Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Сығандар, ескірген атауы лолылар,( өз атауы рома — адамдар) — халық (тегі мен тілі ортақ этн. топ). Үндіжерортатеңіздік нәсілге жатады. Сығандар - тарихы өте қиын халық, бұл халықты бүкіл әлем біледі. Сонымен қатар, сығандар керемет мәдениеті мен әдет-ғұрыптарымен мақтана алады. Сығандар жер шарының көп жеріне таралған. Олардың көпшілігі Америка Құрама Штаттарында тұрады, ал негізінен сығандар Еуропада қоныстанды. Олар қауымдастықтар мен одақтар құра отырып, әртүрлі елдердің тұрғындарының айтарлықтай бөлігін құрайды.
| Сығандар | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
| 2 - 20 миллион | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 АҚШ | 1,000,000 |
 Бразилия | 800,000 (0.38 - 0,4%) |
 Испания | 750,000 - 1,100,000 (1.87%) |
 Румыния | 619,007 - 1,850,000 (8.32%) |
 Түркия | 500,000 - 2,750,000 (3.78%) |
 Франция | 350,000 - 500,000 |
 Болгария | 325,343 - 750,000 (10.33%) |
 Мажарстан | 309,632 - 870,000 (8.8%) |
 Аргентина | 300,000 |
 Чехия | 250,000 |
 Ұлыбритания | 225,000 (0.36%) |
 Ресей | 205,007 - 825,000 (0.58%) |
 Сербия | 147,604 - 600,000 (8.23%) |
 Италия | 120,000 - 180,000 (0.3%) |
 Грекия | 111,000 - 300,000 (2.7%) |
 Германия | 105,000 (0.13%) |
 Словакия | 105,738 - 490,000 (9.02%) |
 Иран | 100,000 - 110,000 |
 Солтүстік Македония | 53,879 - 197,000 (9.56%) |
 Швеция | 50,000 - 100,000 |
 Украина | 47,587 - 260,000 (0.57%) |
 Португалия | 40,000 - 52,000 (0.49%) |
 Аустрия | 40,000 - 50,000 (0.57%) |
| Тілдері | |
| , | |
| Діні | |
| Христиан діні,Ислам діні | |
Тілі
Тілі санскритке де, бірқатар жаңа үнді тілдеріне де жақындығын сақтаған. Әр түрлі халықтар сығандарды түрліше атайды. Жалпы саны шамамен 7 млн-дай адам (2005). Сыған тілі көптеген диалектілерге бөлінеді. Сыған тілі шет тілдік ортада қолданылып және дами отырып, онымен байланыста болатын тілдер өз ықпалын тигізетініне қарамастан, үндіарийлік сөздік қорын және байырғы белгілерін сақтап қалды.
Діні
Сығандар өздері тұрып жатқан мемлекеттің дінін қабылдай салады, қоныс аударғанда қажет болса дінін де жиі өзгертіп отырады.
Тарихы
Тарихы мен шығу тегі аса күрделі. Ғалымдардың көпшілігі сығандардың арғы тегі Үндістаннан шыққан, олар 1-мыңжылдықта қалыптаса бастаған деп есептейді.
Алғашқыда олар Иран мен Мысырда, кейіннен Византияның шығысында ұзақ уақыт тұрақтап тұрған. 2-мыңжылдықтың бас кезінде Балкан түбегі мен Солт. Африкаға жылжып, 13 — 15 ғ-ларда Орт. және Шығыс Еуропаға, кейіннен Солт. және Оңт. Америка мен Австралияға (19 ғ.) жеткен.
Бастапқыда Еуропа елдері сығандарды жақсы қабылдағанымен, біраз уақыттардан кейін оларды қаңғыбас, қайыр-садақа сұраушы ретінде қудалай бастады. 18 ғ-дың соңына қарай Еуропаның бірқатар елдері оларды шеттетуді біршама тоқтатты. Осы кездері халықтың көшпелі, отырықшы және жартылай көшпелі болып бөлінуі жүріп жатты. Дегенмен, бүкіл әлем, сығандарды көшпелі халық ретінде біледі.
Өмір салты
Олар белгілі бір аумақта көшіп жүреді, қандас туыстардан не болмаса басқа ру өкілдерінен құралған таборға бірігеді, оны вайда (немесе сагибо-скиро) басқарады. Вайда көшіп жүрген мемлекеттегі сығандардың ресми өкілі, ол сонымен қатар ішкі қақтығыс, дау-дамайларды реттеп отырады.
Онымен бірге табордағы бәйбіше әйелдің де ықпалы күшті. вайда билігімен жұмсалатын қоғамдық кассасы болады. Сыған әйелдерінің бас билігі жоқ. Ол әкесіне, кейін күйеуіне сөзсіз бағынуға міндетті, отбасын асырау да соның мойнында. Жер шарының барлық құрлықтарына таралған. Антропологиялық жағынан сұраумен айналысады. Қазіргі таңда көшпелі өмір салтын ұстанатын олар азая бастаған.
Кәсібі
Сығандардың көбісі музыка, би, түрлі қолөнер, киім-кешек, тамақ, гүл сатудан ақша табады. Көпшілігі білім алмаған, әрі кеткенде білім деңгейі орташа деңгеймен шектеледі. Көптеген сығандар балаларын мектепке жіберуге қорқып, тіпті басқа балалармен байланысын шектеді. Бұл сығандар арасындағы жалпы сауатсыздықтың басты себебі болды. Кей топтары әлі күнге дейін алыпсатарлықпен, әйелдер бал ашумен, қайыр-садақа сұраумен айналысады.
Қазақстандағы сығандар
Қазақстанға сығандвардың келуі кеңес дәуірінен басталып, бұл үрдіс әлі күнге жалғасып келеді. Қазақстанның сыған диаспорасы санының жалпы динамикасы мынадай:
- 7 775 (1970 ж.),
- 8 626 (1979 ж.),
- 7 061 (1989 ж.),
- 5 130 (1999 ж.),
- 4 165 (2013 ж.) адам.
Дереккөздер
- Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж.Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы»: Кітап.–Алматы: «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020 ж. 176-бет.
- Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.-Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. 390-бет ISBN 978-601-7472-88-7
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Sygandar eskirgen atauy lolylar oz atauy roma adamdar halyk tegi men tili ortak etn top Үndizherortatenizdik nәsilge zhatady Sygandar tarihy ote kiyn halyk bul halykty bүkil әlem biledi Sonymen katar sygandar keremet mәdenieti men әdet guryptarymen maktana alady Sygandar zher sharynyn kop zherine taralgan Olardyn kopshiligi Amerika Қurama Shtattarynda turady al negizinen sygandar Europada konystandy Olar kauymdastyktar men odaktar kura otyryp әrtүrli elderdin turgyndarynyn ajtarlyktaj boligin kurajdy SygandarBүkil halyktyn sany2 20 millionEn kop taralgan ajmaktar AҚSh1 000 000 Braziliya800 000 0 38 0 4 Ispaniya750 000 1 100 000 1 87 Rumyniya619 007 1 850 000 8 32 Tүrkiya500 000 2 750 000 3 78 Franciya350 000 500 000 Bolgariya325 343 750 000 10 33 Mazharstan309 632 870 000 8 8 Argentina300 000 Chehiya250 000 Ұlybritaniya225 000 0 36 Resej205 007 825 000 0 58 Serbiya147 604 600 000 8 23 Italiya120 000 180 000 0 3 Grekiya111 000 300 000 2 7 Germaniya105 000 0 13 Slovakiya105 738 490 000 9 02 Iran100 000 110 000 Soltүstik Makedoniya53 879 197 000 9 56 Shveciya50 000 100 000 Ukraina47 587 260 000 0 57 Portugaliya40 000 52 000 0 49 Austriya40 000 50 000 0 57 Tilderi DiniHristian dini Islam diniTiliTili sanskritke de birkatar zhana үndi tilderine de zhakyndygyn saktagan Әr tүrli halyktar sygandardy tүrlishe atajdy Zhalpy sany shamamen 7 mln daj adam 2005 Sygan tili koptegen dialektilerge bolinedi Sygan tili shet tildik ortada koldanylyp zhәne dami otyryp onymen bajlanysta bolatyn tilder oz ykpalyn tigizetinine karamastan үndiarijlik sozdik koryn zhәne bajyrgy belgilerin saktap kaldy DiniSygandar ozderi turyp zhatkan memlekettin dinin kabyldaj salady konys audarganda kazhet bolsa dinin de zhii ozgertip otyrady TarihyTarihy men shygu tegi asa kүrdeli Ғalymdardyn kopshiligi sygandardyn argy tegi Үndistannan shykkan olar 1 mynzhyldykta kalyptasa bastagan dep eseptejdi Algashkyda olar Iran men Mysyrda kejinnen Vizantiyanyn shygysynda uzak uakyt turaktap turgan 2 mynzhyldyktyn bas kezinde Balkan tүbegi men Solt Afrikaga zhylzhyp 13 15 g larda Ort zhәne Shygys Europaga kejinnen Solt zhәne Ont Amerika men Avstraliyaga 19 g zhetken Bastapkyda Europa elderi sygandardy zhaksy kabyldaganymen biraz uakyttardan kejin olardy kangybas kajyr sadaka suraushy retinde kudalaj bastady 18 g dyn sonyna karaj Europanyn birkatar elderi olardy shettetudi birshama toktatty Osy kezderi halyktyn koshpeli otyrykshy zhәne zhartylaj koshpeli bolyp bolinui zhүrip zhatty Degenmen bүkil әlem sygandardy koshpeli halyk retinde biledi Өmir saltyOlar belgili bir aumakta koship zhүredi kandas tuystardan ne bolmasa baska ru okilderinen kuralgan taborga birigedi ony vajda nemese sagibo skiro baskarady Vajda koship zhүrgen memlekettegi sygandardyn resmi okili ol sonymen katar ishki kaktygys dau damajlardy rettep otyrady Onymen birge tabordagy bәjbishe әjeldin de ykpaly kүshti vajda biligimen zhumsalatyn kogamdyk kassasy bolady Sygan әjelderinin bas biligi zhok Ol әkesine kejin kүjeuine sozsiz bagynuga mindetti otbasyn asyrau da sonyn mojnynda Zher sharynyn barlyk kurlyktaryna taralgan Antropologiyalyk zhagynan suraumen ajnalysady Қazirgi tanda koshpeli omir saltyn ustanatyn olar azaya bastagan KәsibiSygandardyn kobisi muzyka bi tүrli koloner kiim keshek tamak gүl satudan aksha tabady Kopshiligi bilim almagan әri ketkende bilim dengeji ortasha dengejmen shekteledi Koptegen sygandar balalaryn mektepke zhiberuge korkyp tipti baska balalarmen bajlanysyn shektedi Bul sygandar arasyndagy zhalpy sauatsyzdyktyn basty sebebi boldy Kej toptary әli kүnge dejin alypsatarlykpen әjelder bal ashumen kajyr sadaka suraumen ajnalysady Қazakstandagy sygandarҚazakstanga sygandvardyn kelui kenes dәuirinen bastalyp bul үrdis әli kүnge zhalgasyp keledi Қazakstannyn sygan diasporasy sanynyn zhalpy dinamikasy mynadaj 7 775 1970 zh 8 626 1979 zh 7 061 1989 zh 5 130 1999 zh 4 165 2013 zh adam DerekkozderE D Sүlejmenova D H Akanova N Zh Shajmerdenova Қazakstan tilderi әleumettik lingvistika anyktamalygy Kitap Almaty Izdatelstvo Zolotaya Kniga ZhShS 2020 zh 176 bet Қazakstan halky Enciklopediya Bas red Zh N Tojbaeva Қurast Ғ Zhandybaev G Egeubaeva Almaty Қazak enciklopediyasy 2016 390 bet ISBN 978 601 7472 88 7Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet