Солтүстік Македония (мак. Северна Македонија, алб. Maqedonia e Veriut), ресми атауы — Солтүстік Македония Республикасы (мак. Република Северна Македонија, алб. Republika e Maqedonisë së Veriut) — Еуропаның оңтүстігінде, Балқан түбегінде орналасқан мемлекет. Жер аумағы 25,7 мың км². Халқының саны 1,8 млн-нан асады (2021). Астанасы — Скопье қаласы. Ресми тілі — македон тілі. Халықтың 65%-ын македондықтар, қалған бөлігін албандар, түріктер, сығандар, сербтер мен босниялықтар құрайды. Діни сенімі бойынша халықтың басым бөлігі —, қалғандары — мұсылмандар. Әкімшілік жағынан 30 ауданға бөлінеді. Конституциясы бойынша елді президент басқарады. Жоғарғы заң шығарушы органы — бір палаталы парламент (Жиналыс). Жоғарғы атқарушы органы — үкімет. Солтүстік Македония 1993 жылдан БҰҰ-ға, 1995 жылдан НАТО мен Еуро одаққа мүше. Ақша бірлігі — .
Солтүстік Македония Республикасы мак. Република Северна Македонија | |||||
| |||||
Ұран: «Бостандық немесе өлім» | |||||
Әнұран: | |||||
Тарихы | |||||
---|---|---|---|---|---|
Тәуелсіздік күні | 8 қыркүйек 1991 жыл (-ден) | ||||
Мемлекеттік құрылымы | |||||
Ресми тілдері | Македон және албан тілдері | ||||
Елорда | Скопье | ||||
Ірі қаласы | Скопье, Куманово, Битола | ||||
Үкімет түрі | Парламенттік республика | ||||
Географиясы | |||||
Жер аумағы • Барлығы • % су беті | Әлем бойынша 145-ші орын 25 713 км² 1,9 | ||||
Жұрты • Сарап (2019) • Санақ (2002) • Тығыздығы | ▲ 2 077 132 адам (146-шы) 2 022 547 адам 80,1 адам/км² (122-ші) | ||||
Экономикасы | |||||
ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | 33,822 млрд. $ 16,253 $ | ||||
ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | 12,383 млрд. $ 6,143 $ | ||||
АДИ (2018) | ▲ 0,759 (жоғары) (82-ші) | ||||
Валютасы | |||||
Қосымша мәліметтер | |||||
Интернет үйшігі | |||||
ISO коды | MK | ||||
ХОК коды | MKD | ||||
Телефон коды | +389 | ||||
Уақыт белдеулері | +1 |
Географиясы
Географиялық жағынан Македония үш елдiң аумағында орналасқан - оның оңтүстiк бөлiгi - , Грекия құрамына кiредi; шығыс жерлерi - - Болгария құрамында, Македония республикасының солтүстiк және батыс өңірлері бойында сұлап жатыр.
Республиканың көп аумағын биiк тау жүйелерi, Пинд (жоғарғы нүктесі – (2753 м)) және таулары алып жатыр. Вардар және Струмицаның өзендері бүкіл ел аумағын қамтып ағады. Оңтүстiк-батыста Македонияға жартылай тәуелдi Охрид және iрi көлдері, оңтүстiк-шығыста - iрi көл орналасқан. Биіктігі 2000 м-ге дейінгі тау беткейлерін аралас ормандар мен бұталар, одан жоғары жерлерді тау шалғындары алып жатыр. Аумағының 1/3 бөлігін орман алып жатыр.
Климаты
Македония жерінің климаты — . Қаңтардағы орташа температурасы 5 — 7 °C, шілдеде 24 —26 °C болады. Жылдық жауын-шашын мөлшері 450 — 500 мм шамасында. Тау аралығындағы жазықтар түрлі дақылдар өсіруге қолайлы.
Тарихы
Солтүстік Македония аумағы әр түрлі тарихи кезеңдерде әртүрлі мемлекеттер мен империяларға – Паэонияға, Ежелгі Македонияға (оның аты бүкіл географиялық аймаққа мұра болған), Рим және Византия империяларына, Бірінші және Екінші Болгар патшалығына, Сербия патшалығына, С. Осман империясы. 864 жылы территория Болгар патшалығының құрамында болған кезде христиандық мемлекеттік дін ретінде қабылданды. Қазіргі македондықтар этникалық жағынан болгарларға жақын. XIV ғасырда бұл жерлерді Осман империясы жаулап алды. 19 ғасырда болгарлардың Македониядағы ұлттық қозғалысы дамыды, ол болгарлардың шіркеу және мектеп тәуелсіздігі үшін күрес түрінде көрінді, ол 1870 жылы Болгар эксархатының құрылуымен сәтті аяқталды. 1870 жылдардың ортасында Македонияның этникалық болгар жерлерінің көп бөлігін өзінің епархиясына қоса алды.
1877-1878 жылдардағы орыс-Түрік соғысының нәтижесінде Ресей империясы Болгарияны азат етті және Түркиямен Сан-Стефано бейбітшілігін жасады, оған сәйкес Болгария мемлекеті және Османлы Македониясының оңтүстік бөлігі қоныстанған аумақтарының бір бөлігі пайда болды. Славяндар Болгарияның бір бөлігі болды. Бірақ бұл шартпен ұлы державалардың барлығы дерлік келіспеді, ал Берлин келісімі Сан-Стефано келісімінен кейін Болгарияны екі бөлікке – Болгар княздігі мен Шығыс Румелияға бөлді. Оңтүстік славян халқы бар Македония аумағы қайтадан түріктерге өтті.
1912 жылы Бірінші Балқан соғысы басталды. Болгар және одақтас Балқан христиан әскерлері Осман империясын талқандады. Алайда бірден дерлік одақтастар - Болгария мен қалған Балқан христиан халықтары арасында соғыс басталды, нәтижесінде Болгария Македониядан айырылды.
1912 және 1913 жылдардағы Балқан соғыстары және Осман империясының құлауы нәтижесінде Османлы Македониясының аумағы Сербия деген атпен "Јужна Србија" («Оңтүстік Сербия»), Греция және Болгария (Пирина облысы) арасында бөлінді. Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін Сербия жаңадан құрылған Сербтер, Хорваттар және Словендер Корольдігіне қосылды. 1929 жылы корольдік жаңа атау алды - Югославия және провинцияларға бөлінді - бановина. Солтүстік Македония аумағы Вардар бановинаға айналды.
1941 жылы Югославияны ось елдері басып алды. Вардар бановинасының аумағы Болгария мен Албания арасында бөлінді. Македониялық славяндардың бір бөлігі кейін Югославияның президенті болған Иосип Броз Тито бастаған қарсылық қозғалысын қолдады. Болгар оккупативтік биліктері 1944 жылы бірнеше ай өмір сүрген Тәуелсіз Македония мемлекетін құрды.
Екінші дүниежүзілік соғыстың соңында алты республикадан, оның ішінде Македониядан Югославия халқының социалистік одағы құрылды. Бірлестік 1963 жылы Югославия Социалистік Федеративтік Республикасы болып өзгертілген кезде, Солтүстік Македония да Македония Социалистік Республикасы болып өзгертілді.
- 1991 жыл - егемендік туралы декларация және Югославиядан бейбіт түрде бөлінуге әкелген Македония Республикасының тәуелсіздігі туралы референдум. Жергілікті номенклатураның тумасы Киро Глигоров (1991-1999) Македония Республикасының тұңғыш президенті болды.
- 1991 - Болгария Македония Республикасының тәуелсіздігін мойындаған әлемдегі бірінші ел.
- 1992 жыл - әскерлерді шығару туралы шартқа қол қойылғаннан кейін Югославия армиясының бөліктерін шығару. 21 ақпанда жаңа мемлекеттің президенті Киро Глигоров және Югославия армиясының жоғары қолбасшылығы.
- 1993 - Македония Республикасы БҰҰ-ға бұрынғы Югославия Македония Республикасы ретінде қабылданды.
- 1995 - Киро Глигоровқа жасалған қастандықтан кейін қысқа мерзімге мемлекет басшысының міндетін Стоян Андов атқарды.
- 1999 жылы Косово соғысы нәтижесінде 360 000-ға жуық косоволық албандар Македония Республикасына қашып кетті. Босқындар көп ұзамай елден кетіп қалды, бірақ біраз уақыттан кейін жергілікті албандар солардан үлгі алып, республиканың халқы негізінен албандар тұратын аймақтарға автономия беру туралы талап қойды.
- 1999 жыл – Болгария мен Македония Республикасы арасындағы тату көршілік қарым-қатынас қағидаттарын бекітетін Бірлескен Декларация, 2008 жылы бірлескен меморандуммен расталды.
- 1999-2004 - Борис Трайковский президент болды.
- 2001 ж., наурыз-тамыз – Албан ұлт-азаттық армиясы (жетекшісі – Али Ахмети) елдің солтүстігі мен батысында (әсіресе Тетово облысында) Македония Республикасының тұрақты армиясына қарсы әскери партизандық операцияларды бастады. Тек НАТО-ның араласуы ғана қақтығысты тоқтатты, нәтижесінде албан сепаратистерімен Охрид келісіміне қол қойылды, ол шектеулі құқықтық және мәдени автономияны қамтамасыз етті (албан тілінің ресми мәртебесі, көтерілісшілерге рақымшылық, албан аймақтарындағы албан полициясы). ).
- 2002 жыл – албан-македония ұлтаралық қақтығыстың оқтын-оқтын қайталануы.
- 2020 - Солтүстік Македония НАТО-ның 30-шы мүшесі болды.
Македония — ежелгі грек империясының орталығы
Теңізге шығатын жолы жоқ бұрынғы Югославия республикасы — Македония б.з.д. IV—III ғасырларда құдіретті ежелгі Грек империясының орталығы болды. Македония Грекиямен, Болгариямен, Албаниямен, Сербия және Черногориямен шектеседі. Елдің көпшілік бөлігін тік жартастар, терең аңғарлар мен кең аумақты ормандары бар таулар алып жатыр. Македонияда биіктігі 2000 м-ден асатын 34 тау шыңы мен ішіндегі ең үлкені — Охрид болатын терт ірі көл бар. Елдің ең ұзын өзені — елді 301 км бойында кесіп өтеді. Вардар өзінің бастауын солтүстік-батыстан алып, Эгей теңізіне құйғанға дейін Оңтүстік Грекиямен ағып өтеді. Бұл өзенді мұнда деп атайды.
жағасында елдің астанасы — Скопье орналасқан. 1963 жылғы апатты жер сілкінісінен кейін іс жүзінде қайта салынған Македонияның бұл ең ірі қаласы көршілес ауыл шаруашылығы облыстары үшін маңызды сауда орталығы, сондай-ақ индустриясының шешуші салалары—қара және түсті металлургия, машина жасау, химия және жеңіл өнеркәсіп болып табылатын басты өнеркәсіптік ауданы болып есептеледі.
Негізгі — дәнді дақылдар (күріш, бидай, жүгері), темекі, мақта, көкнәр, жемістер, жүзім. Мал шаруашылығында қой мен тауық өсіру басым. Бал арасын өсіру дамыған — 80 мыңнан аса омарта бал мен балауыз береді. Бұрын Югославияның құрамына кірген Македония 1991 жылы тәуелсіздікке ие болды. Халқының 2/3 бөлігін македондық славяндар, 23%-ын албандықтар құрайды. Түріктердің, сербтер мен цыгандардың шағын диаспоралары бар. Елдің неғұрлым көкейкесті проблемалары — шиеленіскен ұлтаралық қатынастар мен басқа балқан мемлекеттерінен келетін босқындар легінің көбеюі болып табылады.
Экономикасы
Македония — аграрлы-индустриялы ел. жан басына шаққандағы мөлшері 4110 АҚШ доллорына тең (1997). ,машина жасау, химия, , құрылыс материалдары, ағаш өңдеу кәсіпорындары дамыған. Ауыл шаруашылығында өсімдік шаруашылығы әсіресе күріш, жүгері, бидай өсіру басым. Мақта, арахис, күнжіт, анис, , көкөніс, жүзім өсіру, қой шаруашылығы дамыған. Негізгі сауда серіктестері — Еуро Одақ құрамындағы елдер.
1999 жылы Косоводағы қақтығыстың өршуіне байланысты босқындардың үлкен саны Македония Республикасына қашты. 2001 жылға қарай елде халық арасындағы этникалық қақтығыстарға байланысты дағдарыс басталды. 1999-2001 жылдардағы оқиғалар экономикаға үлкен зиян келтірді. Ең алдымен экология зардап шекті, Македония Республикасының дамуына шетелдік инвестицияның деңгейі де күрт төмендеді.
2014 жылғы жағдай бойынша Македония Республикасының негізгі сыртқы сауда серіктесі Еуропалық Одақ болды. 2014 жылғы сыртқы сауда көлемі 12211 млн долларды құрайды. Македония Республикасының сыртқы саудасының географиялық таралуы (2014 жылға):
ЕО елдері – 69,0% (8404 млн доллар).
Ресей – 1,5% (182 млн доллар)
Қытай – 4,3% (525 млн доллар)
Түркия – 3,6% ($442 млн)
Америка - 3,3% (405 миллион доллар)
Африка - 0,7% (84 миллион доллар)
2018 жылғы 31 қазанда жарияланған 2019 жылғы есеп бойынша Македония Республикасы 10-шы орынды иеленді, осылайша Еуропа және Орталық Азия аймағындағы елдер арасында Грузиядан кейінгі ең жоғары рейтингті алды (6-орын)
Македонияның аумағы және атауы
Бұрын бұл ел Македония деп аталды, бұл Македонияның географиялық аймағымен, Ежелгі Македония мемлекетімен, көршілес Грециядағы Македония тарихи провинциясымен және көрші Болгариядағы Пирин Македониямен екіұштылыққа әкелді. Солтүстік Македония 1912 жылға дейін Осман империясының Македония вилайеттері аумағының шамамен 35,8% алып жатыр (52,4% қазіргі Грекия аумағында, ал 9,6% Болгария аумағында), ал оның халқы шамамен 40,9% құрайды. соңғысының халқы.
Солтүстік Македония Республикасының аумағы бұрын Югославияның ең оңтүстік бөлігін құраған. Оның қазіргі шекаралары Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін көп ұзамай белгіленді. 1947 жылы тамызда Югославия Социалистік Федеративтік Республикасының Президенті Иосип Тито мен Болгария Премьер-Министрі Георгий Димитров Бледе кездесіп, бүкіл Македония (немесе, ең болмағанда, Грекия мен Болгар Македониясының бір бөлігі) сайып келгенде, келісімге келді. Болгария Балқан мемлекеттері федерациясының құрамдас бөлігі болған жағдайда Югослав Македониясымен одақ. Осылайша, ЮСФР құрамында Македония Социалистік Республикасы құрылды - осылайша македондықтар ЮСФР құрамындағы тәуелсіз халық ретінде танылды. КСРО мен ЮСФР арасындағы мемлекетаралық қатынастардың нашарлауынан кейін Болгария Бледте қол жеткізілген келісімдердің күшін жойды.
Македониялық атау дауы
1991 жылы Югославияның жекелеген мемлекеттерге ыдырауы кезінде Солтүстік Македонияның аумағы өзгерген жоқ. Сонымен бірге, бұл жеке мемлекеттің пайда болуы Грекиямен «Македония» және «Македондықтар» атауларын қолдану туралы саяси дауларға әкелді.
Грекияның талабы бойынша БҰҰ-да 1993-2019 жылдары қолданылған ресми атау бұрынғы Югославия Македония Республикасы болып табылады.
2004 жылы 4 қарашада Америка Құрама Штаттары елді өзінің конституциялық атауы – Македония Республикасы деп ресми түрде мойындады. Бұл арада Еуропалық Одақ (ЕО) бұрынғы атауы, бұрынғы Югославия Македония Республикасын пайдалануды жалғастыратынын мәлімдеді; Еуроодақ Грекияға бұрынғы Югославия Македония Республикасының атауын келіскеннен кейін ғана осы ұйымға толыққанды мүше бола алатынына кепілдік берді.2004 жылы 4 қарашада Америка Құрама Штаттары елді өзінің
2011 жылдың сәуірінде Македония Республикасы Гаагадағы Халықаралық сотқа шағым түсірді. Ол Грекияны оның ЕО мен НАТО-ға кіруіне кедергілер жасап отыр деп айыптады. 2011 жылы 5 желтоқсанда Халықаралық сот Грекияның Македония Республикасының ЕО, НАТО және басқа да халықаралық ұйымдарға мүшелігіне тосқауыл қоюға құқығы жоқ деп шешті.
2018 жылғы 12 маусымда Грекия мен Македония Республикасының үкіметтері ұзақ даулардан кейін елдің атауы (Преспа шарты) бойынша консенсусқа келді, нәтижесінде македониялық тарап рәсімді бастау туралы шешім қабылдады. өз заңнамасында да, барлық елдермен және ұйымдармен қарым-қатынаста да атауын Солтүстік Македония Республикасына өзгерту). Сонымен бірге тиісті славян этносы (македондықтар), тілі (македон тілі) және мәдениетімен байланысты атаулар келісімге сәйкес өзгертілмейді.
Сол жылдың 30 қыркүйегінде азаматтар Грекия мен Македония Республикасы арасындағы келісімге өз көзқарастарын білдіре алатын референдум өтті. Дауыс беруге келген Македония Республикасы азаматтарының 91,46%-ы Грекиямен жасалған Преспа келісімін қолдады, алайда референдумға қатысу 50%-ға жетпегендіктен бұл нәтижелер жарамды деп танылмады. Сонымен бірге, референдум консультативтік сипатта болғандықтан, Преспа келісімін ратификациялау үдерісін жалғастыруға ешқандай заңдық шектеулер қойған жоқ.
2019 жылдың 11 қаңтарында Македония Республикасы Парламенті депутаттарының елдің атауын өзгерту бойынша шешуші дауыс беруі өтті. Конституцияға енгізілген тиісті түзетулерді 120 депутаттың 81-і (ең аз дегенде 80-і қажет) қолдады. Келісім күшіне енуі үшін оны Грекия парламентінің қарапайым көпшілік дауысымен ратификациялау керек болды. 25 қаңтарда Грекия парламенті Македония Республикасының атауын өзгерту туралы келісімді ратификациялады, мұндай келісімге 153 депутат дауыс берді (151 депутат қажет), 146 депутат келісімге қарсы болды. 2019 жылдың 12 ақпанында Македония Республикасының атауын Солтүстік Македония Республикасы деп өзгерту туралы келісім ресми түрде күшіне енді. 2019 жылдың 14 ақпанында БҰҰ өзінің қабылданған атауын «Бұрынғы Югославия Македония Республикасынан» «Солтүстік Македония Республикасына» ресми түрде өзгертті.
Қарулы күштері
Қарулы күштердің негізгі мақсаттары – мемлекеттің аумақтық тұтастығы мен егемендігін қорғау, сондай-ақ ЕО, НАТО және БҰҰ қамқорлығындағы операцияларға қатысу. 2020 жылдың 27 наурызында Солтүстік Македония ресми түрде НАТО-ның 30-шы мүшесі болды. Сол айда ол НАТО мен ЕО стандарттарына негізделген әлеуетті дамытуға және жоспарлауды жақсартуға бағытталған жаңа қорғаныс стратегиясын қабылдады. 2019-2028 жылдарға арналған қорғаныс мүмкіндіктерін дамыту жоспары ұжымдық қорғанысты, бірлескен қауіпсіздікті және дағдарысты басқару мүмкіндіктерін дамытуға бағытталған ұзақ мерзімді даму мақсаттарын белгіледі. Қазіргі уақытта Қорғаныс министрлігін қайта құрылымдау жұмыстары жүргізілуде. Қарулы күштер толығымен кәсіби және ел барлық бөлімшелерді, әсіресе орналастыруға болатын бөлімдерді НАТО стандарттарына үйретуге тырысады. Бірқатар бөлімшелер НАТО жетекшілік ететін операцияларға қатысуға арналған. Қарулы күштер альянсқа кіргеннен кейін НАТО-ның бірлескен жаттығуларына қатысуын арттырды. Халықаралық бітімгершілік миссияларына қатысу материалдық-техникалық қамтамасыз ету мүмкіндіктерін кеңейтті. Ел қарапайым теңіз және әуе күштеріне ие және кеңестік дәуірдегі қару-жарақ пен әскери техникаға сүйенеді. Сатып алу басымдықтарына жанама атысты қолдау, жеңіл брондалған көліктер, киберқорғаныс және көп мақсатты тікұшақтар кіреді. Македонияның қорғаныс өнеркәсібінде заманауи құрал-жабдықтарды жобалау мен өндіруге мүмкіндігі жоқтың қасы.
Македонияның Еуропалық Одаққа қосылуы
Біраз жылдар бойы ел Еуропалық Одаққа кіруге талпынуда. Македония атауын өзгерткеннен кейін Грецияның негізгі қарсылықтары жойылды және бұл әрекеттер жаңа күшпен қайта басталды. Дегенмен, ЕО-ға мүше елдердің барлығы бұл нұсқаны қолдамайды. Осылайша, 2019 жылдың қараша айының басында Франция президенті Эммануэль Макрон елдің Еуропалық Одаққа кіруіне қарсылық білдірді. Болгария, өз кезегінде, көпұлтты Солтүстік Македония болгарларды конституцияның елде тұратын ұлттар тізімі бөлігіне қосуды талап етеді. Болгарлардың 84%-ы Солтүстік Македонияның Еуропалық Одаққа кіруін қолдауға қарсы, сауалнамаға қатысқандардың 45%-ы македон тілінің бар екенін мойындауға қарсы – Болгария ғылым академиясының ресми ұстанымы бойынша Солтүстік Македония тілі македон әдеби нормасы (болгары тілі)
Әкімшілік бөлініс
Солтүстік Македония Республикасының аумағы Скопье қаласына және қауымдастықтарға, Скопье қаласының өзі де бірнеше қауымдастықтарға бөлінген.
Скопье қаласының және қоғамдастықтың өкілді органы – кеңес, атқарушы органы – "Градоначалник"
Македонияның ең ірі қалалары
Аты | Халық |
---|---|
Скопье | 467 257 |
Битола | 80 550 |
Куманово | 70 842 |
Прилеп | 66 246 |
Охрид | 55 749 |
Тетово | 52 915 |
Дереккөздер
- Population on 1 January. Eurostat. Тексерілді, 14 қаңтар 2020.
- Report for Selected Countries and Subjects. IMF (20 October 2018).
- Human Development Index (HDI). Human Development Report.
- Қазіргі дүние географиясы: Хрестоматия. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған оқу құралы. / Қ. Ахметов, Т. Увалиев, Г. Түсіпбекова. —Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-216-5
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VI том
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
Бұл — география бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 41 37 00 s e 21 43 00 sh b 41 61667 s e 21 71667 sh b 41 61667 21 71667 G O Ya Soltүstik Makedoniya mak Severna Makedoniјa alb Maqedonia e Veriut resmi atauy Soltүstik Makedoniya Respublikasy mak Republika Severna Makedoniјa alb Republika e Maqedonise se Veriut Europanyn ontүstiginde Balkan tүbeginde ornalaskan memleket Zher aumagy 25 7 myn km Halkynyn sany 1 8 mln nan asady 2021 Astanasy Skope kalasy Resmi tili makedon tili Halyktyn 65 yn makedondyktar kalgan boligin albandar tүrikter sygandar serbter men bosniyalyktar kurajdy Dini senimi bojynsha halyktyn basym boligi kalgandary musylmandar Әkimshilik zhagynan 30 audanga bolinedi Konstituciyasy bojynsha eldi prezident baskarady Zhogargy zan shygarushy organy bir palataly parlament Zhinalys Zhogargy atkarushy organy үkimet Soltүstik Makedoniya 1993 zhyldan BҰҰ ga 1995 zhyldan NATO men Euro odakka mүshe Aksha birligi Soltүstik Makedoniya Respublikasy mak Republika Severna MakedoniјaҰran Bostandyk nemese olim Әnuran TarihyTәuelsizdik kүni 8 kyrkүjek 1991 zhyl den Memlekettik kurylymyResmi tilderi Makedon zhәne alban tilderiElorda SkopeIri kalasy Skope Kumanovo BitolaҮkimet tүri Parlamenttik respublikaGeografiyasyZher aumagy Barlygy su beti Әlem bojynsha 145 shi oryn 25 713 km 1 9Zhurty Sarap 2019 Sanak 2002 Tygyzdygy 2 077 132 adam 146 shy 2 022 547 adam 80 1 adam km 122 shi EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2019 Zhan basyna shakkanda 33 822 mlrd 16 253 ZhIӨ nominal Қorytyndy 2019 Zhan basyna shakkanda 12 383 mlrd 6 143 ADI 2018 0 759 zhogary 82 shi ValyutasyҚosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody MKHOK kody MKDTelefon kody 389Uakyt beldeuleri 1GeografiyasyGeografiyalyk zhagynan Makedoniya үsh eldin aumagynda ornalaskan onyn ontүstik boligi Grekiya kuramyna kiredi shygys zherleri Bolgariya kuramynda Makedoniya respublikasynyn soltүstik zhәne batys onirleri bojynda sulap zhatyr Respublikanyn kop aumagyn biik tau zhүjeleri Pind zhogargy nүktesi 2753 m zhәne taulary alyp zhatyr Vardar zhәne Strumicanyn ozenderi bүkil el aumagyn kamtyp agady Ontүstik batysta Makedoniyaga zhartylaj tәueldi Ohrid zhәne iri kolderi ontүstik shygysta iri kol ornalaskan Biiktigi 2000 m ge dejingi tau betkejlerin aralas ormandar men butalar odan zhogary zherlerdi tau shalgyndary alyp zhatyr Aumagynyn 1 3 boligin orman alyp zhatyr KlimatyMakedoniya zherinin klimaty Қantardagy ortasha temperaturasy 5 7 C shildede 24 26 C bolady Zhyldyk zhauyn shashyn molsheri 450 500 mm shamasynda Tau aralygyndagy zhazyktar tүrli dakyldar osiruge kolajly TarihySoltүstik Makedoniya aumagy әr tүrli tarihi kezenderde әrtүrli memleketter men imperiyalarga Paeoniyaga Ezhelgi Makedoniyaga onyn aty bүkil geografiyalyk ajmakka mura bolgan Rim zhәne Vizantiya imperiyalaryna Birinshi zhәne Ekinshi Bolgar patshalygyna Serbiya patshalygyna S Osman imperiyasy 864 zhyly territoriya Bolgar patshalygynyn kuramynda bolgan kezde hristiandyk memlekettik din retinde kabyldandy Қazirgi makedondyktar etnikalyk zhagynan bolgarlarga zhakyn XIV gasyrda bul zherlerdi Osman imperiyasy zhaulap aldy 19 gasyrda bolgarlardyn Makedoniyadagy ulttyk kozgalysy damydy ol bolgarlardyn shirkeu zhәne mektep tәuelsizdigi үshin kүres tүrinde korindi ol 1870 zhyly Bolgar eksarhatynyn kuryluymen sәtti ayaktaldy 1870 zhyldardyn ortasynda Makedoniyanyn etnikalyk bolgar zherlerinin kop boligin ozinin eparhiyasyna kosa aldy 1877 1878 zhyldardagy orys Tүrik sogysynyn nәtizhesinde Resej imperiyasy Bolgariyany azat etti zhәne Tүrkiyamen San Stefano bejbitshiligin zhasady ogan sәjkes Bolgariya memleketi zhәne Osmanly Makedoniyasynyn ontүstik boligi konystangan aumaktarynyn bir boligi pajda boldy Slavyandar Bolgariyanyn bir boligi boldy Birak bul shartpen uly derzhavalardyn barlygy derlik kelispedi al Berlin kelisimi San Stefano kelisiminen kejin Bolgariyany eki bolikke Bolgar knyazdigi men Shygys Rumeliyaga boldi Ontүstik slavyan halky bar Makedoniya aumagy kajtadan tүrikterge otti 1912 zhyly Birinshi Balkan sogysy bastaldy Bolgar zhәne odaktas Balkan hristian әskerleri Osman imperiyasyn talkandady Alajda birden derlik odaktastar Bolgariya men kalgan Balkan hristian halyktary arasynda sogys bastaldy nәtizhesinde Bolgariya Makedoniyadan ajyryldy 1912 zhәne 1913 zhyldardagy Balkan sogystary zhәne Osman imperiyasynyn kulauy nәtizhesinde Osmanly Makedoniyasynyn aumagy Serbiya degen atpen Јuzhna Srbiјa Ontүstik Serbiya Greciya zhәne Bolgariya Pirina oblysy arasynda bolindi Birinshi dүniezhүzilik sogystan kejin Serbiya zhanadan kurylgan Serbter Horvattar zhәne Slovender Koroldigine kosyldy 1929 zhyly koroldik zhana atau aldy Yugoslaviya zhәne provinciyalarga bolindi banovina Soltүstik Makedoniya aumagy Vardar banovinaga ajnaldy 1941 zhyly Yugoslaviyany os elderi basyp aldy Vardar banovinasynyn aumagy Bolgariya men Albaniya arasynda bolindi Makedoniyalyk slavyandardyn bir boligi kejin Yugoslaviyanyn prezidenti bolgan Iosip Broz Tito bastagan karsylyk kozgalysyn koldady Bolgar okkupativtik bilikteri 1944 zhyly birneshe aj omir sүrgen Tәuelsiz Makedoniya memleketin kurdy Ekinshi dүniezhүzilik sogystyn sonynda alty respublikadan onyn ishinde Makedoniyadan Yugoslaviya halkynyn socialistik odagy kuryldy Birlestik 1963 zhyly Yugoslaviya Socialistik Federativtik Respublikasy bolyp ozgertilgen kezde Soltүstik Makedoniya da Makedoniya Socialistik Respublikasy bolyp ozgertildi 1991 zhyl egemendik turaly deklaraciya zhәne Yugoslaviyadan bejbit tүrde bolinuge әkelgen Makedoniya Respublikasynyn tәuelsizdigi turaly referendum Zhergilikti nomenklaturanyn tumasy Kiro Gligorov 1991 1999 Makedoniya Respublikasynyn tungysh prezidenti boldy 1991 Bolgariya Makedoniya Respublikasynyn tәuelsizdigin mojyndagan әlemdegi birinshi el 1992 zhyl әskerlerdi shygaru turaly shartka kol kojylgannan kejin Yugoslaviya armiyasynyn bolikterin shygaru 21 akpanda zhana memlekettin prezidenti Kiro Gligorov zhәne Yugoslaviya armiyasynyn zhogary kolbasshylygy 1993 Makedoniya Respublikasy BҰҰ ga buryngy Yugoslaviya Makedoniya Respublikasy retinde kabyldandy 1995 Kiro Gligorovka zhasalgan kastandyktan kejin kyska merzimge memleket basshysynyn mindetin Stoyan Andov atkardy 1999 zhyly Kosovo sogysy nәtizhesinde 360 000 ga zhuyk kosovolyk albandar Makedoniya Respublikasyna kashyp ketti Boskyndar kop uzamaj elden ketip kaldy birak biraz uakyttan kejin zhergilikti albandar solardan үlgi alyp respublikanyn halky negizinen albandar turatyn ajmaktarga avtonomiya beru turaly talap kojdy 1999 zhyl Bolgariya men Makedoniya Respublikasy arasyndagy tatu korshilik karym katynas kagidattaryn bekitetin Birlesken Deklaraciya 2008 zhyly birlesken memorandummen rastaldy 1999 2004 Boris Trajkovskij prezident boldy 2001 zh nauryz tamyz Alban ult azattyk armiyasy zhetekshisi Ali Ahmeti eldin soltүstigi men batysynda әsirese Tetovo oblysynda Makedoniya Respublikasynyn turakty armiyasyna karsy әskeri partizandyk operaciyalardy bastady Tek NATO nyn aralasuy gana kaktygysty toktatty nәtizhesinde alban separatisterimen Ohrid kelisimine kol kojyldy ol shekteuli kukyktyk zhәne mәdeni avtonomiyany kamtamasyz etti alban tilinin resmi mәrtebesi koterilisshilerge rakymshylyk alban ajmaktaryndagy alban policiyasy 2002 zhyl alban makedoniya ultaralyk kaktygystyn oktyn oktyn kajtalanuy 2020 Soltүstik Makedoniya NATO nyn 30 shy mүshesi boldy Makedoniya ezhelgi grek imperiyasynyn ortalygyTenizge shygatyn zholy zhok buryngy Yugoslaviya respublikasy Makedoniya b z d IV III gasyrlarda kudiretti ezhelgi Grek imperiyasynyn ortalygy boldy Makedoniya Grekiyamen Bolgariyamen Albaniyamen Serbiya zhәne Chernogoriyamen shektesedi Eldin kopshilik boligin tik zhartastar teren angarlar men ken aumakty ormandary bar taular alyp zhatyr Makedoniyada biiktigi 2000 m den asatyn 34 tau shyny men ishindegi en үlkeni Ohrid bolatyn tert iri kol bar Eldin en uzyn ozeni eldi 301 km bojynda kesip otedi Vardar ozinin bastauyn soltүstik batystan alyp Egej tenizine kujganga dejin Ontүstik Grekiyamen agyp otedi Bul ozendi munda dep atajdy zhagasynda eldin astanasy Skope ornalaskan 1963 zhylgy apatty zher silkinisinen kejin is zhүzinde kajta salyngan Makedoniyanyn bul en iri kalasy korshiles auyl sharuashylygy oblystary үshin manyzdy sauda ortalygy sondaj ak industriyasynyn sheshushi salalary kara zhәne tүsti metallurgiya mashina zhasau himiya zhәne zhenil onerkәsip bolyp tabylatyn basty onerkәsiptik audany bolyp esepteledi Negizgi dәndi dakyldar kүrish bidaj zhүgeri temeki makta koknәr zhemister zhүzim Mal sharuashylygynda koj men tauyk osiru basym Bal arasyn osiru damygan 80 mynnan asa omarta bal men balauyz beredi Buryn Yugoslaviyanyn kuramyna kirgen Makedoniya 1991 zhyly tәuelsizdikke ie boldy Halkynyn 2 3 boligin makedondyk slavyandar 23 yn albandyktar kurajdy Tүrikterdin serbter men cygandardyn shagyn diasporalary bar Eldin negurlym kokejkesti problemalary shielenisken ultaralyk katynastar men baska balkan memleketterinen keletin boskyndar leginin kobeyui bolyp tabylady EkonomikasyMakedoniya agrarly industriyaly el zhan basyna shakkandagy molsheri 4110 AҚSh dolloryna ten 1997 mashina zhasau himiya kurylys materialdary agash ondeu kәsiporyndary damygan Auyl sharuashylygynda osimdik sharuashylygy әsirese kүrish zhүgeri bidaj osiru basym Makta arahis kүnzhit anis kokonis zhүzim osiru koj sharuashylygy damygan Negizgi sauda seriktesteri Euro Odak kuramyndagy elder 1999 zhyly Kosovodagy kaktygystyn orshuine bajlanysty boskyndardyn үlken sany Makedoniya Respublikasyna kashty 2001 zhylga karaj elde halyk arasyndagy etnikalyk kaktygystarga bajlanysty dagdarys bastaldy 1999 2001 zhyldardagy okigalar ekonomikaga үlken ziyan keltirdi En aldymen ekologiya zardap shekti Makedoniya Respublikasynyn damuyna sheteldik investiciyanyn dengeji de kүrt tomendedi 2014 zhylgy zhagdaj bojynsha Makedoniya Respublikasynyn negizgi syrtky sauda seriktesi Europalyk Odak boldy 2014 zhylgy syrtky sauda kolemi 12211 mln dollardy kurajdy Makedoniya Respublikasynyn syrtky saudasynyn geografiyalyk taraluy 2014 zhylga EO elderi 69 0 8404 mln dollar Resej 1 5 182 mln dollar Қytaj 4 3 525 mln dollar Tүrkiya 3 6 442 mln Amerika 3 3 405 million dollar Afrika 0 7 84 million dollar 2018 zhylgy 31 kazanda zhariyalangan 2019 zhylgy esep bojynsha Makedoniya Respublikasy 10 shy oryndy ielendi osylajsha Europa zhәne Ortalyk Aziya ajmagyndagy elder arasynda Gruziyadan kejingi en zhogary rejtingti aldy 6 oryn Makedoniyanyn aumagy zhәne atauyBuryn bul el Makedoniya dep ataldy bul Makedoniyanyn geografiyalyk ajmagymen Ezhelgi Makedoniya memleketimen korshiles Greciyadagy Makedoniya tarihi provinciyasymen zhәne korshi Bolgariyadagy Pirin Makedoniyamen ekiushtylykka әkeldi Soltүstik Makedoniya 1912 zhylga dejin Osman imperiyasynyn Makedoniya vilajetteri aumagynyn shamamen 35 8 alyp zhatyr 52 4 kazirgi Grekiya aumagynda al 9 6 Bolgariya aumagynda al onyn halky shamamen 40 9 kurajdy songysynyn halky Soltүstik Makedoniya Respublikasynyn aumagy buryn Yugoslaviyanyn en ontүstik boligin kuragan Onyn kazirgi shekaralary Ekinshi dүniezhүzilik sogystan kejin kop uzamaj belgilendi 1947 zhyly tamyzda Yugoslaviya Socialistik Federativtik Respublikasynyn Prezidenti Iosip Tito men Bolgariya Premer Ministri Georgij Dimitrov Blede kezdesip bүkil Makedoniya nemese en bolmaganda Grekiya men Bolgar Makedoniyasynyn bir boligi sajyp kelgende kelisimge keldi Bolgariya Balkan memleketteri federaciyasynyn kuramdas boligi bolgan zhagdajda Yugoslav Makedoniyasymen odak Osylajsha YuSFR kuramynda Makedoniya Socialistik Respublikasy kuryldy osylajsha makedondyktar YuSFR kuramyndagy tәuelsiz halyk retinde tanyldy KSRO men YuSFR arasyndagy memleketaralyk katynastardyn nasharlauynan kejin Bolgariya Bledte kol zhetkizilgen kelisimderdin kүshin zhojdy Makedoniyalyk atau dauy 1991 zhyly Yugoslaviyanyn zhekelegen memleketterge ydyrauy kezinde Soltүstik Makedoniyanyn aumagy ozgergen zhok Sonymen birge bul zheke memlekettin pajda boluy Grekiyamen Makedoniya zhәne Makedondyktar ataularyn koldanu turaly sayasi daularga әkeldi Grekiyanyn talaby bojynsha BҰҰ da 1993 2019 zhyldary koldanylgan resmi atau buryngy Yugoslaviya Makedoniya Respublikasy bolyp tabylady 2004 zhyly 4 karashada Amerika Қurama Shtattary eldi ozinin konstituciyalyk atauy Makedoniya Respublikasy dep resmi tүrde mojyndady Bul arada Europalyk Odak EO buryngy atauy buryngy Yugoslaviya Makedoniya Respublikasyn pajdalanudy zhalgastyratynyn mәlimdedi Euroodak Grekiyaga buryngy Yugoslaviya Makedoniya Respublikasynyn atauyn keliskennen kejin gana osy ujymga tolykkandy mүshe bola alatynyna kepildik berdi 2004 zhyly 4 karashada Amerika Қurama Shtattary eldi ozinin 2011 zhyldyn sәuirinde Makedoniya Respublikasy Gaagadagy Halykaralyk sotka shagym tүsirdi Ol Grekiyany onyn EO men NATO ga kiruine kedergiler zhasap otyr dep ajyptady 2011 zhyly 5 zheltoksanda Halykaralyk sot Grekiyanyn Makedoniya Respublikasynyn EO NATO zhәne baska da halykaralyk ujymdarga mүsheligine toskauyl koyuga kukygy zhok dep sheshti 2018 zhylgy 12 mausymda Grekiya men Makedoniya Respublikasynyn үkimetteri uzak daulardan kejin eldin atauy Prespa sharty bojynsha konsensuska keldi nәtizhesinde makedoniyalyk tarap rәsimdi bastau turaly sheshim kabyldady oz zannamasynda da barlyk eldermen zhәne ujymdarmen karym katynasta da atauyn Soltүstik Makedoniya Respublikasyna ozgertu Sonymen birge tiisti slavyan etnosy makedondyktar tili makedon tili zhәne mәdenietimen bajlanysty ataular kelisimge sәjkes ozgertilmejdi Sol zhyldyn 30 kyrkүjeginde azamattar Grekiya men Makedoniya Respublikasy arasyndagy kelisimge oz kozkarastaryn bildire alatyn referendum otti Dauys beruge kelgen Makedoniya Respublikasy azamattarynyn 91 46 y Grekiyamen zhasalgan Prespa kelisimin koldady alajda referendumga katysu 50 ga zhetpegendikten bul nәtizheler zharamdy dep tanylmady Sonymen birge referendum konsultativtik sipatta bolgandyktan Prespa kelisimin ratifikaciyalau үderisin zhalgastyruga eshkandaj zandyk shekteuler kojgan zhok 2019 zhyldyn 11 kantarynda Makedoniya Respublikasy Parlamenti deputattarynyn eldin atauyn ozgertu bojynsha sheshushi dauys berui otti Konstituciyaga engizilgen tiisti tүzetulerdi 120 deputattyn 81 i en az degende 80 i kazhet koldady Kelisim kүshine enui үshin ony Grekiya parlamentinin karapajym kopshilik dauysymen ratifikaciyalau kerek boldy 25 kantarda Grekiya parlamenti Makedoniya Respublikasynyn atauyn ozgertu turaly kelisimdi ratifikaciyalady mundaj kelisimge 153 deputat dauys berdi 151 deputat kazhet 146 deputat kelisimge karsy boldy 2019 zhyldyn 12 akpanynda Makedoniya Respublikasynyn atauyn Soltүstik Makedoniya Respublikasy dep ozgertu turaly kelisim resmi tүrde kүshine endi 2019 zhyldyn 14 akpanynda BҰҰ ozinin kabyldangan atauyn Buryngy Yugoslaviya Makedoniya Respublikasynan Soltүstik Makedoniya Respublikasyna resmi tүrde ozgertti Қaruly kүshteriҚaruly kүshterdin negizgi maksattary memlekettin aumaktyk tutastygy men egemendigin korgau sondaj ak EO NATO zhәne BҰҰ kamkorlygyndagy operaciyalarga katysu 2020 zhyldyn 27 nauryzynda Soltүstik Makedoniya resmi tүrde NATO nyn 30 shy mүshesi boldy Sol ajda ol NATO men EO standarttaryna negizdelgen әleuetti damytuga zhәne zhosparlaudy zhaksartuga bagyttalgan zhana korganys strategiyasyn kabyldady 2019 2028 zhyldarga arnalgan korganys mүmkindikterin damytu zhospary uzhymdyk korganysty birlesken kauipsizdikti zhәne dagdarysty baskaru mүmkindikterin damytuga bagyttalgan uzak merzimdi damu maksattaryn belgiledi Қazirgi uakytta Қorganys ministrligin kajta kurylymdau zhumystary zhүrgizilude Қaruly kүshter tolygymen kәsibi zhәne el barlyk bolimshelerdi әsirese ornalastyruga bolatyn bolimderdi NATO standarttaryna үjretuge tyrysady Birkatar bolimsheler NATO zhetekshilik etetin operaciyalarga katysuga arnalgan Қaruly kүshter alyanska kirgennen kejin NATO nyn birlesken zhattygularyna katysuyn arttyrdy Halykaralyk bitimgershilik missiyalaryna katysu materialdyk tehnikalyk kamtamasyz etu mүmkindikterin kenejtti El karapajym teniz zhәne әue kүshterine ie zhәne kenestik dәuirdegi karu zharak pen әskeri tehnikaga sүjenedi Satyp alu basymdyktaryna zhanama atysty koldau zhenil brondalgan kolikter kiberkorganys zhәne kop maksatty tikushaktar kiredi Makedoniyanyn korganys onerkәsibinde zamanaui kural zhabdyktardy zhobalau men ondiruge mүmkindigi zhoktyn kasy Makedoniyanyn Europalyk Odakka kosyluyBiraz zhyldar bojy el Europalyk Odakka kiruge talpynuda Makedoniya atauyn ozgertkennen kejin Greciyanyn negizgi karsylyktary zhojyldy zhәne bul әreketter zhana kүshpen kajta bastaldy Degenmen EO ga mүshe elderdin barlygy bul nuskany koldamajdy Osylajsha 2019 zhyldyn karasha ajynyn basynda Franciya prezidenti Emmanuel Makron eldin Europalyk Odakka kiruine karsylyk bildirdi Bolgariya oz kezeginde kopultty Soltүstik Makedoniya bolgarlardy konstituciyanyn elde turatyn ulttar tizimi boligine kosudy talap etedi Bolgarlardyn 84 y Soltүstik Makedoniyanyn Europalyk Odakka kiruin koldauga karsy saualnamaga katyskandardyn 45 y makedon tilinin bar ekenin mojyndauga karsy Bolgariya gylym akademiyasynyn resmi ustanymy bojynsha Soltүstik Makedoniya tili makedon әdebi normasy bolgary tili Әkimshilik bolinisSoltүstik Makedoniya Respublikasynyn aumagy Skope kalasyna zhәne kauymdastyktarga Skope kalasynyn ozi de birneshe kauymdastyktarga bolingen Skope kalasynyn zhәne kogamdastyktyn okildi organy kenes atkarushy organy Gradonachalnik Makedoniyanyn en iri kalalary Aty HalykSkope 467 257Bitola 80 550Kumanovo 70 842Prilep 66 246Ohrid 55 749Tetovo 52 915DerekkozderPopulation on 1 January Eurostat Tekserildi 14 kantar 2020 Report for Selected Countries and Subjects IMF 20 October 2018 Human Development Index HDI Human Development Report Қazirgi dүnie geografiyasy Hrestomatiya Zhalpy bilim beretin mekteptin kogamdyk gumanitarlyk bagytyndagy 11 synybyna arnalgan oku kuraly Қ Ahmetov T Uvaliev G Tүsipbekova Almaty Mektep baspasy 2007 ISBN 9965 36 216 5 Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 VI tom Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet Bul geografiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi auystyru kazhet