Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Иттрий (лат. Ytterіum; Y) — элементтердің периодтық жүйесінің ҚҚҚ тобындағы элемент, сирек жер элементтеріне жатады; ат. н. 39; ат. м. 88,91. Табиғатта тұрақты бір изотопы бар (89Y). Күмістей ақ түсті металл, тығыздығы 4,47 г/см3; балқу t 15000С; қайнау t 29270C. И-ді 1794 жылы финн химигі Ю.Гадолин (1760 – 1852) иттербий “жері” (И. оксиді) түрінде ашқан.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ашық күміс сирек кездесетін металл  | |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі | Иттрий, 39 | ||||||||||||||
| Топ типі | |||||||||||||||
| Топ, период, блок | 3, 5, d | ||||||||||||||
| Атомдық масса () | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация | [Kr] 4d1 5s2 | ||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар | 2, 8, 18, 9, 2 | ||||||||||||||
| Атом радиусы | 180 | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| 190±7 | |||||||||||||||
| (+3e) 89,3 | |||||||||||||||
| 1,22 (Полинг шкаласы) | |||||||||||||||
| 0 | |||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері | 0, +1, +2, +3 | ||||||||||||||
| 1-ші: 600 кДж/моль (эВ) | |||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық () | 4,47 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы | 1795 K | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы | 3611 K | ||||||||||||||
| 11,5 кДж/моль | |||||||||||||||
| Булану жылуы | 367 кДж/моль | ||||||||||||||
| 26,52 Дж/(K·моль) | |||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| алтыбұрышты | |||||||||||||||
| a=3,647 c=5,731 Å | |||||||||||||||
| c/a қатынас | 1,571 | ||||||||||||||
| 280 K | |||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| (300 K) (17,2) Вт/(м·К) | |||||||||||||||
| 63.5 ГПа | |||||||||||||||
| 25.6 ГПа | |||||||||||||||
| Пуассон коэффициенті | 0.243 | ||||||||||||||
| 200–589 | |||||||||||||||
| 7440-65-5 | |||||||||||||||
Итрий қышқылмен, галогендермен, сутекпен, қайнаған сумен әрекеттеседі. Циркон, сфен, апатит, , уранинит минералдарында кездеседі және оларды өңдеу кезінде алынады. И. Fe, Nі, Tі, Cr, Mo-ге легирлеуші қоспа ретінде, ядролық реакторлардың құралымдық материалы ретінде пайдаланылады. Синтететикалық итрий (алюминийлі гранат) радиоэлектроникада және зергерлік өнеркәсіпте қолданылады.
Иттрий ауасында тығыз қорғаныш оксидті пленкамен жабылады. 370-425 °C кезінде тотықтың тығыз қара пленкасы пайда болады. Жинақы металл қайнаған суда ауа оттегімен тотығады, минералды қышқылдармен, сірке қышқылымен жауап береді, фторлы сутегімен жауап бермейді. Иттрий қыздыру кезінде галогендермен, сутегімен, азотпен, күкіртпен және фосформен өзара әрекеттеседі. У2О3 оксиді негізгі қасиеттерге ие, ол Y(ол)3 негізі жауап береді.
Сілтемелер
«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том
 | Бұл — химия бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ittrij lat Ytterium Y elementterdin periodtyk zhүjesinin ҚҚҚ tobyndagy element sirek zher elementterine zhatady at n 39 at m 88 91 Tabigatta turakty bir izotopy bar 89Y Kүmistej ak tүsti metall tygyzdygy 4 47 g sm3 balku t 15000S kajnau t 29270C I di 1794 zhyly finn himigi Yu Gadolin 1760 1852 itterbij zheri I oksidi tүrinde ashkan 39 Stroncij Ittrij CirkonijSc Y Lu Periodicheskaya sistema elementov39 YZhaj zattyn syrtky bejnesiAshyk kүmis sirek kezdesetin metallAtom kasietiAtauy simvol nomiriIttrij 39Top tipiAuyr metaldarTop period blok3 5 dAtomdyk massa 88 90584 1 m a b g mol Elektrondyk konfiguraciya Kr 4d1 5s2Қabykshalar bojynsha elektrondar2 8 18 9 2Atom radiusy180Himiyalyk kasietteri190 7 3e 89 31 22 Poling shkalasy 0Totygu dәrezheleri0 1 2 31 shi 600 kDzh mol eV 2 shi 1180 kDzh mol eV 3 shi 1980 kDzh mol eV Zhaj zattyn termodinamikalyk kasietteriTermodinamikalyk fazaҚatty deneTygyzdyk 4 47 g sm Balku temperaturasy1795 KҚajnau temperaturasy3611 K11 5 kDzh molBulanu zhyluy367 kDzh mol26 52 Dzh K mol Molyarlyk kolem19 8 sm molkysymy P Pa 1 10 100 1000 10 000 100 000T K 1883 2075 2320 2627 3036 3607 Zhaj zattyn kristalldyk toryaltyburyshtya 3 647 c 5 731 Ac a katynas1 571280 KBaska da kasietteri 300 K 17 2 Vt m K 63 5 GPa25 6 GPaPuasson koefficienti0 243200 5897440 65 5Ittrij Y Itrij kyshkylmen galogendermen sutekpen kajnagan sumen әrekettesedi Cirkon sfen apatit uraninit mineraldarynda kezdesedi zhәne olardy ondeu kezinde alynady I Fe Ni Ti Cr Mo ge legirleushi kospa retinde yadrolyk reaktorlardyn kuralymdyk materialy retinde pajdalanylady Sintetetikalyk itrij alyuminijli granat radioelektronikada zhәne zergerlik onerkәsipte koldanylady Ittrij auasynda tygyz korganysh oksidti plenkamen zhabylady 370 425 C kezinde totyktyn tygyz kara plenkasy pajda bolady Zhinaky metall kajnagan suda aua ottegimen totygady mineraldy kyshkyldarmen sirke kyshkylymen zhauap beredi ftorly sutegimen zhauap bermejdi Ittrij kyzdyru kezinde galogendermen sutegimen azotpen kүkirtpen zhәne fosformen ozara әrekettesedi U2O3 oksidi negizgi kasietterge ie ol Y ol 3 negizi zhauap beredi Siltemeler Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 IV tom Bul himiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz