Фиджи Республикасы (ағылш. Republic of Fiji, -{Matanitu Tu-Vaka-i-koya ko Viti}-, / ) — Мұхиттық аралдарда, Тынық Мұхиттың оңт.-батыс бөлігіндегі Фиджи аралдарына орналасқан мемлекет. Аумағы 18333 км2. Халқы 796 мың (1998). Халқының негізін фиджиліктер (меланезиялықтар мен полинезиялықтар – 49%), үнділер (46%), еуропалықтар (2%) құрайды. Ресми тілі – ағылшын. Дінге сенушілердің 53%-ы – , 38%-ы – , 8%-ы – мұсылмандар. Мемлекет басшысы – президент. Үкімет басшысы – премьер-министр. Заң шығарушы органы – қос палаталы парламент (Сенат пен Өкілдер палатасы). Астанасы – Сува қаласы. Ұлттық мейрамы – Тәуелсіздік күні 10 қазан (1970). БҰҰ-ның мүшесі (1970). Ақша бірлігі – Фиджи долл.
Фиджи Республикасы ағылш. Republic of Fiji -{Matanitu Tu-Vaka-i-koya ko Viti}- / | |||||
| |||||
Ұран: «Rerevaka na Kalou ka Doka na Tui» | |||||
Тарихы | |||||
---|---|---|---|---|---|
Тәуелсіздік күні | 10 қазан 1970 жыл (Ұлыбританиядан) | ||||
Мемлекеттік құрылымы | |||||
Ресми тілдері | ағылшын, , тілдері | ||||
Елорда | |||||
Ірі қаласы | Сува | ||||
Үкімет түрі | Парламенттік республика | ||||
Географиясы | |||||
Жер аумағы • Барлығы | Әлем бойынша 151-ші орын 18 274 км² | ||||
Жұрты • Сарап (2018) • Санақ (2017) • Тығыздығы | 912 241 адам (161-ші) 884 887 адам 46,4 адам/км² (148-ші) | ||||
Экономикасы | |||||
ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда | 9,112 млрд. $ 10,251 $ | ||||
ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда | 5,223 млрд. $ 5,876 $ | ||||
АДИ (2017) | ▲ 0,741 (жоғары) (92-ші) | ||||
Валютасы | Фиджи доллары | ||||
Қосымша мәліметтер | |||||
Интернет үйшігі | |||||
ISO коды | FJ | ||||
ХОК коды | FIJ | ||||
Телефон коды | +679 | ||||
Уақыт белдеулері | +12 |
Фиджи топаралы 300-ден астам үлкенді-кішілі аралдардан құралады (150-не адамдар қоныстанған). Олардың ішіндегі ең ірілері – мен . Фиджи аумағының 80%-ын қамтиды. Аралдардың көпшілігі жанартаутекті, жер бедері таулы (ең биік жері – 1322 м), жағалауларында маржанды рифтер мол. Климаты тропиктік, мұхиттық, ылғалды, дауылдар жиі соғады. Орташа айлық темп-расы 25 – 28С; жылдық жауын-шашын мөлш. 1700 мм-ден шығысындағы таулы беткейлерде 3500 мм-ге дейін жетеді. Ылғалды тропиктік ормандар мен саванналар басым. Тропиктік ормандарда ағаштардың көптеген бағалы түрлері өседі. Жануарлар дүниесінде сүтқоректілердің үлесі тым аз, керісінше құстардың көптеген түрлері тіршілік етеді. Аралдар жағалауларында тар аккумулятивті жазықтар созылып жатыр. Ең ірі өзендері – (100 км жерінде кеме қатынасы бар), , , аралында.
Б.з.б. 1500 жылдар шамасында Фиджи аралдарына полинезиялық, кейіннен меланезиялық тайпалар қоныстана бастаған. 1643 жылы Фиджи аралдарын голландиялық теңіз саяхатшысы ашқан кезде жергілікті халық әлеум.-экон. дамуы жағынан алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырау сатысында болды. 1774 жылы аралдарды ағылшындық теңіз саяхатшысы зерттеді. 1835 жылы аралдарға ағылшындардың алғашқы тобы келіп қоныстанып, 1874 жылы Ұлыбритания отарына айналдырылды. 1875 – 76 жылы көсемдердің басшылығымен жергілікті тайпалар ағылшын отаршылығына қарсы көтеріліс жасады. 1879 жылдан бастап Фиджиге қант плантацияларында жұмыс істеу үшін Үндістаннан жұмысшылар әкеліне бастады. 1966 ж. ұлт-азаттық қозғалыстың қысымымен жергілікті халық құқықтарын елеулі түрде кеңейткен конституция қабылданды. 1970 жылы Фиджи Британ Достастығының шеңберінде тәуелсіздікке ие болды. 1987 жылғы әскери төңкерістің нәтижесінде билік әскерлердің қолына көшті. Ген.-губернатор қызметі жойылды. Фиджи республика болып жарияланып, Достастықтың құрамынан шықты. 1997 жылы нәсілдік кемсітушілікке байланысты конституция ережелеріне өзгерістер енгізілген соң қайтадан Достастық құрамына қабылданды.
Фиджи – аграрлы мемлекет, Мұхиттық аралдардағы экон. жағынан неғұрлым дамығандарының бірі. Экономикасында жетекші рөлді шетелдік капитал (негізінен австралиялық) атқарады. Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлш. жылына 2440 АҚШ долларына тең (2003 ж.). А. ш. үшін ел аум-ның 14,2%-ы пайдаланылса, ормандар 64,9%-ды құрайды. Экономикасының негізгі саласы – егіншілік. Негізгі тауарлық дақылдарға қант құрағы, кокос пальмасы (жылына 0,2 млн. т жаңғақ жиналады) жатады. Сондай-ақ какао, темекі, күріш, кассаву, таро, банан, ананас өсіріледі. Балық аулау, ірі қара мал, ешкі, шошқа өсіру дамыған. Өнеркәсіп орындары негізінен а. ш. шикізаттарын өңдеумен (қант, копра мен кокос майын өндіру, күріш тазалау мен май сығу) айналысады. Тігін, орман және ағаш өңдеу салалары жедел дамуда. Кеме жөндеу шеберханалары жұмыс істейді. Алтын, күміс, мыс және марганец кентастары өндіріледі. Негізгі теңіз порты – Сува. Т. жылының ұз. 595 км (плантациялардан қант құрағын тасу үшін ғана пайдаланылады). Экспортының негізін қант, киім-кешек, алтын, балық, ағаш, меласса, кокос майы құрайды. Негізгі сауда серіктестері: Австралия, Жаңа Зеландия, АҚШ, Жапония. Фиджиде жылына 250 мыңнан астам туристер демалады.
Дереккөздер
- World Population Prospects 2017 (1 July 2017). Тексерілді, 4 сәуір 2018.
- Government of Fiji Fiji Bureau of Statistics Releases 2017 Census Results (10 January 2018). Тексерілді, 3 қараша 2018.
- Fiji. International Monetary Fund.
- Human Development Indices and Indicators 2018 Statistical Update. United Nations Development Programme (2018). Тексерілді, 22 қаңтар 2019.
- Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-216-5
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 17 48 48 o e 179 24 44 sh b 17 81333 o e 179 41222 sh b 17 81333 179 41222 G O Ya Fidzhi Respublikasy agylsh Republic of Fiji Matanitu Tu Vaka i koya ko Viti Muhittyk araldarda Tynyk Muhittyn ont batys boligindegi Fidzhi araldaryna ornalaskan memleket Aumagy 18333 km2 Halky 796 myn 1998 Halkynyn negizin fidzhilikter melaneziyalyktar men polineziyalyktar 49 үndiler 46 europalyktar 2 kurajdy Resmi tili agylshyn Dinge senushilerdin 53 y 38 y 8 y musylmandar Memleket basshysy prezident Үkimet basshysy premer ministr Zan shygarushy organy kos palataly parlament Senat pen Өkilder palatasy Astanasy Suva kalasy Ұlttyk mejramy Tәuelsizdik kүni 10 kazan 1970 BҰҰ nyn mүshesi 1970 Aksha birligi Fidzhi doll Fidzhi Respublikasy agylsh Republic of Fiji Matanitu Tu Vaka i koya ko Viti Ұran Rerevaka na Kalou ka Doka na Tui TarihyTәuelsizdik kүni 10 kazan 1970 zhyl Ұlybritaniyadan Memlekettik kurylymyResmi tilderi agylshyn tilderiElordaIri kalasy SuvaҮkimet tүri Parlamenttik respublikaGeografiyasyZher aumagy Barlygy Әlem bojynsha 151 shi oryn 18 274 km Zhurty Sarap 2018 Sanak 2017 Tygyzdygy 912 241 adam 161 shi 884 887 adam 46 4 adam km 148 shi EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2018 Zhan basyna shakkanda 9 112 mlrd 10 251 ZhIӨ nominal Қorytyndy 2018 Zhan basyna shakkanda 5 223 mlrd 5 876 ADI 2017 0 741 zhogary 92 shi Valyutasy Fidzhi dollaryҚosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody FJHOK kody FIJTelefon kody 679Uakyt beldeuleri 12 Fidzhi toparaly 300 den astam үlkendi kishili araldardan kuralady 150 ne adamdar konystangan Olardyn ishindegi en irileri men Fidzhi aumagynyn 80 yn kamtidy Araldardyn kopshiligi zhanartautekti zher bederi tauly en biik zheri 1322 m zhagalaularynda marzhandy rifter mol Klimaty tropiktik muhittyk ylgaldy dauyldar zhii sogady Ortasha ajlyk temp rasy 25 28 S zhyldyk zhauyn shashyn molsh 1700 mm den shygysyndagy tauly betkejlerde 3500 mm ge dejin zhetedi Ylgaldy tropiktik ormandar men savannalar basym Tropiktik ormandarda agashtardyn koptegen bagaly tүrleri osedi Zhanuarlar dүniesinde sүtkorektilerdin үlesi tym az kerisinshe kustardyn koptegen tүrleri tirshilik etedi Araldar zhagalaularynda tar akkumulyativti zhazyktar sozylyp zhatyr En iri ozenderi 100 km zherinde keme katynasy bar aralynda B z b 1500 zhyldar shamasynda Fidzhi araldaryna polineziyalyk kejinnen melaneziyalyk tajpalar konystana bastagan 1643 zhyly Fidzhi araldaryn gollandiyalyk teniz sayahatshysy ashkan kezde zhergilikti halyk әleum ekon damuy zhagynan algashky kauymdyk kurylystyn ydyrau satysynda boldy 1774 zhyly araldardy agylshyndyk teniz sayahatshysy zerttedi 1835 zhyly araldarga agylshyndardyn algashky toby kelip konystanyp 1874 zhyly Ұlybritaniya otaryna ajnaldyryldy 1875 76 zhyly kosemderdin basshylygymen zhergilikti tajpalar agylshyn otarshylygyna karsy koterilis zhasady 1879 zhyldan bastap Fidzhige kant plantaciyalarynda zhumys isteu үshin Үndistannan zhumysshylar әkeline bastady 1966 zh ult azattyk kozgalystyn kysymymen zhergilikti halyk kukyktaryn eleuli tүrde kenejtken konstituciya kabyldandy 1970 zhyly Fidzhi Britan Dostastygynyn shenberinde tәuelsizdikke ie boldy 1987 zhylgy әskeri tonkeristin nәtizhesinde bilik әskerlerdin kolyna koshti Gen gubernator kyzmeti zhojyldy Fidzhi respublika bolyp zhariyalanyp Dostastyktyn kuramynan shykty 1997 zhyly nәsildik kemsitushilikke bajlanysty konstituciya erezhelerine ozgerister engizilgen son kajtadan Dostastyk kuramyna kabyldandy Fidzhi agrarly memleket Muhittyk araldardagy ekon zhagynan negurlym damygandarynyn biri Ekonomikasynda zhetekshi roldi sheteldik kapital negizinen avstraliyalyk atkarady Ұlttyk tabystyn zhan basyna shakkandagy molsh zhylyna 2440 AҚSh dollaryna ten 2003 zh A sh үshin el aum nyn 14 2 y pajdalanylsa ormandar 64 9 dy kurajdy Ekonomikasynyn negizgi salasy eginshilik Negizgi tauarlyk dakyldarga kant kuragy kokos palmasy zhylyna 0 2 mln t zhangak zhinalady zhatady Sondaj ak kakao temeki kүrish kassavu taro banan ananas osiriledi Balyk aulau iri kara mal eshki shoshka osiru damygan Өnerkәsip oryndary negizinen a sh shikizattaryn ondeumen kant kopra men kokos majyn ondiru kүrish tazalau men maj sygu ajnalysady Tigin orman zhәne agash ondeu salalary zhedel damuda Keme zhondeu sheberhanalary zhumys istejdi Altyn kүmis mys zhәne marganec kentastary ondiriledi Negizgi teniz porty Suva T zhylynyn uz 595 km plantaciyalardan kant kuragyn tasu үshin gana pajdalanylady Eksportynyn negizin kant kiim keshek altyn balyk agash melassa kokos majy kurajdy Negizgi sauda seriktesteri Avstraliya Zhana Zelandiya AҚSh Zhaponiya Fidzhide zhylyna 250 mynnan astam turister demalady DerekkozderWorld Population Prospects 2017 1 July 2017 Tekserildi 4 sәuir 2018 Government of Fiji Fiji Bureau of Statistics Releases 2017 Census Results 10 January 2018 Tekserildi 3 karasha 2018 Fiji International Monetary Fund Human Development Indices and Indicators 2018 Statistical Update United Nations Development Programme 2018 Tekserildi 22 kantar 2019 Қazirgi dүnie geografiyasy Hrestomatiya Zhalpy bilim beretin mekteptin kogamdyk gumanitarlyk bagytyndagy 11 synybyna arnalgan oku kuraly Қ Ahmetov T Uvaliev G Tүsipbekova Almaty Mektep baspasy 2007 ISBN 9965 36 216 5 Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet