Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Молибден (лат. Molybdaenum; Мо) — элементтердің периодтық жүйесінің VІ тобындағы химиялық элемент, ат. н. 42, ат. м. 95,94. Табиғатта тұрақты 7 изотопы (массалық сандары 92, 94 – 98, 100) бар. Оның оксидін 1778 жылы К.В. Шееле (1742 – 1786) ашты, ал 1781 жылы П. Гельем молибден металлын ашты. Массалары бойынша Жер қыртысындағы мөлшері 10–4%. Негізгі минералдары: молибденит, повеллит және . Молибден ашық сары түсті металл, тығыздығы 10,2 г/см3, балқу температурасы 2620ӘС, қайнау температурасы 4600ӘС.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күміс-ақ түсті жылтыр металл  | |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі | Молибден, 42 | ||||||||||||||
| Топ типі | |||||||||||||||
| Топ, период, блок | 6, 5, d | ||||||||||||||
| Атомдық масса () | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация | [Kr] 4d5 5s1 | ||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар | 2, 8, 18, 13, 1 | ||||||||||||||
| Атом радиусы | 139 | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| 154±5 | |||||||||||||||
| (+6e) 62 (+4e) 70 | |||||||||||||||
| 2,16 (Полинг шкаласы) | |||||||||||||||
| −0,2 | |||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері | −4, −2, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6 | ||||||||||||||
| 1-ші: 684.3 кДж/моль (эВ) | |||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық () | 10,22 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы | 2623 °C | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы | 4885°C | ||||||||||||||
| 28 кДж/моль | |||||||||||||||
| Булану жылуы | ~590 кДж/моль | ||||||||||||||
| 23,93 Дж/(K·моль) | |||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| кубтық көлемдік орталықтанған | |||||||||||||||
| 3,147 Å | |||||||||||||||
| 450 K | |||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| (300 K) 138 Вт/(м·К) | |||||||||||||||
| 329 ГПа | |||||||||||||||
| 126 ГПа | |||||||||||||||
| Пуассон коэффициенті | 0.31 | ||||||||||||||
| Моос қаттылығы | 5.5 | ||||||||||||||
| 1400–2740 | |||||||||||||||
| 1370–2500 | |||||||||||||||
| 7439-98-7 | |||||||||||||||
Тотығу дәрежелері +2-ден +6-ға дейін. Ауада, қалыпты температурада тұрақты. Сутек, тұз, күкірт қышқылдары және сілтілермен әрекеттеспейді. 250 – 300ӘС-та F2-мен, 1500ӘС-тан жоғары N2-мен, 1000 – 1200ӘС-та С, СО және көмірсутектермен, 250ӘС-тан жоғары Сl2-мен, 450ӘС-та S-пен әрекеттеседі. 600ӘС-тан жоғары температурада тотығады. 80 – 100ӘС-та тұз қышқылының әсерінен баяу коррозияға ұшырайды.
Молибден болатты легирлеуде; авиацада ракеталар мен атомдық техникада қызуға төзімді балқымалардың негізі; электрлік вакуумдық қондырғылардың бөлшектерін және күйдіргіш шамдардың сымын жасауда қолданылады.
Шығу тарихы
1778 жылы швед химигі Карл Шееле ашқан, молибдий қышқылын күйдіру арқылы MoO3 алған. Оны алғаш рет металл күйінде П.Гжельм 1781 жылы оксидті көмірмен тотықсыздандыру арқылы алған: көміртегімен және молибден карбидімен ластанған молибденді алды. Таза молибденді 1817 жылы Я.Берцелиус оксидті сутегімен тотықсыздандыру арқылы алған.
Бұл атау ежелгі грек тілінен шыққан. μόλυβδος «қорғасын» дегенді білдіреді. Ол молибден оксиді алғаш бөлініп алынған минерал молибдениттің (MoS2) қорғасын жылтырлығымен (PbS) сыртқы ұқсастығына байланысты берілген. 18 ғасырға дейін молибденит қорғасын жылтырлығына байланысты графиттен ерекшеленбеді; бұл минералдар жалпы түрде «молибден» деп аталды.
Дереккөздер
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Машинажасау. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-417-6
- Қазақ Энциклопедиясы
 | Бұл — химия бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Molibden lat Molybdaenum Mo elementterdin periodtyk zhүjesinin VI tobyndagy himiyalyk element at n 42 at m 95 94 Tabigatta turakty 7 izotopy massalyk sandary 92 94 98 100 bar Onyn oksidin 1778 zhyly K V Sheele 1742 1786 ashty al 1781 zhyly P Gelem molibden metallyn ashty Massalary bojynsha Zher kyrtysyndagy molsheri 10 4 Negizgi mineraldary molibdenit povellit zhәne Molibden ashyk sary tүsti metall tygyzdygy 10 2 g sm3 balku temperaturasy 2620ӘS kajnau temperaturasy 4600ӘS 42 Niobij Molibden TehnecijCr Mo W Periodicheskaya sistema elementov42 MoZhaj zattyn syrtky bejnesiKүmis ak tүsti zhyltyr metallAtom kasietiAtauy simvol nomiriMolibden 42Top tipiAuyr metaldarTop period blok6 5 dAtomdyk massa 95 95 1 m a b g mol Elektrondyk konfiguraciya Kr 4d5 5s1Қabykshalar bojynsha elektrondar2 8 18 13 1Atom radiusy139Himiyalyk kasietteri154 5 6e 62 4e 702 16 Poling shkalasy 0 2Totygu dәrezheleri 4 2 1 0 1 2 3 4 5 61 shi 684 3 kDzh mol eV 2 shi 1560 kDzh mol eV 3 shi 2618 kDzh mol eV Zhaj zattyn termodinamikalyk kasietteriTermodinamikalyk fazaҚatty deneTygyzdyk 10 22 g sm Balku temperaturasy2623 CҚajnau temperaturasy4885 C28 kDzh molBulanu zhyluy 590 kDzh mol23 93 Dzh K mol Molyarlyk kolem9 4 sm molkysymy P Pa 1 10 100 1000 10 000 100 000T K 2742 2994 3312 3707 4212 4879Zhaj zattyn kristalldyk torykubtyk kolemdik ortalyktangan3 147 A450 KBaska da kasietteri 300 K 138 Vt m K 329 GPa126 GPaPuasson koefficienti0 31Moos kattylygy5 51400 27401370 25007439 98 7Molibden Mo Totygu dәrezheleri 2 den 6 ga dejin Auada kalypty temperaturada turakty Sutek tuz kүkirt kyshkyldary zhәne siltilermen әrekettespejdi 250 300ӘS ta F2 men 1500ӘS tan zhogary N2 men 1000 1200ӘS ta S SO zhәne komirsutektermen 250ӘS tan zhogary Sl2 men 450ӘS ta S pen әrekettesedi 600ӘS tan zhogary temperaturada totygady 80 100ӘS ta tuz kyshkylynyn әserinen bayau korroziyaga ushyrajdy Molibden bolatty legirleude aviacada raketalar men atomdyk tehnikada kyzuga tozimdi balkymalardyn negizi elektrlik vakuumdyk kondyrgylardyn bolshekterin zhәne kүjdirgish shamdardyn symyn zhasauda koldanylady Shygu tarihy1778 zhyly shved himigi Karl Sheele ashkan molibdij kyshkylyn kүjdiru arkyly MoO3 algan Ony algash ret metall kүjinde P Gzhelm 1781 zhyly oksidti komirmen totyksyzdandyru arkyly algan komirtegimen zhәne molibden karbidimen lastangan molibdendi aldy Taza molibdendi 1817 zhyly Ya Bercelius oksidti sutegimen totyksyzdandyru arkyly algan Bul atau ezhelgi grek tilinen shykkan molybdos korgasyn degendi bildiredi Ol molibden oksidi algash bolinip alyngan mineral molibdenittin MoS2 korgasyn zhyltyrlygymen PbS syrtky uksastygyna bajlanysty berilgen 18 gasyrga dejin molibdenit korgasyn zhyltyrlygyna bajlanysty grafitten erekshelenbedi bul mineraldar zhalpy tүrde molibden dep ataldy DerekkozderҚazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Mashinazhasau Almaty Mektep baspasy 2007 ISBN 9965 36 417 6 Қazak Enciklopediyasy Bul himiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz