Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Әлемдік мұра (ағылш. World Heritage, фр. Patrimoine Mondial, ис. Patrimonio Mundial) — ЮНЕСКО тарапынан бекітілетін, адамзат үшін ерекше мәдени, тарихи немесе экологиялық маңызы бар деп танылатын табиғи немесе адам қолымен жасалған нысандар.
2012 жылғы жағдайына сәйкес Әлемдік мұра тізімінде — 962 нысан . Соның ішінде 745 мәдени, 188 — табиғи және 29 — аралас нысан бар.
Ұйымдастырылуы
1972 жылы БҰҰ Білім, Ғылым және Мәдениет Ұйымы (ЮНЕСКО) дүниежүзіндегі мәдени және табиғи мұраларын қорғау туралы қарар қабылдады ( 1975 ж. Күшіне енген). КСРО бұл Қарарды 1988 жылы наурыздың 9 ратификациалады. 2010 жылы сәуірде қарарды 187 БҰҰ-ға мүше елдер ратификациалаған, соның ішінде Қазақстанда бар.
Жыл сайын дерлік сессиясы өтіп, онда «Әлемдік мұра мәртебесін беру» сұрақтары талқыланады (мысалы 2008 жылы Квебекте өткен 32-ші сессиясында 19 мәдени және 8 табиғи нысандар тізімге қосылды. Сол сәтке сәйкес тізімде 145 елдің 878 нысандары болған: 679 — мәдени ескерткіштер, 174 — табиғи және 25 — аралас типті.)
«Әлемдік мұра мәртебесінің» келесі артықшылықтары бар (табиғи ескерткіштер үшін):
- Ерекше табиғи кешенге қосымша оның бірегей кешен болып сақталып тұруына кепілдік береді.
- Ескерткіш орналасқан аймақ пен оның иелерінің абыройын арттырады.
- Сол тізімге енген нысандарды дәріптеу және соның салдарынан баламалы табиғатты пайдалану үрдістерін қалыптастыруға (әсіресе, экологиялық туризмді) септігін тигізеді.
- Ескерткіштерді қаржыландыру маңыздылығын орнатып, Әлемдік мұра қорынан қаражат бөлуді қамтамасыз ету.
- Табиғи ескерткіштерді бірыңғай бақылап, тексеріп отыруды ұйымдастыруға ықпал етеді.
Ескерткіш орналасқан мемлекеттер сол ескерткіштерді сақтау міндеттемесін алады.
Негізгі тізім аясында бар. Бұл тізімге әр түрлі табиғи немесе адамдардың себебінен қауіп төніп тұрған ескерткіштер уақытша кіреді: қарулы қақтығыстар мен соғыстар, жер сілкініс пен табиғи апаттар, ластану, браконьерлік пен тәртіпсіз құрылыс салдары сияқты. Тізімге кірді деген сөз оларға ерекше назар аударып, шұғыл шаралар істеу керектігін айтады.
2007 жылы Омандағы (ақ орикске үзіліссіз аңшылық пен қорық аймағының тарылуынан) және 2009 жылы Германия (мәдени ландшафттағы аймақтағы толассыз салынып жатқан жол құрылысынан) ЮНЕСКО тізімінне алынып тасталды.
Шарттары
Әлемдік мұраның негізгі мақсаты — өз санатындағы ерекше болы табылатын ескерткіштерді дәріптеу және қорғау. Осы мақсатта объективті болу үшін бағалау критерийлері енгізілді. Басында (1978 жылдан бері) үшін критерий болған — бұл тізімде алты шарт болған. Содан әр құрлық арасында баланс орнату үшін табиғи объектілерді де қосып, оларға төрт шарт енгізілді. Ақыры, 2005 жылы барлық критерийлер біріктірілді, енді Әлемдік мұраның әр объектісі кем дегенде бір шартты қанағаттандырады .
Мәдени өлшемшарттар
- І. Нысан адамзаттық данышпанның біртума шығармашылығы болып табылады.
- ІІ. Нысан адамзат құндылықтарының сол замандағы немесе белгілі бір мәдени кеңістікте, сәулетте немесе технологияда, терең монументтік өнерде, қала жобалары немесе ландшафт үлгілеріндегі өзара зор әсерінің куәгері болып табылады.
- ІІІ. Нысан әлі өмір сүретін немесе жойылып кеткен мәдени дәстүр немесе өркениет үшін ерекше маңызға ие.
- ІV. Нысан адамзат тарихының маңызды дәуірінің айрықша құрылымдық, сәулеттік немесе технологиялық ансамблінің немесе ландшафттық үлгісі болып табылады.
- V. Нысан адамзаттың дәстүрлі құрылысының, жерді немесе теңізді дәстүрлі пайдалану үрдісінің айрықша керемет үлгісі, оның үстіне мәдениеттік үлгі немесе адамзаттың қоршаған ортамен қатынасының үлгісі (әсіресе бұл қоршаған орта кері қайтпайтын процестер себебінен өте әлсіреп тұрса) болып табылады.
- VІ. Нысан тікелей немесе жанама түрде оқиғамен немесе бар дәстүрлермен, идеялармен, сенімдермен, көркем немесе әдеби шығармалар байланысты, әрі айрықша әлемдік маңызға ие. (ЮНЕСКО комитеті ойынша бұл шарттың тағы бір немесе бірнеше шарттармен бірге орындалғаны жөн).
Табиғи өлшемшарттар
- VІІ. Нысан табиғи феномен немесе ерекше табиғи әдемілік пен эстетикалық маңызға ие кеңістік болып табылады.
- VІІІ. Нысан жер тарихының негізгі кезеңдерінің айрықша үлгісі, сонымен қатар өткен шақтың ескерткіші, болып жатқан жер бедері дамуындағы геологиялық процестердің немесе геоморфтық немесе физиографиялық ерекшеліктердің нышаны болып табылады.
- ІX. Нысан құрлықтық, тұщы су, жағалық және теңіздік экожүйелер мен жануарлар қоғамдастықтары эволюциясы мен дамуындағы болып жатқан экологиялық немесе биологиялық процестердің айрықша үлгісі болып табылады.
- X. Нысан биологиялық әр-алуандылық, соның ішінде ғылым мен табиғатты қорғау жағынан алғанда әлемдік маңызы зор, жоғалып бара жатқан түрлердің ең маңызды немесе ең негізгі табиғи өмір сүру ортасын қамтиды.
Қазақстандағы Юнеско әлемдік мұра нысандары тізімі
Юнеско Әлемдік мұра тізімінде Қазақстанның 3 нысаны бар (2012 жылғы жағдайы бойынша). Екі нысан тізімге мәдени критерий бойынша еңгізілсе, біреуі табиғи критерий бойынша іліккен. Бұдан басқа, 2012 жылғы жағдайына сәйкес Қазақстан территироиясындағы 12 нысан Әлемдік мұра тізіміне үміткер ретінде тіркелген..
Сілтемелер
- Конвенцию об охране подводного культурного наследия.
- Текст «Конвенция об охране Всемирного культурного и природного наследия» (орыс.)
- ЮНЕСКО Әлемдік мұра торбеті (ағыл.)
- «Табиғи мұраны қорғау» қоры
- Объектілер тізімі (ағыл.)
- Энциклопедия «Вокруг света»
Дереккөздер
- World Heritage List, UNESCO World Heritage Sites official sites. Дереккөз қатесі: Invalid
<ref>tag; name "list" defined multiple times with different content - Twenty-seven new sites inscribed, UNESCO World Heritage Sites official sites.
- Ресми торбетіндегі критерийлер тізімі (ағыл.)
- Tentative (ағыл.). UNESCO World Heritage Centre. — Қазақстандағы Эннеско Әлемдің мұра нысандарына үміткердер тізімі.. Басты дереккөзінен мұрағатталған 24 ақпан 2012. Тексерілді, 10 қазан 2011.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Әlemdik mura agylsh World Heritage fr Patrimoine Mondial is Patrimonio Mundial YuNESKO tarapynan bekitiletin adamzat үshin erekshe mәdeni tarihi nemese ekologiyalyk manyzy bar dep tanylatyn tabigi nemese adam kolymen zhasalgan nysandar Әlemdik mura nyshany 1103 nysan Қozha Ahmet Yasaui kesenesi Қazakstan 86 nysan Memfistegi Giza piramidasy Mysyr 114 nysan Persepolis Iran 447 nysan Uluru Avstraliya 174 nysan Rimnin tarihy ortalygy Italiya 603 nysan Registan alany Өzbekstan 2012 zhylgy zhagdajyna sәjkes Әlemdik mura tiziminde 962 nysan Sonyn ishinde 745 mәdeni 188 tabigi zhәne 29 aralas nysan bar Ұjymdastyryluy1972 zhyly BҰҰ Bilim Ғylym zhәne Mәdeniet Ұjymy YuNESKO dүniezhүzindegi mәdeni zhәne tabigi muralaryn korgau turaly karar kabyldady 1975 zh Kүshine engen KSRO bul Қarardy 1988 zhyly nauryzdyn 9 ratifikacialady 2010 zhyly sәuirde karardy 187 BҰҰ ga mүshe elder ratifikacialagan sonyn ishinde Қazakstanda bar Zhyl sajyn derlik sessiyasy otip onda Әlemdik mura mәrtebesin beru suraktary talkylanady mysaly 2008 zhyly Kvebekte otken 32 shi sessiyasynda 19 mәdeni zhәne 8 tabigi nysandar tizimge kosyldy Sol sәtke sәjkes tizimde 145 eldin 878 nysandary bolgan 679 mәdeni eskertkishter 174 tabigi zhәne 25 aralas tipti Әlemdik mura mәrtebesinin kelesi artykshylyktary bar tabigi eskertkishter үshin Erekshe tabigi keshenge kosymsha onyn biregej keshen bolyp saktalyp turuyna kepildik beredi Eskertkish ornalaskan ajmak pen onyn ielerinin abyrojyn arttyrady Sol tizimge engen nysandardy dәripteu zhәne sonyn saldarynan balamaly tabigatty pajdalanu үrdisterin kalyptastyruga әsirese ekologiyalyk turizmdi septigin tigizedi Eskertkishterdi karzhylandyru manyzdylygyn ornatyp Әlemdik mura korynan karazhat boludi kamtamasyz etu Tabigi eskertkishterdi biryngaj bakylap tekserip otyrudy ujymdastyruga ykpal etedi Eskertkish ornalaskan memleketter sol eskertkishterdi saktau mindettemesin alady Negizgi tizim ayasynda bar Bul tizimge әr tүrli tabigi nemese adamdardyn sebebinen kauip tonip turgan eskertkishter uakytsha kiredi karuly kaktygystar men sogystar zher silkinis pen tabigi apattar lastanu brakonerlik pen tәrtipsiz kurylys saldary siyakty Tizimge kirdi degen soz olarga erekshe nazar audaryp shugyl sharalar isteu kerektigin ajtady 2007 zhyly Omandagy ak orikske үzilissiz anshylyk pen koryk ajmagynyn taryluynan zhәne 2009 zhyly Germaniya mәdeni landshafttagy ajmaktagy tolassyz salynyp zhatkan zhol kurylysynan YuNESKO tiziminne alynyp tastaldy SharttaryӘlemdik muranyn negizgi maksaty oz sanatyndagy erekshe boly tabylatyn eskertkishterdi dәripteu zhәne korgau Osy maksatta obektivti bolu үshin bagalau kriterijleri engizildi Basynda 1978 zhyldan beri үshin kriterij bolgan bul tizimde alty shart bolgan Sodan әr kurlyk arasynda balans ornatu үshin tabigi obektilerdi de kosyp olarga tort shart engizildi Akyry 2005 zhyly barlyk kriterijler biriktirildi endi Әlemdik muranyn әr obektisi kem degende bir shartty kanagattandyrady Mәdeni olshemsharttar I Nysan adamzattyk danyshpannyn birtuma shygarmashylygy bolyp tabylady II Nysan adamzat kundylyktarynyn sol zamandagy nemese belgili bir mәdeni kenistikte sәulette nemese tehnologiyada teren monumenttik onerde kala zhobalary nemese landshaft үlgilerindegi ozara zor әserinin kuәgeri bolyp tabylady III Nysan әli omir sүretin nemese zhojylyp ketken mәdeni dәstүr nemese orkeniet үshin erekshe manyzga ie IV Nysan adamzat tarihynyn manyzdy dәuirinin ajryksha kurylymdyk sәulettik nemese tehnologiyalyk ansamblinin nemese landshafttyk үlgisi bolyp tabylady V Nysan adamzattyn dәstүrli kurylysynyn zherdi nemese tenizdi dәstүrli pajdalanu үrdisinin ajryksha keremet үlgisi onyn үstine mәdeniettik үlgi nemese adamzattyn korshagan ortamen katynasynyn үlgisi әsirese bul korshagan orta keri kajtpajtyn procester sebebinen ote әlsirep tursa bolyp tabylady VI Nysan tikelej nemese zhanama tүrde okigamen nemese bar dәstүrlermen ideyalarmen senimdermen korkem nemese әdebi shygarmalar bajlanysty әri ajryksha әlemdik manyzga ie YuNESKO komiteti ojynsha bul sharttyn tagy bir nemese birneshe sharttarmen birge oryndalgany zhon Tabigi olshemsharttar VII Nysan tabigi fenomen nemese erekshe tabigi әdemilik pen estetikalyk manyzga ie kenistik bolyp tabylady VIII Nysan zher tarihynyn negizgi kezenderinin ajryksha үlgisi sonymen katar otken shaktyn eskertkishi bolyp zhatkan zher bederi damuyndagy geologiyalyk procesterdin nemese geomorftyk nemese fiziografiyalyk erekshelikterdin nyshany bolyp tabylady IX Nysan kurlyktyk tushy su zhagalyk zhәne tenizdik ekozhүjeler men zhanuarlar kogamdastyktary evolyuciyasy men damuyndagy bolyp zhatkan ekologiyalyk nemese biologiyalyk procesterdin ajryksha үlgisi bolyp tabylady X Nysan biologiyalyk әr aluandylyk sonyn ishinde gylym men tabigatty korgau zhagynan alganda әlemdik manyzy zor zhogalyp bara zhatkan tүrlerdin en manyzdy nemese en negizgi tabigi omir sүru ortasyn kamtidy Қazakstandagy Yunesko әlemdik mura nysandary tizimi Әlemdik mura nysandar sany bojynsha koshbasshy elder 55 Қytaj Halyk Respublikasy 55 Italiya 46 Ispaniya 43 Franciya 43 Germaniya 37 Үndistan 34 Meksika 31 Birikken Patshalyk 28 Resej21 IranTolyk makalasy Қazakstandagy Yunesko әlemdik mura nysandar tizimi Yunesko Әlemdik mura tiziminde Қazakstannyn 3 nysany bar 2012 zhylgy zhagdajy bojynsha Eki nysan tizimge mәdeni kriterij bojynsha engizilse bireui tabigi kriterij bojynsha ilikken Budan baska 2012 zhylgy zhagdajyna sәjkes Қazakstan territiroiyasyndagy 12 nysan Әlemdik mura tizimine үmitker retinde tirkelgen SiltemelerKonvenciyu ob ohrane podvodnogo kulturnogo naslediya Tekst Konvenciya ob ohrane Vsemirnogo kulturnogo i prirodnogo naslediya orys YuNESKO Әlemdik mura torbeti agyl Tabigi murany korgau kory Obektiler tizimi agyl Enciklopediya Vokrug sveta DerekkozderWorld Heritage List UNESCO World Heritage Sites official sites Derekkoz katesi Invalid lt ref gt tag name list defined multiple times with different content Twenty seven new sites inscribed UNESCO World Heritage Sites official sites Resmi torbetindegi kriterijler tizimi agyl Tentative agyl UNESCO World Heritage Centre Қazakstandagy Ennesko Әlemdin mura nysandaryna үmitkerder tizimi Basty derekkozinen muragattalgan 24 akpan 2012 Tekserildi 10 kazan 2011