Түсті металдар – темірден басқа барлық металдардың өнеркәсіптік атауы. Физикалық және химиялық қасиеттері мен жер қыртысында орналасу сипатына қарай түсті металдар темір емес металдар деп те аталады.

Түсті металдарды:
- жеңіл (алюминий, магний, титан, бериллий, литий, т.б.),
- ауыр (мыс, никель, кобальт, қорғасын, қалайы, мырыш, т.б.),
- баяу балқитын (вольфрам, молибден, ниобий, тантал, хром, цирконий, т.б.),
- асыл немесе қымбат бағалы (алтын, күміс, платина және платиндық металдар),
- шашыранды (галлий, индий, таллий),
- сирек жер (скандий, иттрий, лантан және барлық лантаноидтар),
- радиоактивтік (технеций, франций, радий, полоний, актиний, торий, протактиний, уран және басқа трансуран элементтері) деген топтарға бөлуге болады.
Шектеулі мөлшерде өндіріліп, өндіріс саласында салыстырмалы түрде жуырда ғана қолданыла бастаған металдар сирек металдар деп аталады. Оларға барлық сирек, сирек жер және радиоактивтік, баяу балқитын металдардың көпшілігі мен кейбір жеңіл металдарды жатқызады. Түсті металдар мен олардың қорытпаларын өндіруде кентастық шикізатты өңдеуден бастап дайын өнім алуға дейінгі сатысын қамтитын саласын түсті металлургия деп атайды. Оның негізгі тармақтарына алюминийлік, никель-кобальттық, мыс, қорғасын-мырыштық, қалайылық, сирек металдық, вольфрам-молибдендік, титан-магнийлік, сүрмелік, балқыма шпаттық, электродтық, қатты қорытпалық, түсті металдарды өңдеу, арнайы шалаөткізгіштік, екіншілік металлургия жатады.
Қазақстанда химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі барлық түсті металдар өндіріледі.
Түсті металдар-дың ішіндегі ең көп таралғаны – мыс. Қазақстандағы алғашқы түсті металлургия кәсіпорны 1928 жылы Қарағанды облысында іске қосылды (мыс зауыты). Мыстың Қазақстандағы негізгі кен орындары: Қосқұдық, Милықұдық, Айнакөл, Злато (Жезқазған), Ақтоғай, Бозшакөл (Павлодар), Ақбастау, Құсмұрын (Шығыс Қазақстан), Көлсай (Алматы облысы), т.б. Қазақстан сондай-ақ, мырыш, қорғасын, вольфрам, ванадий өндіруде дүние жүзінде бірінші орынды иеленеді. Еліміздегі түсті металдарды өңдейтін ірі кәсіпорындар: Өскемен титан-магний комбинаты, “Қазмырыш”, “Южполиметалл”, “”, “Майқайыңалтын”, “Кастинг” т.б.
Дереккөздер
- Полиграфия, өлшеу техникасы, ағаш өңдеу жабдықтары және металл өңдеу техникасы мен технологиясы: Қазақша-орысша терминдердің түсіндірме сөздігі.
- Қазақ Энциклопедиясы,9 том
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tүsti metaldar temirden baska barlyk metaldardyn onerkәsiptik atauy Fizikalyk zhәne himiyalyk kasietteri men zher kyrtysynda ornalasu sipatyna karaj tүsti metaldar temir emes metaldar dep te atalady hrom Tүsti metaldardy zhenil alyuminij magnij titan berillij litij t b auyr mys nikel kobalt korgasyn kalajy myrysh t b bayau balkityn volfram molibden niobij tantal hrom cirkonij t b asyl nemese kymbat bagaly altyn kүmis platina zhәne platindyk metaldar shashyrandy gallij indij tallij sirek zher skandij ittrij lantan zhәne barlyk lantanoidtar radioaktivtik tehnecij francij radij polonij aktinij torij protaktinij uran zhәne baska transuran elementteri degen toptarga boluge bolady Shekteuli molsherde ondirilip ondiris salasynda salystyrmaly tүrde zhuyrda gana koldanyla bastagan metaldar sirek metaldar dep atalady Olarga barlyk sirek sirek zher zhәne radioaktivtik bayau balkityn metaldardyn kopshiligi men kejbir zhenil metaldardy zhatkyzady Tүsti metaldar men olardyn korytpalaryn ondirude kentastyk shikizatty ondeuden bastap dajyn onim aluga dejingi satysyn kamtityn salasyn tүsti metallurgiya dep atajdy Onyn negizgi tarmaktaryna alyuminijlik nikel kobalttyk mys korgasyn myryshtyk kalajylyk sirek metaldyk volfram molibdendik titan magnijlik sүrmelik balkyma shpattyk elektrodtyk katty korytpalyk tүsti metaldardy ondeu arnajy shalaotkizgishtik ekinshilik metallurgiya zhatady Қazakstanda himiyalyk elementterdin periodtyk zhүjesindegi barlyk tүsti metaldar ondiriledi Tүsti metaldar dyn ishindegi en kop taralgany mys Қazakstandagy algashky tүsti metallurgiya kәsiporny 1928 zhyly Қaragandy oblysynda iske kosyldy mys zauyty Mystyn Қazakstandagy negizgi ken oryndary Қoskudyk Milykudyk Ajnakol Zlato Zhezkazgan Aktogaj Bozshakol Pavlodar Akbastau Қusmuryn Shygys Қazakstan Kolsaj Almaty oblysy t b Қazakstan sondaj ak myrysh korgasyn volfram vanadij ondirude dүnie zhүzinde birinshi oryndy ielenedi Elimizdegi tүsti metaldardy ondejtin iri kәsiporyndar Өskemen titan magnij kombinaty Қazmyrysh Yuzhpolimetall Majkajynaltyn Kasting t b DerekkozderPoligrafiya olsheu tehnikasy agash ondeu zhabdyktary zhәne metall ondeu tehnikasy men tehnologiyasy Қazaksha oryssha terminderdin tүsindirme sozdigi Қazak Enciklopediyasy 9 tomBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet