Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Корейлер (кор. 한국 사람 хангук сарам — Оңтүстік Кореяда, кор. 조선 사람 чосон сарам — Солтүстік Кореяда) — Кореяның байырғы халқы. Корея Республикасындағы халық саны шамамен 52 миллион адам (2023 ж., бағалау), Солтүстік Кореяда 26,2 миллион адам (2023, бағалау). 2021 жылға арналған бағалаулар бойынша 7,3 миллионға жуық корейлер шетелдік диаспораны құрайды: АҚШ-та (2,63 миллион адам), Қытайда (2,35 миллион, оның 2 миллионға жуығы азаматтығы бар), Жапонияда (819 мың), Канадада (237 мың), Өзбекстан (175 мың), Ресей (168,5 мың), Аустралия (158 мың), Қазақстан (109 мың), Еуропаның, Оңтүстік Американың, Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азия мен Африканың жекелеген елдері.
| Корейлер | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
| шамамен 82 500 000 адам | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Корея Республикасы | 50 617 045 |
 КХДР | 25 300 000 |
 Қытай | 2 573 928 |
 АҚШ | 2 091 432 |
 Жапония | 892 704 |
 Канада | 215 993 |
 Өзбекстан | 177 000 |
 Ресей | 176 411 |
 Аустралия | 156 865 |
 Қазақстан | 105 483 |
 Филиппин | 88 102 |
 Вьетнам | 86 000 |
 Бразилия | 49 511 |
 Ұлыбритания | 44 749 |
 Мексика | 41 800 – 51 800 |
 Индонезия | 40 284 |
 Германия | 33 774 |
 Жаңа Зеландия | 30 527 |
 Аргентина | 22 580 |
 Сингапур | 20 330 |
 Тайланд | 20 000 |
 Қырғызстан | 18 403 |
 Франция | 14 000 |
 Малайзия | 14 000 |
 Украина | 13 083 |
 Гватемала | 12 918 |
 Үндістан | 10 397 |
 БАӘ | 9 728 |
 Швеция | 7 250 |
 Сауд Арабиясы | 5 145 |
 Парагвай | 5 126 |
 Камбоджа | 4 372 |
| Тілдері | |
| Діні | |
| көбіне дінсіз; сондай-ақ христиандық, буддизм, шаманизм, конфуциандық, даосизм, және синтоизм | |
| Этникалық топтары | |
| , | |
Эндоэтнонимдері
Қытай тілінде - “朝鲜族”; жапон тілінде - “朝鮮民族”; моңғол тілінде - «Солонгос»; вьетнам тілінде - «Người Triều Tiên»; ағылшын тілінде – «Koreans»; неміс тілінде – «Koreaner»; испан тілінде - «Coreanos».
Нәсілі
Антропологиялық типі бойынша олар моңғолоидтық нәсілдің шығыс азиялық тармағына жатады.
Сырт келбеті
Корей халқының сыртқы келбетіндегі ерекше белгілер келесідей:
- биік және айқын төртбұрышты бет сүйектері;
- кең бет пішіні;
- үлкен көздер (қытайлықтармен немесе жапондықтармен салыстырғанда) жоғары көтерілген сыртқы бұрышы бар, жиі салбыраған қабақтар;
- жұқа еріндер;
- кішкене мұрын.
Оңтүстік кореялықтар солтүстік кореялықтардан жұмсақ ерекшеліктерімен ерекшеленеді. Пластикалық хирургия Оңтүстік Кореяда танымал, қыздар мен ұлдар косметологтардың қызметіне жиі жүгінеді, сондықтан олар жақсы күтімді және әдемі көрінеді. Корейлердің көпшілігі қысқа және стильді, кейде қызықты шаш үлгілерін жақсы көреді. Бүкіл ұлтқа тән қасиет - ерекше киім киюге бейімділік. Корейлерді жер шарындағы ең стильді азиялықтар деп атайды Корейлер басқа ірі Азия елдерімен салыстырғанда ұзындау болып келеді. Артық салмағы бар адамдардың пайызы аз, бұл дәстүрлі тамақтану әдеттеріне байланысты. Жергілікті тағамдардың калориясы төмен.
Тілі
Корей тілі алтай тілдер отбасының корей тобына жатады. Басқа тілдердің ішінде жақын туысы жоқ оқшау тіл. Корей тіліндегі хангыль әрпі XV ғасырда жасалған және 14 дауыссыз және 10 дауысты дыбыстан тұрады. Корей тілінде 40 фонема бар. Солтүстік Кореяда корейжазуы, Корея Республикасында аралас қытай-корейжазуы қолданылады.
Бұған дейін қытай жазуы ханча қолданылған. Корей тілінің диалектілері бар - Солтүстік Корея және Оңтүстік Корея, олар кейбір дыбыстардың айтылуы мен сөздік құрамы бойынша ерекшеленеді. Корей тілінде қытай және ағылшын тілдерінен алынған көптеген сөздер бар. 1990 жылдардан бастап корей мәдениетінің танымал болуына байланысты корей тілі бүкіл әлемге белсенді түрде таралуда.
Діні
Дәстүрлі нанымдар – анимизм, шаманизм, мифологиялық ата-бабалар культі. Біздің дәуірімізге дейінгі 2333 жылы Ежелгі Джозеонның негізін салған Тангун культі ерекше құрметке ие. Корея Республикасында Тангунның туған күні (3 қазан) мемлекеттік мереке болып табылады.
IV-VI ғасырларда буддизм Кореяға еніп, Үш патшалық дәуірінде (б.з.б. I–VII ғ.) конфуцийшілдік пен даосизм де енді. Буддизм корей мәдениетінің көптеген аспектілерінің (типография, сәулет, мүсін, кескіндеме және т.б.) дамуына айтарлықтай әсер етті.
XVII-XVIII ғасырларда христиан діні ене бастады, XIX ғасырда «жаңа діндер» пайда бола бастады.
КХДР негізінен діннен бас тартты, дегенмен будда қауымы бар және храмдар қалпына келтірілуде; «жаңа діндер», шамандық және христиандық кең таралған. Корея Республикасында діни синкретизм, сондай-ақ әртүрлі бағыттағы христиан шіркеулері мен «жаңа діндер» рөлінің күшеюі байқалады. Корея Республикасындағы дінге сенушілер арасында (олардың саны жалпы халықтың 54% құрайды) 51,2% өздерін буддистер, 34,4% протестанттар, 10,6% католиктер, 1,8% конфуцийлер деп санайды. 240-тан астам «жаңа діндер» бар, ең ықпалдысы — Чондогё («Аспан жолының діні»).
20 ғасырдың 20-жылдарынан бастап қазіргі Корея Республикасында мұсылмандар пайда болды, олардың саны 20 мыңды құрайды.
Тарихы
Корей жерін адамдар палеолит заманынан бастап қоныстанған. Б.з.б 1-мыңжылдықта алғашқы мемлекеттер құрыла бастады. Олардың ішінде Чосон мемлекеті б.з.6. 2—1 ғасырларда мықты мемлекетке айналды. Б.з.б. Кочуре (солтүстікте), Пэкче (оңтүстік-батыста), Силла (оңтүстік- шығыста) мемлекеттері құрылды. 4-6 ғасырларда будда діні тарай бастады. Силла, Пэкче, Кочуре мемлекеттері өзара соғысып отырды. Осыны пайдаланған Қытайдағы Таң әулеті Кочуре мен Пэкчені басып алды. Бірақ Силла мемлекеті 676 ж. қытайларға тойтарыс беріп, 8-ғасырда Корея жерлерін біріктірген біртұтас мемлекет құрды.
9 ғасырда Силла ыдырап, 935 ж. Коре мемлекетінің (елдің қазіргі еуропаша атауы осы Коре атауынан шыққан) негізін қалаушы Ван Гоп елді қайта біріктірді. Жаңа мемлекет қидандардың шабуылына (993, 1010-11, 1018-19) төтеп беріп, елдің тұтастығын сақтап қалды. 1231—59 ж. Коре мемлекеті Шыңғыс хан империясының қол астына өтіп, 14 ғасырдың орта тұсында тәуелділіктен құтылды. 16 ғасырдың соңында елге жапондар, 17 ғасырда маньчжурлар басып кірді. Корей халкы 1592—98 ж. жапон басқыншыларынан елді қорғап қалғанымен маньчжур шапқыншылығына төтеп бере алмады. 1637 ж. 19 ғасырдың 2-жартысынан бастап дамыған елдер Кореяға күш көрсете бастады. 1893-94 ж. елде болған халық толқуларын басуды сылтауратып Кореяда Қытай мен Жапония әскерлері өздері таласқа түсті де, соның салдарынан жапон-қытай соғысы (1894—95) болып өтті. Қытай Кореядан кетуге мәжбүр болды. 1904-05 ж. болған орыс- жапон соғысынан кейін Жапония елге біржолата орнықты. 1910 жылдан Корея отарға айналды. Чосон мемлекеті жойылды. 2-дүниежүзілік соғыста Жапония жеңілгеннен кейін, 1945 жылғы Ялта (Қырым) конференциясы шешімдеріне сәйкес, Корея 38° ендікте екі бөлініп, солтүстігі КСРО-ның, оңтүстігі АҚШ-тың бақылауына өтті. 1948 ж. 15 тамызда Сеулде ресми түрде Корея Республикасы, 9 қыркүйекте Пхеньянда Корей Халық Демократиялық Республикасы жарияланды.
Кәсібі
Кәрістердің дәстүрлі кәсібі – егіншілік. Негізгі мәдениеті – күріш. Жүгері таулы аймақтарда да егіледі, барлық жерде тары дақылдары (чумиза, құмай) және бұршақ дақылдары егіледі. Ең маңызды техникалық дақылдар мақта, кендір, темекі, женьшень (арнайы плантацияларда), күнжіт, т.б. Олар көкөністер (асқабақ, баклажан, пияз, картоп, оңтүстікте тәтті картоп, қияр, қызанақ), қауын, қарбыз және жеміс-жидек дақылдарын өсіреді.
Мал шаруашылығы – көмекші кәсіп (ірі қара, шошқа, аз дәрежеде – қой және құс). Егіншіліктің ең көне саласының бірі – жібек шаруашылығы (тұт ағашының жапырағымен қатар, емен, бұршақ жапырақтарымен құрттарды қоректендіреді).
Жағалауда балық аулау, теңіз жануарларын жинау (тарбақ аяқ, шаяндар, асшаяндар, трепангтар, моллюскалар) және балдырларды жинау дамыған.
Дәстүрлі корей қолөнері – қыш-құмыра жасау, балташылық, тоқымашылық, тұрмысқа қажетт! бұйымдар жасау қолөнері, інжу-маржанды лакпен қаптау т.б. кең тараған.
XIX ғасырдағы Кореядағы ауылшаруашылық өндірісінде кооперативтік еңбектің әртүрлі формалары үлкен рөл атқарды. Әдетте, бес-жеті отбасы топтарға біріктіріледі - туре немесе пхумаси. Бұл екі қауымдастықтың арасында белгілі айырмашылық болды. Туре (турекун) мүшелері – ерлер ауылшаруашылық жұмыстарын бірлесіп атқарды: көшет отырғызу, егін жинау, қамыс шабу, жерді орман мен бұтадан тазарту, т.б. Бұл жағдайда олардың тапқанының бәрі ортақ қазынаға түсіп, жалпы қажеттіліктерге жұмсалды. Олардың өз мерекелері болды – туренори.
Пхумаси өзара көмек бригадалары болды, олардың қарым-қатынасы оның мүшелері бір-біріне көрсететін еңбек қызметтерінің міндетті эквиваленттілігі принципіне негізделген. Орындалған жұмысты есепке алу кезінде оның сипаты мен жұмысшының жасы ескерілді.
Тұрмыс салты
Отбасылық өмірге қатысты көптеген корей дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары конфуцийшілдік дәуірінен бері сақталған, ол өлгендерді құрметтеу, құрбандық шалу және әлеуметтік нормаларға бағыну рәсімдерін қатаң сақтауды талап етті. Осылайша, дәстүрлі корей отбасына 3-4 ұрпақ өкілдері кіреді, онда кішінің үлкенге бағынуы қатаң сақталады.Бұрынғы әдет-ғұрып бойынша, мүлікті бөлу кезінде үлкен ұлға артықшылық берілген, қазір ұл-қыздар заң бойынша тең құқылы. Өткен ғасырдың ортасында орын алған индустрияландыруға және одан кейінгі елдегі қала халқының көбеюіне байланысты бала туу көрсеткішін төмендетуге үгіт-насихат жұмыстары жүргізілді. Нәтижесінде бүгінде кәріс отбасында әдетте 1-2 бала бар көптеген жас отбасылар ата-анасынан бөлек тұруды қалайды.
Үйлену тойы — Корейлер неке өмір бойы болуы керек деп есептейді, ал ажырасу ұят құбылыс ретінде қарастырылады. Көптеген басқа елдердегі сияқты Кореяда неке қию және құда түсу арқылы жүзеге асады. Кореяда неке қию рәсімдері әдетте «есикчжан» деп аталатын арнайы рәсімдік залдарда өтеді. Онда АХАЖ-ның ресми өкілі және болашақ ерлі-зайыптылардың өтініші бойынша үйлену тойын жүргізетін діни қызметкер бар. Ұлттық дәстүр сақталған отбасылардағы үйлену тойы екі түрлі рәсімді қамтиды: еуропалық және ұлттық нақышта. Біріншісі әдетте мейрамханада өтеді. Қалыңдық пен күйеу жігіттің киімдері - ақ көйлек және классикалық қара костюм немесе фрак. Кореялық үйлену тойларында қонақтардың саны әдетте бірнеше жүзге жетеді. Сыйлық ретінде жас жұбайларға ақша салынған конверттерді беру әдетке айналған.
Балалы болу және тәрбиелеу — Бала туылғаннан кейін ол шіркеуде шомылдыру рәсімінен өтеді. Корейлер арасында маңызды оқиға - бұл баланың қоғамға қабылданғанын білдіретін өмірінің бір жылдығы. Бұл күні нәресте түрлі заттар қойылған үстелге отырғызылады. Нәрестенің қолына алған үш нысаны оның болашақ өмірлік қалауын анықтайды деген сенім бар. Кореяда балаларды тәрбиелеу «балабақша» жасындағы рұқсат берушілікке және бала 5-7 жасқа толғаннан кейін талаптардың артуына негізделген. Корейлер кішкентай балаларды жан-жақты қорғайды және оларға барынша қолайлы жағдай жасауға тырысады: корей әйелдерінің 80%-ы бала туылғаннан кейін жұмысын тастап, ана болу үшін барын салады. Бала мектеп жасына жеткенде, ата-аналар оның бойында табысты мансапқа қажетті қасиеттерді: еңбекқорлық, жауапкершілік, мақсатқа жетудегі табандылық сияқты қасиеттерді сіңіруге назар аударады.
Жерлеу рәсімдері — Корей дәстүрлері бойынша марқұмның денесі хош иісті заттармен жуылады, содан кейін ол ең жақсы киіммен киінеді, аузына күріш, ал денесінің жанына бірнеше тиын салынады. Корей заңдары қайтыс болғаннан кейін бір күн ішінде жерлеуге тыйым салады, жерлеу рәсімі әдетте үшінші күні өткізіледі, сондықтан марқұммен туыстары, достары мен таныстары қоштаса алады. Олар қоғамдық немесе отбасылық зираттарда жерленген, марқұмның денесін жерге беруге немесе өртеуге болады. Еске алу кеші жерлеу күні, келесі күні, қайтыс болған күнінде және 2 жылдан кейін өтеді.
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
Жазықтағы ауылдар жиі сызықты орналасады және бірнеше жүз үйден, таулы жерлерде - 5-6 үйден тұрады. Тұрғын үй қоршаумен қоршалған. Ең типтік тұрғын үй - бұл балшық-сазбен сыланған және биіктігі шамамен 50 см болатын алаңшада орналасқан қаңқалы үй (чип). Тұрғын үй бірнеше бөлмеден тұрды, олардың әрқайсысында галереяға қарайтын сыртқы есік болды. Үйдің жылыту жүйесі типтік – ондол (ас үй пешінің мұржасы еденнің астына төселген; адамдар жылы еденде ұйықтайды). Үйді жылытудың өзіндік жүйесі – ондол бар, ас үй пешінің мұржасы еденнің астына салынады, жылы еденде ұйықтайды. Көпқабатты қалалық ғимараттарда ондол жүйесінің модернизацияланған түрлері сақталған.
Дәстүрлі киімдері
Ұлттық киімдері көбінесе ақ матадан тігіледі. Ерлер кең балақты шалбар, күртеше, халат; әйелдер ұзын белдемше, қысқа киеді. Шаруаның аяқ киімі - жаңбырлы ауа райында арқаннан немесе сабаннан тоқылған сандалдар, ойық ағаш аяқ киім киеді. Олар үйлерінде аяқ киімсіз жүреді.
Корей ұлттық киімі дөңгелектелген және сызықтардың қарапайымдылығымен ерекшеленеді. Пиджактың жеңдері қанат тәрізді кең және ұзын, ал кеудеден өрілген белдемше еденге жетеді. Пиджактың мойын сызығы, манжеттер мен белдемшенің етегі жиі гүл немесе геометриялық өрнек түрінде кестемен безендірілген. Ерекше пропорциялар, кесілген сызықтар және әртүрлі түс схемалары Ханбок костюміне ерекше талғампаздық пен әсемдік береді.
Ханбок әдемі ғана емес, ол әдетте табиғи матадан жасалғандықтан, оны жыл бойы киюге болады. Мысалы, рами талшықтарынан немесе қарасорадан жасалған маталар ауаның жақсы өтуіне мүмкіндік береді және жазда мұндай киімдер дененің көп бөлігін жауып тұрса да, ыстық болмайды. Ханбоктың қысқы нұсқасы жылуды жақсы сақтайтын маталардан жасалған. Ханбоктың түсі дәстүрлі түрде терең символдық мағынаға ие. Бұрын Кореяда билеуші топ ашық түсті киінсе, ауыл тұрғындары ақ киім киетін. Тұрмысқа шықпаған әйелді қызыл мен сары ұштасатын киімінен тануға болатын. Үйленгеннен кейін ханбоктың түсі күйеуінің қоғамдағы орнын көрсетеді. Қазіргі кезде некеге отырғанда қалыңдықтың анасы қызғылт түсті, ал күйеу жігіттің анасы көк түсті киім киеді. Сондықтан Кореядағы тойларда кімнің кім екенін түсіну оңай. 1970 жылдары ханбок сәнден шығып, оның орнын батыстық үлгідегі киімдер басты.
Дәстүрлі тағамдары
Корейлердің диетадағы айырмашылығы дәстүрлі тағамдарға күріш, көкөністер мен теңіз өнімдері кіреді, ал ет аз мөлшерде қолданылады. Корей асханасының тән ерекшелігі - оларда ащы дәмдеуіштердің көптігіне байланысты барлық тағамдардың жоғары ащылығы. Кореяда бірінші және екінші тағамдар арасында нақты бөліну жоқ, көбінесе жағдайға байланысты көкөністермен күріш бірінші және екінші тағам ретінде де ретінде қызмет етеді.
Ұлттық тағамдары - қышқыл дәмді, ашы тұздық қосқан балық пен көкөніс, чимчи, кокси, хе т.б. тағамдарды пайдаланады. Сусындары - шырын, шөптен жасалған тұнбалар.
Басқа нәрселермен қатар, корей тағамдарының негізі - көптеген сорпалар. Барлығын таяқшамен, қасықпен жейді. Корей диетасында шошқа, сиыр және тауық еті басым. Дегенмен, олар ит етін де жейді. Иттің еті емдік деликатес болып саналады және әдетте, арнайы тапсырыспен немесе мамандандырылған мейрамханаларда беріледі, ал мұндай тағамдар әдеттегіден әлдеқайда қымбат.
Фольклоры
Корей мәдениетінде фольклордың көптеген түрлері бар, соның ішінде Имулдам (文, ежелгі дәуірден бастап Корей түбегінде ұрпақтан-ұрпаққа ауызша берілген және тарихи дәуірде жазылған аңыздар мен дәстүрлердің жиынтығы) құбыжықтар, гоблиндер және елестер сияқты табиғаттан тыс тіршілік иелеріне арналған. Ең көп таралған тіршілік иелері - гоблиндердің корей тіліндегі нұсқалары болып саналатын токкаби (도깨비). Алайда, бұл терминнің еуропалық тұжырымдамадан айырмашылығы, олардың зұлымдық немесе жын-перілер сипаттамалары жоқ.
Бүгінгі таңда әңгімелер шаманизм, конфуцийшілдік, буддизм және жақында христиандық сияқты әртүрлі көздерден алынған. Фольклорға сонымен қатар халықтық әдет-ғұрыптар, әдебиет, би, музыка, театр және өнер кіреді.
Музыкасы мен би өнері дамыған. Кең тараған музыкалық аспабына комунго, каягым, флейта, барабан жатады. Ұлттық мерекелері: 15 тамыз - Республика жарияланған күн (1948), 3 қазан - мемлекеттің құрылған күні (Ежелгі Чосон, б.з.б. 108 ж.). Ұлттық музыка бес ноталық шкалаға негізделген. Халық әндеріне еңбек әндері, сусындық әндер, би әндері, салт-дәстүрлер әндері, т.б. жатады. Кәсіби мәдениет ежелгі дәстүр негізінде дамып келеді. Қуыршақ театры ерте заманнан бері бар. Корейлердің мифологиялық және фольклорлық мұрасы бай және алуан түрлі.
Қазақстандағы кәрістер
Кәрістердің Қазақстанға күштеп қоныс аударылуы КСРО-ның ұлттарды жаппай депортациялау саясатына орай 1937 ж. басталды. Кәрістер Қазақстанның барлық облыстарында қоныстанған. 2015 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Қазақстанда 106,3 мың адам тұрады, оның ішінде Ақмола облысында – 1,4 мың, Ақтөбе – 1,5 мың, Атырау – 3,1 мың, Батыс Қазақстан – 917, Жамбыл – 9,4 мың, Қарағанды – 13,3 мың, Қостанай – 3,8 мың, Қызылорда – 7,9 мың, Маңғыстау – 849,1 мың, Оңтүстік Қазақстан – 849,1 мың. ., Павлодар – 1091, Солтүстік Қазақстан – 1,4 мың, г. Астана – 5,5 мың, г. Алматы – 28,6 мың адам.
Сілтеме
![image]()
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Корейлер
Дереккөздер
- Корейлер. Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- Корейцы - 조선 사람 / 한국 사람 / 고려 사람. Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- Корейлер: таңғажайып және ерекше адамдар туралы қаншалықты белгілі?. Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- Корейлер - сіз Корея халқы туралы бәрін білесіз бе?. Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- Корейлердің сыртқы келбеті: ежелгі адамдардың сыртқы келбеті, мәдениеті және өмір салты ерекшеліктері. Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- Джарылгасинова Р. Ш. Корейлер (2000). Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- Корейлер: таң самалы елінің ерекше халқы. Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- Кореяның қысқаша тарихы.. Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- Корейлер әдемі және мақсатты. Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- Корейлер. Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- XIX ғасырдағы Корея: ауыл шаруашылығы және қауымдастық. Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- Корей дәстүрлері. Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- Корейлер. Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- Корей ұлттық киімі. Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- Корея және корейлер. Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- Корей фольклоры. Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- Әлем халықтары/Корейлер. Тексерілді, 31 тамыз 2024.
- Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева. Қазақстан халқы. Энциклопедия. — Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. — Б. 203-204. — ISBN 978-601-7472-88-7.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Korejler kor 한국 사람 hanguk saram Ontүstik Koreyada kor 조선 사람 choson saram Soltүstik Koreyada Koreyanyn bajyrgy halky Koreya Respublikasyndagy halyk sany shamamen 52 million adam 2023 zh bagalau Soltүstik Koreyada 26 2 million adam 2023 bagalau 2021 zhylga arnalgan bagalaular bojynsha 7 3 millionga zhuyk korejler sheteldik diasporany kurajdy AҚSh ta 2 63 million adam Қytajda 2 35 million onyn 2 millionga zhuygy azamattygy bar Zhaponiyada 819 myn Kanadada 237 myn Өzbekstan 175 myn Resej 168 5 myn Australiya 158 myn Қazakstan 109 myn Europanyn Ontүstik Amerikanyn Ontүstik zhәne Ontүstik Shygys Aziya men Afrikanyn zhekelegen elderi KorejlerBүkil halyktyn sanyshamamen 82 500 000 adamEn kop taralgan ajmaktar Koreya Respublikasy50 617 045 KHDR25 300 000 Қytaj2 573 928 AҚSh2 091 432 Zhaponiya892 704 Kanada215 993 Өzbekstan177 000 Resej176 411 Australiya156 865 Қazakstan105 483 Filippin88 102 Vetnam86 000 Braziliya49 511 Ұlybritaniya44 749 Meksika41 800 51 800 Indoneziya40 284 Germaniya33 774 Zhana Zelandiya30 527 Argentina22 580 Singapur20 330 Tajland20 000 Қyrgyzstan18 403 Franciya14 000 Malajziya14 000 Ukraina13 083 Gvatemala12 918 Үndistan10 397 BAӘ9 728 Shveciya7 250 Saud Arabiyasy5 145 Paragvaj5 126 Kambodzha4 372TilderikorejsheDinikobine dinsiz sondaj ak hristiandyk buddizm shamanizm konfuciandyk daosizm zhәne sintoizmEtnikalyk toptary EndoetnonimderiҚytaj tilinde 朝鲜族 zhapon tilinde 朝鮮民族 mongol tilinde Solongos vetnam tilinde Người Triều Tien agylshyn tilinde Koreans nemis tilinde Koreaner ispan tilinde Coreanos NәsiliAntropologiyalyk tipi bojynsha olar mongoloidtyk nәsildin shygys aziyalyk tarmagyna zhatady Syrt kelbetiKorej halkynyn syrtky kelbetindegi erekshe belgiler kelesidej biik zhәne ajkyn tortburyshty bet sүjekteri ken bet pishini үlken kozder kytajlyktarmen nemese zhapondyktarmen salystyrganda zhogary koterilgen syrtky buryshy bar zhii salbyragan kabaktar zhuka erinder kishkene muryn Ontүstik koreyalyktar soltүstik koreyalyktardan zhumsak erekshelikterimen erekshelenedi Plastikalyk hirurgiya Ontүstik Koreyada tanymal kyzdar men uldar kosmetologtardyn kyzmetine zhii zhүginedi sondyktan olar zhaksy kүtimdi zhәne әdemi korinedi Korejlerdin kopshiligi kyska zhәne stildi kejde kyzykty shash үlgilerin zhaksy koredi Bүkil ultka tәn kasiet erekshe kiim kiyuge bejimdilik Korejlerdi zher sharyndagy en stildi aziyalyktar dep atajdy Korejler baska iri Aziya elderimen salystyrganda uzyndau bolyp keledi Artyk salmagy bar adamdardyn pajyzy az bul dәstүrli tamaktanu әdetterine bajlanysty Zhergilikti tagamdardyn kaloriyasy tomen TiliKorej tili altaj tilder otbasynyn korej tobyna zhatady Baska tilderdin ishinde zhakyn tuysy zhok okshau til Korej tilindegi hangyl әrpi XV gasyrda zhasalgan zhәne 14 dauyssyz zhәne 10 dauysty dybystan turady Korej tilinde 40 fonema bar Soltүstik Koreyada korejzhazuy Koreya Respublikasynda aralas kytaj korejzhazuy koldanylady Bugan dejin kytaj zhazuy hancha koldanylgan Korej tilinin dialektileri bar Soltүstik Koreya zhәne Ontүstik Koreya olar kejbir dybystardyn ajtyluy men sozdik kuramy bojynsha erekshelenedi Korej tilinde kytaj zhәne agylshyn tilderinen alyngan koptegen sozder bar 1990 zhyldardan bastap korej mәdenietinin tanymal boluyna bajlanysty korej tili bүkil әlemge belsendi tүrde taraluda DiniDәstүrli nanymdar animizm shamanizm mifologiyalyk ata babalar kulti Bizdin dәuirimizge dejingi 2333 zhyly Ezhelgi Dzhozeonnyn negizin salgan Tangun kulti erekshe kurmetke ie Koreya Respublikasynda Tangunnyn tugan kүni 3 kazan memlekettik mereke bolyp tabylady IV VI gasyrlarda buddizm Koreyaga enip Үsh patshalyk dәuirinde b z b I VII g konfucijshildik pen daosizm de endi Buddizm korej mәdenietinin koptegen aspektilerinin tipografiya sәulet mүsin keskindeme zhәne t b damuyna ajtarlyktaj әser etti XVII XVIII gasyrlarda hristian dini ene bastady XIX gasyrda zhana dinder pajda bola bastady KHDR negizinen dinnen bas tartty degenmen budda kauymy bar zhәne hramdar kalpyna keltirilude zhana dinder shamandyk zhәne hristiandyk ken taralgan Koreya Respublikasynda dini sinkretizm sondaj ak әrtүrli bagyttagy hristian shirkeuleri men zhana dinder rolinin kүsheyui bajkalady Koreya Respublikasyndagy dinge senushiler arasynda olardyn sany zhalpy halyktyn 54 kurajdy 51 2 ozderin buddister 34 4 protestanttar 10 6 katolikter 1 8 konfucijler dep sanajdy 240 tan astam zhana dinder bar en ykpaldysy Chondogyo Aspan zholynyn dini 20 gasyrdyn 20 zhyldarynan bastap kazirgi Koreya Respublikasynda musylmandar pajda boldy olardyn sany 20 myndy kurajdy TarihyKorej erleri 1871 zh Korej zherin adamdar paleolit zamanynan bastap konystangan B z b 1 mynzhyldykta algashky memleketter kuryla bastady Olardyn ishinde Choson memleketi b z 6 2 1 gasyrlarda mykty memleketke ajnaldy B z b Kochure soltүstikte Pekche ontүstik batysta Silla ontүstik shygysta memleketteri kuryldy 4 6 gasyrlarda budda dini taraj bastady Silla Pekche Kochure memleketteri ozara sogysyp otyrdy Osyny pajdalangan Қytajdagy Tan әuleti Kochure men Pekcheni basyp aldy Birak Silla memleketi 676 zh kytajlarga tojtarys berip 8 gasyrda Koreya zherlerin biriktirgen birtutas memleket kurdy 9 gasyrda Silla ydyrap 935 zh Kore memleketinin eldin kazirgi europasha atauy osy Kore atauynan shykkan negizin kalaushy Van Gop eldi kajta biriktirdi Zhana memleket kidandardyn shabuylyna 993 1010 11 1018 19 totep berip eldin tutastygyn saktap kaldy 1231 59 zh Kore memleketi Shyngys han imperiyasynyn kol astyna otip 14 gasyrdyn orta tusynda tәueldilikten kutyldy 16 gasyrdyn sonynda elge zhapondar 17 gasyrda manchzhurlar basyp kirdi Korej halky 1592 98 zh zhapon baskynshylarynan eldi korgap kalganymen manchzhur shapkynshylygyna totep bere almady 1637 zh 19 gasyrdyn 2 zhartysynan bastap damygan elder Koreyaga kүsh korsete bastady 1893 94 zh elde bolgan halyk tolkularyn basudy syltauratyp Koreyada Қytaj men Zhaponiya әskerleri ozderi talaska tүsti de sonyn saldarynan zhapon kytaj sogysy 1894 95 bolyp otti Қytaj Koreyadan ketuge mәzhbүr boldy 1904 05 zh bolgan orys zhapon sogysynan kejin Zhaponiya elge birzholata ornykty 1910 zhyldan Koreya otarga ajnaldy Choson memleketi zhojyldy 2 dүniezhүzilik sogysta Zhaponiya zhenilgennen kejin 1945 zhylgy Yalta Қyrym konferenciyasy sheshimderine sәjkes Koreya 38 endikte eki bolinip soltүstigi KSRO nyn ontүstigi AҚSh tyn bakylauyna otti 1948 zh 15 tamyzda Seulde resmi tүrde Koreya Respublikasy 9 kyrkүjekte Phenyanda Korej Halyk Demokratiyalyk Respublikasy zhariyalandy KәsibiKәristerdin dәstүrli kәsibi eginshilik Negizgi mәdenieti kүrish Zhүgeri tauly ajmaktarda da egiledi barlyk zherde tary dakyldary chumiza kumaj zhәne burshak dakyldary egiledi En manyzdy tehnikalyk dakyldar makta kendir temeki zhenshen arnajy plantaciyalarda kүnzhit t b Olar kokonister askabak baklazhan piyaz kartop ontүstikte tәtti kartop kiyar kyzanak kauyn karbyz zhәne zhemis zhidek dakyldaryn osiredi Өsimdikterdi kolmen koshiru 20 gasyrdyn basy Mal sharuashylygy komekshi kәsip iri kara shoshka az dәrezhede koj zhәne kus Eginshiliktin en kone salasynyn biri zhibek sharuashylygy tut agashynyn zhapyragymen katar emen burshak zhapyraktarymen kurttardy korektendiredi Zhagalauda balyk aulau teniz zhanuarlaryn zhinau tarbak ayak shayandar asshayandar trepangtar mollyuskalar zhәne baldyrlardy zhinau damygan Dәstүrli korej koloneri kysh kumyra zhasau baltashylyk tokymashylyk turmyska kazhett bujymdar zhasau koloneri inzhu marzhandy lakpen kaptau t b ken taragan XIX gasyrdagy Koreyadagy auylsharuashylyk ondirisinde kooperativtik enbektin әrtүrli formalary үlken rol atkardy Әdette bes zheti otbasy toptarga biriktiriledi ture nemese phumasi Bul eki kauymdastyktyn arasynda belgili ajyrmashylyk boldy Ture turekun mүsheleri erler auylsharuashylyk zhumystaryn birlesip atkardy koshet otyrgyzu egin zhinau kamys shabu zherdi orman men butadan tazartu t b Bul zhagdajda olardyn tapkanynyn bәri ortak kazynaga tүsip zhalpy kazhettilikterge zhumsaldy Olardyn oz merekeleri boldy turenori Phumasi ozara komek brigadalary boldy olardyn karym katynasy onyn mүsheleri bir birine korsetetin enbek kyzmetterinin mindetti ekvivalenttiligi principine negizdelgen Oryndalgan zhumysty esepke alu kezinde onyn sipaty men zhumysshynyn zhasy eskerildi Turmys saltyOtbasylyk omirge katysty koptegen korej dәstүrleri men әdet guryptary konfucijshildik dәuirinen beri saktalgan ol olgenderdi kurmetteu kurbandyk shalu zhәne әleumettik normalarga bagynu rәsimderin katan saktaudy talap etti Osylajsha dәstүrli korej otbasyna 3 4 urpak okilderi kiredi onda kishinin үlkenge bagynuy katan saktalady Buryngy әdet guryp bojynsha mүlikti bolu kezinde үlken ulga artykshylyk berilgen kazir ul kyzdar zan bojynsha ten kukyly Өtken gasyrdyn ortasynda oryn algan industriyalandyruga zhәne odan kejingi eldegi kala halkynyn kobeyuine bajlanysty bala tuu korsetkishin tomendetuge үgit nasihat zhumystary zhүrgizildi Nәtizhesinde bүginde kәris otbasynda әdette 1 2 bala bar koptegen zhas otbasylar ata anasynan bolek turudy kalajdy Dәstүrli korejlik koroldik үjlenu tojy Үjlenu tojy Korejler neke omir bojy boluy kerek dep eseptejdi al azhyrasu uyat kubylys retinde karastyrylady Koptegen baska elderdegi siyakty Koreyada neke kiyu zhәne kuda tүsu arkyly zhүzege asady Koreyada neke kiyu rәsimderi әdette esikchzhan dep atalatyn arnajy rәsimdik zaldarda otedi Onda AHAZh nyn resmi okili zhәne bolashak erli zajyptylardyn otinishi bojynsha үjlenu tojyn zhүrgizetin dini kyzmetker bar Ұlttyk dәstүr saktalgan otbasylardagy үjlenu tojy eki tүrli rәsimdi kamtidy europalyk zhәne ulttyk nakyshta Birinshisi әdette mejramhanada otedi Қalyndyk pen kүjeu zhigittin kiimderi ak kojlek zhәne klassikalyk kara kostyum nemese frak Koreyalyk үjlenu tojlarynda konaktardyn sany әdette birneshe zhүzge zhetedi Syjlyk retinde zhas zhubajlarga aksha salyngan konvertterdi beru әdetke ajnalgan Balaly bolu zhәne tәrbieleu Bala tuylgannan kejin ol shirkeude shomyldyru rәsiminen otedi Korejler arasynda manyzdy okiga bul balanyn kogamga kabyldanganyn bildiretin omirinin bir zhyldygy Bul kүni nәreste tүrli zattar kojylgan үstelge otyrgyzylady Nәrestenin kolyna algan үsh nysany onyn bolashak omirlik kalauyn anyktajdy degen senim bar Koreyada balalardy tәrbieleu balabaksha zhasyndagy ruksat berushilikke zhәne bala 5 7 zhaska tolgannan kejin talaptardyn artuyna negizdelgen Korejler kishkentaj balalardy zhan zhakty korgajdy zhәne olarga barynsha kolajly zhagdaj zhasauga tyrysady korej әjelderinin 80 y bala tuylgannan kejin zhumysyn tastap ana bolu үshin baryn salady Bala mektep zhasyna zhetkende ata analar onyn bojynda tabysty mansapka kazhetti kasietterdi enbekkorlyk zhauapkershilik maksatka zhetudegi tabandylyk siyakty kasietterdi siniruge nazar audarady Zherleu rәsimderi Korej dәstүrleri bojynsha markumnyn denesi hosh iisti zattarmen zhuylady sodan kejin ol en zhaksy kiimmen kiinedi auzyna kүrish al denesinin zhanyna birneshe tiyn salynady Korej zandary kajtys bolgannan kejin bir kүn ishinde zherleuge tyjym salady zherleu rәsimi әdette үshinshi kүni otkiziledi sondyktan markummen tuystary dostary men tanystary koshtasa alady Olar kogamdyk nemese otbasylyk zirattarda zherlengen markumnyn denesin zherge beruge nemese orteuge bolady Eske alu keshi zherleu kүni kelesi kүni kajtys bolgan kүninde zhәne 2 zhyldan kejin otedi Eldi mekenderi men dәstүrli baspanalary Zhazyktagy auyldar zhii syzykty ornalasady zhәne birneshe zhүz үjden tauly zherlerde 5 6 үjden turady Turgyn үj korshaumen korshalgan En tiptik turgyn үj bul balshyk sazben sylangan zhәne biiktigi shamamen 50 sm bolatyn alanshada ornalaskan kankaly үj chip Turgyn үj birneshe bolmeden turdy olardyn әrkajsysynda galereyaga karajtyn syrtky esik boldy Үjdin zhylytu zhүjesi tiptik ondol as үj peshinin murzhasy edennin astyna toselgen adamdar zhyly edende ujyktajdy Үjdi zhylytudyn ozindik zhүjesi ondol bar as үj peshinin murzhasy edennin astyna salynady zhyly edende ujyktajdy Kopkabatty kalalyk gimarattarda ondol zhүjesinin modernizaciyalangan tүrleri saktalgan Dәstүrli kiimderi Dәstүrli kiimdegi kәrister Ұlttyk kiimderi kobinese ak matadan tigiledi Erler ken balakty shalbar kүrteshe halat әjelder uzyn beldemshe kyska kiedi Sharuanyn ayak kiimi zhanbyrly aua rajynda arkannan nemese sabannan tokylgan sandaldar ojyk agash ayak kiim kiedi Olar үjlerinde ayak kiimsiz zhүredi Korej ulttyk kiimi dongelektelgen zhәne syzyktardyn karapajymdylygymen erekshelenedi Pidzhaktyn zhenderi kanat tәrizdi ken zhәne uzyn al keudeden orilgen beldemshe edenge zhetedi Pidzhaktyn mojyn syzygy manzhetter men beldemshenin etegi zhii gүl nemese geometriyalyk ornek tүrinde kestemen bezendirilgen Erekshe proporciyalar kesilgen syzyktar zhәne әrtүrli tүs shemalary Hanbok kostyumine erekshe talgampazdyk pen әsemdik beredi Hanbok әdemi gana emes ol әdette tabigi matadan zhasalgandyktan ony zhyl bojy kiyuge bolady Mysaly rami talshyktarynan nemese karasoradan zhasalgan matalar auanyn zhaksy otuine mүmkindik beredi zhәne zhazda mundaj kiimder denenin kop boligin zhauyp tursa da ystyk bolmajdy Hanboktyn kysky nuskasy zhyludy zhaksy saktajtyn matalardan zhasalgan Hanboktyn tүsi dәstүrli tүrde teren simvoldyk magynaga ie Buryn Koreyada bileushi top ashyk tүsti kiinse auyl turgyndary ak kiim kietin Turmyska shykpagan әjeldi kyzyl men sary ushtasatyn kiiminen tanuga bolatyn Үjlengennen kejin hanboktyn tүsi kүjeuinin kogamdagy ornyn korsetedi Қazirgi kezde nekege otyrganda kalyndyktyn anasy kyzgylt tүsti al kүjeu zhigittin anasy kok tүsti kiim kiedi Sondyktan Koreyadagy tojlarda kimnin kim ekenin tүsinu onaj 1970 zhyldary hanbok sәnden shygyp onyn ornyn batystyk үlgidegi kiimder basty Dәstүrli tagamdary Korej ulttyk tagamy bibibap Korejlerdin dietadagy ajyrmashylygy dәstүrli tagamdarga kүrish kokonister men teniz onimderi kiredi al et az molsherde koldanylady Korej ashanasynyn tәn ereksheligi olarda ashy dәmdeuishterdin koptigine bajlanysty barlyk tagamdardyn zhogary ashylygy Koreyada birinshi zhәne ekinshi tagamdar arasynda nakty bolinu zhok kobinese zhagdajga bajlanysty kokonistermen kүrish birinshi zhәne ekinshi tagam retinde de retinde kyzmet etedi Ұlttyk tagamdary kyshkyl dәmdi ashy tuzdyk koskan balyk pen kokonis chimchi koksi he t b tagamdardy pajdalanady Susyndary shyryn shopten zhasalgan tunbalar Baska nәrselermen katar korej tagamdarynyn negizi koptegen sorpalar Barlygyn tayakshamen kasykpen zhejdi Korej dietasynda shoshka siyr zhәne tauyk eti basym Degenmen olar it etin de zhejdi Ittin eti emdik delikates bolyp sanalady zhәne әdette arnajy tapsyryspen nemese mamandandyrylgan mejramhanalarda beriledi al mundaj tagamdar әdettegiden әldekajda kymbat Folklory Korej mәdenietinde folklordyn koptegen tүrleri bar sonyn ishinde Imuldam 文 ezhelgi dәuirden bastap Korej tүbeginde urpaktan urpakka auyzsha berilgen zhәne tarihi dәuirde zhazylgan anyzdar men dәstүrlerdin zhiyntygy kubyzhyktar goblinder zhәne elester siyakty tabigattan tys tirshilik ielerine arnalgan En kop taralgan tirshilik ieleri goblinderdin korej tilindegi nuskalary bolyp sanalatyn tokkabi 도깨비 Alajda bul terminnin europalyk tuzhyrymdamadan ajyrmashylygy olardyn zulymdyk nemese zhyn periler sipattamalary zhok Bүgingi tanda әngimeler shamanizm konfucijshildik buddizm zhәne zhakynda hristiandyk siyakty әrtүrli kozderden alyngan Folklorga sonymen katar halyktyk әdet guryptar әdebiet bi muzyka teatr zhәne oner kiredi Muzykasy men bi oneri damygan Ken taragan muzykalyk aspabyna komungo kayagym flejta baraban zhatady Ұlttyk merekeleri 15 tamyz Respublika zhariyalangan kүn 1948 3 kazan memlekettin kurylgan kүni Ezhelgi Choson b z b 108 zh Ұlttyk muzyka bes notalyk shkalaga negizdelgen Halyk әnderine enbek әnderi susyndyk әnder bi әnderi salt dәstүrler әnderi t b zhatady Kәsibi mәdeniet ezhelgi dәstүr negizinde damyp keledi Қuyrshak teatry erte zamannan beri bar Korejlerdin mifologiyalyk zhәne folklorlyk murasy baj zhәne aluan tүrli Қazakstandagy kәristerKәristerdin Қazakstanga kүshtep konys audaryluy KSRO nyn ulttardy zhappaj deportaciyalau sayasatyna oraj 1937 zh bastaldy Kәrister Қazakstannyn barlyk oblystarynda konystangan 2015 zhyldyn 1 kantaryndagy zhagdaj bojynsha Қazakstanda 106 3 myn adam turady onyn ishinde Akmola oblysynda 1 4 myn Aktobe 1 5 myn Atyrau 3 1 myn Batys Қazakstan 917 Zhambyl 9 4 myn Қaragandy 13 3 myn Қostanaj 3 8 myn Қyzylorda 7 9 myn Mangystau 849 1 myn Ontүstik Қazakstan 849 1 myn Pavlodar 1091 Soltүstik Қazakstan 1 4 myn g Astana 5 5 myn g Almaty 28 6 myn adam SiltemeOrtakkorda bugan katysty mediafajldar bar KorejlerDerekkozderKorejler Tekserildi 31 tamyz 2024 Korejcy 조선 사람 한국 사람 고려 사람 Tekserildi 31 tamyz 2024 Korejler tangazhajyp zhәne erekshe adamdar turaly kanshalykty belgili Tekserildi 31 tamyz 2024 Korejler siz Koreya halky turaly bәrin bilesiz be Tekserildi 31 tamyz 2024 Korejlerdin syrtky kelbeti ezhelgi adamdardyn syrtky kelbeti mәdenieti zhәne omir salty erekshelikteri Tekserildi 31 tamyz 2024 Dzharylgasinova R Sh Korejler 2000 Tekserildi 31 tamyz 2024 Korejler tan samaly elinin erekshe halky Tekserildi 31 tamyz 2024 Koreyanyn kyskasha tarihy Tekserildi 31 tamyz 2024 Korejler әdemi zhәne maksatty Tekserildi 31 tamyz 2024 Korejler Tekserildi 31 tamyz 2024 XIX gasyrdagy Koreya auyl sharuashylygy zhәne kauymdastyk Tekserildi 31 tamyz 2024 Korej dәstүrleri Tekserildi 31 tamyz 2024 Korejler Tekserildi 31 tamyz 2024 Korej ulttyk kiimi Tekserildi 31 tamyz 2024 Koreya zhәne korejler Tekserildi 31 tamyz 2024 Korej folklory Tekserildi 31 tamyz 2024 Әlem halyktary Korejler Tekserildi 31 tamyz 2024 Bas red Zh N Tojbaeva Қurast Ғ Zhandybaev G Egeubaeva Қazakstan halky Enciklopediya Almaty Қazak enciklopediyasy 2016 B 203 204 ISBN 978 601 7472 88 7