Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Албан тілі (алб. Shqip) — Албанияның жергілікті жұрты, албандардың ана тілі, Грекия мен Солтүстік Македонияның, Косово, Черногория, Төменгі Италия мен Сицилияны мекендейтін халықтардың тілі болып табылады. Осы тілде сөйлейтіндердің жалпы саны— 6 млн жуық.Албан тілі болгар, және жаңа грек тілдеріне жақын.Оған славян, , грек тілдерінен енген кірме сөздер де бар.
| Албан тілі | |
| Өз атауы: | Shqip /ʃcip/ |
|---|---|
| Елдер: | Албания, Сербия, Черногория, Солтүстік Македония, Грекия, Түркия, Италия |
| Ресми күйі: |
|
| Сөйлеушілер саны: | 7 600 000 адам |
| Санаты: | |
| | |
| Жазуы: | латынша () |
| : | алб 030 |
| ISO 639-1: | sq |
| : | alb (B); sqi (T) |
| : | sqi, aln, aae, aat, als |
| Тағы қараңыз: | |
Албан тілі фонетикалық, грамматикалық, лексикалық өзгешілігі жағынан гег (солтүстік) және тоск (оңтүстік) диалектеріне бөлінеді. Гег диалектісінде дауыстылар мұрын жолды болып келеді, тоск диалектісінде мұндай ерекшелік жоқ. Албан алфавиті латын графикасына (1908) негізделген. Албан тілінің көне ескерткіштері 15 ғасырға жатады. Әдеби тілі 19 ғ. аяғында жасала бастағанымен, терминологиясы құрылғаннан кейін қалыптасып дамыды.
Географиялық таралу
Бұл тілде Балқан елдерінде, солардың ішінде көбінесе Албанияда, Косовода, Солтүстік Македонияда, Сербияда, Черногорияда және Грекияда шамамен 6 миллион адам сөйлейді. Дегенмен, Италиядағы ескі қауымдастықтар мен албан диаспорасының үлкендігінің арқасында дүние жүзінде албан тілінде сөйлейтіндердің жалпы саны Оңтүстік Еуропаның өзіне қарағанда әлдеқайда жоғары және шамамен 7,5 миллион адамды құрайды.
Еуропа
Ресми тіл Азшылықтың тілі боп танылған
Албан тілі - Албания мен Косовоның ресми тілі және Солтүстік Македония мен Черногориядағы ортақ ресми тіл. Албан тілі - Хорватияда, Италияда, Румынияда және Сербияда азшылықтың тілі деп танылған. Албан тілінде Грекиядағы азшылық, атап айтқанда және аймақтық бөліктерде және Грекиядағы мен аймақтық бөліктердің бірнеше ауылдарында сөйлейді. Сондай-ақ бұл тілде Грекиядағы 450 мың албан иммигранттары сөйлейді, бұл оны сол елдегі грек тілінен кейін ең жиі қолданылатын тілдердің бірі етеді.
Албан тілі Италиядағы шетелдіктер арасында үшінші ең көп таралған ана тілі болып табылады. Бұл албандардың Италияға жаппай көшіп кетуіне байланысты. Италияда 500 мыңға жуық албандар бар, олар Италияның оңтүстігінде шашыраңқы орналасқан және оларды "Арбереше" деп атайды. Косоводан шыққан 1 миллионға жуық албандары Германия, Швейцария және Аустрия мемлекеттерінде таралған, олар негізінен 1990 жылдары қоныс аударған иммигранттар. Швейцарияда 176 293 адам үшін албан тілі ана тіл болып келеді, бұл елдегі жиі қолданылатын алтыншы тіл.
Албан тілі 2019 жылдың 15 қаңтарында Солтүстік Македонияның ресми тіліне айналды.
Америка
Америка Құрама Штаттарында, Аргентинада, Чилиде, Уругвайда және Канадада албан тілінде сөйлейтіндердің саны қыруар. Америка Құрама Штаттарына келген тұңғыш этникалық албандардың кейбірі Арберешелер болды. Арберешенің өзіндік мақтан сезімі мықты әрі олар Арбереш деп аталатын тоск албан тілінің архаикалық диалектісінде сөйлейтіндігімен ерек.
Америка Құрама Штаттарында және Канадада шамамен 250 000 адам албан тілінде сөйлейді. Албан тілі негізінен АҚШ-тың шығыс жағалауында, Нью-Йорк, Бостон, Чикаго, Филадельфия әрі Детройт сынды қалаларда, сондай-ақ Нью-Джерси, Огайо және Коннектикут штаттарының кей бөліктерінде сөйлейді.
Аргентинада 40 мыңға жуық албан тілінде сөйлейтін жандар бар, олардың көбісі Буэнос-Айресте тұрады. [дереккөзі?]
Азия және Африка
Түркияда шамамен 1,3 миллион албан текті азамат тұрады, олардың 500 мыңнан астамы өздерінің ата-тегін, тілін әрі мәдениетін мойындайды. Дегенмен, өзге де деректерге сүйенсек Түркиядағы албан тектес адамдардың саны 5 миллионға дейін жетеді. Бірaқ, бұл халықтың үстем көбi ассимиляцияланып кеткен әрі қазіргі таңда албан тілін ерікті меңгермейді, бірақ белсенді албан қауымы бүгінгі күнге шейін Ыстанбұлда өзінің ерекшелігін сақтайды.
Сонымен қатар Мысыр да өз мемлекетінде 18 000-ға жуық албандардың, негізінен тоск диалектісінде сөйлейтіндердің барын мойындайды. Олардың көпшілігі өзін Мысыр мен Суданның Хедиві деп жариялаған Уәли атанған албан Мұхаммед Әли Мысырлық жаңа шеріктің ұрпақтары. Ол құрған әулетпен қоса, ескі Мысыр мен Судан ақсүйектерінің орасан бөлігі албан текті болды. Осыған қоса, жер жүзінде бұдан да ескі диаспоралық қауымдастықтар бар.
Океания
Албан тілінде Аустралия мен Жаңа Зеландияда тұратын албан диаспора қауымдастығы да сөйлейді.
Диаклектілер
- албан
-
- Солтүстік Тоск
- Лаберишт
- Чам
- Арванитика
- Арбереш
-
- Солтүстік-батыс Гег
- Солтүстік-шығыс Гег
- Орталық Гег
- Оңтүстік Гег
-
Албан тілінде екі түрлі диалект бар: оңтүстігінде Тоск, ал солтүстігінде Гег. Стандартты албан тілі тоск диалектісін негізделген. Шкумбин өзені - қос диалект арасындағы қақ үлеу сызығы.
Гег төрт субдиалектіге тарайды: Солтүстік-Батыс Гег, Солтүстік-Шығыс Гег, Орталық Гег және Оңтүстік Гег. Ол негізінен Албанияның солтүстігінде, Косовода,бүкіл Черногория мен Солтүстік Македонияның солтүстік-батысында сөйлейді.
Тоск бес диалектіге бөлінеді, соның ішінде Солтүстік Тоск (сөйлеушілер саны қыруар), Лаберишт диалектісі, Чам , Арванитика және Арбереш. Тоск тілінде Албанияның оңтүстігінде, Солтүстік Македонияның оңтүстік-батысында және Грекияның солтүстігі мен оңтүстігінде сөйлейді. Чам диалектісін Грекияның солтүстік-батысында қолданады, ал Арванитика диалектісінде Грекияның оңтүстігіндегі арваниттер сөйлейді. Сонымен қатар, Арбереш диалектісінде Италияның оңтүстік-шығысында, Сицилия мен Калабрия аймақтарын қоныстанған шағын қауымдастықтарда Арбереше халқы сөйлейді, олар 15-16 ғасырда келген мигранттардың ұрпақтары.
Дереккөздер
- Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics — Walter de Gruyter, 2018. — P. 1800. — ISBN 9783110542431.
- Constitution of the Republic of Kosovo (with amendments I-XXVI). — «Article 5 [Languages] 1. The official languages in the Republic of Kosovo are Albanian and Serbian. ...»
- Complex Pattern Mining: New Challenges, Methods and Applications — . — P. 89. — ISBN 978-3-030-36617-9.
- Euromosaic project L'arvanite/albanais en Grèce (фран.). Brussels: (2006).
- Linguistic diversity among foreign citizens in Italy. Statistics of Italy (25 July 2014).
- Macedonia's Albanian-Language Bill Becomes Law (15 January 2019).
- Saunders Robert A. Ethnopolitics in Cyberspace: The Internet, Minority Nationalism, and the Web of Identity — Lanham: Lexington Books, 2011. — P. 98. — ISBN 9780739141946.
- Gjinari, Jorgji. Dialektologjia shqiptare
- The river Shkumbin in central Albania historically forms the boundary between those two dialects, with the population on the north speaking varieties of Geg and the population on the south varieties of Tosk. (page 23) ISBN|978-0-08-087774-7
- The Italo-Albanian villages of southern Italy Issue 25 of Foreign field research program, report, National Research Council (U.S.) Division of Earth Sciences Volume 1149 of Publication (National Research Council (U.S.)) Foreign field research program, sponsored by Office of Naval research, report; no.25 Issue 25 of Report, National Research Council (U.S.). Division of Earth Sciences Volume 1149 of (National Academy of Sciences. National Research Council. Publication) Author George Nicholas Nasse Publisher National Academy of Sciences-National Research Council, 1964 page 24-25 link
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Alban tili alb Shqip Albaniyanyn zhergilikti zhurty albandardyn ana tili Grekiya men Soltүstik Makedoniyanyn Kosovo Chernogoriya Tomengi Italiya men Siciliyany mekendejtin halyktardyn tili bolyp tabylady Osy tilde sojlejtinderdin zhalpy sany 6 mln zhuyk Alban tili bolgar zhәne zhana grek tilderine zhakyn Ogan slavyan grek tilderinen engen kirme sozder de bar Alban tiliӨz atauy Shqip ʃcip Elder Albaniya Serbiya Chernogoriya Soltүstik Makedoniya Grekiya Tүrkiya ItaliyaResmi kүji Albaniya Kosovo zhartylaj mojyndalgan Chernogoriya Soltүstik Makedoniya Serbiya Sojleushiler sany 7 600 000 adamSanaty Euraziya tilderiҮndi Europa әuletiZhazuy latynsha alb 030ISO 639 1 sq alb B sqi T sqi aln aae aat alsTagy karanyz Alban tilinin taralymy Alban tili fonetikalyk grammatikalyk leksikalyk ozgeshiligi zhagynan geg soltүstik zhәne tosk ontүstik dialekterine bolinedi Geg dialektisinde dauystylar muryn zholdy bolyp keledi tosk dialektisinde mundaj erekshelik zhok Alban alfaviti latyn grafikasyna 1908 negizdelgen Alban tilinin kone eskertkishteri 15 gasyrga zhatady Әdebi tili 19 g ayagynda zhasala bastaganymen terminologiyasy kurylgannan kejin kalyptasyp damydy Geografiyalyk taraluBul tilde Balkan elderinde solardyn ishinde kobinese Albaniyada Kosovoda Soltүstik Makedoniyada Serbiyada Chernogoriyada zhәne Grekiyada shamamen 6 million adam sojlejdi Degenmen Italiyadagy eski kauymdastyktar men alban diasporasynyn үlkendiginin arkasynda dүnie zhүzinde alban tilinde sojlejtinderdin zhalpy sany Ontүstik Europanyn ozine karaganda әldekajda zhogary zhәne shamamen 7 5 million adamdy kurajdy Europa Alban tili resmi mәrtebege ie elderdin kartasy Resmi til Azshylyktyn tili bop tanylgan Alban tili Albaniya men Kosovonyn resmi tili zhәne Soltүstik Makedoniya men Chernogoriyadagy ortak resmi til Alban tili Horvatiyada Italiyada Rumyniyada zhәne Serbiyada azshylyktyn tili dep tanylgan Alban tilinde Grekiyadagy azshylyk atap ajtkanda zhәne ajmaktyk bolikterde zhәne Grekiyadagy men ajmaktyk bolikterdin birneshe auyldarynda sojlejdi Sondaj ak bul tilde Grekiyadagy 450 myn alban immigranttary sojlejdi bul ony sol eldegi grek tilinen kejin en zhii koldanylatyn tilderdin biri etedi Alban tili Italiyadagy sheteldikter arasynda үshinshi en kop taralgan ana tili bolyp tabylady Bul albandardyn Italiyaga zhappaj koship ketuine bajlanysty Italiyada 500 mynga zhuyk albandar bar olar Italiyanyn ontүstiginde shashyranky ornalaskan zhәne olardy Arbereshe dep atajdy Kosovodan shykkan 1 millionga zhuyk albandary Germaniya Shvejcariya zhәne Austriya memleketterinde taralgan olar negizinen 1990 zhyldary konys audargan immigranttar Shvejcariyada 176 293 adam үshin alban tili ana til bolyp keledi bul eldegi zhii koldanylatyn altynshy til Alban tili 2019 zhyldyn 15 kantarynda Soltүstik Makedoniyanyn resmi tiline ajnaldy Amerika Amerika Қurama Shtattarynda Argentinada Chilide Urugvajda zhәne Kanadada alban tilinde sojlejtinderdin sany kyruar Amerika Қurama Shtattaryna kelgen tungysh etnikalyk albandardyn kejbiri Arberesheler boldy Arbereshenin ozindik maktan sezimi mykty әri olar Arberesh dep atalatyn tosk alban tilinin arhaikalyk dialektisinde sojlejtindigimen erek Amerika Қurama Shtattarynda zhәne Kanadada shamamen 250 000 adam alban tilinde sojlejdi Alban tili negizinen AҚSh tyn shygys zhagalauynda Nyu Jork Boston Chikago Filadelfiya әri Detrojt syndy kalalarda sondaj ak Nyu Dzhersi Ogajo zhәne Konnektikut shtattarynyn kej bolikterinde sojlejdi Argentinada 40 mynga zhuyk alban tilinde sojlejtin zhandar bar olardyn kobisi Buenos Ajreste turady derekkozi Aziya zhәne Afrika Tүrkiyada shamamen 1 3 million alban tekti azamat turady olardyn 500 mynnan astamy ozderinin ata tegin tilin әri mәdenietin mojyndajdy Degenmen ozge de derekterge sүjensek Tүrkiyadagy alban tektes adamdardyn sany 5 millionga dejin zhetedi Birak bul halyktyn үstem kobi assimilyaciyalanyp ketken әri kazirgi tanda alban tilin erikti mengermejdi birak belsendi alban kauymy bүgingi kүnge shejin Ystanbulda ozinin ereksheligin saktajdy Sonymen katar Mysyr da oz memleketinde 18 000 ga zhuyk albandardyn negizinen tosk dialektisinde sojlejtinderdin baryn mojyndajdy Olardyn kopshiligi ozin Mysyr men Sudannyn Hedivi dep zhariyalagan Uәli atangan alban Muhammed Әli Mysyrlyk zhana sheriktin urpaktary Ol kurgan әuletpen kosa eski Mysyr men Sudan aksүjekterinin orasan boligi alban tekti boldy Osygan kosa zher zhүzinde budan da eski diasporalyk kauymdastyktar bar Okeaniya Alban tilinde Australiya men Zhana Zelandiyada turatyn alban diaspora kauymdastygy da sojlejdi DiaklektilerAlban tilinin dialektileri alban Soltүstik Tosk Laberisht Cham Arvanitika Arberesh Soltүstik batys Geg Soltүstik shygys Geg Ortalyk Geg Ontүstik Geg Alban tilinde eki tүrli dialekt bar ontүstiginde Tosk al soltүstiginde Geg Standartty alban tili tosk dialektisin negizdelgen Shkumbin ozeni kos dialekt arasyndagy kak үleu syzygy Geg tort subdialektige tarajdy Soltүstik Batys Geg Soltүstik Shygys Geg Ortalyk Geg zhәne Ontүstik Geg Ol negizinen Albaniyanyn soltүstiginde Kosovoda bүkil Chernogoriya men Soltүstik Makedoniyanyn soltүstik batysynda sojlejdi Tosk bes dialektige bolinedi sonyn ishinde Soltүstik Tosk sojleushiler sany kyruar Laberisht dialektisi Cham Arvanitika zhәne Arberesh Tosk tilinde Albaniyanyn ontүstiginde Soltүstik Makedoniyanyn ontүstik batysynda zhәne Grekiyanyn soltүstigi men ontүstiginde sojlejdi Cham dialektisin Grekiyanyn soltүstik batysynda koldanady al Arvanitika dialektisinde Grekiyanyn ontүstigindegi arvanitter sojlejdi Sonymen katar Arberesh dialektisinde Italiyanyn ontүstik shygysynda Siciliya men Kalabriya ajmaktaryn konystangan shagyn kauymdastyktarda Arbereshe halky sojlejdi olar 15 16 gasyrda kelgen migranttardyn urpaktary DerekkozderHandbook of Comparative and Historical Indo European Linguistics Walter de Gruyter 2018 P 1800 ISBN 9783110542431 Constitution of the Republic of Kosovo with amendments I XXVI Article 5 Languages 1 The official languages in the Republic of Kosovo are Albanian and Serbian Complex Pattern Mining New Challenges Methods and Applications P 89 ISBN 978 3 030 36617 9 Euromosaic project L arvanite albanais en Grece fran Brussels 2006 Linguistic diversity among foreign citizens in Italy Statistics of Italy 25 July 2014 Macedonia s Albanian Language Bill Becomes Law 15 January 2019 Saunders Robert A Ethnopolitics in Cyberspace The Internet Minority Nationalism and the Web of Identity Lanham Lexington Books 2011 P 98 ISBN 9780739141946 Gjinari Jorgji Dialektologjia shqiptare The river Shkumbin in central Albania historically forms the boundary between those two dialects with the population on the north speaking varieties of Geg and the population on the south varieties of Tosk page 23 ISBN 978 0 08 087774 7 The Italo Albanian villages of southern Italy Issue 25 of Foreign field research program report National Research Council U S Division of Earth Sciences Volume 1149 of Publication National Research Council U S Foreign field research program sponsored by Office of Naval research report no 25 Issue 25 of Report National Research Council U S Division of Earth Sciences Volume 1149 of National Academy of Sciences National Research Council Publication Author George Nicholas Nasse Publisher National Academy of Sciences National Research Council 1964 page 24 25 link