металл күміс-ақ түсті

Атом қасиеті

Атауы, символ, нөмірі

Марганец, 25

Топ типі

Ауыр металдар

Топ, период, блок

7, 4, d

Атомдық масса
()

54.938043(2) м. а. б. (г/моль)

Электрондық конфигурация

[Ar] 3d⁵ 4s²

Қабықшалар бойынша электрондар

2, 8, 13, 2

Атом радиусы

127

Химиялық қасиеттері

Төмен айналу жылдамдығы: 139±5
Жоғары айналу жылдамдығы: 161±8

(+7e) 46 (+2e) 80

1,55 (Полинг шкаласы)

−1,180 В

Тотығу дәрежелері

−3, −2, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6, +7

1-ші: 717.3 кДж/моль (эВ)
2-ші: 1509.0 кДж/моль (эВ)
3-ші: 3248 кДж/моль (эВ)

Жай заттың термодинамикалық қасиеттері

Термодинамикалық фаза

7,21 г/см³

1 517 (1243 °C)

2 235 (1961 °C)

13,4 кДж/моль

Булану жылуы

221 кДж/моль

26,3 Дж/(K·моль)

Молярлық көлем

7,35 см³/моль

қысымы
$P$ (Па)	1	10	100	1000	10 000	100 000
$T$ (К)	1228	1347	1493	1691	1955	2333

Жай заттың кристаллдық торы

кубтық

8,890 Å

400 K

Басқа да қасиеттері

Магниттік құрылымы

парамагниттік

(300 K) 6,87 Вт/(м·К)

198 ГПа

Моос қаттылығы

6.0

196

7439-96-5

Шығу тарихы

Марганецтің негізгі минералдарының бірі – пиролизит – ерте заманда қара магнезия ретінде белгілі болған және оны нақтылау үшін шыны балқытуда пайдаланылған. Бұл магнитті темір рудасының бір түрі болып саналды және оны магнитпен тартпайтындығы туралы Плиний Аға магнит «немқұрайлы» қара магнезияның әйел жынысымен түсіндірді. 1774 жылы швед химигі К.Шеле кеннің құрамында белгісіз металл бар екенін көрсетті. Ол өзінің досы химик Ю Ганға кен үлгілерін жіберді, ол пиролюзитті пеште көмірмен қыздыру арқылы металдық марганец алды. 19 ғасырдың басында оған «манган» атауы қабылданды (неміс тілінен. Manganerz – марганец кені).

Табиғатта кездесуі

Марганец жер бетіндегі ең көп таралған 14-ші элемент, ал темірден кейін жер қыртысындағы екінші ауыр металл (жер қыртысындағы атомдардың жалпы санының 0,03%). Марганецтің массалық үлесі қышқылдан (600 г/т) негізгі жыныстарға (2,2 кг/т) дейін артады. Ол көптеген кендерде темірмен бірге жүреді, бірақ марганецтің тәуелсіз кен орындары да бар. Чиатура кен орнында (Кутаиси облысы) 40%-ға дейін марганец рудалары бар. Тау жыныстарында шашыраған марганец сумен шайылып, Дүниежүзілік мұхитқа тасымалданады. Бұл ретте оның теңіз суындағы мөлшері шамалы (10-7-10-6%), ал мұхиттың терең жерлерінде оның концентрациясы суда ерімейтін оттегінің пайда болуымен суда еріген оттегінің тотығуынан 0,3%-ға дейін артады. гидратталған күйде (MnO2 xH2O) және мұхиттың төменгі қабаттарына сіңіп, түбінде ферромарганец деп аталатын түйіндерді түзетін марганец оксиді, онда марганец мөлшері 45% жетуі мүмкін (олардың құрамында мыс қоспалары да бар). Мұндай түйіндер болашақта өнеркәсіп үшін марганецтің көзіне айналуы мүмкін.