Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Апельсин – руталар тұқымдасының цитрус туысына жататын жеміс ағашы. Шыққан жері – Оңтүстік Қытай және Үндістан. Апельсиннің тәтті және ащы түрі бар.
- Тәтті апельсин жабайы түрінде кездеспейді. Биіктігі 10-12 м, жапырағы қалың, сопақша, жоғары жағы сүйірлеу болып келеді. Гүлдері қос жынысты, ақ, жұпар иісті, гүл шоғырына бірден, кейде бірнешеуден орналасады. Жемісі көп ұялы, сұрпына байланысты сыртқы түрі, түсі (ақшыл сарыдан, қызыл сарыға дейін) әртүрлі болып келеді. Тәтті, шырынды. Жемісінің орташа салмағы 50-400 г, құрамында 75-88% су, 8-9% қант, 1.06-1.97% қышқыл, 70 мг С витамині, 0.9% илік заттар болады. Өсу жағдайына байланысты 2-3 кезеңге бөлінеді. Апельсин жыл бойы өсіп, гүлдеп жеміс береді. Әр гектардан 20-25 т өнім алынады. Апельсин тұқымынан және ұластыру арқылы көбейеді. Тұқымынан егілсе 10-15 жылда, ал ұластырылғанда 3-4 жылда жеміс береді. Жемісін сол күйінде немесе қайнатып кондитерлік (варенье, джем, шырын, т.б.) тағамдар жасап жеуге болады.
- Ащы апельсиннің биіктігі аласа(6-8 м) болып келеді. Тікенекті бұтақтарының ұзындығы 6-8 см, жемісінің сыртқы қабығы жылтыр, қызғылтым сары, бедерлі, шырыны өте ащы болады. Жемісі көбінесе, эфир майын алу үшін пайдаланылады, сондай-ақ тағам, және өнеркәсібінде қолданылады.
| Апельсин | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Апельсин | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Malus domestica |
Өсімдік туралы
Апельсин – тұқымдасына жататын көпжылдық мәңгі жасыл жеміс ағашы. Отаны – Оңтүстік Қытай және Үндістан. Жабайы күйде кездеспейді. Бүгінгі біз білетін апельсин мандарин мен помеланың . апельсинді саяхатшылар ХV ғасырда әкелген. Қазіргі кезде апельсин тропикалық және субтропикалық аймақтардың көбісінде өсіріледі. Биіктігі 10-12 м, жапырағы қалың, сопақша, ұшы сүйірлеу болып келеді. Гүлінің түсі ақ, жұпар иісті. Жемісінің түсі қарай ақшыл сарыдан, қызыл сарыға дейін болады, пішіні домалақ. Жемісінің орташа салмағы 100-400 г. Апельсин – жылусүйгіш өсімдік. Бұл өсімдіктің жапырақтары –5ºС температурасында түсе бастайды, ал –8ºС, –9ºС-ге жеткенде, ағаш өліп қалады. Өсіп тұрған жері қолайлы болса 75 жасқа дейін өмір сүреді. Апельсиннің селекционерлер шығарған сұрыптары өте көп, жылда 10-15 шақты жаңа сұрыптары шығып жатады.
Қолданылуы
Сұрпына қарай шырыны тәтті, қышқылтым-тәтті және болады. Апельсиннің құрамында қант, лимон, аскорбин қышқылдары, , , , , ,А витаминдері, пектинді және азотты заттар, көмірсулар, , фитонцидтер және минералды заттар бар. Апельсиннің қабығының құрамында 2% -ға дейін эфир майы болады. Апельсин жемісі аспаздықта, парфюмерияда және медицинада кеңінен қолданылады. Организмдегі зат алмасу үдерісін жақсартып, бауыр және жүрек сырқаты бар адамдарға пайдалы.
Медицинада қолданыңыз
Медицинада целлюлоза мен апельсин шырынын қолдану туралы айтатын болсақ, олар көбінесе өнім шығаратын жеңіл лактивті, диуретикалық және холеретикалық әсерді, қан тамырлары қабырғаларының өткізгіштігінің төмендеуімен және олардың нығаюымен бірге жүретін антисклеротикалық әсерді білдіреді.
Жетекші өндірушілер
| Жетекші апельсин өндірушілері, 2005 (млн. тонна) | |
|---|---|
| Бразилия | 17.8 |
 АҚШ | 8.4 |
 Мексика | 4.1 |
 Үндістан | 3.1 |
 Қытай | 2.4 |
 Испания Испания | 2.3 |
 Италия Италия | 2.2 |
 Иран | 1.9 |
 Мысыр | 1.8 |
 Пәкістан | 1.6 |
| World Total | 61.7 |
| Source: (FAO) | |
Апельсиннің сұрыптары 3 топқа бөлінеді: кәдімгі — қабығы қызғылт сары, жемісі ашық қызғылт сары; королектер — ашық қызғылт сары қабықты, қызыл немесе қызыл тамырлы жемісті; сабақты — жоғары жағында негізгі жемістің қабығыннан сәл шығыңқы жетілген жемісі бар. Кәдімгі апельсиннің қанты мол, жемісі шырынды. КСРО-да мынадай сұрыптары өсіріледі: Королек 100 (Королек грузинский), Вашингтон Навел, Тладкокорый (Вашингтон Навел гладкокорый), Первенец. Апельсин жемісінің қабығы витаминге аса бай, бірақ ашқылтым дәмі бар. Жемісін жаңа піскен күйінде пайдаланады, одан қайнатпа, компот, шырын, цукат жасайды.
Дереккөздер
- Апельсиннің пайдалы қасиеттері.
- FAO Statistics Мұрағатталған 19 маусымның 2006 жылы.
- Шаңырақ: Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз. Сов. энцикл. Бас ред., 1990 ж. ISBN 5-89800-008-9
Әдебиет
- Құлжабаева Г.Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Жемістер: Дидактикалық материал. — Алматы, 2011. — 16 б. ISBN 978-601-7237-31-8
Сілтемелер
- Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Apelsin rutalar tukymdasynyn citrus tuysyna zhatatyn zhemis agashy Shykkan zheri Ontүstik Қytaj zhәne Үndistan Apelsinnin tәtti zhәne ashy tүri bar Tәtti apelsin zhabajy tүrinde kezdespejdi Biiktigi 10 12 m zhapyragy kalyn sopaksha zhogary zhagy sүjirleu bolyp keledi Gүlderi kos zhynysty ak zhupar iisti gүl shogyryna birden kejde birnesheuden ornalasady Zhemisi kop uyaly surpyna bajlanysty syrtky tүri tүsi akshyl sarydan kyzyl saryga dejin әrtүrli bolyp keledi Tәtti shyryndy Zhemisinin ortasha salmagy 50 400 g kuramynda 75 88 su 8 9 kant 1 06 1 97 kyshkyl 70 mg S vitamini 0 9 ilik zattar bolady Өsu zhagdajyna bajlanysty 2 3 kezenge bolinedi Apelsin zhyl bojy osip gүldep zhemis beredi Әr gektardan 20 25 t onim alynady Apelsin tukymynan zhәne ulastyru arkyly kobejedi Tukymynan egilse 10 15 zhylda al ulastyrylganda 3 4 zhylda zhemis beredi Zhemisin sol kүjinde nemese kajnatyp konditerlik varene dzhem shyryn t b tagamdar zhasap zheuge bolady Ashy apelsinnin biiktigi alasa 6 8 m bolyp keledi Tikenekti butaktarynyn uzyndygy 6 8 sm zhemisinin syrtky kabygy zhyltyr kyzgyltym sary bederli shyryny ote ashy bolady Zhemisi kobinese efir majyn alu үshin pajdalanylady sondaj ak tagam zhәne onerkәsibinde koldanylady ApelsinApelsinDүniesi ӨsimdikterBolimi Taby Saby Tukymdasy RosaceaeKishi tukymdasy Tegi ApelsinTүri M domesticaMalus domesticaӨsimdik turalyApelsin tukymdasyna zhatatyn kopzhyldyk mәngi zhasyl zhemis agashy Otany Ontүstik Қytaj zhәne Үndistan Zhabajy kүjde kezdespejdi Bүgingi biz biletin apelsin mandarin men pomelanyn apelsindi sayahatshylar HV gasyrda әkelgen Қazirgi kezde apelsin tropikalyk zhәne subtropikalyk ajmaktardyn kobisinde osiriledi Biiktigi 10 12 m zhapyragy kalyn sopaksha ushy sүjirleu bolyp keledi Gүlinin tүsi ak zhupar iisti Zhemisinin tүsi karaj akshyl sarydan kyzyl saryga dejin bolady pishini domalak Zhemisinin ortasha salmagy 100 400 g Apelsin zhylusүjgish osimdik Bul osimdiktin zhapyraktary 5ºS temperaturasynda tүse bastajdy al 8ºS 9ºS ge zhetkende agash olip kalady Өsip turgan zheri kolajly bolsa 75 zhaska dejin omir sүredi Apelsinnin selekcionerler shygargan suryptary ote kop zhylda 10 15 shakty zhana suryptary shygyp zhatady ҚoldanyluySurpyna karaj shyryny tәtti kyshkyltym tәtti zhәne bolady Apelsinnin kuramynda kant limon askorbin kyshkyldary A vitaminderi pektindi zhәne azotty zattar komirsular fitoncidter zhәne mineraldy zattar bar Apelsinnin kabygynyn kuramynda 2 ga dejin efir majy bolady Apelsin zhemisi aspazdykta parfyumeriyada zhәne medicinada keninen koldanylady Organizmdegi zat almasu үderisin zhaksartyp bauyr zhәne zhүrek syrkaty bar adamdarga pajdaly Medicinada koldanynyzApelsin Medicinada cellyuloza men apelsin shyrynyn koldanu turaly ajtatyn bolsak olar kobinese onim shygaratyn zhenil laktivti diuretikalyk zhәne holeretikalyk әserdi kan tamyrlary kabyrgalarynyn otkizgishtiginin tomendeuimen zhәne olardyn nygayuymen birge zhүretin antisklerotikalyk әserdi bildiredi Zhetekshi ondirushilerZhetekshi apelsin ondirushileri 2005 mln tonna Braziliya 17 8AҚSh 8 4Meksika 4 1Үndistan 3 1Қytaj 2 4 Ispaniya Ispaniya 2 3 Italiya Italiya 2 2 Iran 1 9Mysyr 1 8Pәkistan 1 6World Total 61 7Source FAO Apelsinnin suryptary 3 topka bolinedi kәdimgi kabygy kyzgylt sary zhemisi ashyk kyzgylt sary korolekter ashyk kyzgylt sary kabykty kyzyl nemese kyzyl tamyrly zhemisti sabakty zhogary zhagynda negizgi zhemistin kabygynnan sәl shygynky zhetilgen zhemisi bar Kәdimgi apelsinnin kanty mol zhemisi shyryndy KSRO da mynadaj suryptary osiriledi Korolek 100 Korolek gruzinskij Vashington Navel Tladkokoryj Vashington Navel gladkokoryj Pervenec Apelsin zhemisinin kabygy vitaminge asa baj birak ashkyltym dәmi bar Zhemisin zhana pisken kүjinde pajdalanady odan kajnatpa kompot shyryn cukat zhasajdy DerekkozderApelsinnin pajdaly kasietteri FAO Statistics Muragattalgan 19 mausymnyn 2006 zhyly Shanyrak Үj turmystyk enciklopediyasy Almaty Қaz Sov encikl Bas red 1990 zh ISBN 5 89800 008 9ӘdebietҚulzhabaeva G Ә Өsimdikter әlemi oku әdistemelik kesheni Zhemister Didaktikalyk material Almaty 2011 16 b ISBN 978 601 7237 31 8SiltemelerGүlstan osimdikter turaly sajt Muragattalgan 20 akpannyn 2012 zhyly Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet