Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Албания (алб. Shqipëria), толық ресми атауы — Албания Республикасы (алб. Republika e Shqipërisë [ɾɛpuˈblika ɛ ʃcipəˈɾiːs]) — Еуропаның оңтүстігінде орналасқан шағын мемлекет. Солтүстігінде Черногория және Сербиямен, оңтүстік-шығысында Грекия және Солтүстік Македониямен, шығысында Косовомен шектеседі. Халқы — 2,8 млн. адам.
| Албания Республикасы алб. Republika e Shqipërisë | |||||
| |||||
| Ұран: «алб. Ti, Shqipëri, më jep nder, më jep emrin Shqiptar Сен, Албания, маған абырой бересің, маған албандық бересің» | |||||
| Әнұран: «Hymni i Flamurit» (тыңдау ) | |||||
 | |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тәуелсіздік күні | 28 қараша 1912 жыл (Осман империясынан) | ||||
| Мемлекеттік құрылымы | |||||
| Ресми тілі | албан тілі | ||||
| Елорда | Тирана | ||||
| Ірі қалалары | Тирана, , , , | ||||
| Үкімет түрі | Унитарлы парламенттік республика | ||||
| Президенті Премьер-Министрі Парламент спикері | Байрам Бегай | ||||
| Мемлекеттік діні | Ислам діні - 59 % және Христиан діні - 17% | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 140-шы орын 28 748 км² 4,7 | ||||
| Жұрты • Сарап (2017) • Санақ (2011) • Тығыздығы | ▲ 2 876 591 адам (130-шы) 2 821 977 адам 98 адам/км² (63-ші) | ||||
| Экономикасы | |||||
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда | 38,315 млрд. $ 13,330 $ | ||||
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2018) • Жан басына шаққанда | 15,121 млрд. $ 5,261 $ | ||||
| АДИ (2018) | ▲ 0,785 (жоғары) (68-ші) | ||||
| Этнохороним | албаниялық, албандар немесе албандықтар | ||||
| Валютасы | |||||
| Қосымша мәліметтер | |||||
| Интернет үйшігі | |||||
| ISO коды | ALB | ||||
| ХОК коды | ALB | ||||
| Телефон коды | +355 | ||||
| Уақыт белдеулері | UTC+2, | ||||
Албания албандардың тұратын жалғыз мемлекет емес, олар Косово және Солтүстік Македонияда тұрады.
Мемлекеттік құрылымы
Елбасшысы - Президент. Елдің Парламенті бірпалаталық Кувенди деп аталады. Оны Премьер-министрі басқарады. Аталған кеңесте 140 депутат бар, олардың 100 депутаты можаритарлық система бойынша бірмандаталық округтерде сайланады. Қалған 40 депутаттар партиялық тізім бойынша сайланады. Барлық депутаттар 4 жылға сайланады.
- 2009 жылдың сәуір айынан бастап Албания НАТО мүшесі болуда.
- 2009 жылдың 29 сәуірінде Албания Еуропа Одағына ресми түрде аталған Одаққа мүше болу туралы өтінішін жіберді.
Әкімшілік бөлінісі
Албанияның 12 облысы (алб. qarqe, qarqet), 61 муниципалитеті (алб. bashki, bashkitë) және 373 коммунасы (алб. komuna, komunat) бар.
| Елтаңбасы | Облысы | Орталығы | Аумағы (км²) | Халық саны |
|---|---|---|---|---|
 | 1,802 | 193,855 | ||
 | 2,507 | 191,035 | ||
 | 827 | 247,345 | ||
 | 3,278 | 366,137 | ||
 | 1,887 | 384,386 | ||
 | 2,883 | 114,293 | ||
 | 3,711 | 266,322 | ||
 | 2,373 | 112,050 | ||
 | 1,581 | 159,792 | ||
 | 3,562 | 257,018 | ||
 | Тирана | 1,586 | 601,565 | |
 | 2,706 | 193,361 |
Географиясы
Албания Балқан түбегінің оңтүстігінде орналасқан. Оңтүстігінде Грекиямен, солтүстігінде Черногория мен мойындалмаған Косовомен, шығысында Солтүстік Македониямен және батысында Ион мен Адрия теңіздерімен шектеседі. Басқа Жерорта теңізімен шектесетін мемлекеттерден айырмашылығы: Албанияның аралдары аз, тек 7-10. Аралдардың көбісі өте майда және оларда адам тұрмайды; мысалы және аралдары. Осыған қарамастан арал үстіндегі тарихи аумақтар да бар: Звернец аралындағы 13-ші ғасырғы монастырь және аралындағы Әли Паша қамалы.
Албания жерінің 70 пайызы таулы және тек 25 пайызы ауыл шаруашылығы мен егіншілікке келеді. Албанияның халқының 47.8% ауыл шаруашылығымен айналысады. Жемістерден басқа тағы Албанияда темекі өсіріледі.
Жердің көп бөлігі тау жоталары мен үстіртті аймақта орналасқан. Таулы аңғарларынан құлай аққан тасқынды өзендер теңізге қарай құлаш ұрады. Бұл өзендер Адрия теңізін жиектей 150 км-ге созылып жатқан құнарлы жазық алқап арқылы өтеді. Алқаптың ені 15 км-ден 35 км-ге дейін барады. Бұл жактың ауа райы жұмсақ. Таулы аудандарда сәл қаталдау. Қыста жиі боран соғып, аяз 20 градусқа дейін барады.
Халқы
Статистика
Халық саны 2 831 741 (2011 жылғы халық санағы бойынша), ал 2001 жылғы халық санағы бойынша халық саны 3 069 275 адам: он жыл ішінде халық саны 7,7%-ға азайды. Халық санының азаюының негізгі себебі – ауқымды көші-қон және туу көрсеткішінің төмендеуі. Албанияның туу көрсеткіші Еуропаның ең кіші көрсеткіштерінің бірі болып келеді.
Тұрақты халық: 1 421 810, соның ішінде ерлер – 50,2%, және әйелдер – 49,8% құрайды. Жылдық өсім – 0,3% (елдегі эмиграцияның деңгейі жоғары).
Қала халқы - 53,7% (2011 жылғы санақ), ауыл халқы - 46,3%. Санақ тарихында алғаш рет (2011) албандар ауылдық жерлерге қарағанда қалаларда көбірек тұратын.
Этникалық құрамы
Этникалық құрамы: албандар – 95%, гректер – 3%, басқалары (румындар, сығандар, сербтер, македондықтар) – 2%.
1990 жылдың сәуірінде елдегі яһуди диаспорасы өмір сүруін тоқтатты: соңғы 11 еврей Израильге кетті.
Тілі
Албан тілі – Еуропаның ең ерекше тілдерінің бірі болып келеді. Үнді-еуропалық тіл болғанымен, оның ешқандай басқа туыстас тілі қалмаған.
Албан тілінен басқасы тағы этникалық азшылықтардың өздерінің тілдері де бар: гректердің грек тілі, румындардың румын тілі, т.б..
Діні
Албания халқының шамамен 60%-ы зайырлы мұсылмандар және шамамен 20%-ы христиандар (католик немесе православ). 1945-1992 жылдардағы коммунист билігінде Албания ресми дінін атеизм қылған тұңғыш мемлекет болғанымен, қазіргі күні дін сақталған.
Тарихы
Албания — орта ғасырлардың атау. Гректер осы мемлекет "Albaētia" немесе "Arbanētia" деп атады. “Алба” сөзі иллирийше “төбе” мағынаны білдіреді.
Ерте тарихы
Албанияда адамның алғашқы іздері орта және кейінгі палеолит дәуірлеріне жатқызылады және олар Дзарре ауылында ( алыс емес жерде) және тауында (Тирана маңында) табылды. Дайти тауында ориньяк мәдениетіне ұқсас тас құралдары табылған.
Албания бірінші Грекияның, ал сосын Рим Империясының провинциясы болған. 395 ж. Рим империясы екі мемлекетке бөлінді ( және Византия).
1912 ж. албандар Османлы империясынан шығып өзінің тәуелсіздігін жариялайды. Бірақ 1939 ж. фашисттері Албанияға кіріп – аннексия жасайды.
1944 ж. партизандар өз мемлекетін жауыздан босатып, 1946-1976 жж. Албанияны – деп атайды. Албанияны Энвер Ходжа басқарады.
1976 ж. социалистер деп жариялады.
1991 ж. бастап Албания демократиялық республикасы.
Экономикасы
Елдің өнеркәсіп және мәдениет орталығы, Албанияның елордасы – Тирана. Мұнда көп зауыт-фабрикалар орналасқан. Албания шаруашылығының басты саласы – ауыл шаруашылығы. Құнарлы жері бүкіл территориясының тек қана бір бөлігін алып жатқандықтан, албандар батпақты жерлерді құрғатып, тау төскейлерін бақ отырғызыға пайдаланады. Олар бидай, күріш, арпа, сұлы егеді, бұршақтар тұқымдасты өсімдіктер, лимон, жүзім сондай-ақ зәйтүн ағашын отырғызынады. 2005 жылғы деректерге сәйкес Албанияның Жалпы Ішкі Өнімі (ЖІӨ) 6,9 млрд еуро құраған. Адам басына шаққанда - 1 900 еуро. Албания Еуропаның ең кедей мемлекеттерінің бірі.
ЖІӨ экономика құрылымындағы пайызы:
- ауыл шаруашылық саласы - 22%;
- өндіріс саласы - 15%;
- құрылыс саласы - 10%;
- сауда, туризм, қызмет көрсету сферасы - 19%;
- транспорт және байланыс - 13%.
2008 жылдың деректеріне сәйкес ауыл шаруашылық саласында жұмысшылардың 58% істеген, өндіріс саласында - 15%, қызмет көрсету саласында 27%. Жұмыссыздық деңгейі 12,5% тұрақталды. 2008 жылы экспорт — 1,3 млрд АҚШ долларын құрады.
Сыртқы саудасы
Басты сатып алушы елдер — Италия 57%, Грекия 11,8%, Қытай 5,8%. 2008 жылы импорт — 4,9 млрд АҚШ долларын құрады. Басты импорт жіберуші елдер — Италия 30,7%, Грекия 12,5%, Түркия 6,9%, Германия 6,3%, Швейцария 4,6%, Ресей 4,2%.
Мәдениеті
Рәміздері
Албания мемлекетінің және халқының рәміздері оның тарихымен және мәдениетімен тығыз байланысты. Осыған мысал ретінде қара және қызыл түстерін, қыранын, мерекелерде киілетін , , сияқты киімін және зәйтүн мен көкнәр сияқты өсімдіктерін айтуға болады.
Албания байрағы — ортасында қара қыран салынған қызыл ту. Қызыл албан халқының батылдығын, күшін және айбынын, ал қара қаһармандығын мен бостандығын білдіреді. Қыран құсы албандардың рәмізі болуын Орта ғасырларда бастады, ол мемлекетінің және оның бірнеше династияларының рәмізі болатын. Екі басты қыран османдарға қарсы күрескен Ескендір Бейдің да ту мен мөрінде бейнеленген болатын.
Әдебиеті
Мемлекеттік мейрамдары
Ресми мейрамдары
Төмендегі кестеде Албанияның ресми мейрамдары және 2022 жылы олардың тойлану күні көрсетілген (кейбір мерекелердің датасы өзгеруі мүмкін).
| Күні | Қазақша атауы | Албанша атауы | Ескерту |
|---|---|---|---|
| 1–2 қаңтар | Жаңа жыл | Viti i Ri | |
| 14 наурыз | Албания Жаз күні | Dita e Verës | 2004 жылы Албания парламентімен қабылданды |
| 22 наурыз | Наурыз мейрамы | Dita e Nevruzit | |
| 17-18 сәуір | Католик Пасхасы | Pashkët Katolike | әр жыл өзгереді |
| 24-25 сәуір | Православ Пасхасы | Pashkët Ortodokse | әр жыл өзгереді |
| 1 мамыр | Бірінші мамыр | Dita Ndërkombëtare e Punonjësve | Жұмысшы күні |
| 2 мамыр | Ораза айт | Bajrami i Madh (Fitër Bajrami) | Рамазан айының соңы, әр жыл өзгереді |
| 9 шілде | Құрбан айт | Bajrami i Vogël (Kurban Bajrami) | Зул-Хиджа оныншы күні, әр жыл өзгереді |
| 5 қыркүйек | Тереза ана күні | Dita e Nënë Terezës | Ресми және ұлттық мереке болып қабылданды |
| 28 қыркүйек | Тәуелсіздік күні | Dita e Pavarësisë | |
| 29 қыркүйек | Азаттық күні | Dita e Çlirimit | |
| 8 желтоқсан | Ұлттық Жастар күні | Dita Kombëtare e Rinisë | 2010 жылы Албания парламентімен қабылданды |
| 25 желтоқсан | Рождество | Krishtlindjet |
Ресми емес мейрамдары
Төмендегі кестеде Албанияның ресми емес мерекелері көрсетілен
| Күні | English name | name | Remarks |
|---|---|---|---|
| 6 қаңтар | Богоявление | Uji i Bekuar (Epifani) | ресми емес – жұмыс күні |
| 2 наурыз | Лежа Лигасы күні | Dita e Besëlidhjes së Lezhës | ресми емес – жұмыс күні |
| 7 наурыз | Мұғалім күні | Dita e Mësuesit | ресми емес – жұмыс күні |
| 1 маусым | Балалар күні | Dita Ndërkombëtare e Fëmijëve | ресми емес – жұмыс күні |
| 15 тамыз | Мәриям алыну күні | Dita Shën Marisë or Pashka e Vogël | ресми емес – жұмыс күні |
| 22 қараша | Әліппе күні | Dita e Alfabetit | ресми емес – жұмыс күні |
| 12 қараша | күні | Dalja në skenë e UÇK-s | ресми емес – жұмыс күні |
| 28 қараша | Конституция күні | Dita e Kushtetutës | ресми емес – жұмыс күні |
| 6 желтоқсан | Әулие Николас күні | Dita e Shën Kollit | ресми емес – жұмыс күні |
| 24 желтоқсан | Рождестволық сочельник | Krishtlindjet | қалауынша жұмыс күні |
Киімі
Албанияның әр мәдени және географиялық регионының өзінің киім стилі, түсі және материалы өзгеше. Қазіргі заманда албан ұлттық киімдері тек ұлттық рәсімдер, мерекелер және тойларда киіледі. Кейбір қарттар күнделікті өмірлерінде де ұлттық киімдерін кие береді. Киімдер жергілікті материалдардан жасалады: зығыр, жүн, жібек, кендір талшығы және былғары. Албан киімінің ең танымалының ішінен киімін, джублета белдемшесі, ерлер бас киімін, капица әйелдер бас киімін және аяқ киімін айтып кетуге болады.
Асханасы
Албан асханасы оңтүстік пен солтүстік региондарында ерекшеленеді. Бұның себебі ерекшеленетін топографиясы және климаты болып келеді.
Дәстүрлі тағамында албандар лимон, апельсин, інжір және ең бастысы зәйтүн жемістерін қолданады. Жемістердің албан асханасында ерекше рөлі бар. Тағы гүлшетен, базилик, жалбыз, жұпаргүл, лаванда және жебір сияқты қоспалар және де сарымсақ, пияз, бұрыш, картоп, қызанақ және бұршақты дақылдар сияқты көкөністер де жиі қолданылады.
Теңізге (Адрия мен Ион) тиетін региондарында балық пен шаянтәрізділердің тағамға қосылуын байқауға болады. Албанияның христиандарына да, мұсылмандарына да қой еті ас үлестеріндегі ең басты ингридиенттерінің бірі болып келеді.
албандардың басты тағамы болып саналады. Ол қой етінен (кейде тауық еті де қолданылады) және пен жұмыртқа қоспасымен пісірілген тағам. Ол тағы Грекияда, Солтүстік Македонияда және Түркияда танымал, сол елдерде оны қаласынын атымен Элбасан тава деп атайды.
Сәулет және бейнелеу өнері
Албанияның сәулет және бейнелеу өнері көптеген түрлі мемлекет пен халықтардын әсерін көрген. Сурет салу, құмыра өндіру, скульптура, керамика жасау және архитектура — барлығы да түрлі стильдерді қамтиды және албан халқының бай тарихын баяндайды.
Византия мен Осман империясы мемлекеттерінің өсуі албан сәулет өнеріндегі христиандық және исламдық өнердің әйгіленуіне әсер етті. Бірнеше ғасырдан кейін заманында албан өнерінде импрессионизм мен романтизм стильдерінің танымалдылығын байқауға болады. Албанияның ең іргелі және танымал суретшілерінің қатарына икон жазушы , , Давид Селеница, Константин Шпатараку және сияқты тұлғаларды қосады.
Албания архитектурасы Антикалық дәуірден басталады. Қазіргі Албания қалаларында түрлі замандардың, түрлі стильдердегі ғимараттарды табуға болады. Ірі қалаларының көбісі бекініс пен қамалдардан бастау алған, осыны тұрғын үйлерде, діни және коммерциялық ғимараттарда байқауға болады. Ғасырлар бойы қалалардың келбеті сол заманға сай өзгере беретін. Алайда 20-ғасырдың коммунистік кезеңінде ежелден келе жатқан діни ескерткіштер жаппай бұзылды.
Ежелгі архитектураны , , , , Бутринти, , қалаларында табуға болады. Шығыс Рим империяның ұзақ билігінің әсерінен Албания жерінде қамал, рабат, шіркеу, монастырь, тасқа сурет салу мен фреска түсініктері пайда болды. Албанияның оңтүстігіндегі , және қалалары осыған мысал бола алады. Осман империясының жаулауынан кейін мешіттер құрылысы басталады, бұл әсіресе Берат пен Джирокастер қалаларында байқалады.
Музыка
Албан халық музыкасы албандардың сәйкестігінде үлкен рөл атқарады және заманауи албан музыкасына үлкен әсер етеді. Халық музыкасын жиі үш топқа бөледі: солтүстіктегі Гег диалектінің музыкасы және Лаберия мен Тоск диалекттерінің музыкалары. Оңтүстіктің әндері дөрекі істелітімен және солтүстіктің әндері байсалды үнімен танымал.
Тағы қараңыз
Дереккөздер
- 404.
- Population and Housing Census 2011. INSTAT (Albanian Institute of Statistics). Басты дереккөзінен мұрағатталған 3 тамыз 2017.
- Report for Selected Countries and Subjects. IMF (20 October 2018).
- Human Development Report 2018. United Nations (2018). Тексерілді, 15 қыркүйек 2018.
- http://census.al/
- Ф. Пренди, "Албанияның ерте тарихы", Кембридж Ежелгі тарихы,https://books.google.com/books?id=vXljf8JqmkoC&pg=PA187 Уэйбәк машинасындағы мұрағатталған нұсқасы
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 41 21 00 s e 19 59 00 sh b 41 35000 s e 19 98333 sh b 41 35000 19 98333 G O Ya Albaniya alb Shqiperia tolyk resmi atauy Albaniya Respublikasy alb Republika e Shqiperise ɾɛpuˈblika ɛ ʃcipeˈɾiːs Europanyn ontүstiginde ornalaskan shagyn memleket Soltүstiginde Chernogoriya zhәne Serbiyamen ontүstik shygysynda Grekiya zhәne Soltүstik Makedoniyamen shygysynda Kosovomen shektesedi Halky 2 8 mln adam Albaniya Respublikasy alb Republika e ShqiperiseBajrak EltanbaҰran alb Ti Shqiperi me jep nder me jep emrin Shqiptar Sen Albaniya magan abyroj beresin magan albandyk beresin Әnuran Hymni i Flamurit tyndau akp TarihyTәuelsizdik kүni 28 karasha 1912 zhyl Osman imperiyasynan Memlekettik kurylymyResmi tili alban tiliElorda TiranaIri kalalary Tirana Үkimet tүri Unitarly parlamenttik respublikaPrezidenti Premer Ministri Parlament spikeri Bajram BegajMemlekettik dini Islam dini 59 zhәne Hristian dini 17 GeografiyasyZher aumagy Barlygy su beti Әlem bojynsha 140 shy oryn 28 748 km 4 7Zhurty Sarap 2017 Sanak 2011 Tygyzdygy 2 876 591 adam 130 shy 2 821 977 adam 98 adam km 63 shi EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2018 Zhan basyna shakkanda 38 315 mlrd 13 330 ZhIӨ nominal Қorytyndy 2018 Zhan basyna shakkanda 15 121 mlrd 5 261 ADI 2018 0 785 zhogary 68 shi Etnohoronim albaniyalyk albandar nemese albandyktarValyutasyҚosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody ALBHOK kody ALBTelefon kody 355Uakyt beldeuleri UTC 2 Albaniya albandardyn turatyn zhalgyz memleket emes olar Kosovo zhәne Soltүstik Makedoniyada turady Memlekettik kurylymyElbasshysy Prezident Eldin Parlamenti birpalatalyk Kuvendi dep atalady Ony Premer ministri baskarady Atalgan keneste 140 deputat bar olardyn 100 deputaty mozharitarlyk sistema bojynsha birmandatalyk okrugterde sajlanady Қalgan 40 deputattar partiyalyk tizim bojynsha sajlanady Barlyk deputattar 4 zhylga sajlanady 2009 zhyldyn sәuir ajynan bastap Albaniya NATO mүshesi boluda 2009 zhyldyn 29 sәuirinde Albaniya Europa Odagyna resmi tүrde atalgan Odakka mүshe bolu turaly otinishin zhiberdi Әkimshilik bolinisiTolyk makalasy Albaniyanyn 12 oblysy alb qarqe qarqet 61 municipaliteti alb bashki bashkite zhәne 373 kommunasy alb komuna komunat bar Albaniya oblystary Eltanbasy Oblysy Ortalygy Aumagy km Halyk sany1 802 193 8552 507 191 035827 247 3453 278 366 1371 887 384 3862 883 114 2933 711 266 3222 373 112 0501 581 159 7923 562 257 018Tirana 1 586 601 5652 706 193 361GeografiyasyAlbaniya Balkan tүbeginin ontүstiginde ornalaskan Ontүstiginde Grekiyamen soltүstiginde Chernogoriya men mojyndalmagan Kosovomen shygysynda Soltүstik Makedoniyamen zhәne batysynda Ion men Adriya tenizderimen shektesedi Baska Zherorta tenizimen shektesetin memleketterden ajyrmashylygy Albaniyanyn araldary az tek 7 10 Araldardyn kobisi ote majda zhәne olarda adam turmajdy mysaly zhәne araldary Osygan karamastan aral үstindegi tarihi aumaktar da bar Zvernec aralyndagy 13 shi gasyrgy monastyr zhәne aralyndagy Әli Pasha kamaly Albaniya zherinin 70 pajyzy tauly zhәne tek 25 pajyzy auyl sharuashylygy men eginshilikke keledi Albaniyanyn halkynyn 47 8 auyl sharuashylygymen ajnalysady Zhemisterden baska tagy Albaniyada temeki osiriledi Zherdin kop boligi tau zhotalary men үstirtti ajmakta ornalaskan Tauly angarlarynan kulaj akkan taskyndy ozender tenizge karaj kulash urady Bul ozender Adriya tenizin zhiektej 150 km ge sozylyp zhatkan kunarly zhazyk alkap arkyly otedi Alkaptyn eni 15 km den 35 km ge dejin barady Bul zhaktyn aua rajy zhumsak Tauly audandarda sәl kataldau Қysta zhii boran sogyp ayaz 20 graduska dejin barady HalkyStatistika Halyk sany 2 831 741 2011 zhylgy halyk sanagy bojynsha al 2001 zhylgy halyk sanagy bojynsha halyk sany 3 069 275 adam on zhyl ishinde halyk sany 7 7 ga azajdy Halyk sanynyn azayuynyn negizgi sebebi aukymdy koshi kon zhәne tuu korsetkishinin tomendeui Albaniyanyn tuu korsetkishi Europanyn en kishi korsetkishterinin biri bolyp keledi Turakty halyk 1 421 810 sonyn ishinde erler 50 2 zhәne әjelder 49 8 kurajdy Zhyldyk osim 0 3 eldegi emigraciyanyn dengeji zhogary Қala halky 53 7 2011 zhylgy sanak auyl halky 46 3 Sanak tarihynda algash ret 2011 albandar auyldyk zherlerge karaganda kalalarda kobirek turatyn Etnikalyk kuramy Etnikalyk kuramy albandar 95 grekter 3 baskalary rumyndar sygandar serbter makedondyktar 2 1990 zhyldyn sәuirinde eldegi yaһudi diasporasy omir sүruin toktatty songy 11 evrej Izrailge ketti Tili Tolyk makalasy Alban tili Alban tili Europanyn en erekshe tilderinin biri bolyp keledi Үndi europalyk til bolganymen onyn eshkandaj baska tuystas tili kalmagan Alban tilinen baskasy tagy etnikalyk azshylyktardyn ozderinin tilderi de bar grekterdin grek tili rumyndardyn rumyn tili t b Dini Albaniya halkynyn shamamen 60 y zajyrly musylmandar zhәne shamamen 20 y hristiandar katolik nemese pravoslav 1945 1992 zhyldardagy kommunist biliginde Albaniya resmi dinin ateizm kylgan tungysh memleket bolganymen kazirgi kүni din saktalgan Tarihy1900 zhylgy Tirana kalasyndagy bazar Albaniya orta gasyrlardyn atau Grekter osy memleket Albaetia nemese Arbanetia dep atady Alba sozi illirijshe tobe magynany bildiredi Erte tarihy Albaniyada adamnyn algashky izderi orta zhәne kejingi paleolit dәuirlerine zhatkyzylady zhәne olar Dzarre auylynda alys emes zherde zhәne tauynda Tirana manynda tabyldy Dajti tauynda orinyak mәdenietine uksas tas kuraldary tabylgan Albaniya birinshi Grekiyanyn al sosyn Rim Imperiyasynyn provinciyasy bolgan 395 zh Rim imperiyasy eki memleketke bolindi zhәne Vizantiya 1912 zh albandar Osmanly imperiyasynan shygyp ozinin tәuelsizdigin zhariyalajdy Birak 1939 zh fashistteri Albaniyaga kirip anneksiya zhasajdy 1944 zh partizandar oz memleketin zhauyzdan bosatyp 1946 1976 zhzh Albaniyany dep atajdy Albaniyany Enver Hodzha baskarady 1976 zh socialister dep zhariyalady 1991 zh bastap Albaniya demokratiyalyk respublikasy EkonomikasyEldin onerkәsip zhәne mәdeniet ortalygy Albaniyanyn elordasy Tirana Munda kop zauyt fabrikalar ornalaskan Albaniya sharuashylygynyn basty salasy auyl sharuashylygy Қunarly zheri bүkil territoriyasynyn tek kana bir boligin alyp zhatkandyktan albandar batpakty zherlerdi kurgatyp tau toskejlerin bak otyrgyzyga pajdalanady Olar bidaj kүrish arpa suly egedi burshaktar tukymdasty osimdikter limon zhүzim sondaj ak zәjtүn agashyn otyrgyzynady 2005 zhylgy derekterge sәjkes Albaniyanyn Zhalpy Ishki Өnimi ZhIӨ 6 9 mlrd euro kuragan Adam basyna shakkanda 1 900 euro Albaniya Europanyn en kedej memleketterinin biri ZhIӨ ekonomika kurylymyndagy pajyzy auyl sharuashylyk salasy 22 ondiris salasy 15 kurylys salasy 10 sauda turizm kyzmet korsetu sferasy 19 transport zhәne bajlanys 13 2008 zhyldyn derekterine sәjkes auyl sharuashylyk salasynda zhumysshylardyn 58 istegen ondiris salasynda 15 kyzmet korsetu salasynda 27 Zhumyssyzdyk dengeji 12 5 turaktaldy 2008 zhyly eksport 1 3 mlrd AҚSh dollaryn kurady Syrtky saudasy Basty satyp alushy elder Italiya 57 Grekiya 11 8 Қytaj 5 8 2008 zhyly import 4 9 mlrd AҚSh dollaryn kurady Basty import zhiberushi elder Italiya 30 7 Grekiya 12 5 Tүrkiya 6 9 Germaniya 6 3 Shvejcariya 4 6 Resej 4 2 MәdenietiRәmizderi kabyrgasynda salyngan eki basty kyran Albaniya memleketinin zhәne halkynyn rәmizderi onyn tarihymen zhәne mәdenietimen tygyz bajlanysty Osygan mysal retinde kara zhәne kyzyl tүsterin kyranyn merekelerde kiiletin siyakty kiimin zhәne zәjtүn men koknәr siyakty osimdikterin ajtuga bolady Albaniya bajragy ortasynda kara kyran salyngan kyzyl tu Қyzyl alban halkynyn batyldygyn kүshin zhәne ajbynyn al kara kaһarmandygyn men bostandygyn bildiredi Қyran kusy albandardyn rәmizi boluyn Orta gasyrlarda bastady ol memleketinin zhәne onyn birneshe dinastiyalarynyn rәmizi bolatyn Eki basty kyran osmandarga karsy kүresken Eskendir Bejdin da tu men morinde bejnelengen bolatyn Әdebieti Tolyk makalasy Alban әdebieti Memlekettik mejramdary Resmi mejramdary Tomendegi kestede Albaniyanyn resmi mejramdary zhәne 2022 zhyly olardyn tojlanu kүni korsetilgen kejbir merekelerdin datasy ozgerui mүmkin Kүni Қazaksha atauy Albansha atauy Eskertu1 2 kantar Zhana zhyl Viti i Ri14 nauryz Albaniya Zhaz kүni Dita e Veres 2004 zhyly Albaniya parlamentimen kabyldandy22 nauryz Nauryz mejramy Dita e Nevruzit17 18 sәuir Katolik Pashasy Pashket Katolike әr zhyl ozgeredi24 25 sәuir Pravoslav Pashasy Pashket Ortodokse әr zhyl ozgeredi1 mamyr Birinshi mamyr Dita Nderkombetare e Punonjesve Zhumysshy kүni2 mamyr Oraza ajt Bajrami i Madh Fiter Bajrami Ramazan ajynyn sony әr zhyl ozgeredi9 shilde Қurban ajt Bajrami i Vogel Kurban Bajrami Zul Hidzha onynshy kүni әr zhyl ozgeredi5 kyrkүjek Tereza ana kүni Dita e Nene Terezes Resmi zhәne ulttyk mereke bolyp kabyldandy28 kyrkүjek Tәuelsizdik kүni Dita e Pavaresise29 kyrkүjek Azattyk kүni Dita e Clirimit8 zheltoksan Ұlttyk Zhastar kүni Dita Kombetare e Rinise 2010 zhyly Albaniya parlamentimen kabyldandy25 zheltoksan Rozhdestvo KrishtlindjetResmi emes mejramdary Tomendegi kestede Albaniyanyn resmi emes merekeleri korsetilen Kүni English name name Remarks6 kantar Bogoyavlenie Uji i Bekuar Epifani resmi emes zhumys kүni2 nauryz Lezha Ligasy kүni Dita e Beselidhjes se Lezhes resmi emes zhumys kүni7 nauryz Mugalim kүni Dita e Mesuesit resmi emes zhumys kүni1 mausym Balalar kүni Dita Nderkombetare e Femijeve resmi emes zhumys kүni15 tamyz Mәriyam alynu kүni Dita Shen Marise or Pashka e Vogel resmi emes zhumys kүni22 karasha Әlippe kүni Dita e Alfabetit resmi emes zhumys kүni12 karasha kүni Dalja ne skene e UCK s resmi emes zhumys kүni28 karasha Konstituciya kүni Dita e Kushtetutes resmi emes zhumys kүni6 zheltoksan Әulie Nikolas kүni Dita e Shen Kollit resmi emes zhumys kүni24 zheltoksan Rozhdestvolyk sochelnik Krishtlindjet kalauynsha zhumys kүniKiimi Izopolifondyk әn shyrkap zhatkan kigen albandar Albaniyanyn әr mәdeni zhәne geografiyalyk regionynyn ozinin kiim stili tүsi zhәne materialy ozgeshe Қazirgi zamanda alban ulttyk kiimderi tek ulttyk rәsimder merekeler zhәne tojlarda kiiledi Kejbir karttar kүndelikti omirlerinde de ulttyk kiimderin kie beredi Kiimder zhergilikti materialdardan zhasalady zygyr zhүn zhibek kendir talshygy zhәne bylgary Alban kiiminin en tanymalynyn ishinen kiimin dzhubleta beldemshesi erler bas kiimin kapica әjelder bas kiimin zhәne ayak kiimin ajtyp ketuge bolady Ashanasy Tolyk makalasy Alban ashanasy ontүstik pen soltүstik regiondarynda erekshelenedi Bunyn sebebi erekshelenetin topografiyasy zhәne klimaty bolyp keledi Dәstүrli tagamynda albandar limon apelsin inzhir zhәne en bastysy zәjtүn zhemisterin koldanady Zhemisterdin alban ashanasynda erekshe roli bar Tagy gүlsheten bazilik zhalbyz zhupargүl lavanda zhәne zhebir siyakty kospalar zhәne de sarymsak piyaz burysh kartop kyzanak zhәne burshakty dakyldar siyakty kokonister de zhii koldanylady Tenizge Adriya men Ion tietin regiondarynda balyk pen shayantәrizdilerdin tagamga kosyluyn bajkauga bolady Albaniyanyn hristiandaryna da musylmandaryna da koj eti as үlesterindegi en basty ingridientterinin biri bolyp keledi albandardyn basty tagamy bolyp sanalady Ol koj etinen kejde tauyk eti de koldanylady zhәne pen zhumyrtka kospasymen pisirilgen tagam Ol tagy Grekiyada Soltүstik Makedoniyada zhәne Tүrkiyada tanymal sol elderde ony kalasynyn atymen Elbasan tava dep atajdy Sәulet zhәne bejneleu oneri Bashtova bekinisi YuNESKO Әlemdik mura Aldyn ala tiziminde zhazylgan Albaniyanyn sәulet zhәne bejneleu oneri koptegen tүrli memleket pen halyktardyn әserin korgen Suret salu kumyra ondiru skulptura keramika zhasau zhәne arhitektura barlygy da tүrli stilderdi kamtidy zhәne alban halkynyn baj tarihyn bayandajdy Vizantiya men Osman imperiyasy memleketterinin osui alban sәulet onerindegi hristiandyk zhәne islamdyk onerdin әjgilenuine әser etti Birneshe gasyrdan kejin zamanynda alban onerinde impressionizm men romantizm stilderinin tanymaldylygyn bajkauga bolady Albaniyanyn en irgeli zhәne tanymal suretshilerinin kataryna ikon zhazushy David Selenica Konstantin Shpataraku zhәne siyakty tulgalardy kosady Albaniya arhitekturasy Antikalyk dәuirden bastalady Қazirgi Albaniya kalalarynda tүrli zamandardyn tүrli stilderdegi gimarattardy tabuga bolady Iri kalalarynyn kobisi bekinis pen kamaldardan bastau algan osyny turgyn үjlerde dini zhәne kommerciyalyk gimarattarda bajkauga bolady Ғasyrlar bojy kalalardyn kelbeti sol zamanga saj ozgere beretin Alajda 20 gasyrdyn kommunistik kezeninde ezhelden kele zhatkan dini eskertkishter zhappaj buzyldy Ezhelgi arhitekturany Butrinti kalalarynda tabuga bolady Shygys Rim imperiyanyn uzak biliginin әserinen Albaniya zherinde kamal rabat shirkeu monastyr taska suret salu men freska tүsinikteri pajda boldy Albaniyanyn ontүstigindegi zhәne kalalary osygan mysal bola alady Osman imperiyasynyn zhaulauynan kejin meshitter kurylysy bastalady bul әsirese Berat pen Dzhirokaster kalalarynda bajkalady Muzyka Alban halyk muzykasy albandardyn sәjkestiginde үlken rol atkarady zhәne zamanaui alban muzykasyna үlken әser etedi Halyk muzykasyn zhii үsh topka boledi soltүstiktegi Geg dialektinin muzykasy zhәne Laberiya men Tosk dialektterinin muzykalary Ontүstiktin әnderi doreki istelitimen zhәne soltүstiktin әnderi bajsaldy үnimen tanymal Tagy karanyzOsman Imperiyasy Tirana Albandar Alban tili Balkan tүbegiDerekkozder404 Population and Housing Census 2011 INSTAT Albanian Institute of Statistics Basty derekkozinen muragattalgan 3 tamyz 2017 Report for Selected Countries and Subjects IMF 20 October 2018 Human Development Report 2018 United Nations 2018 Tekserildi 15 kyrkүjek 2018 http census al F Prendi Albaniyanyn erte tarihy Kembridzh Ezhelgi tarihy https books google com books id vXljf8JqmkoC amp pg PA187 Uejbәk mashinasyndagy muragattalgan nuskasy