Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ақтау — Қазақстанның оңтүстік-батысындағы қала, Маңғыстау облысының орталығы. Қала теңіз және әуе порты болып табылады.
| Қала | |||
| Ақтау | |||
 | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Ел | |||
| Статусы | облыс орталығы | ||
| Облысы | |||
| Ішкі бөлінісі | шағын аудандар | ||
| Әкімі | Әбілқайыр Жаңайұлы Байпақов | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары | 43°39′ с. е. 51°09′ ш. б. / 43.650° с. е. 51.150° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 43°39′ с. е. 51°09′ ш. б. / 43.650° с. е. 51.150° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты | 1961 | ||
| Бұрынғы атаулары | Шевченко | ||
| Қала статусы | 1963 | ||
| Жер аумағы | 30 км² | ||
| Уақыт белдеуі | UTC+5:00 | ||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны | 263 893 адам (2023) | ||
| Тығыздығы | 8796 адам/км² | ||
| Ұлттық құрамы | қазақтар 75,40%, орыстар 15,37%, әзербайжандар 2,89%, басқа этностар 6,34% | ||
| Ресми тілі | |||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Телефон коды | +7 7292 | ||
| Пошта индексі | 130000 | ||
| Автомобиль коды | 12 | ||
| Ақтау қаласының әкімдігі | |||
Ақтау шекарасы | |||
 Ортаққордағы санаты: Ақтау | |||
Басқа мағыналар үшін Ақтау (айрық) деген бетті қараңыз.1964 жылдан 1991 жылға дейін украин ақыны Тарас Шевченконың құрметіне "Шевченко" аталған болатын.
Географиясы
Қала Каспий теңізінің шығыс жағасында орналасқан. Қаланың оңтүстік шығысында 40 шақырым жерде әйгілі Қарақия ойысы жатыр. Жер бедері тегіс, ол негізінен коррозиялық және дефляциялық әрекеттерден түзелген.
Кеңестік ғылымға сәйкес Еуропа мен Азияның шекарасы Мұғалжардан басталып, Ембі өзенінің бастауына дейін, одан Ембі бойымен Каспий теңізіне дейін жүргізілетін. 1950 жылдарға дейін Қазақстан аймағындағы Еуропаның шекарасы Жайық өзенінің бойымен өтетін.
2010 жылдың сәуір-мамыр айларында Орыс географиялық қоғамының экспедициясы Еуропа шекарасын Мұғалжар арқылы, одан Каспий маңы ойпаты ( бітіп, Үстірт үстіртінің батыс бөлігі өтетін жер) арқылы өту керек деген қорытындыға келді. Мұндай жағдайда Еуропа шекарасы қазіргіден әлдеқайда оңтүстікке қарай ығысады. Қазіргі кезде Орыс географиялық қоғамының ғалымдар тобының пікірі қолдауына ие болмады. Демек, егер Халықаралық географиялық одақ Орыс географиялық қоғамының қорытындысын қолдаса, Маңғыстау облысының бір бөлігі Еуропада орналасқан болып шығады.
Әкімшілік құрылымы
Ақтау қаласы Ленинград қаласының үлгісі бойынша қалана бастады. Ақтау қаласының әкімшілік құрамына кіреді. Қалада екі көшенің атауы бар. Бірі Бірінші Президент көшесі, екіншісі Тәуелсіздік даңғылы. Қала ықшамаудандарға бөлінеді. Қала шағынаудандарға бөлінгендіктен керекті жерді табу оңай. Мекен-жайды атағанда аудан үй пәтер ретімен айтады. Мысалы 13-6-72. Қазіргі уақытта 31 ықшамаудан бар. Әрбір шағынауданда шамамен 50-70-дей үй бар, әр үйде орташа есеппен алғанда 60 пәтер бар. Қазіргі уақытта Ақтау қаласының солтүстігінен Ақтау-Сити қаласының құрылысы жүріп жатыр. Бұл жоба Біріккен Араб Әмірліктерінің қолдауының арқасында 2007 жылы іске асырыла бастады.
Экономикасы
Өндірістік қала, мұнай және газ өндіріледі.
Қалада теміржол вокзалы жоқ. Пойыздар Маңғыстау станциясына келіп тоқтайды. Қала мен станция арасында №105 автобусы мен таксилер қатынайды, автобустардың бағасы 80 теңге, таксилердің бағасы шамамен 300теңге ара қашықтығы – 20 км.
Каспий теңізінің шығыс жағалауында орналасқан. Ақтау түрлі халықаралық құрғақ жүктерді, мұнай шикізатын және мұнай өнімдерін тасымалдауға арналған Қазақстандағы жалғыз порт болып табылады.
Тарихы
Ақтау - Маңғыстау облысының (ескі аты Маңғышылақ облысы) орталығы. 1961-1964 ж.ж. аралығында Ақтау поселкесі, Ақтау қаласы деп аталды. XIX ғасырдың ортасында Қазақстанға жер аударылған украин ақыны Тарас Шевченконың құрметіне 1964-1991 жылдары Шевченко қаласы деп аталды. Өнеркәсіптік қала болып табылады. Оның пайда болуына Кеңес Одағы басшылығының жиырмасыншы ғасырдағы орта машинажасау министрлігі қатысуымен және сол кездегі министр . басқаруымен елдің ядролық қалқанын жасау туралы шешімі әсер етті. Нәтижесінде уран кенін өндіру, оны өңдеу және байыту сияқты амалдарды орындай алатын ерекше кешен құрылды.
Кешендегі кәсіпорындар желісі химиялық реагент өндіріп (азот-тук және күкірт қышқылы зауыты), жылу және электр энергиясымен, сумен (ТЭЦ, ) қамтамасыз етті. Су тапшы жағдайда тіршілік етуге қажетті инфрақұрылым пайда болып, адамдардың қалада өмір сүруге жағдай жасалды. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Ақтау XX ғасырда ашылған және жаңадан барланған Жетібай, Қаламқас, , , , Комсомол, , Қарақұдық, Толқын, Арман және Дұңған сияқты мұнай-газ кен орындарының өңдейтін орталыққа айналды.
Қаланың бас жоспары 1968 жылы бекітілді. Жобалау және құрылыс істерінің архитекторы басшылығымен жүргізілді. Теңіз жағасы халықтың демалуына және су портын дамытуға қолайлы Ақтау қаласының архитектуралық ансамбілін жасаушы сәулетшілер конструкторлар мен құрылысшылар тобына Лениндік (1966) КСРО Мемлекеттік (1977) сыйлықтары, қатал табиғат жағдайында адамдар тұрағын әсем көгалдандырғаны үшін сумен қамтамасыз еткені үшін халықаралық архитекторлар одағының алтын медалі мен атындағы сыйлық (1975) берілді.
Мәдениеті
Ақтауда Абай атындағы мәдениет сарайы, атындағы драма театры, көптеген кинотеатрлар (Ардагер, Астана, Юность т.б.), түнгі клубтар бар (Лагуна, Дискай, Элико және т.б.). Теңіз жағасында ойын-сауық орталықтары, спорт және мәдени кешендері, демалыс орындары жетерлік. Жастар мен отбасыларға немесе немерекелік және банкеттік кездесулерді ұйымдастырарлық көңіл көтеру және ойын-сауық кешендеріне мысалыға "Ақтау", "Ардагер", "Бәйтерек" және табы басқа шағын кешендерді келтіруге болады. Жаз мезгілінде елді мекен тұрғындарына және қонақтарға арнайы жекешелендірілген жағажайлар бар: "Достар", "Nur Plaza", "Манила". Осыған қоса жеке меншік ретінде саналатын қала сыртында демалыс лагерьлері мен орындары халықтың демалысы мен уақытының жақсы өтуіне өзіндік әсерін етуде.
Табиғаты
Климаты – шұғыл континенттік, жазы ыстық, шөлді, орташа температурасы: қаңтарда −4 °C (минус 15 градус температура мен күшті жел кезінде мектептегі сабақтар тоқтатылатын), шілдеде +30 °C. Жазда ауа температурасы +45 °C (түнде плюс 38) дейін жетеді. Жердің беті күн түскен кезде +70° дейін қызады. Қала Каспий теңізінің жағасында орналасқан. Сумен қамтамасыз ету үшін су тұщыландыратын станция жұмыс істейді. Онда теңіз суының өндірістік дистилляты мен «Құйлыс» көзінен келетін қатты минералданған жерасты суы дайындалып, араластырылады. Қала маңында табиғи ауыз су көзі жоқ.
Халқы
| Этнос | Саны, адам | Пайыздық үлесі, % |
|---|---|---|
| Қазақтар | 134 913 | 71,88 |
| Орыстар | 34 223 | 18,23 |
| Әзербайжандар | 5 672 | 3,02 |
| басқа этностар | 12 882 | 6,87 |
| Санақ жылы | Саны, адам | Ер адам саны | Әйел адам саны |
|---|---|---|---|
| 1989 | 171 633 | 86 759 | 84 874 |
| 1999 | 143 396 | 69 805 | 73 591 |
| 2009 | 166 962 | 79 903 | 87 059 |
| 2015 | 185 014 | - | - |
| 2019 | 183 097 | 88 017 | 95 080 |
Қазақтардан басқа көптеген этнос өкілдері де тұрады. Ұлттық құрамы — қазақтар, орыстар, украиндар.
![image]()
Горган, Иран![image]()
, Қытай Халық Республикасы![image]()
Сумгаит, Әзірбайжан
![image]()
Чханвон, Корея Республикасы![image]()
Самсун, Түркия![image]()
Махачкала, Ресей
Галерея
-
![image]()
Түнгі Каспий жағасы -
![image]()
№32 мөлтекаудан -
![image]()
Ақжелкен мөлтекауданы -
![image]()
Түнгі көрініс -
![image]()
№32 мөлтекаудан
Дереккөздер
- Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- - 1989 жылғы Бүкіл кеңестік халық санағының қорытындылары. Мичиган университеті 2009. 1 том
- - 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том Мұрағатталған 22 сәуірдің 2021 жылы.
- Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2015 жылдың басындағы саны Мұрағатталған 18 қыркүйектің 2020 жылы.
- Халық саны ауылдық елді мекендердегі тұрғындарды санамай берілген
- Бауырлас қалалар Мұрағатталған 22 наурыздың 2016 жылы.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Aktau Қazakstannyn ontүstik batysyndagy kala Mangystau oblysynyn ortalygy Қala teniz zhәne әue porty bolyp tabylady ҚalaAktauEltanbasyӘkimshiligiEl Қazakstan ҚazakstanStatusyoblys ortalygyOblysyMangystau oblysyIshki bolinisishagyn audandarӘkimiӘbilkajyr Zhanajuly BajpakovTarihy men geografiyasyKoordinattary43 39 s e 51 09 sh b 43 650 s e 51 150 sh b 43 650 51 150 G O Ya Koordinattar 43 39 s e 51 09 sh b 43 650 s e 51 150 sh b 43 650 51 150 G O Ya Қurylgan uakyty1961Buryngy ataularyShevchenkoҚala statusy1963Zher aumagy30 km Uakyt beldeuiUTC 5 00TurgyndaryTurgyny263 893 adam 2023 Tygyzdygy8796 adam km Ұlttyk kuramykazaktar 75 40 orystar 15 37 әzerbajzhandar 2 89 baska etnostar 6 34 Resmi tiliҚazakSandyk identifikatorlaryTelefon kody 7 7292Poshta indeksi130000Avtomobil kody12Aktau kalasynyn әkimdigiAktau AktauAktau shekarasyOrtakkordagy sanaty Aktau Baska magynalar үshin Aktau ajryk degen betti karanyz 1964 zhyldan 1991 zhylga dejin ukrain akyny Taras Shevchenkonyn kurmetine Shevchenko atalgan bolatyn GeografiyasyҚala Kaspij tenizinin shygys zhagasynda ornalaskan Қalanyn ontүstik shygysynda 40 shakyrym zherde әjgili Қarakiya ojysy zhatyr Zher bederi tegis ol negizinen korroziyalyk zhәne deflyaciyalyk әreketterden tүzelgen Kenestik gylymga sәjkes Europa men Aziyanyn shekarasy Mugalzhardan bastalyp Embi ozeninin bastauyna dejin odan Embi bojymen Kaspij tenizine dejin zhүrgiziletin 1950 zhyldarga dejin Қazakstan ajmagyndagy Europanyn shekarasy Zhajyk ozeninin bojymen otetin 2010 zhyldyn sәuir mamyr ajlarynda Orys geografiyalyk kogamynyn ekspediciyasy Europa shekarasyn Mugalzhar arkyly odan Kaspij many ojpaty bitip Үstirt үstirtinin batys boligi otetin zher arkyly otu kerek degen korytyndyga keldi Mundaj zhagdajda Europa shekarasy kazirgiden әldekajda ontүstikke karaj ygysady Қazirgi kezde Orys geografiyalyk kogamynyn galymdar tobynyn pikiri koldauyna ie bolmady Demek eger Halykaralyk geografiyalyk odak Orys geografiyalyk kogamynyn korytyndysyn koldasa Mangystau oblysynyn bir boligi Europada ornalaskan bolyp shygady Әkimshilik kurylymyAktau kalasy Leningrad kalasynyn үlgisi bojynsha kalana bastady Aktau kalasynyn әkimshilik kuramyna kiredi Қalada eki koshenin atauy bar Biri Birinshi Prezident koshesi ekinshisi Tәuelsizdik dangyly Қala ykshamaudandarga bolinedi Қala shagynaudandarga bolingendikten kerekti zherdi tabu onaj Meken zhajdy ataganda audan үj pәter retimen ajtady Mysaly 13 6 72 Қazirgi uakytta 31 ykshamaudan bar Әrbir shagynaudanda shamamen 50 70 dej үj bar әr үjde ortasha eseppen alganda 60 pәter bar Қazirgi uakytta Aktau kalasynyn soltүstiginen Aktau Siti kalasynyn kurylysy zhүrip zhatyr Bul zhoba Birikken Arab Әmirlikterinin koldauynyn arkasynda 2007 zhyly iske asyryla bastady EkonomikasyӨndiristik kala munaj zhәne gaz ondiriledi Қalada temirzhol vokzaly zhok Pojyzdar Mangystau stanciyasyna kelip toktajdy Қala men stanciya arasynda 105 avtobusy men taksiler katynajdy avtobustardyn bagasy 80 tenge taksilerdin bagasy shamamen 300tenge ara kashyktygy 20 km Kaspij tenizinin shygys zhagalauynda ornalaskan Aktau tүrli halykaralyk kurgak zhүkterdi munaj shikizatyn zhәne munaj onimderin tasymaldauga arnalgan Қazakstandagy zhalgyz port bolyp tabylady TarihyAktaudyn ymyrty Aktau Mangystau oblysynyn eski aty Mangyshylak oblysy ortalygy 1961 1964 zh zh aralygynda Aktau poselkesi Aktau kalasy dep ataldy XIX gasyrdyn ortasynda Қazakstanga zher audarylgan ukrain akyny Taras Shevchenkonyn kurmetine 1964 1991 zhyldary Shevchenko kalasy dep ataldy Өnerkәsiptik kala bolyp tabylady Onyn pajda boluyna Kenes Odagy basshylygynyn zhiyrmasynshy gasyrdagy orta mashinazhasau ministrligi katysuymen zhәne sol kezdegi ministr baskaruymen eldin yadrolyk kalkanyn zhasau turaly sheshimi әser etti Nәtizhesinde uran kenin ondiru ony ondeu zhәne bajytu siyakty amaldardy oryndaj alatyn erekshe keshen kuryldy Keshendegi kәsiporyndar zhelisi himiyalyk reagent ondirip azot tuk zhәne kүkirt kyshkyly zauyty zhylu zhәne elektr energiyasymen sumen TEC kamtamasyz etti Su tapshy zhagdajda tirshilik etuge kazhetti infrakurylym pajda bolyp adamdardyn kalada omir sүruge zhagdaj zhasaldy Kenes Odagy ydyragannan kejin Aktau XX gasyrda ashylgan zhәne zhanadan barlangan Zhetibaj Қalamkas Komsomol Қarakudyk Tolkyn Arman zhәne Dungan siyakty munaj gaz ken oryndarynyn ondejtin ortalykka ajnaldy Қalanyn bas zhospary 1968 zhyly bekitildi Zhobalau zhәne kurylys isterinin arhitektory basshylygymen zhүrgizildi Teniz zhagasy halyktyn demaluyna zhәne su portyn damytuga kolajly Aktau kalasynyn arhitekturalyk ansambilin zhasaushy sәuletshiler konstruktorlar men kurylysshylar tobyna Lenindik 1966 KSRO Memlekettik 1977 syjlyktary katal tabigat zhagdajynda adamdar turagyn әsem kogaldandyrgany үshin sumen kamtamasyz etkeni үshin halykaralyk arhitektorlar odagynyn altyn medali men atyndagy syjlyk 1975 berildi MәdenietiAktauda Abaj atyndagy mәdeniet sarajy atyndagy drama teatry koptegen kinoteatrlar Ardager Astana Yunost t b tүngi klubtar bar Laguna Diskaj Eliko zhәne t b Teniz zhagasynda ojyn sauyk ortalyktary sport zhәne mәdeni keshenderi demalys oryndary zheterlik Zhastar men otbasylarga nemese nemerekelik zhәne bankettik kezdesulerdi ujymdastyrarlyk konil koteru zhәne ojyn sauyk keshenderine mysalyga Aktau Ardager Bәjterek zhәne taby baska shagyn keshenderdi keltiruge bolady Zhaz mezgilinde eldi meken turgyndaryna zhәne konaktarga arnajy zhekeshelendirilgen zhagazhajlar bar Dostar Nur Plaza Manila Osygan kosa zheke menshik retinde sanalatyn kala syrtynda demalys lagerleri men oryndary halyktyn demalysy men uakytynyn zhaksy otuine ozindik әserin etude Tүngi Aktau Tүngi AktauTabigatyAktaudyn faunasy Klimaty shugyl kontinenttik zhazy ystyk sholdi ortasha temperaturasy kantarda 4 C minus 15 gradus temperatura men kүshti zhel kezinde mekteptegi sabaktar toktatylatyn shildede 30 C Zhazda aua temperaturasy 45 C tүnde plyus 38 dejin zhetedi Zherdin beti kүn tүsken kezde 70 dejin kyzady Қala Kaspij tenizinin zhagasynda ornalaskan Sumen kamtamasyz etu үshin su tushylandyratyn stanciya zhumys istejdi Onda teniz suynyn ondiristik distillyaty men Қujlys kozinen keletin katty mineraldangan zherasty suy dajyndalyp aralastyrylady Қala manynda tabigi auyz su kozi zhok HalkyEtnos Sany adam Pajyzdyk үlesi Қazaktar 134 913 71 88Orystar 34 223 18 23Әzerbajzhandar 5 672 3 02baska etnostar 12 882 6 87Sanak zhyly Sany adam Er adam sany Әjel adam sany1989 171 633 86 759 84 8741999 143 396 69 805 73 5912009 166 962 79 903 87 0592015 185 014 2019 183 097 88 017 95 080 Қazaktardan baska koptegen etnos okilderi de turady Ұlttyk kuramy kazaktar orystar ukraindar Bauyrlas kalalaryGorgan Iran Қytaj Halyk Respublikasy Sumgait Әzirbajzhan Chhanvon Koreya Respublikasy Samsun Tүrkiya Mahachkala ResejGalereyaTүngi Kaspij zhagasy 32 moltekaudan Akzhelken moltekaudany Tүngi korinis 32 moltekaudanDerekkozderҚazakstan Respublikasy halkynyn zhynysy zhәne zhergilikti zherdin tipine karaj sany 2023 zhylgy 1 kantarga Қazakstan Respublikasy halkynyn zhekelegen etnostary bojynsha sany 2022 zhyl basyna 1989 zhylgy Bүkil kenestik halyk sanagynyn korytyndylary Michigan universiteti 2009 1 tom 2009 zhylgy Қazakstan Respublikasy halkynyn Ұlttyk sanagynyn korytyndylary Astana 2011 1 tom Muragattalgan 22 sәuirdin 2021 zhyly Қazakstan Respublikasynyn Statistika agenttigi Қazakstan Respublikasy turgyndarynyn oblystar kalalar men audandar zhynysy men zhas ereksheligi toptary etnostyk boligi bojynsha 2015 zhyldyn basyndagy sany Muragattalgan 18 kyrkүjektin 2020 zhyly Halyk sany auyldyk eldi mekenderdegi turgyndardy sanamaj berilgen Bauyrlas kalalar Muragattalgan 22 nauryzdyn 2016 zhyly