Алматы облысы — Қазақстан Республикасының оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлігі. Жерінің аумағы 105,3 мың км2. Облыс аумағында 9 аудан және 2 облыстық маңыздағы қала бар. Тұрғыны 1 505 984 адам (2023).
Қазақстан облысы | |||
Алматы облысы | |||
| |||
Әкімшілігі | |||
---|---|---|---|
Облыс орталығы | |||
Аудандар саны | 9 | ||
Ауылдық округтер саны | 131 | ||
Қалалық әкімдіктер саны | 5 | ||
Ауыл саны | 368 | ||
Әкімі | |||
Тарихы мен географиясы | |||
Координаттары | 45°00′ с. е. 78°00′ ш. б. / 45.000° с. е. 78.000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 45°00′ с. е. 78°00′ ш. б. / 45.000° с. е. 78.000° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
Құрылған уақыты | |||
Жер аумағы | 105 263 км² (15- орын) | ||
Биіктігі · Ең биік нүктесі |
| ||
Уақыт белдеуі | UTC+5:00 | ||
Экономикалық ауданы | |||
Тұрғындары | |||
Тұрғыны | 1 505 984 адам (2023)(2- орын) | ||
Тығыздығы | 14,3 адам/км² (2- орын) | ||
Ұлттық құрамы | қазақтар 72,62 % | ||
Сандық идентификаторлары | |||
Телефон коды | +7 728 xx x-xx-xx | ||
Пошта индекстері | 04xxxx | ||
Автомобиль коды | 05 | ||
ISO 3166-2:KZ коды | KZ-ALM | ||
Басқалары | |||
Әкімдіктің мекенжайы | Қонаев қаласы, Индустриальная көшесі, №16/4 | ||
Алматы облысының әкімдігі | |||
| |||
Ортаққордағы санаты: Алматы облысы |
Әкімшілік орталығы — Қонаев қаласы. Алматы облысы батысында Жамбыл, солтүстігінде Балқаш көлі арқылы Қарағанды, солтүстік-шығысында Жетісу облыстарымен, шығысында Қытай Халық Республикасымен, оңтүстігінде Қырғызстан Республикасымен шектеседі.
Тарихы
Алматы облысының жері ежелден Сақ, Үйсін, Қаңлы тайпаларының, Ұлы жүз қазақтарының атамекені болды. 19 ғ-дың ортасында Жетісуды патшалық Ресей жаулап алды. 1848 ж. 10 қаңтарда отаршылық-әкімшілік құрылым — Ұлы Орда приставтығы құрылды. Ол 1856 ж. Алатау округі аталды. 1867 ж. Түркістан генерал-губернаторлығы құрылғанда қазіргі Алматы облысының бірталай бөлігі Верный уезі атанып, Жетісу облысының құрамына кірді. Сонымен қатар орталығы Верный (Алматы) бекінісі болып белгіленген жаңа облысқа Жаркент, Қапал, Сергиополь, Тоқмақ, Ыстықкөл уездері енді. 1882 – 97 жылдары Жетісу облысы Дала генерал-губернаторлығына қарады. 1897 ж. бастап ол Түркістан генерал-губернаторлығының, 1918 – 24 жылдары Түркістан АКСР-і құрамында болып келді. 1924 ж. Орта Азияда жүргізілген ұлттық-территориялық межелеу нәтижесінде Жетісу облысының қазақ аудандары Қазақ АКСР-іне енді. 1929 – 32 жылдары Алматы округі аталды. 1932 жылдың 10 наурызында Алматы облысы болып қайта құрылды. 1944 ж. 16 наурызда Алматы облысынан Талдықорған облысы бөлініп шықты. Талдықорған облысы 1959 – 1967 жылдары Алматы облысы құрамында болып, 1967 ж. 23 желтоқсанда қайта бөлінді. 1997 ж. 22 сәуірде Талдықорған облысы таратылып, оның аудандары Алматы облысына қосылды. Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 14 сәуірдегі "Алматы облысының әкімшілік орталығын көшіру туралы" № 585 Жарлығына сәйкес 2001 жылдан бастап Талдықорған қаласы облыс орталығы болды.
Облысты басқарғандар
Табиғаты
Облыстың табиғаты мен жер бедері ала-құла. Балқаш және Алакөлге ұласатын солтүстігі көлбеуленген құмды жазық алқап. Бұл өңір негізінен антропогеннің аллювийлік және эолдық шөгінділерінен түзілген. Оның басым бөлігін Сарыесікатыраудың, Тауқұмның, Лөкқұмның, Қарақұмның, Қорғанқұмның қырқалы және төбешікті құмды алқаптары алып жатыр. Балқаш маңы жазығының Іле аңғары өтетін атыраулық бөлігі көне құрғақ арналармен тілімделген. Солтүстік шығыста Жетісу Алатауы мен Барлық тауының аралығында Жетісу (Жоңғар) қақпасы орналасқан.
Облыстың шығысын сілемдері толығымен қамтыған. Олар тауаралық ойпаңдар мен қазаншұңқырлар арқылы бөлінген. Осы тұста Жетісу Алатауының ең биік тауы — Бесбақан (4442 м) орналасқан. Тау сілемдерінде 1300-ден астам мұздық бар, олардың жалпы ауданы 1,0 мың км2-ге жуық. Жетісу Алатауының кейбір сілемдері (Қолдытау, Алтынемел, Малайсары, Тышқантау, Текелі, Сайқан т.б.) өзен маңындағы жазық өңірлерге сұғына еніп жатыр. Облыстың оңт. және оңтүстік-шығысы Іле, Күнгей, Теріскей Алатаулары, Кетпен (Ұзынқара) жотасы және Солтүстік Тянь-Шань сілемдерінің т.б. жоталарынан құралған. Жетісу Алатауы мен Іле, Күнгей Алатаулары және Кетпен таулары аралығында Іле ойысы (аңғары) жатыр. Алматы облысының оңтүстік-батысын және батысын Шу, Іле таулы үстірттері мен далалары қамтыған (Жусандала, Бозой, Қараой үстірттері).
Геологиясы
Облыстағы таулар Тянь-Шань тау жүйесінен бой түзеген және кембрийге дейінгі кристалды тақта-тасты тау жыныстары қабаттарынан түзілген. Сондай-ақ мұнда конгломераттар, туфтар, әктастар, граниттер т.б. палеозой жыныстары кеңінен тараған. Тау етегі және облыстың биіктігі орташа өңірлері плейстоцен мен антропогендік шөгінділерден түзілген. Облыстағы таулардың алғашқы қалыптаса бастау кезеңі герцин қатпарлығымен тығыз байланысты. Одан кейінгі кезеңдерде бұл таулар бірте-бірте мүжіліп, адырлы жазық (пенеплен) қалыптасқан. Плейстоцен кезеңінің басында альпілік орогенез кезінде пенепленге айналған өңір тектоник процестер нәтижесінде кәдімгі тауларды түзген.
Мұнда осы кезге дейін тектоникалық процестер жалғасуда. Оқтын-оқтын болатын жер сілкінулер — соның айқын дәлелі. Кен байлықтарынан облыс қойнауында полиметалл (Текелі), вольфрам (Бұғыты), молибден кентасының едәуір қоры, фарфор тастары (Қапшағай), барит, бентонит сазы (Ақсу, Алакөл аудандары), отқа төзімді балшық, кварц құмы, гипс, тас және қоңыр көмір (Ойқарағай, Тышқанбай), шымтезек, тұз кен орындары және минералды жерасты сулары бар.
Климаты
Алматы облысының климаты негізінен континенттік. Қысы қоңыржай салқын. Қаңтар айындағы орташа температура солтжазық бөлігінде — 10-16°С, оңтүстікте — 4-9°С. Жазы ыстық және қуаң. Шілде айының орташа температурасы солтүстігінде 25°С, оңтүстігінде 27°С. Бұл жазық өңірлерде жауын-шашынның орташа жылдық мөлш. 110-250 мм. Тау бөктерінің климаттық жағдайы жұмсақ. Қаңтар айының орташа температурасы — 5-9°С, жылымық жиі болып тұрады. Шілде айының орташа температурасы тау бөктерінде 21-23°С, тау аңғарларында 19-22°С. Жауын-шашын тау бөктерінде 400-600 мм, тау аңғарларында 700-1000 мм. Облыс жерінде жауын-шашын негізінен көктем мен жаз айының басында жауады. Солт. өңірдің жазығы мен тау бөктерлерінде қар жамылғысының орташа қалыңд. 10-30 см, тау беткейлерінде 40-100 см. Балқаш және Алакөл жағалауларында бриз желі соғады.
Гидрографиясы
Өзендері Балқаш — Алакөл тұйық алабында жатыр және жер беті ағын суына тапшы келеді. Олар қар, мұздық суларымен толысады. Ірі өзендері: Іле, Қаратал, Ақсу, Шелек, Шарын, Лепсі, Жаманты, Ырғайты, Шілікті, Түрген, Есік, Бүйен. Ірі көлі: Балқаш, Іле өзен бойында Қапшағай бөгені және СЭС-і салынған. Тау бөктерлерінде минералды бұлақ сулары көптеп кездеседі.
Топырағы мен өсімдік дүниесі
Облыстың топырақ және өсімдік жамылғылары вертикаль белдемдікке байланысты қалыптасқан. Жазық бөлігінде шөлдің де, даланың да қоңыр топырағы тараған. Онда жусан, өлеңшөп, жүзгін, сораң, сексеуіл, көктемде эфемер өсімдіктер басым тараған. Балқаш, Алакөл к-дерінің батпақты жағалауында, Іле өз-нің аңғары мен атырауында қамыс, құрақ өседі. Тау етегінде сұр және боз, қызыл қоңыр, тау беткейлері мен таулы үстірттерде таулы даланың қызыл қоңыр және қара топырақтары қалыптасқан. Мұндай жерлерде (биікт. 600-1300 м) астық тұқымдас өсімдіктері басым жусанды, бетегелі-боз далаға ауысады. Таулы бөлігінің бұдан жоғары жағында көктерек, қайың, алма ағашы, ал одан да жоғарырақта Тянь-Шань шыршасы, кейде биік таудың шалғыны өседі. Биік таудың альпілік шалғынында өлең шөп, алтай, қоғажайы, тастесер т.б. өсімдіктер басым. Бұл өңір — облыс малшыларының жазғы жайлауы.
Жануарлар дүниесі
Жазық жерінде қарақұйрық, бөкен, елік, қасқыр, жабайы шошқа, түлкі, борсық, жабайы мысық; кеміргіштерден: ондатр т.б. кездеседі. Таулы бөлігінде: барыс, сілеусін, қоңыр аю, ақкіс, арқар, , марал, аққұлақ, бұлғын; құстардан: дуадақ, үйрек, қаз, қырғауыл, кекілік, аққу, , тау құры, бұлбұл, ұлар, альпілік қарға т.б. мекендейді. Бауырымен жорғалаушылардан: жылан, тасбақа, кесіртке, зиянды жәндіктерден: қарақұрт, бүйі т.б. кездеседі. Өзен-көлдері мен су айдындарында сазан, маринка, алабұға, аққайраң т.б. балықтар бар.
Тұрғындары
Тұрғындарының орташа тығызд. 1 км2-ге 7,3 адамнан (1997), тау етегінде (теңіз деңгейінен 500-900 м) 1 км2-ге 19 адамнан, Балқаш атырабында 1 км2-ге 2,6 адамнан келеді. Олардың 30,3 пайызы (Алматы қаласын қоспағанда) қалада тұрады. Қалалары: Талдықорған, Қапшағай, Текелі, Талғар, Жаркент, Үштөбе, Үшарал, Қаскелең, Есік, Сарқан.
Халқы
Алматы облысы халқының саны
1970 | 1979 | 1989 | 1999 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 322 194 | 1 514 807 | 1 699 054 | 1 558 534 | 1 560 267 | 1 571 194 | 1 589 751 | 1 603 758 | 1 620 696 | 1 643 278 | 1 804 005 | 1 836 162 |
2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 (1 ақпанға) | 2021 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 872 844 | 1 908 785 | 1 946 831 | 1 984 572 | 1 921 888 | 1 947 552 | 1 983 465 | 2 017 277 | 2 038 934 | 2 057 800 | 1 438 558 |
Әкімшілік бөлінісі
Әкімшілік бірлік | Орталығы | Халқы (2021) |
---|---|---|
Балқаш ауданы | Бақанас ауылы | ▼29209 |
Еңбекшіқазақ ауданы | Есік қаласы | ▲278581 |
Жамбыл ауданы | Ұзынағаш ауылы | ▲163052 |
Кеген ауданы | Кеген ауылы | ▼29003 |
Қарасай ауданы | Қаскелең қаласы | ▲307870 |
Райымбек ауданы | Нарынқол ауылы | ▼29941 |
Талғар ауданы | Талғар қаласы | ▲227344 |
Ұйғыр ауданы | Шонжы ауылы | ▲63598 |
Іле ауданы | Өтеген батыр ауылы | ▲213064 |
Алатау қаласы | — | ▲49145 |
Қонаев қаласы | — | ▲62971 |
ЖАЛПЫ САНЫ | — | ▲1438558 |
Әкімшілік бөліну тарихы
Алматы облысы 1932 жылы құрылып, құрамына Ақсу, Алакөл, Аягөз, Балқаш, Еңбекшіқазақ, Жаркент, Калинин, Кеген, Қаратал, Қастек, Қоңырат, Қордай, Лепсі, Октябрь, Талдықорған, Үржар, Шет, Шелек, Шұбартау, Шу, Іле аудандары енді.
1933 жылы Бөрлітөбе, Қоғалы аудандары құрылып, Калинин ауданы таратылды. Шет ауданы Қарағанды облысына берілді.
1934 жылы Қоңырат ауданы Қарқаралы округіне берілді.
1935 жылы Андреев, Қаскелең, Красногор, Мақаншы, Сарқан, Ұйғыр аудандары құрылып, Лепсі ауданы таратылды.
1936 жылы Дзержин, Нарынқол аудандары құрылды.
1939 жылы жаңа облыстардың құрылуына байланысты Семей облысына Аягөз, Мақаншы, Үржар, Шұбартау аудандары және Жамбыл облысына Красногор, Қордай, Шу аудандары берілді. Сондай-ақ облыс құрамында Алматы, Қапал аудандары құрылып, Қастек ауданы Жамбыл ауданы болып өзгертілді.
1942 жылы Қоғалы ауданы 28 гвардияшы-панфиловшылар атындағы аудан, ал Жаркент ауданы Панфилов ауданы болып өзгертілді.
1944 жылы Талдықорған облысы бөлініп шығып, құрамына Ақсу, Алакөл, Андреев, Бөрлітөбе, Дзержин, 28 гвардияшылар, Қапал, Қаратал, Октябрь, Панфилов, Сарқан, Талдықорған аудандары берілді.
1957 жылы Алматы ауданы таратылды.
1959 жылы Талдықорған облысы таратылып, Алматы облысына Ақсу, Алакөл, Андреев, Бөрлітөбе, Гвардия, Киров, Қапал, Қаратал, Панфилов, Сарқан, Талдықорған аудандары берілді.
1960 жылы Бөрлітөбе, 1961 жылы Талдықорған аудандары таратылды.
1963 жылы бұрынғы аудандардың орнына Ақсу, Алакөл, Балқаш, Гвардия, Еңбекшіқазақ, Жамбыл, Кеген, Қаратал, Қаскелең, Панфилов, Сарқан, Талдықорған, Шелек ауылдық аудандары құрылып, Андреев, Киров, Қапал, Нарынқол, Ұйғыр, Іле аудандары таратылды.
1964 жылы Андреев, Ұйғыр, 1966 жылы Нарынқол, Іле аудандары қайта құрылды.
1967 жылы Талдықорған облысы қайта құрылып, оған Ақсу, Алакөл, Андреев, Гвардия, Қаратал, Панфилов, Сарқан, Талдықорған аудандары берілді.
1969 жылы Талғар, 1972 жылы Күрті аудандары құрылды.
1993 жылы Нарынқол ауданының атауы Райымбек ауданы болып өзгертілді.
1997 жылы сәуірде Талдықорған облысы екінші рет таратылып, аумағы Алматы облысының құрамына енді. Мамыр айында Гвардия, Қапал, Кеген, Күртi, Үйгентас, Шелек аудандары таратылды.
1998 жылы Қаскелең ауданы Қарасай, 2000 жылы Талдықорған ауданы Ескелді ауданы болып өзгертілді.
2001 жылы Алматы облысының орталығы Алматы қаласынан Талдықорған қаласына көшірілді.
2018 жылы Кеген ауданы қайта құрылды.
2022 жылы бұрынғы Талдықорған облысының аумағында Жетісу облысы бөлініп шығып, Алматы облысының орталығы Қонаев қаласына көшірілді.
2024 жылы Алатау қаласы құрылды.
Этникалық құрамы
1989, ад. | % | 1999 , ад. | % | 2009 , ад. | % | 2019, ад. | % | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
барлығы | 1642917 | 100,00% | 1558534 | 100,00% | 1807894 | 100,00% | 2038934 | 100,00% |
Қазақтар | 741737 | 45,15% | 926137 | 59,42% | 1223181 | 67,66% | 1469519 | 72,07% |
Орыстар | 518315 | 31,55% | 339984 | 21,81% | 306383 | 16,95% | 271886 | 13,33% |
Ұйғырлар | 128057 | 7,79% | 140725 | 9,03% | 144063 | 7,97% | 157655 | 7,73% |
Түріктер | 18352 | 1,12% | 29448 | 1,89% | 35599 | 1,97% | 37564 | 1,84% |
Әзербайжандар | 18922 | 1,15% | 16073 | 1,03% | 14881 | 0,82% | 17617 | 0,86% |
Корейлер | 18483 | 1,13% | 17488 | 1,12% | 16627 | 0,92% | 14987 | 0,74% |
Күрдтер | 8966 | 0,55% | 13264 | 0,85% | 13517 | 0,75% | 15028 | 0,74% |
Татарлар | 19551 | 1,19% | 15647 | 1,00% | 13513 | 0,75% | 12448 | 0,61% |
Немістер | 94123 | 5,73% | 18927 | 1,21% | 8709 | 0,48% | 8551 | 0,42% |
Шешендер | 9304 | 0,57% | 6091 | 0,39% | 5891 | 0,33% | 5874 | 0,29% |
Өзбектер | 736 | 0,04% | 2650 | 0,17% | 3581 | 0,20% | 5252 | 0,26% |
Украиндар | 29971 | 1,82% | 13512 | 0,87% | 6458 | 0,36% | 3580 | 0,18% |
Қырғыздар | 1536 | 0,09% | 1231 | 0,08% | 2174 | 0,12% | 3736 | 0,18% |
Гректер | 5016 | 0,31% | 2052 | 0,13% | 1535 | 0,08% | 1520 | 0,07% |
Дүңгендер | 570 | 0,03% | 1542 | 0,10% | 1608 | 0,09% | 1269 | 0,06% |
Поляктар | 2909 | 0,18% | 2106 | 0,14% | 1221 | 0,07% | 1023 | 0,05% |
Беларустар | 4721 | 0,29% | 2053 | 0,13% | 879 | 0,05% | 527 | 0,03% |
басқалары | 21648 | 1,32% | 9604 | 0,62% | 8074 | 0,45% | 10898 | 0,53% |
Экономикасы
Алматы облысының экономикалық әлеуеті (потенциал) көп салалы өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, көлік пен байланыс және сауда құрылымдарынан тұрады. Өнеркәсіпте электр энергетикасы (1997 ж. жалпы өнеркәсіп өнімдегі үлесі 39,9 пайыз), машина жасау және металл өңдеу (6,5 пайыз), құрылыс материалдары (6,2 пайыз), тамақ өнеркәсібі (38,2 пайыз), ұн, жарма және құрама жем (5,5 пайыз) салалары жақсы дамыған. Облыста жеңіл өнеркәсіп, ағаш өңдеу, фарфор-фаянс өндірістері қалыптасқан. 1991 — 97 ж. өнеркәсіп өнімі 2,6 есе артты. Сонымен қатар қызылша, картоп, көкөніс, бақша жеміс-жидек және жүзім шаруашылықтары айрықша дамыған. Одан тыс мал ш., құс ш., бал, сүт және қымыз өндірістік шаруашылықтары бар. Балқаш, Алакөл к-дерінен сазан, көксерке, табан балық, алабұға ауланады. Алматы облысы Еуропа, Азия және Америка құрлықтарының қырық шақты елімен сауда қатынасын жасайды. Экспортқа шығарылған өнімдерге тері шикізаттары, жүн, аккумулятор, түсті металдар жатады. Сырттан электр аппараттары, есептеу техникасы т.б. құрал-жабдықтар алынады. Қазақстанның ішкі жиынтық өніміндегі облыстың үлесі 6,5 пайыз шамасында (1997).
Жетісу бойынша археологологиялық бағыт және бағдар
Жетісу (Алматы облысы) мәдениет және тарихи түрлі ескерткіштердің болуы территорияның туризмнің дамуына қолайлы жерлердің бірі. Жетісуда бір күннің ішінде барлық табиғи зоналарды шөлдерден Іле Алатауларына дейін баруға болады. Алматының жанында тарих және мәдениет ескерткіштерінің қатары бар. Бұл бірінші көпсаналы және түрлі образдағы сәулет ескерткіштері: Іле қорғандары және сақтардың алтын бұйымдары, Ұлы Жібек жолындағы ортағасырлы қалалар және қола дәуіріндегі таулы таулы суреттері (петроглифтер).
Жетісу территориясындағы ежелгі қоныстар
Берілген мекенде ежелгі адамның іздері тұрақ немес еңбектің тасты бұйымдары ретінде сақталған. Мекеннің қоныстануы бірнеше жүзжылдыққа созылды. Бұл малшылар тайпасы болды. Ауа райының жылынуымен қонысты тау бөктеріне аударып, одан кейін Тянь-Шань тауларына орын ауыстыратын. Жетісуда қола дәуірінің бірнеше қоныстары қазылған. Бұл балшық қоспасымен тастан жасалған жердегі қабырғалар тереңдігі 1-2 м шым үйлер және жер кепелері. Осындай қазбаларды Түрген шатқалындағы Асы жерінде (XII –X ғ.ғ.) және Көксу өзенінің бойындағы (X – IX ғ.ғ. Құйған және Талапты қоныстар). Жетісудағы ерте темір дәуіріндегі жүйенің іздерімен ең ірі қоныс Шарын-Сары-Тоғай өзенінің бойында орналасқан. Оның ұзындығы екі метрден астам. Сыртқы көріністе шойын қазанның, ыдыстар, құмыраның, сонымен қатар еңбектің тас құралдары суреттелген.
Жетісу территориясындағы петроглифтері Тамғалы асқан құнды адамзат мұрасы ретінде ЮНЕСКО тізіміне енгізілді.
Тамғалы шатқалы Алматы қаласынан солтүстік-батысқа қарай 180 шақырым жердегі түрлі жануарларды, құдайларды суреттейтін 4500 петроглифтерімен ежелгі орны орналасады.
Шатқал б. э.д. XIV-XIII ғ.ғ. құрылған ежелгітүрік және Сақты қола дәуірінің петроглифтерін ұсынады. Суреттер шыңдардың бетінде орналасқандықтан бірден оңай оларды көруге болады.
Ежелгі суретшілер түрлі жауралардың, аңды аңлау көрініс, мифологиялық сюжеттерді суреттеген болатын. Петроглифтер маңызды ақпаратты жеткізу үшін қызмет етті. Бұл өзінідік белгілі жүйе болды. Салатын орындар сакралды болып есептелді. Бұл ескерткіштер ашық аспанның астында орналасты.
Алматы –Талдықорған 110 км созылған жол Қербұлак ауылына дейін 13 км қашықтықта Тамғалытас (Жазылған тастар) шатқалы Іле өзенімен қиылысқан жолда орналасты. Бұл жерде будда құдайлардың бейнелері бейнеленген тастарды көруге болады. Бұл мекенге буддизмді миссионерлер әкелген еді. Шатқалдың шыңында қызыл тас укесегі биіктігі оның екіэтажды үймен тең. Онда үш түрлі фигуралар: діни орналасқан, йогтармен тең төрт қолды Будда суреттелегн. Будда жақтарында оның айналатын тағы екі құдайдың бейнесі беріледі. Үш басты құдайдың шығысында вертикалды кесегеде айдаһарлар ханы бейнеленген.
Ойжайлау шатқалы 15-20 км солтүстігінде Қордай орында Кіндіктас тауларында Отар бекетінен батысқа қарай 40 км жерде орналасқан. Ол теңізден 1200 км биіктіктегі кішкене шектелген шоқылар таулы аймақты ұсынады. Ежелгі өзендермен, далаларымен қиылысады. Сол жағалаудағы солтүстік-батыс бөлігіндегі шатқалдарда, шыңдарда петроглиф тер қашалған. Түрік уақытының композициясы шығыста қарай 50- 70 метр. Бұнда екі салт аттылар бейнесі суреттеледі.
Ешкіөлмес жотасы Жетісу Алатауының батыс бөлігі. Бағыттың ені 30 км және Талдықорған қаласынан 30 км қашықтықта созылған.
Жотаның солтүстік жағынан жазық далаға көтеріліп, оңтүстік жағынан Жетісу-Көксу сулы өзендердің бір саласына құяды. Теңіз деңгейінен тереңдігі 1300 м. құрайды.
Ешкіөлмес жотасы және оң жағалуы Көксу өзенінің арасындағы жолында көптеген қола дәуірінен ортағасыр дәуіріне дейінгі археологиялық ескерткіштер қоныс ежелден мекендегенін хабарлайды.
Ерте темір дәірінің қабірлері
Осы уақытта Жетісу аймағында сақ тайпалары қоныстанған еді. Көптеген сақ-көшпенділер қорғандары өзінің мөлшерімен таң қалдырады: диаметрі шамамен 100 метр. Үлкен қорғандарды патшалық деп аталады. Көбі ежелден ұрланған болатын. қаласының жанында белгілі қорғандар сақталып, жерленген ұлдар және бірнеше жүз алтын бұйымдар табылған.
Бесшатыр қызықты қорғандары бір жерде 31 қорған орналасқан. Ең үлкені - диаметрі 108 м, биіктігі 17 м. Қорғандар вертикалды және горизанталды орнатылған жеті тасты топтарымен шектелген.
Қазақстан және Жетісудың ортағасырлы қалалар
Тараз, Түркістан, Отрар ежелгі қалаларына соғатын Ұлы жібек жолы бойынша саяхат қызықты болып келеді. Жетісуда ең ірі Қоялық қаласының қалдықтры (қазіргі Қойлық ауылы) сақталған. Қаланың құрылыс қалдықтары биіктігі 5-тен 10 м дейін және периметр бойынша бірнеше километрге дейін жетеді. Шығыс Жетісудың қаласының жоспарлануы Батыстан ерекшеленеді. Шығыс Жетісу қалашықтарында қамалдар жоқ, болса да мөлшерімен кіші болады. VII ғасырдан бастап Жетісу қалалары салына басталып, олардың көбі X ғасырдан XIII ғасырға дейін салынды. Ортағасырлық қалалар керуен жолдарының бойында пайда болған. Бүгінгі күнге дейін Ұлы Жібек жолының бөліктері сақталды. Мысалы, Тараз қаласынан Құлан ауылына дейін, одан кейін Шу өзенінен Шу даласына дейін созылады. Шу өзенінің даласынан шығыс Жетісуға Қастек асуы арқылы жоғарыда орналасқан Қастек қалашығына дейін созылады.
«Медеу» стадионы
Медеу – Алматыдан 15 км орналасқан бейнелі шатқалы. Сұлу табиғаттан басқа – ең үлкен жоғарытаулы мұз айдыны Медеуді – қаланы селден қорғайтын инженер өнерінің шедеврі Бөгетін көріге болады. Бөгет коллекторының көлемі - 6 000 000 су кубометрі.
Мұз айдынының 1972 жылы 1691,2 биіктікте бүкіл әлемге “сырғанау спортының рекордтарының жиынтығы” деп атайды. Медеу шатқалының жақсы климаты, сәулелі радиация деңгейі, атмосфералық қысым, желсіз, таза мұзды өзен барлық әлемнің туристерін қызықтырады. Қазақстан мәдениеті және тарихи мемлекеттік ескерткіштер тізіміне енгізілді.
"Алтын-Емел" Ұлттық паркі
Алматы қаласынан 300 км жердегі жабайы табиғатты сүйетіндерге жер үстіндегі жұмақ ашылып – оң жағалаудағы Іле өзенімен Қапшағай суқоймасынан жоғары орналасқан "Алтын-Емел" ұлттық паркі. Бұл мекен бай және ежелгі тарихымен, сақ мәдениетінің ескерткіштерімен құпиялы болып келеді. Саябақтың аймағында ежелгі керуен жолдары өтіп, қазақ хандарының орындары, Бесшатыр моласы (б.э.д. 3-4 ғасырда), ежелгі таулы суреттері, әуенді фонтаны, Қалқанның Үлкен және Кіші таулары, Қаратау және Ақтау тауларының айлы ландшафтары бар “Шолақ” тауы орналасқан.
Белгілі құмды тауының биіктігі 120 метр және шамамен 3 км ұзындығы саябақтың бір бұрышында өзеннен бірнеше километрде немесе Үлкен және Кіші Қалқан таулары арасында орналасады. Бұл құмды тау ұсақ таза құмнан, желі болғанда тау “ән” салып, даусы бірнеше километрге жетеді және органның даусын еске түсіреді.
Әуенді барханды барып, үш биіктіктің біріне көтерілгенді жақсы көретін туристтер Іле Алатауының жотасы көрінісін көре алады. Егер тау дыбыс білдірмесе, келушілер “дыбыс шығаратын”. Ол үшін таудың бағытымен жүгіру қажет. Аяқ астындағы құмды қозғалтып, гуілдеу жүреді. Кейде бархан дыбыстарды білдіруден басқа жерсілкініс әсерін көрсетіп, дірілдейді. Әнші бархан Іле өзенінің құмынан пайда болды.Екі бағытта да өзенде көзге көрінбейтін Барханның өзіндік құйрықтары тартылуда. Үлкен және Кіші қалқанның бір-біріне желдің әсерінен құмның тас жоталарға соғылып, қоныстануына байланысты қалыптасады. Көптеген ғасырлар мен ғасырлар бойы қуатты құм тау көтерілді, ол шамамен 3-5 мың жыл бойы қозғалыссыз қалады. Барханның биіктігі сол аймаққа белгілі, әрдайым өзгеріп тұратын климатқа, сондай-ақ жауын-шашын мөлшеріне, Іле өзеніндегі су деңгейіне және су астындағы таулардың ағып кетуіне байланысты.
Аксу-Жабағылы
Ақсу-Жабағылы қорығы – ЮНЕСКО қорғауымен Орталық Азияда жалғыз қорық. 70 жылдан астам таулы ормандарда кесілуден, ал өсімдік әлемі өндіріс қалдықтарымен ластанбаған. Айнала көк шөпке толы. Грейг қызғалдағы Қорық символы ретінде таңдалған. Аксу арнасының табиғаты ерекше – алып арнаның ұзындығы 15 км және тереңдігі 500 м. Табиғатының байлығы және түрлі болуы шамамен 1200 өсімдіктер түрлері, 42 жануарлар түрлері, 238 құстар түрлерін қамтиды.
Түрген шатқалы
"Түрген сарқырамасы" – Іле-Алатау ұлттық саябақтың құрамында сұлу шатқалында, Алматы облысының туристер баратын орындарының бірі.
Бағыт Алматы қаласының орталығында басталады. Жолы бұрын керуендердің өтетін жолдарында Еуропаға шығыстан – Қытайдан және Үндістаннан келетін болған.
Түрген шатқалында 7 сарқырама бар. Адамдар көп баратыны: біріншісі “Аюлы” және екіншісі “Тескенсу”. Алғашқы сарқырама (биіктігі 30 метр) жасыл шыршалар және шыңдар арасындағы бейнелі орында орналасқан. Шатқалда шыңдар жерсілкініс кезінде бөлініп, мұзды кезеңге дейін іздерді сақтаған. “Аюлы” сарқырамасына баратын көпірден жоғары 300 метрде “сұлулық көз” мұзды бұлақты суымен бұлақ орналасқан.
Тескенсу сарқырамасы бұлақтан шамамен 2 сағаттық жерде орналасқан. Негізгі ағынның құлау биіктігі – 40 метрді , ал егер жалпы биіктікті санайтын болсақ – 74 метрді құрайды. Шатқал өзінің Шың-Түргендік жердегі шыршалы алаңды түкті құрайтын шыршаларымен белгілі.
Жамбыл мұражайы
Алматыдан батысқа қарай Жамбыл ауылына дейін – 70 км қашықтықты құрайды. Бағыт Алматы-Ташкент жолымен өтеді. Ғасырлар бұрын Қытайдан жерорта теңізіне және Орта Азияға және қайтадан оралатын түйелер жүктерімен, кішкене қоңырауларымен сыңғырлап, белгілі “Ұлы Жібек жолымен” өтетін, қазір бұрынғы автобустар жедел өтеді.
Ұзынағаштан 56 километр жерде автомагистральдан оңтүстікке қарай Жамбыл ауылына жетеді. Жол таудың артында биіктікте сұрғылт граниттен жасалған ескерткіштен басталады. XX ғасырдың 60 жылдарында Жетісудың болашақ губернаторы және орыс әскері подполковнигі Г.А. Колпаковтың жетекшілігімен қазақ әскерімен бірігіп, Ұзынағаштың астындағы Қоқанды хандығын талқандайды. Тарихи жеңістің құрметіне орай алыстан көрінетін монумент салынды. Алматыдан 70 км қашықтықта жол сол бұрылады. Алдарыңызда алмалы саябақтың үстінен сәулелі күмбез Жамбыл кесенесі көрінеді. Теректермен отырғазылған ауылдың бас көшесі ақынның үй-мұражайына әкеледі. 12 бөлмеде экспозициялар орналасып, ғасырлы өмір сүрген халықтың ақынына арналып, оның биографиясымен шығармашылығын сипаттайды. Үй-мұражайдың әйнектерінен кесенеден кейін Майтөбе шоқысының төбесі көрінеді.
Осы жерде Жамбыл жазда күнді жайлауда демалуды жақсы көріп және оны осы жерде жаңа өлеңдерді тудыратын.
Жұлдыздай жарқ етіп...
1861 жылы көктемде қазақтың ағартушысы, географы және этнографы Шоқан Уалиханов, денсаулығына байланысты Санкт-Петербургтегі қызметін тастап, Жетісу еліне қайтып келеді.
Ол өмірінің соңы 1865 жылға дейін Алтын Емел жотасының жоғары таулары Майтөбенің баурайындағы Тезек сұлтанның ауылында тұрған.
Әйгілі ғалым Тезек сұлтан ауылынан алыс емес қыратында жерленген. 1881 ж. оның моласына тасты араб және орыс тілдерінде мәтін төсемнің үстіне жазылып, ал 1958 ж. Қазақстан үкіметі моласының жанында ескерткіш орналастырды. Сатылы постаменттің ортасында граниттен бесметрлі қоладан, қызыл әктастан «Шоқан Уалиханов 1835-1865» деген жазылым қойылды. Ескерткіштің оңтүстік-шығыс бөлігінде Алтын Емел жотасының қабырғасы тұр.
Алматыдан экскурсия бағыты станциясына дейін ( 160 км ), одан кейін шығыс бағытта 15 км-ге дейін жүріп, оңтүстікке бұрылу қажет. Алыс жол Май-Төбе өзенінің бойымен созылып, 10 км кейін таулы суреттермен шатқалға өтіп, 10 км кейін Шанханай ауылына әкеліп, одан 2 км (оңтүстік-шығысқа қарай) жерде ғалым ексерткіші көрінетін жол торабына әкеледі. Ескерткіш – мүсінші Хәкімжан Наурызбаевтың жұмыстарының бірі. Шоқанның денесі қоладан құйылған. Ескерткіш өңделген қара габбродан жасалып, ескерткіштің сыртқы жағында суреттері және қазақ ұлттық қолданған.
№ | Атауы | Халқы, (адам. 2022 ж.) | алаңы, км2 | Әкімшілік орталығы | Халқы, (адам. 2022 ж.) |
---|---|---|---|---|---|
Аудандар | |||||
1 | Балқаш ауданы | 28901 | 37400 | Бақанас | 6239 |
2 | Еңбекшіқазақ ауданы | 283684 | 8300 | Есік | 41215 |
3 | Жамбыл ауданы | 167380 | 19300 | Ұзынағаш | 47544 |
4 | Іле ауданы | 264515 | 7800 | Өтеген батыр | 32318 |
5 | Қарасай ауданы | 323151 | 2000 | Қаскелең | 81850 |
6 | Кеген ауданы | 28433 | Кеген | 8628 | |
7 | Райымбек ауданы | 29377 | 14200 | Нарынқол | 6090 |
8 | Талғар ауданы | 237869 | 3700 | Талғар | 64713 |
9 | Ұйғыр ауданы | 63498 | 8787 | Шонжы | 22328 |
Облыстық маңыздағы қалалар | |||||
10 | Қонаев қ. | 70217 | 3654,03 | Қонаев қ. | 54907 |
Дереккөздер
- Марат Сұлтанғазиев Алматы облысының жаңа әкімі болып тағайындалды
- Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2023 жыл басына)
- Division of Kazakhstan (ағыл.). pop-stat.mashke.org. Тексерілді, 29 наурыз 2016.
- Қазақстан Республикасының облыстары, қалалары және аудандары бойынша халық саны, 2003-2012
- 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
- В современных границах Алматинской области, включая бывшую Талды-Курганскую область и исключая город Алма-Ата
- Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по регионам Казахской ССР
- Перепись населения 1999 года. Национальный состав населения по регионам Казахстана
- Перепись населения 2009 года. Национальный состав населения по регионам Казахстана
- Численность населения Алматинской области по отдельным этносам на начало 2019 года Мұрағатталған 1 маусымның 2020 жылы.
- 2022 жылғы 1 қазанға Қазақстан Республикасы халқының облыстары, қалалары, аудандары, аудан орталықтары және кенттері бөлінісіндегі халық саны Мұрағатталған 19 қарашаның 2022 жылы.
Сыртқы сілтеме
- Алматы облысы Мұрағатталған 9 наурыздың 2017 жылы. в Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Almaty oblysy Қazakstan Respublikasynyn ontүstik shygysyndagy әkimshilik boligi Zherinin aumagy 105 3 myn km2 Oblys aumagynda 9 audan zhәne 2 oblystyk manyzdagy kala bar Turgyny 1 505 984 adam 2023 Қazakstan oblysyAlmaty oblysyEltanbasyӘkimshiligiOblys ortalygyҚonaevAudandar sany9Auyldyk okrugter sany131Қalalyk әkimdikter sany5Auyl sany368ӘkimiMarat Eleusizuly SultangazievTarihy men geografiyasyKoordinattary45 00 s e 78 00 sh b 45 000 s e 78 000 sh b 45 000 78 000 G O Ya Koordinattar 45 00 s e 78 00 sh b 45 000 s e 78 000 sh b 45 000 78 000 G O Ya Қurylgan uakyty10 nauryz 1932 zhylyZher aumagy105 263 km 15 oryn Biiktigi En biik nүktesi7010 Han Tәniri shyny mUakyt beldeuiUTC 5 00Ekonomikalyk audanyOntүstik ҚazakstanTurgyndaryTurgyny1 505 984 adam 2023 2 oryn Tygyzdygy14 3 adam km 2 oryn Ұlttyk kuramykazaktar 72 62 orystar 9 99 ujgyrlar 7 99 әzerbajzhandar 2 13 tүrikter 1 68 kүrdter 0 94 baskalary 4 65 2023 zh Sandyk identifikatorlaryTelefon kody 7 728 xx x xx xxPoshta indeksteri04xxxxAvtomobil kody05ISO 3166 2 KZ kodyKZ ALMBaskalaryӘkimdiktin mekenzhajyҚonaev kalasy Industrialnaya koshesi 16 4Almaty oblysynyn әkimdigiOrtakkordagy sanaty Almaty oblysy Baska magynalar үshin Almaty ajryk degen betti karanyz Әkimshilik ortalygy Қonaev kalasy Almaty oblysy batysynda Zhambyl soltүstiginde Balkash koli arkyly Қaragandy soltүstik shygysynda Zhetisu oblystarymen shygysynda Қytaj Halyk Respublikasymen ontүstiginde Қyrgyzstan Respublikasymen shektesedi TarihyTamgalytas Almaty oblysynyn zheri ezhelden Sak Үjsin Қanly tajpalarynyn Ұly zhүz kazaktarynyn atamekeni boldy 19 g dyn ortasynda Zhetisudy patshalyk Resej zhaulap aldy 1848 zh 10 kantarda otarshylyk әkimshilik kurylym Ұly Orda pristavtygy kuryldy Ol 1856 zh Alatau okrugi ataldy 1867 zh Tүrkistan general gubernatorlygy kurylganda kazirgi Almaty oblysynyn birtalaj boligi Vernyj uezi atanyp Zhetisu oblysynyn kuramyna kirdi Sonymen katar ortalygy Vernyj Almaty bekinisi bolyp belgilengen zhana oblyska Zharkent Қapal Sergiopol Tokmak Ystykkol uezderi endi 1882 97 zhyldary Zhetisu oblysy Dala general gubernatorlygyna karady 1897 zh bastap ol Tүrkistan general gubernatorlygynyn 1918 24 zhyldary Tүrkistan AKSR i kuramynda bolyp keldi 1924 zh Orta Aziyada zhүrgizilgen ulttyk territoriyalyk mezheleu nәtizhesinde Zhetisu oblysynyn kazak audandary Қazak AKSR ine endi 1929 32 zhyldary Almaty okrugi ataldy 1932 zhyldyn 10 nauryzynda Almaty oblysy bolyp kajta kuryldy 1944 zh 16 nauryzda Almaty oblysynan Taldykorgan oblysy bolinip shykty Taldykorgan oblysy 1959 1967 zhyldary Almaty oblysy kuramynda bolyp 1967 zh 23 zheltoksanda kajta bolindi 1997 zh 22 sәuirde Taldykorgan oblysy taratylyp onyn audandary Almaty oblysyna kosyldy Қazakstan Respublikasy Prezidentinin 2001 zhylgy 14 sәuirdegi Almaty oblysynyn әkimshilik ortalygyn koshiru turaly 585 Zharlygyna sәjkes 2001 zhyldan bastap Taldykorgan kalasy oblys ortalygy boldy Oblysty baskargandarAty zhoni Baskargan zhyldaryBәjken Әshimuly Әshimov 1968 zhyl 1970 zhyl1970 zhyl 1972 zhylӘripbaj Әlibajuly Alybaev 1972 zhyl 1978 zhylSahan Қusajynuly Қusajynov 1978 zhyl 1982 zhyl1982 zhyl 1987 zhyl1987 zhyl 1989 zhyl1989 zhyl 1990 zhylSagynbek Tokabajuly Tursynov 1990 zhyl 1993 zhyl1993 zhyl 1996 zhylӨmirzak Өzbekuly Өzbekov 1996 zhyl 1997 zhylZamanbek Қalabajuly Nurkadilov 1997 zhyl 2001 zhylShalbaj Қulmahanuly Қulmahanov 2001 zhyl 2005 zhylSerik Әbikenuly Үmbetov 2005 zhyl 2011 zhylAnsar Tursynhanuly Musahanov 2011 zhyl 2014 zhylAmandyk Ғabbasuly Batalov 20 tamyz 2014 zhyl 25 karasha 2021 zhylҚanat Aldabergenuly Bozymbaev 24 karasha 2021 zhyl 10 mausym 2022 zhylMarat Eleusizuly Sultangaziev 11 mausym 2022 zhyl TabigatyKolsaj koliTүrgen sarkyramasyTekeli tauy Oblystyn tabigaty men zher bederi ala kula Balkash zhәne Alakolge ulasatyn soltүstigi kolbeulengen kumdy zhazyk alkap Bul onir negizinen antropogennin allyuvijlik zhәne eoldyk shogindilerinen tүzilgen Onyn basym boligin Saryesikatyraudyn Taukumnyn Lokkumnyn Қarakumnyn Қorgankumnyn kyrkaly zhәne tobeshikti kumdy alkaptary alyp zhatyr Balkash many zhazygynyn Ile angary otetin atyraulyk boligi kone kurgak arnalarmen tilimdelgen Soltүstik shygysta Zhetisu Alatauy men Barlyk tauynyn aralygynda Zhetisu Zhongar kakpasy ornalaskan Oblystyn shygysyn silemderi tolygymen kamtygan Olar tauaralyk ojpandar men kazanshunkyrlar arkyly bolingen Osy tusta Zhetisu Alatauynyn en biik tauy Besbakan 4442 m ornalaskan Tau silemderinde 1300 den astam muzdyk bar olardyn zhalpy audany 1 0 myn km2 ge zhuyk Zhetisu Alatauynyn kejbir silemderi Қoldytau Altynemel Malajsary Tyshkantau Tekeli Sajkan t b ozen manyndagy zhazyk onirlerge sugyna enip zhatyr Oblystyn ont zhәne ontүstik shygysy Ile Kүngej Teriskej Alataulary Ketpen Ұzynkara zhotasy zhәne Soltүstik Tyan Shan silemderinin t b zhotalarynan kuralgan Zhetisu Alatauy men Ile Kүngej Alataulary zhәne Ketpen taulary aralygynda Ile ojysy angary zhatyr Almaty oblysynyn ontүstik batysyn zhәne batysyn Shu Ile tauly үstirtteri men dalalary kamtygan Zhusandala Bozoj Қaraoj үstirtteri GeologiyasyOblystagy taular Tyan Shan tau zhүjesinen boj tүzegen zhәne kembrijge dejingi kristaldy takta tasty tau zhynystary kabattarynan tүzilgen Sondaj ak munda konglomerattar tuftar әktastar granitter t b paleozoj zhynystary keninen taragan Tau etegi zhәne oblystyn biiktigi ortasha onirleri plejstocen men antropogendik shogindilerden tүzilgen Oblystagy taulardyn algashky kalyptasa bastau kezeni gercin katparlygymen tygyz bajlanysty Odan kejingi kezenderde bul taular birte birte mүzhilip adyrly zhazyk peneplen kalyptaskan Plejstocen kezeninin basynda alpilik orogenez kezinde peneplenge ajnalgan onir tektonik procester nәtizhesinde kәdimgi taulardy tүzgen Munda osy kezge dejin tektonikalyk procester zhalgasuda Oktyn oktyn bolatyn zher silkinuler sonyn ajkyn dәleli Ken bajlyktarynan oblys kojnauynda polimetall Tekeli volfram Bugyty molibden kentasynyn edәuir kory farfor tastary Қapshagaj barit bentonit sazy Aksu Alakol audandary otka tozimdi balshyk kvarc kumy gips tas zhәne konyr komir Ojkaragaj Tyshkanbaj shymtezek tuz ken oryndary zhәne mineraldy zherasty sulary bar KlimatyAlmaty oblysynyn klimaty negizinen kontinenttik Қysy konyrzhaj salkyn Қantar ajyndagy ortasha temperatura soltzhazyk boliginde 10 16 S ontүstikte 4 9 S Zhazy ystyk zhәne kuan Shilde ajynyn ortasha temperaturasy soltүstiginde 25 S ontүstiginde 27 S Bul zhazyk onirlerde zhauyn shashynnyn ortasha zhyldyk molsh 110 250 mm Tau bokterinin klimattyk zhagdajy zhumsak Қantar ajynyn ortasha temperaturasy 5 9 S zhylymyk zhii bolyp turady Shilde ajynyn ortasha temperaturasy tau bokterinde 21 23 S tau angarlarynda 19 22 S Zhauyn shashyn tau bokterinde 400 600 mm tau angarlarynda 700 1000 mm Oblys zherinde zhauyn shashyn negizinen koktem men zhaz ajynyn basynda zhauady Solt onirdin zhazygy men tau bokterlerinde kar zhamylgysynyn ortasha kalynd 10 30 sm tau betkejlerinde 40 100 sm Balkash zhәne Alakol zhagalaularynda briz zheli sogady GidrografiyasyShiliktiIleLepsiҚaratalҚapshagaj GES i Өzenderi Balkash Alakol tujyk alabynda zhatyr zhәne zher beti agyn suyna tapshy keledi Olar kar muzdyk sularymen tolysady Iri ozenderi Ile Қaratal Aksu Shelek Sharyn Lepsi Zhamanty Yrgajty Shilikti Tүrgen Esik Bүjen Iri koli Balkash Ile ozen bojynda Қapshagaj bogeni zhәne SES i salyngan Tau bokterlerinde mineraldy bulak sulary koptep kezdesedi Topyragy men osimdik dүniesiOblystyn topyrak zhәne osimdik zhamylgylary vertikal beldemdikke bajlanysty kalyptaskan Zhazyk boliginde sholdin de dalanyn da konyr topyragy taragan Onda zhusan olenshop zhүzgin soran sekseuil koktemde efemer osimdikter basym taragan Balkash Alakol k derinin batpakty zhagalauynda Ile oz nin angary men atyrauynda kamys kurak osedi Tau eteginde sur zhәne boz kyzyl konyr tau betkejleri men tauly үstirtterde tauly dalanyn kyzyl konyr zhәne kara topyraktary kalyptaskan Mundaj zherlerde biikt 600 1300 m astyk tukymdas osimdikteri basym zhusandy betegeli boz dalaga auysady Tauly boliginin budan zhogary zhagynda kokterek kajyn alma agashy al odan da zhogaryrakta Tyan Shan shyrshasy kejde biik taudyn shalgyny osedi Biik taudyn alpilik shalgynynda olen shop altaj kogazhajy tasteser t b osimdikter basym Bul onir oblys malshylarynyn zhazgy zhajlauy Zhanuarlar dүniesiZhazyk zherinde karakujryk boken elik kaskyr zhabajy shoshka tүlki borsyk zhabajy mysyk kemirgishterden ondatr t b kezdesedi Tauly boliginde barys sileusin konyr ayu akkis arkar maral akkulak bulgyn kustardan duadak үjrek kaz kyrgauyl kekilik akku tau kury bulbul ular alpilik karga t b mekendejdi Bauyrymen zhorgalaushylardan zhylan tasbaka kesirtke ziyandy zhәndikterden karakurt bүji t b kezdesedi Өzen kolderi men su ajdyndarynda sazan marinka alabuga akkajran t b balyktar bar TurgyndaryTurgyndarynyn ortasha tygyzd 1 km2 ge 7 3 adamnan 1997 tau eteginde teniz dengejinen 500 900 m 1 km2 ge 19 adamnan Balkash atyrabynda 1 km2 ge 2 6 adamnan keledi Olardyn 30 3 pajyzy Almaty kalasyn kospaganda kalada turady Қalalary Taldykorgan Қapshagaj Tekeli Talgar Zharkent Үshtobe Үsharal Қaskelen Esik Sarkan HalkyAlmaty oblysy halkynyn sany 1970 1979 1989 1999 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20101 322 194 1 514 807 1 699 054 1 558 534 1 560 267 1 571 194 1 589 751 1 603 758 1 620 696 1 643 278 1 804 005 1 836 1622011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 1 akpanga 20211 872 844 1 908 785 1 946 831 1 984 572 1 921 888 1 947 552 1 983 465 2 017 277 2 038 934 2 057 800 1 438 558Әkimshilik bolinisiӘkimshilik birlik Ortalygy Halky 2021 Balkash audany Bakanas auyly 29209Enbekshikazak audany Esik kalasy 278581Zhambyl audany Ұzynagash auyly 163052Kegen audany Kegen auyly 29003Қarasaj audany Қaskelen kalasy 307870Rajymbek audany Narynkol auyly 29941Talgar audany Talgar kalasy 227344Ұjgyr audany Shonzhy auyly 63598Ile audany Өtegen batyr auyly 213064Alatau kalasy 49145Қonaev kalasy 62971ZhALPY SANY 1438558Әkimshilik bolinu tarihy Almaty oblysy 1932 zhyly kurylyp kuramyna Aksu Alakol Ayagoz Balkash Enbekshikazak Zharkent Kalinin Kegen Қaratal Қastek Қonyrat Қordaj Lepsi Oktyabr Taldykorgan Үrzhar Shet Shelek Shubartau Shu Ile audandary endi 1933 zhyly Borlitobe Қogaly audandary kurylyp Kalinin audany taratyldy Shet audany Қaragandy oblysyna berildi 1934 zhyly Қonyrat audany Қarkaraly okrugine berildi 1935 zhyly Andreev Қaskelen Krasnogor Makanshy Sarkan Ұjgyr audandary kurylyp Lepsi audany taratyldy 1936 zhyly Dzerzhin Narynkol audandary kuryldy 1939 zhyly zhana oblystardyn kuryluyna bajlanysty Semej oblysyna Ayagoz Makanshy Үrzhar Shubartau audandary zhәne Zhambyl oblysyna Krasnogor Қordaj Shu audandary berildi Sondaj ak oblys kuramynda Almaty Қapal audandary kurylyp Қastek audany Zhambyl audany bolyp ozgertildi 1942 zhyly Қogaly audany 28 gvardiyashy panfilovshylar atyndagy audan al Zharkent audany Panfilov audany bolyp ozgertildi 1944 zhyly Taldykorgan oblysy bolinip shygyp kuramyna Aksu Alakol Andreev Borlitobe Dzerzhin 28 gvardiyashylar Қapal Қaratal Oktyabr Panfilov Sarkan Taldykorgan audandary berildi 1957 zhyly Almaty audany taratyldy 1959 zhyly Taldykorgan oblysy taratylyp Almaty oblysyna Aksu Alakol Andreev Borlitobe Gvardiya Kirov Қapal Қaratal Panfilov Sarkan Taldykorgan audandary berildi 1960 zhyly Borlitobe 1961 zhyly Taldykorgan audandary taratyldy 1963 zhyly buryngy audandardyn ornyna Aksu Alakol Balkash Gvardiya Enbekshikazak Zhambyl Kegen Қaratal Қaskelen Panfilov Sarkan Taldykorgan Shelek auyldyk audandary kurylyp Andreev Kirov Қapal Narynkol Ұjgyr Ile audandary taratyldy 1964 zhyly Andreev Ұjgyr 1966 zhyly Narynkol Ile audandary kajta kuryldy 1967 zhyly Taldykorgan oblysy kajta kurylyp ogan Aksu Alakol Andreev Gvardiya Қaratal Panfilov Sarkan Taldykorgan audandary berildi 1969 zhyly Talgar 1972 zhyly Kүrti audandary kuryldy 1993 zhyly Narynkol audanynyn atauy Rajymbek audany bolyp ozgertildi 1997 zhyly sәuirde Taldykorgan oblysy ekinshi ret taratylyp aumagy Almaty oblysynyn kuramyna endi Mamyr ajynda Gvardiya Қapal Kegen Kүrti Үjgentas Shelek audandary taratyldy 1998 zhyly Қaskelen audany Қarasaj 2000 zhyly Taldykorgan audany Eskeldi audany bolyp ozgertildi 2001 zhyly Almaty oblysynyn ortalygy Almaty kalasynan Taldykorgan kalasyna koshirildi 2018 zhyly Kegen audany kajta kuryldy 2022 zhyly buryngy Taldykorgan oblysynyn aumagynda Zhetisu oblysy bolinip shygyp Almaty oblysynyn ortalygy Қonaev kalasyna koshirildi 2024 zhyly Alatau kalasy kuryldy Etnikalyk kuramyAlmaty oblysy halkynyn zhekelegen etnostar bojynsha sany 2019 zhyldyn basyndagy mәlimetter 1989 ad 1999 ad 2009 ad 2019 ad barlygy 1642917 100 00 1558534 100 00 1807894 100 00 2038934 100 00 Қazaktar 741737 45 15 926137 59 42 1223181 67 66 1469519 72 07 Orystar 518315 31 55 339984 21 81 306383 16 95 271886 13 33 Ұjgyrlar 128057 7 79 140725 9 03 144063 7 97 157655 7 73 Tүrikter 18352 1 12 29448 1 89 35599 1 97 37564 1 84 Әzerbajzhandar 18922 1 15 16073 1 03 14881 0 82 17617 0 86 Korejler 18483 1 13 17488 1 12 16627 0 92 14987 0 74 Kүrdter 8966 0 55 13264 0 85 13517 0 75 15028 0 74 Tatarlar 19551 1 19 15647 1 00 13513 0 75 12448 0 61 Nemister 94123 5 73 18927 1 21 8709 0 48 8551 0 42 Sheshender 9304 0 57 6091 0 39 5891 0 33 5874 0 29 Өzbekter 736 0 04 2650 0 17 3581 0 20 5252 0 26 Ukraindar 29971 1 82 13512 0 87 6458 0 36 3580 0 18 Қyrgyzdar 1536 0 09 1231 0 08 2174 0 12 3736 0 18 Grekter 5016 0 31 2052 0 13 1535 0 08 1520 0 07 Dүngender 570 0 03 1542 0 10 1608 0 09 1269 0 06 Polyaktar 2909 0 18 2106 0 14 1221 0 07 1023 0 05 Belarustar 4721 0 29 2053 0 13 879 0 05 527 0 03 baskalary 21648 1 32 9604 0 62 8074 0 45 10898 0 53 EkonomikasyAlmaty oblysynyn ekonomikalyk әleueti potencial kop salaly onerkәsip auyl sharuashylygy kolik pen bajlanys zhәne sauda kurylymdarynan turady Өnerkәsipte elektr energetikasy 1997 zh zhalpy onerkәsip onimdegi үlesi 39 9 pajyz mashina zhasau zhәne metall ondeu 6 5 pajyz kurylys materialdary 6 2 pajyz tamak onerkәsibi 38 2 pajyz un zharma zhәne kurama zhem 5 5 pajyz salalary zhaksy damygan Oblysta zhenil onerkәsip agash ondeu farfor fayans ondiristeri kalyptaskan 1991 97 zh onerkәsip onimi 2 6 ese artty Sonymen katar kyzylsha kartop kokonis baksha zhemis zhidek zhәne zhүzim sharuashylyktary ajryksha damygan Odan tys mal sh kus sh bal sүt zhәne kymyz ondiristik sharuashylyktary bar Balkash Alakol k derinen sazan kokserke taban balyk alabuga aulanady Almaty oblysy Europa Aziya zhәne Amerika kurlyktarynyn kyryk shakty elimen sauda katynasyn zhasajdy Eksportka shygarylgan onimderge teri shikizattary zhүn akkumulyator tүsti metaldar zhatady Syrttan elektr apparattary esepteu tehnikasy t b kural zhabdyktar alynady Қazakstannyn ishki zhiyntyk onimindegi oblystyn үlesi 6 5 pajyz shamasynda 1997 Zhetisu bojynsha arheologologiyalyk bagyt zhәne bagdar Zhetisu Almaty oblysy mәdeniet zhәne tarihi tүrli eskertkishterdin boluy territoriyanyn turizmnin damuyna kolajly zherlerdin biri Zhetisuda bir kүnnin ishinde barlyk tabigi zonalardy sholderden Ile Alataularyna dejin baruga bolady Almatynyn zhanynda tarih zhәne mәdeniet eskertkishterinin katary bar Bul birinshi kopsanaly zhәne tүrli obrazdagy sәulet eskertkishteri Ile korgandary zhәne saktardyn altyn bujymdary Ұly Zhibek zholyndagy ortagasyrly kalalar zhәne kola dәuirindegi tauly tauly suretteri petroglifter Zhetisu territoriyasyndagy ezhelgi konystar Berilgen mekende ezhelgi adamnyn izderi turak nemes enbektin tasty bujymdary retinde saktalgan Mekennin konystanuy birneshe zhүzzhyldykka sozyldy Bul malshylar tajpasy boldy Aua rajynyn zhylynuymen konysty tau bokterine audaryp odan kejin Tyan Shan taularyna oryn auystyratyn Zhetisuda kola dәuirinin birneshe konystary kazylgan Bul balshyk kospasymen tastan zhasalgan zherdegi kabyrgalar terendigi 1 2 m shym үjler zhәne zher kepeleri Osyndaj kazbalardy Tүrgen shatkalyndagy Asy zherinde XII X g g zhәne Koksu ozeninin bojyndagy X IX g g Қujgan zhәne Talapty konystar Zhetisudagy erte temir dәuirindegi zhүjenin izderimen en iri konys Sharyn Sary Togaj ozeninin bojynda ornalaskan Onyn uzyndygy eki metrden astam Syrtky koriniste shojyn kazannyn ydystar kumyranyn sonymen katar enbektin tas kuraldary surettelgen Zhetisu territoriyasyndagy petroglifteri Tamgaly askan kundy adamzat murasy retinde YuNESKO tizimine engizildi Tamgaly shatkaly Almaty kalasynan soltүstik batyska karaj 180 shakyrym zherdegi tүrli zhanuarlardy kudajlardy surettejtin 4500 petroglifterimen ezhelgi orny ornalasady Shatkal b e d XIV XIII g g kurylgan ezhelgitүrik zhәne Sakty kola dәuirinin petroglifterin usynady Suretter shyndardyn betinde ornalaskandyktan birden onaj olardy koruge bolady Ezhelgi suretshiler tүrli zhauralardyn andy anlau korinis mifologiyalyk syuzhetterdi surettegen bolatyn Petroglifter manyzdy akparatty zhetkizu үshin kyzmet etti Bul ozinidik belgili zhүje boldy Salatyn oryndar sakraldy bolyp esepteldi Bul eskertkishter ashyk aspannyn astynda ornalasty Almaty Taldykorgan 110 km sozylgan zhol Қerbulak auylyna dejin 13 km kashyktykta Tamgalytas Zhazylgan tastar shatkaly Ile ozenimen kiylyskan zholda ornalasty Bul zherde budda kudajlardyn bejneleri bejnelengen tastardy koruge bolady Bul mekenge buddizmdi missionerler әkelgen edi Shatkaldyn shynynda kyzyl tas ukesegi biiktigi onyn ekietazhdy үjmen ten Onda үsh tүrli figuralar dini ornalaskan jogtarmen ten tort koldy Budda surettelegn Budda zhaktarynda onyn ajnalatyn tagy eki kudajdyn bejnesi beriledi Үsh basty kudajdyn shygysynda vertikaldy kesegede ajdaһarlar hany bejnelengen Ojzhajlau shatkaly 15 20 km soltүstiginde Қordaj orynda Kindiktas taularynda Otar beketinen batyska karaj 40 km zherde ornalaskan Ol tenizden 1200 km biiktiktegi kishkene shektelgen shokylar tauly ajmakty usynady Ezhelgi ozendermen dalalarymen kiylysady Sol zhagalaudagy soltүstik batys boligindegi shatkaldarda shyndarda petroglif ter kashalgan Tүrik uakytynyn kompoziciyasy shygysta karaj 50 70 metr Bunda eki salt attylar bejnesi suretteledi Eshkiolmes zhotasy Zhetisu Alatauynyn batys boligi Bagyttyn eni 30 km zhәne Taldykorgan kalasynan 30 km kashyktykta sozylgan Zhotanyn soltүstik zhagynan zhazyk dalaga koterilip ontүstik zhagynan Zhetisu Koksu suly ozenderdin bir salasyna kuyady Teniz dengejinen terendigi 1300 m kurajdy Eshkiolmes zhotasy zhәne on zhagaluy Koksu ozeninin arasyndagy zholynda koptegen kola dәuirinen ortagasyr dәuirine dejingi arheologiyalyk eskertkishter konys ezhelden mekendegenin habarlajdy Erte temir dәirinin kabirleri Osy uakytta Zhetisu ajmagynda sak tajpalary konystangan edi Koptegen sak koshpendiler korgandary ozinin molsherimen tan kaldyrady diametri shamamen 100 metr Үlken korgandardy patshalyk dep atalady Kobi ezhelden urlangan bolatyn kalasynyn zhanynda belgili korgandar saktalyp zherlengen uldar zhәne birneshe zhүz altyn bujymdar tabylgan Besshatyr kyzykty korgandary bir zherde 31 korgan ornalaskan En үlkeni diametri 108 m biiktigi 17 m Қorgandar vertikaldy zhәne gorizantaldy ornatylgan zheti tasty toptarymen shektelgen Қazakstan zhәne Zhetisudyn ortagasyrly kalalar Taraz Tүrkistan Otrar ezhelgi kalalaryna sogatyn Ұly zhibek zholy bojynsha sayahat kyzykty bolyp keledi Zhetisuda en iri Қoyalyk kalasynyn kaldyktry kazirgi Қojlyk auyly saktalgan Қalanyn kurylys kaldyktary biiktigi 5 ten 10 m dejin zhәne perimetr bojynsha birneshe kilometrge dejin zhetedi Shygys Zhetisudyn kalasynyn zhosparlanuy Batystan erekshelenedi Shygys Zhetisu kalashyktarynda kamaldar zhok bolsa da molsherimen kishi bolady VII gasyrdan bastap Zhetisu kalalary salyna bastalyp olardyn kobi X gasyrdan XIII gasyrga dejin salyndy Ortagasyrlyk kalalar keruen zholdarynyn bojynda pajda bolgan Bүgingi kүnge dejin Ұly Zhibek zholynyn bolikteri saktaldy Mysaly Taraz kalasynan Қulan auylyna dejin odan kejin Shu ozeninen Shu dalasyna dejin sozylady Shu ozeninin dalasynan shygys Zhetisuga Қastek asuy arkyly zhogaryda ornalaskan Қastek kalashygyna dejin sozylady Medeu stadiony Medeu Almatydan 15 km ornalaskan bejneli shatkaly Sulu tabigattan baska en үlken zhogarytauly muz ajdyny Medeudi kalany selden korgajtyn inzhener onerinin shedevri Bogetin korige bolady Boget kollektorynyn kolemi 6 000 000 su kubometri Muz ajdynynyn 1972 zhyly 1691 2 biiktikte bүkil әlemge syrganau sportynyn rekordtarynyn zhiyntygy dep atajdy Medeu shatkalynyn zhaksy klimaty sәuleli radiaciya dengeji atmosferalyk kysym zhelsiz taza muzdy ozen barlyk әlemnin turisterin kyzyktyrady Қazakstan mәdenieti zhәne tarihi memlekettik eskertkishter tizimine engizildi Altyn Emel Ұlttyk parki Almaty kalasynan 300 km zherdegi zhabajy tabigatty sүjetinderge zher үstindegi zhumak ashylyp on zhagalaudagy Ile ozenimen Қapshagaj sukojmasynan zhogary ornalaskan Altyn Emel ulttyk parki Bul meken baj zhәne ezhelgi tarihymen sak mәdenietinin eskertkishterimen kupiyaly bolyp keledi Sayabaktyn ajmagynda ezhelgi keruen zholdary otip kazak handarynyn oryndary Besshatyr molasy b e d 3 4 gasyrda ezhelgi tauly suretteri әuendi fontany Қalkannyn Үlken zhәne Kishi taulary Қaratau zhәne Aktau taularynyn ajly landshaftary bar Sholak tauy ornalaskan Belgili kumdy tauynyn biiktigi 120 metr zhәne shamamen 3 km uzyndygy sayabaktyn bir buryshynda ozennen birneshe kilometrde nemese Үlken zhәne Kishi Қalkan taulary arasynda ornalasady Bul kumdy tau usak taza kumnan zheli bolganda tau әn salyp dausy birneshe kilometrge zhetedi zhәne organnyn dausyn eske tүsiredi Әuendi barhandy baryp үsh biiktiktin birine koterilgendi zhaksy koretin turistter Ile Alatauynyn zhotasy korinisin kore alady Eger tau dybys bildirmese kelushiler dybys shygaratyn Ol үshin taudyn bagytymen zhүgiru kazhet Ayak astyndagy kumdy kozgaltyp guildeu zhүredi Kejde barhan dybystardy bildiruden baska zhersilkinis әserin korsetip dirildejdi Әnshi barhan Ile ozeninin kumynan pajda boldy Eki bagytta da ozende kozge korinbejtin Barhannyn ozindik kujryktary tartyluda Үlken zhәne Kishi kalkannyn bir birine zheldin әserinen kumnyn tas zhotalarga sogylyp konystanuyna bajlanysty kalyptasady Koptegen gasyrlar men gasyrlar bojy kuatty kum tau koterildi ol shamamen 3 5 myn zhyl bojy kozgalyssyz kalady Barhannyn biiktigi sol ajmakka belgili әrdajym ozgerip turatyn klimatka sondaj ak zhauyn shashyn molsherine Ile ozenindegi su dengejine zhәne su astyndagy taulardyn agyp ketuine bajlanysty Aksu Zhabagyly Aksu Zhabagyly korygy YuNESKO korgauymen Ortalyk Aziyada zhalgyz koryk 70 zhyldan astam tauly ormandarda kesiluden al osimdik әlemi ondiris kaldyktarymen lastanbagan Ajnala kok shopke toly Grejg kyzgaldagy Қoryk simvoly retinde tandalgan Aksu arnasynyn tabigaty erekshe alyp arnanyn uzyndygy 15 km zhәne terendigi 500 m Tabigatynyn bajlygy zhәne tүrli boluy shamamen 1200 osimdikter tүrleri 42 zhanuarlar tүrleri 238 kustar tүrlerin kamtidy Tүrgen shatkaly Tүrgen sarkyramasy Ile Alatau ulttyk sayabaktyn kuramynda sulu shatkalynda Almaty oblysynyn turister baratyn oryndarynyn biri Bagyt Almaty kalasynyn ortalygynda bastalady Zholy buryn keruenderdin otetin zholdarynda Europaga shygystan Қytajdan zhәne Үndistannan keletin bolgan Tүrgen shatkalynda 7 sarkyrama bar Adamdar kop baratyny birinshisi Ayuly zhәne ekinshisi Teskensu Algashky sarkyrama biiktigi 30 metr zhasyl shyrshalar zhәne shyndar arasyndagy bejneli orynda ornalaskan Shatkalda shyndar zhersilkinis kezinde bolinip muzdy kezenge dejin izderdi saktagan Ayuly sarkyramasyna baratyn kopirden zhogary 300 metrde sululyk koz muzdy bulakty suymen bulak ornalaskan Teskensu sarkyramasy bulaktan shamamen 2 sagattyk zherde ornalaskan Negizgi agynnyn kulau biiktigi 40 metrdi al eger zhalpy biiktikti sanajtyn bolsak 74 metrdi kurajdy Shatkal ozinin Shyn Tүrgendik zherdegi shyrshaly alandy tүkti kurajtyn shyrshalarymen belgili Zhambyl murazhajy Almatydan batyska karaj Zhambyl auylyna dejin 70 km kashyktykty kurajdy Bagyt Almaty Tashkent zholymen otedi Ғasyrlar buryn Қytajdan zherorta tenizine zhәne Orta Aziyaga zhәne kajtadan oralatyn tүjeler zhүkterimen kishkene konyraularymen syngyrlap belgili Ұly Zhibek zholymen otetin kazir buryngy avtobustar zhedel otedi Ұzynagashtan 56 kilometr zherde avtomagistraldan ontүstikke karaj Zhambyl auylyna zhetedi Zhol taudyn artynda biiktikte surgylt granitten zhasalgan eskertkishten bastalady XX gasyrdyn 60 zhyldarynda Zhetisudyn bolashak gubernatory zhәne orys әskeri podpolkovnigi G A Kolpakovtyn zhetekshiligimen kazak әskerimen birigip Ұzynagashtyn astyndagy Қokandy handygyn talkandajdy Tarihi zhenistin kurmetine oraj alystan korinetin monument salyndy Almatydan 70 km kashyktykta zhol sol burylady Aldarynyzda almaly sayabaktyn үstinen sәuleli kүmbez Zhambyl kesenesi korinedi Terektermen otyrgazylgan auyldyn bas koshesi akynnyn үj murazhajyna әkeledi 12 bolmede ekspoziciyalar ornalasyp gasyrly omir sүrgen halyktyn akynyna arnalyp onyn biografiyasymen shygarmashylygyn sipattajdy Үj murazhajdyn әjnekterinen keseneden kejin Majtobe shokysynyn tobesi korinedi Osy zherde Zhambyl zhazda kүndi zhajlauda demaludy zhaksy korip zhәne ony osy zherde zhana olenderdi tudyratyn Zhuldyzdaj zhark etip 1861 zhyly koktemde kazaktyn agartushysy geografy zhәne etnografy Shokan Ualihanov densaulygyna bajlanysty Sankt Peterburgtegi kyzmetin tastap Zhetisu eline kajtyp keledi Ol omirinin sony 1865 zhylga dejin Altyn Emel zhotasynyn zhogary taulary Majtobenin baurajyndagy Tezek sultannyn auylynda turgan Әjgili galym Tezek sultan auylynan alys emes kyratynda zherlengen 1881 zh onyn molasyna tasty arab zhәne orys tilderinde mәtin tosemnin үstine zhazylyp al 1958 zh Қazakstan үkimeti molasynyn zhanynda eskertkish ornalastyrdy Satyly postamenttin ortasynda granitten besmetrli koladan kyzyl әktastan Shokan Ualihanov 1835 1865 degen zhazylym kojyldy Eskertkishtin ontүstik shygys boliginde Altyn Emel zhotasynyn kabyrgasy tur Almatydan ekskursiya bagyty stanciyasyna dejin 160 km odan kejin shygys bagytta 15 km ge dejin zhүrip ontүstikke burylu kazhet Alys zhol Maj Tobe ozeninin bojymen sozylyp 10 km kejin tauly surettermen shatkalga otip 10 km kejin Shanhanaj auylyna әkelip odan 2 km ontүstik shygyska karaj zherde galym eksertkishi korinetin zhol torabyna әkeledi Eskertkish mүsinshi Hәkimzhan Nauryzbaevtyn zhumystarynyn biri Shokannyn denesi koladan kujylgan Eskertkish ondelgen kara gabbrodan zhasalyp eskertkishtin syrtky zhagynda suretteri zhәne kazak ulttyk koldangan Audandar men oblystyk manyzdagy kalalar Atauy Halky adam 2022 zh alany km2 Әkimshilik ortalygy Halky adam 2022 zh Audandar1 Balkash audany 28901 37400 Bakanas 62392 Enbekshikazak audany 283684 8300 Esik 412153 Zhambyl audany 167380 19300 Ұzynagash 475444 Ile audany 264515 7800 Өtegen batyr 323185 Қarasaj audany 323151 2000 Қaskelen 818506 Kegen audany 28433 Kegen 86287 Rajymbek audany 29377 14200 Narynkol 60908 Talgar audany 237869 3700 Talgar 647139 Ұjgyr audany 63498 8787 Shonzhy 22328Oblystyk manyzdagy kalalar10 Қonaev k 70217 3654 03 Қonaev k 54907DerekkozderMarat Sultangaziev Almaty oblysynyn zhana әkimi bolyp tagajyndaldy Қazakstan Respublikasy halkynyn zhynysy zhәne zhergilikti zherdin tipine karaj sany 2023 zhylgy 1 kantarga Қazakstan Respublikasy halkynyn zhekelegen etnostary bojynsha sany 2023 zhyl basyna Division of Kazakhstan agyl pop stat mashke org Tekserildi 29 nauryz 2016 Қazakstan Respublikasynyn oblystary kalalary zhәne audandary bojynsha halyk sany 2003 2012 2021 zhylgy ulttyk halyk sanagynyn korytyndylary V sovremennyh granicah Almatinskoj oblasti vklyuchaya byvshuyu Taldy Kurganskuyu oblast i isklyuchaya gorod Alma Ata Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1989 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po regionam Kazahskoj SSR Perepis naseleniya 1999 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po regionam Kazahstana Perepis naseleniya 2009 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po regionam Kazahstana Chislennost naseleniya Almatinskoj oblasti po otdelnym etnosam na nachalo 2019 goda Muragattalgan 1 mausymnyn 2020 zhyly 2022 zhylgy 1 kazanga Қazakstan Respublikasy halkynyn oblystary kalalary audandary audan ortalyktary zhәne kentteri bolinisindegi halyk sany Muragattalgan 19 karashanyn 2022 zhyly Syrtky siltemeAlmaty oblysy Muragattalgan 9 nauryzdyn 2017 zhyly v Ashyk Tizimdeme Zhobasy ODP